قارشىعا سيپاتتى دارابوز
ادام جانىن سەزىنگەن، تۇسىنگەن، ءوز بويىنان وتكىزگەن دارىگەر عانا ناعىز دارىگەر. ءوز باسىم ايتىس دەسە «ىشكەن اسىن تاستاي سالاتىنداردىڭ» ساناتىندامىن دەسەم ارتىق بولماس. وسىدان بولار، ورازالىنىڭ دا ايتىستارىنىڭ ءبىرىن دە جىبەرمەي قاتىسىپ، ونىڭ تالانتتى ايتىسكەر اقىن ەكەندىگىنە كوزىمدى جەتكىزگەنمىن. ءبىراق كوزبە- كوز كەزدەسىپ، اشىق اڭگىمەلەسكەن ەمەس ەدىم.
سونىڭ ءساتى كەشتەۋ بولسا دا تۇسكەنىنە قۋانىشتىمىن.
الماتىنىڭ «قالقامان» ىقشاماۋدانىنداعى № 7 كلينيكالىق اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرى بولاتىنمىن. بىردە تالانتتى جاس عالىم، ماتەماتيك ءىنىم ماقتاعالي ءابدىماجىن ۇلى: «سىزگە ءبىر جاس جىگىتتى ەرتىپ كەلىپ تانىستىرماقشى ەدىم، ۋاقىتىڭىز بولا ما؟ » دەپ قوڭىراۋ شالدى.
- ول كىم ؟
- بارعان سوڭ كورەسىز، اعا.
- شارۋالارى نەمەسە ءبىر پروبلەمالارى بار ما؟ ۋاقىتقا بايلانىستى عوي، - دەدىم. «كوڭىلدەرى قالماسىن، جاستار عوي» دەگەن وي كەلدى سول ساتتە. پەندەمىز عوي، اسىرەسە، جاستار جاعى مۇندايدى كوڭىلدەرىنە شىرت ەتە قالىپ قابىلداپ، تەز رەنجىپ، بۇرىلمايتىنداي بولىپ كەتىپ تە جاتادى. ءوز باسىمىزدان دا وسىنداي جايتتار تالاي- تالاي وتكەن- دى. قابىلداۋ بولمەسىندەگى حاتشى قىزعا ەسكەرتىپ قويعانمىن. كەلىسىلگەن ۋاقىتتا ولار دا كەلدى. ەسىكتەن كىرىسىمەن بىردەن تاني كەتتىم. قۇشاعىمدى اشىپ، قارسى جۇرمەك بولىپ ۇمتىلدىم. - ورنىڭىزدان تۇرماي- اق قويىڭىز، جۇرمەڭىز، اعا، - دەپ ورازالى ماقتاعاليدان بۇرىن ماعان ەكى قولىن ۇسىنىپ، ۇزىن كابينەتتى ەكى- ءۇش اتتاپ جەتىپ كەلىپ امانداستى.
- وي، شىراعىم، ورازالى ەكەنسىڭ عوي. ءاۋ باستا قوڭىراۋ شالعان كەزدە- اق ايتپادىڭدار ما ءبىزبىز دەپ؟
- اعا، سىزگە توسىن سي جاسايىق دەگەنىمىز عوي، - دەپ كۇلىپ قويدى ماقتاعالي ءىنىم وزىنە عانا ءتان تابيعي كۇلكىسىمەن، ەكى ەزۋى جيىلماي.
جۇمىستا دەمالىس بولمەم بولۋشى ەدى، سول جەردە شاي ۇستىندە ءبىراز اڭگىمەلەستىك.
سول كەزدەسۋدە (دەگەنمەن دارىگەرلەر- پسيحولوگپىز عوي) ورازالىنىڭ ءسوز ساپتاسىنان وي- ءورىسىنىڭ كەڭدىگىنە، سىپايىلىعى مەن مادەنيەتىنە، ادامگەرشىلىگىنە، بابالارعا دەگەن، ولاردىڭ وشپەس رۋحىنا دەگەن كوزقاراسى مەن ۇعىمىنا، ەلىنە، جەرىنە، ۇلتىنا دەگەن ماحابباتىنا ريزا بولدىم. اقىن بابالارىنىڭ ايتىستارىن شەتىنەن جاتقا ايتاتىنىنا، ولارعا اسا زور ءىلتيپات، قۇرمەتپەن قارايتىنىنا ءتانتى بولدىم.
