شۇبار ات كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى تۋرالى اڭىز
تاريح قويناۋىنا تەرەڭ بويلاپ، وتكەن ءومىردىڭ ۇزىك سىرلارىن وي ەلەگىنەن وتكىزسەڭىز، ارىدەگى وعىز، قىپشاق، ساق پەن عۇن، بەرىدەگى تۇرىك ءناسىلىنىڭ بەلىنەن تاراعان حالىقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان بابا ونەرىنىڭ قازاق توپىراعىندا تامىرىن وتە تەرەڭ جىبەرگەنىن بايقايسىز.
قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ تاريحي تامىرى بەرىدەن ساناعاننىڭ وزىندە قورقىتقا دەيىنگى عاسىرلارعا بارىپ تىرەلەدى. ونى حالىق كۇيلەرى ايعاقتايدى. جالپى، حالىق كۇيلەرىنىڭ قاي عاسىردا تۋعانىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. قۇيما قۇلاق قارتتار ارقىلى بۇگىنگە جەتكەن سونداي كونە كۇيلەردىڭ ءبىرى - «شۇبار ات» كۇيى. بۇگىن ءبىز وسى «شۇبار ات» كۇيىنىڭ قالاي شىققانىنا توقتالماقپىز.
ەرتەدە مامبەتالى دەگەن مەرگەن جىگىت الىستا تۇراتىن ناعاشىسىنىڭ اۋىلىنا قىدىرىپ بارا جاتىپ، جول- جونەكەي ءبىر ءسان- سالتاناتى جاراسقان سالقار كوشتىڭ ۇستىنەن تۇسەدى. كوش باستاعان اق ساقالدى قارتپەن اماندىق- ساۋلىق سۇراسىپ، ءوزىنىڭ بارا جاتقان باعىتىن ايتادى. بۇل ۇلى كوش تە سول باعىتقا قونىس اۋدارىپ كەلەدى ەكەن. جولى بولعان مامبەتالى كوش سوڭىنان ەرەدى. جولشىباي كوش باستاپ كەلە جاتقان قارتتىڭ جەتەگىندەگى الا بيە قۇلىندايدى. قارت:
- قۇتتى قوناق ەكەنسىڭ، شىراعىم! مىنا بيە جولدا قۇلىندادى، سەن دە جولدان قوسىلعان ادامسىڭ، سوندىقتان وسى شۇبار قۇلىندى ساعان سىيعا تارتتىم. الا عوي، - دەپ مامبەتالىگە بەرىپتى. مامبەتالى تىرسەگى مايىسقان جاس قۇلىندى شاپانىنا وراپ، ناعاشىسىنىڭ ۇيىنە اكەلەدى. ءسويتىپ، ءبىر جىلداي سول جاقتا باقتىرادى. قۇلىن تاي بولعاندا اۋىلىنا الىپ قايتىپ، ءۇيىرلى جىلقىنىڭ ىشىنە قوسىپ جىبەرەدى. وزىمەن- ءوزى جۇرەتىن قيسىق سۇيەك جۋاس قۇلىندى جىلقىشىلار دا، مامبەتالى دە ەلەمەيدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ، باياعى شۇبار قۇلىن دا قارتايا باستايدى. ءبىر كۇنى مامبەتالىنىڭ ءمىنىپ جۇرگەن اتى كەنەتتەن مەرتىگىپ، ءۇيىرلى جىلقىنىڭ ىشىنەن تاڭداپ مىنەرگە ات ىزدەيدى. ءسويتىپ، وزىنە سىرالعى كەربەز تورىنىڭ باسىنا بۇعالىق تاستايدى. ءبىراق تاستاعان بۇعالىعى نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، شۇباردىڭ موينىنا تۇسەدى. قانشا بۇعالىق تاستاسا دا، قىل ارقان شۇباردىڭ موينىنا قايتا- قايتا تۇسە بەرەدى. بولماعان سوڭ مامبەتالى شۇباردى ۇيىنە اكەپ ۇيرەتەدى.
نە كەرەك، شۇبارمەن تالاي رەت اڭعا شىعىپ، قاسقىر، تۇلكى سوعىپ الادى. ءبىراق شۇباردىڭ الامان بايگەگە شاباتىن ناعىز حاس جۇيرىك ەكەنىن سەزبەيدى.
ءبىر كۇنى كورشى اۋىلدا ۇلكەن اس بولىپ، مامبەتالى وعان شۇبارعا ءمىنىپ بارادى. بايگەگە شاباتىن اتتىڭ قاراسى مولىنان جينالعان ەكەن. مامبەتالى «وسى شۇباردىڭ شابىسىن دا ءبىر سىنايىنشى» دەپ، شاباتىن اتتاردىڭ قاسىنا شۇبارىن بايلاي سالادى. ات سىنشىسى بارلىق شاباتىن اتتاردى اينالىپ قاراپ ءجۇرىپ، ءبىر كەزدە شەتتە تۇرعان شۇباردىڭ قاسىنا كەلگەندە قالت توقتاپ، قايتا- قايتا اينالىپ، باسىن شايقاي بەرەدى. ات يەلەرى مازاسى كەتكەن سىنشىنىڭ اۋزىن باعىپ: «قاي ات بۇرىن كەلەر ەكەن، قايسىسىنىڭ باعى جانىپ تۇر؟ » دەپ، تاعاتسىزدانا جاۋاپ كۇتەدى. سوندا سىنشى:
- كور دە تۇرىڭدار، وسى جارىستىڭ باس بايگەسىن اناۋ شەتتە تۇرعان شۇبار ات الادى. ءوزى سۇيەگىنە ءىلىنىپ تۇرعان كارى ات ەكەن. ەڭ بولماسا ولەرىمنىڭ الدىندا ءبىر الامان توپقا تۇسسەم- اۋ دەپ تىلەنىپ- اق تۇر جانۋار، - دەيدى جۇرتتى تاڭىرقاتىپ.