ولاي بولماسا، ورازالى اقىن بولا ما؟ ! «اعا، مەن قۇلمانبەت اتامىزدىڭ قۇلىنىمىن» دەپ وسى جەردە ايتقانى ءالى ەسىمدە. كەيىنەن ۇلكەن ءبىر ايتىستا وسى جولدارىن قارسىلاسىنىڭ دەسىن باسۋ ءۇشىن اسا زور ماقتانىشپەن ايتقانى بار. ايتىسسۇيەر قاۋىم وسى ايتىستى ۇمىتا قويعان جوق شىعار دەپ ويلايمىن.
ورازالىنىڭ قارشىعاداي بويىنان، بولمىسىنان، وت شاشقان ەكى كوزىنىڭ جانارىنان الىستاعىنى ءىلىپ تۇسەتىن، وزىنە- ءوزى سەنىمدى، الاتاۋدىڭ بيىك شىڭدارىنان تۇلەپ ۇشقان ناعىز قارشىعا قۇستى كوزىمە ەلەستەتتىم.
- اعا، سىزگە سالەم بەرىپ، جاقىنىراق تانىسىپ، وي ءبولىسىپ، ىنىلىك پارىزىمدى وتەۋ كوپتەن ويىمدا ءجۇرۋشى ەدى. ونىڭ بەر جاعىندا، البان ەلىندە شوعان ابىز بابامىزدىڭ اتاعى مەن مارتەبەسى جوعارى، ەرەكشە ەكەنىن جاس بولساق تا جاقسى بىلەمىز. ول اتاقتى دا حالىق سوعان لايىقتى ادامعا عانا بەرەتىنى بەلگىلى. جەتىم- جەسىر، كەدەي- كەپشىككە، حالقىنا، ەلىنە قامقورشى، باتاگوي تۇلعا بولعان دەيدى. سول بابامىزدىڭ قالاداعى قول سوزىم جەردەگى ۇرپاعى ءسىز بولعان سوڭ، سالەم بەرەيىك دەدىم. جاقىندا ەلىمىزدەگى نەبىر ۇكىلەگەن ءدۇلدۇل، ازۋلى ايتىسكەر اقىنداردىڭ ءدۇبىرلى ايتىسى وتپەكشى. سوعان قاتىسىپ، ءوزىمدى سىناماقپىن، اعا! باتاڭىزدى بەرىڭىز! «باتامەن ەل كوگەرەر، جاڭبىرمەن جەر كوگەرەر» دەگەن بابالاردان جەتكەن ءسوز بار، - دەپ اعىنان جارىلىپ، ءبىر كوتەرىلىپ قويدى.
مىناداي ازاماتتىق تۇسىنىگىنە، بيىك ماقساتىنا اق جول تىلەمەي كور! سوندا شىن جۇرەگىمنەن، اعىمنان جارىلىپ، اق باتامدى بەرگەن ەدىم.
سول ايتۋلى ايتىستىڭ كۋاسى بولدىم. عاجاپ ايتىس بولدى! ورازالى قارشىعاداي بويىمەن دومبىراسىن ۇستاپ ساحنا تورىنە شىققاندا، ءبارىمىز بايگەگە شابارداي تاقىمىمىزدى قىسىپ، قولىمىزعا قامشىنىڭ سابىن ەكى بۇكتەپ وراپ العانداي، قوس قولدى جۇمارلاي ۇستاپ، جانىمىزدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىردىق. وڭدىرماي جەڭدى.