بۇرىن تالاي رەت باس بايگەنى ولجالاعاندار بۇرا تارتقان سىنشىنى جاقتىرماي، كەيبىرەۋى اۋزىنا كەلگەن ءسوزىن ايتىپ، ۇرسىسۋعا دەيىن بارادى.
ال وزدەرىنە سەنىمدى سەمىز بيلەر: «دەنەسىن ارەڭ كوتەرىپ تۇرعان مىنا كارى ات وزاتىن بولسا، ءبىزدىڭ ماپەلەپ جۇرگەن اتتارىمىزدىڭ جىلقى ەمەس، ەسەك بولعانى دا» دەپ، قارقىلداي كۇلىپ، سىنشىنى كەلەكەلەيدى. «سەنبەسەڭدەر ءوز وبالدارىڭنان كورىڭدەر» دەپ، سىنشى جۇرتقا وكپەلەپ كەتىپ قالادى.
ات ايداۋشى بايگەگە شاباتىن اتتاردى بولەك شىعارىپ، ەرتەڭ تاڭ اتا كومبەدەن جىبەرىلەتىنىن حابارلايدى. مامبەتالى سول جەردە ەسەن دەگەن بالانى تاۋىپ الىپ، شۇبارعا مىنگىزىپ، الامان توپقا قوسىپ جىبەرەدى.
تاڭعى سالقىنمەن قاز- قاتار جىبەرىلگەن اتتار ىلگەرى قاراي لاپ قويعاندا، شۇبار ات ەڭ سوڭىندا قالىپ قويادى. ءسويتىپ، الدىڭعى اتتاردان اراقاشىقتىعى الشاقتاي بەرەدى. ءبىرازدان سوڭ شۇباردىڭ دەنەسى قىزىپ، باۋىرى جازىلا تۇسەدى. بىرتە- بىرتە الدىنداعى اتتاردى قۋىپ جەتىپ، بىرتىندەپ باسىپ وزا باستايدى. وسىلايشا ەسەن سوڭعى قاراقشىعا جەتىپ، «الدا قانداي ات بار؟ » دەپ سۇرايدى.
- ءبىرىنشى بولىپ شاۋىپ بارا جاتقان اق باقاي مەن قارا كەر ات، - دەيدى قاراقشى.
مۇنى ەستىگەن ەسەن شۇباردىڭ تىزگىنىن بوس قويا بەرىپ، بارىنشا ىلگەرى ۇمتىلادى. دەنەسى ابدەن قىزعان شۇبار ات يەسىنە بوي بەرمەي، جەر تانابىن قۋىرا تۇسەدى. سالدەن سوڭ الدىنداعى اق باقاي مەن قارا كەردى قۋىپ جەتىپ قانا قويماي، باسىپ وزادى. جەكە العا سۋىرىلىپ، قارا ءۇزىپ شىعادى. اتتاردىڭ كەلۋىن تىپىرشي توسىپ تۇرعان قالىڭ جۇرت كوز ۇشىنان كورىنگەن جالعىز اتتى: «مىناۋ الگى اق باقاي نە بولماسا قارا كەر عوي» دەپ داۋلاسىپ تۇرعاندا، ءبىرىنشى بولىپ كەلە جاتقان شۇبار ات بولىپ شىعادى.
شۇباردىڭ كارى ات ەكەنىنە قاراماي، كۇللى جۇيرىكتى شاڭ قاپتىرىپ، الامان توپتان سۋىرىلىپ ءبىرىنشى بولىپ كەلگەنىنە سىنشىدان باسقا ءبىر ادام سەنبەيدى. اسىرەسە، اق باقاي اتتىڭ يەسى:
- شۇبار كومبەگە بارماي، جولدان قوسىلعان، سوندىقتان بايگە مەنىكى، - دەپ ورشەلەنىپ جەڭىستىك بەرمەي تۇرعاندا ات ايداۋشى كەلەدى. حالىق ودان «شۇبار اتتى كومبەدەن كوردىڭ بە؟ » دەپ سۇرايدى. ات ايداۋشى:
- بارلىق ات بىرگە كەتكەندە شۇبار ەڭ سوڭىندا قالىپ قويعان ەدى، - دەيدى. مۇنان سوڭ امالى تاۋسىلعان بيلەر شۇبار اتتىڭ بايگەسىن بەرۋگە ءماجبۇر بولادى. مامبەتالى بايگەنى الىپ، ەسەنگە بەرەدى دە، ءوزى اۋىلىنا قايتادى. سول شۇبار اتتىڭ شابىسىنا جينالعان ەل قاتتى رازى بولادى. «اسىرەسە، وسى جيىننىڭ ىشىندە بولعان ءبىر ءدۇلدۇل كۇيشى شۇباردىڭ شابىسىنا ەرەكشە ءسۇيسىنىپ، «قارانىڭ ءبىر اتى، ءبيدىڭ مىڭ اتىنا تۇرادى» دەپ، سول زاماتتا شابىتىنا ءمىنىپ، «شۇبار ات» كۇيىن شىعارعان ەكەن.
تورە عالي، adyrna.kz