ورازالىنىڭ ساحنا تورىندە وتىرىسىنىڭ ءوزى ءبىر ەرەكشە ەدى. ەكى يىعىنان توگىلگەن، وزىنە شاپ- شاق، كەرەمەتتەي جاراسىمدى ويۋلى شەكپەنىنىڭ ەتەگىن قايىرا تاستايتىن. كەۋدەسىن كەرە، باسىن كوتەرىپ، ءوزىن ەركىن، سابىرلى، سالماقتى ۇستايتىن- دى. «مەنى كوردىڭ بە؟ سەنەن تايسالاتىن وڭاي جاۋىڭ مەن ەمەس» دەگەندەي سەس كورسەتەتىن. ول سەس ەمەس، وزىنە- ءوزى سەنىممەن قارايتىن. شىڭ باسىنداعى قىران قۇستاي توڭىرەككە تاكاپپارلانا كوز تاستاپ وتىراتىنداي ەدى. قارسىلاستارىنىڭ بارلىعىنا دا وتكىر شۋماقتارىمەن قارشىعاداي تۇيىلەتىن. ءبىر ايتىستا بىرىنەن سوڭ بىرىمەن، باقانداي بەس ايتىسكەرمەن ايتىسقانى بار. ورازالى تازا تالانت، جانىپ تۇرعان جۇلدىزدى اقىن ەكەندىگىن سول جولى تاعى دا دالەلدەپ شىقتى. ءبارىن ۇتتى. مىنە، عاجاپ اقىن دەپ وسىنى ايت. مۇنى ءوز كوزىمىزبەن كورگەن ءبىز، كورەگەن حالىق، قالاي ۇمىتايىق؟ ! بۇل دا ەندى ءبىر تاريح بولىپ قالدى.
ورازالى اقكوڭىل ەدى. جولداستارىنىڭ، دوستارىنىڭ، ءتىپتى كەز كەلگەن ادامنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىساتىن، سوعان ءبىر جاقسىلىق جاساعىسى كەلىپ تۇراتىن. شاماسى كەلەتىن جەردە سۇراۋشىنىڭ بارلىق تىلەگىن ورىنداۋعا بار- تىن. كوڭىلى تۇسكەن ادامعا «جانىن» بەرۋگە دايار، «اۋزىن اشسا، جۇرەگى كورىنەتىندەردىڭ» ءبىرى ەدى. ۇلكەندەردى قاتتى سىيلايتىن، الدارىنان قيا وتپەيتىن. ۇنەمى كوڭىلدى جۇرەتىن. ەشكىمگە ەشقاشان رەنجىمەيتىن، كوكەيىنە كەك تە، ءزىل دە ساقتامايتىن. كەيبىر قازىلار القاسىنىڭ كەرى تارتقانىنا قاراماستان، ولارعا ءوز ءسوزىن دە مانەرلەپ، اسپەتتەپ جەتكىزەتىن.
زالداعى كورەرمەندەردىڭ بارلىعى ورازالى ايتىسقا شىققان كەزدە قول شاپالاقتاۋدىڭ كوكەسىن كورسەتۋشى ەدى. بۇرا تارتقان قازىلار القاسىمەن قالىڭ جۇرت ورازالى ءۇشىن سوزگە كەلىپ قالعان كەزدەرى دە بولعان. وسىنىڭ بارلىعىن كورگەن ورازالى ساحنادان بۇرىنعىسىنان دا جىگەرلەنە، كەۋدەسىن كەرە، حالقىنا باسىن ءيىپ، كەربەز باسىپ كەتە بەرۋشى ەدى. ساباز ەدى عوي، مارقۇم.. .
ورازالىنىڭ قازاسى جازاتايىم، وكىنىشتى بولدى.
قارادالا. تالاي عاسىردىڭ كۋاسى. كەڭ جازىق. قارا جەر ءبارىن دە كوتەرەدى.
«قارادالا» دەپ اتالاتىن جىر- تولعاۋىندا تالانتتى اقىن نۇرلان ورازالين ءىنىم:
- قارادالا، توعىزبۇلاق، ءور كەتپەن،
عاسىرلاردىڭ بەل قۇرداسى ەرجەتكەن.
قارا حالىق قارا قايعى كەشكەندە،
قام كوڭىلىن قارا ولەڭمەن تەربەتكەن، - دەپ جىرلايدى.
بۇل جاقتا وسىنداي وقىس وقيعالار تاپايدىڭ تال تۇسىندە- اق بولىپ تۇراتىن كورىنەدى. مۇمكىن، وسى ۇلكەن جول بويىندا بابالاردىڭ، نەبىر بوزداقتاردىڭ مۇردەلەرى جاتقان بولار، ءاسىلى، قان توگىلگەن جەر. «بۇل جەردەن كولىكپەن وتكەندە جىلدامدىقتى ازايتىپ، قول جايىپ، «ءبىسسىمىللا» دەپ بەت سيپاپ وتكەندەرىڭ دۇرىس» دەيتىن كوزدەرى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، كوپتى كورگەن قاريالار. ءبىراق پەندەمىز عوي.. . ەرەنسىزبىز.. . ۇمىتشاقپىز.. .
ورازالى سول جولى اقىن باۋىرلارىمەن الماتىدان شالعايداعى شونجى اۋىلىنا، جولداسىنىڭ اكەسىنىڭ اسىنا قاتىسۋعا كەلگەن.
مەن جۇمىستا ەدىم. سول اپات كەزىندە قاسىندا بولعان ەكى جولداسى اۋرۋحاناعا كەلىپ ءتۇستى. ولار دا ورازالىنىڭ ءوز جەرلەستەرى، تالانتتى اقىن ىنىلەرىمىز ەكەن. بىرىنە جەدەل كومەك كورسەتىلىپ، جاعدايى دۇرىس بولعان سوڭ ۇيگە قايتارىلىپ، ەكىنشىسىنە اۋرۋحانادا جاتىپ ەمدەلۋگە تۋرا كەلدى. ءبىراق ورازالى اۋرۋحاناعا جەتپەدى.. .
وكىنىشتىسى، اپات سول قارادالا جازىعىنا جاقىنداۋ، ەل ىشىندە بولسا عوي. ورازالىنىڭ جانىن الىپ قالۋعا مۇمكىن بولار ما ەدى؟ .. ءبىز دە ەرتە جەتىپ، «شىبىن جانىنا» سەبىمىز تيەر مە ەدى؟ كىم ءبىلسىن؟ .. ارمان عوي.. .
قازىر، قۇدايعا شۇكىر، ەكى اقىن ءىنىمىزدىڭ دەنساۋلىعى ويداعىداي تۇزەلىپ، اقىن اعالارىنىڭ جولىنان تايماي كەلە جاتقان جايلارى بار. عۇمىرلارىن ۇزاق قىلعاي!
اللانىڭ پەندەسىنىڭ ماڭدايىنا ءفاني جالعاندا ءومىر سۇرەتىن كۇن، ساعاتىنا دەيىن، قاي جەردە، قالاي ەكەندىگىنە دەيىن بەلگىلەپ قويعان كەرەمەتتىلىگىنە تاڭعالماۋ مۇمكىن ەمەس جانە وعان كونبەسكە امال جوق.
ورازالىنىڭ سوڭىنان كۇمىس كومەي، جەز تاڭداي ءانشى، سۇيگەن جارى اجاردىڭ دا كوپ ۇزاماي باقيلىق بولىپ، ول دۇنيەگە اتتانۋى وكىنىشتى.. .
ەندىگى جەردە سوڭىندا قالعان تالانتتى ۇل- قىزدارىنا باق- داۋلەتتى ۇزاق عۇمىر بەرسىن دەپ تىلەگەننەن باسقا شارا جوق. ورازالى ەشقاشان ۇمىتىلعان جوق. جىل سايىن ەلى- جۇرتى، دوستارى قۇران وقىتىپ، اس بەرىپ كەلەدى. «قوس جۇلدىز» اتتى كىتابىن شىعارىپ تا ۇلگەردى. ال بيىلعى وتكىزىلەتىن شارالار وتكەن جىلدارداعىدان كولەمدى دە اۋقىمدى. وسى شارالارعا باس- كوز بولىپ، قۇراق ۇشىپ قول ۇشىن بەرىپ جۇرگەن جاناشىر ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا ايتارىمىز زور العىس.
ايتىس ونەرىنىڭ ءدۇلدۇلى، قارشىعا اقىنى ورازالى دوسبوسىنوۆ ەكەندىگىنە ەشكىمنىڭ تالاسى دا، كۇمانى دە بولماسا كەرەك. ول وسى اتاققا لايىقتى دا، مارتەبەلى. ورازالىنىڭ بەينەسى مەن بار بولمىسى، ايتىستىق ونەردەگى شوقتىعى بيىك ايتىسكەرلىگى ەشقاشان ەل ەسىنەن دە، جادىنان دا شىقپاق ەمەس.
تۇراربەك تولەنديەۆ، ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، «قۇرمەت» وردەندەرىنىڭ يەگەرى
«ايقىن»
