ورىمدەي جاستار نەگە ءوز-ءوزىن ولتىرەدى؟
سونداي-اق بەلارۋس (53) پەن رەسەيدى (57) ايتپاعاندا ت م د ەلدەرىنىڭ ءبىرقاتارىن (ازەربايجان - 76، گرۋزيا - 79، ۋكراينا - 83، ارمەنيا - 87، مولدوۆا - 114) ارتقا تاستادى. ءبىراق، وكىنىشكە قاراي قازاقستان سۋيتسيد جاعدايى جونىنەن دە الدىڭعى ساپتا تۇر.
ستاتيستيكا كوميتەتى كەلتىرگەن رەسمي دەرەك بويىنشا، 2013-جىلمەن سالىستىرعاندا 2014-جىلى سۋيتسيد وقيعالارى 10,3 پايىزعا ازايعان كورىنەدى. الايدا، ناقتى ساندىق كورسەتكىش كوڭىل جۇباتارلىق ەمەس. رەسمي ورگان ماماندارى تاراتقان دەرەككە قاراعاندا، وتكەن جىلى ەلىمىزدە 2932 ادام ءوز-وزىنە قول جۇمساعان.
ال قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە سۋيتسد وقيعالارىنىڭ جالپى سانى ازايعانمەن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ وقيعالارى ازايماي وتىر. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ونداي ارەكەتكە بارۋىنا ءبىرقاتار فاكتورلار اسەر ەتۋى مۇمكىن.
1) وتباسىلىق كيكىلجىڭدەر؛ وعان وتباسىدا اتا-انا اراسىنىڭ دۇرىس بولماۋى، اجىراسۋى، ماتەريالدىق جەتىسپەۋشىلىك ت. س. س. سەكىلدى فاكتورلار كىرەدى.
2) قاتار-قۇربىلارىنىڭ تەرىس كوزقاراسى؛ بۇعان سىنىپتاستارىنىڭ شەتتەتۋىن، كەمسىتۋىن ت. س. س. جاتقىزۋعا بولادى.
3) ماحابات سەزىمى؛ بۇل تۇستا قىز بەن جىگىتتىڭ ارا قاتىناسىنا اتا-انالاردىڭ قارسى بولۋى، عاشىعىنان ايىرىلۋ، سۇيگەنىنە قول جەتكىزە الماۋ، قىزداردىڭ الدانىپ، جۇكتى بولىپ قالۋى ت. س. س. جاعدايلاردى ايتۋعا بولادى.
4) جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارىنا ۇ ب ت- عا دايىندالۋ پروتسەسىنىڭ پسيحلوگيالىق اسەرى؛ «مەكتەپ تۇلەكتەرىنە ۇ ب ت كەزىندە كوپ جۇكتەمە جۇكتەلەدى. مۇعالىمدەر جىل باسىنان باستاپ ۇ ب ت- دا قالايدا جاقسى كورسەتكىش كورسەتۋ كەرەك دەگەن تالاپتى ءار كۇنى قايتالاۋمەن بولادى. وعان قوسا اتا-انالاردىڭ دا «ۇ ب ت- عا دايىندال، گرانتقا تۇسۋگە ءتيىسسىڭ، ءبىزدى جەرگە قاراتپا» دەگەن سەكىلدى سوزدەردى ءجيى ايتۋى بالانىڭ جۇيكەسىنە جۇك تۇسىرەدى.
مۇنداي جاعدايدا جاقسى وقيتىن بالانىڭ ءوزى دە ۇنەمى «مۇعالىمدەردىڭ، اتا-انامنىڭ ءۇمىتىن اقتاي الماي قالسام نە بولادى؟» دەگەن ويمەن ءجۇرىپ، بويىندا سەنىمسىزدىك پايدا بولادى. سونىڭ سالدارىنان كەي بالانىڭ جۇيكەسى سىر بەرىپ، سۋيتسيدكە بارادى» دەيدى پسيحولوگ ماماندار.
پسيحولوگتاردىڭ پايىمىمەن كەلىسۋگە دە بولاتىن سياقتى. ويتكەنى، ۇ ب ت قارساڭىندا، ۇ ب ت- دان كەيىن مەكتەپ بىتىرۋشىلەر اراسىندا ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ جاعدايلارى ۇشىراپ تۇرادى.
مىسالى، تاياۋدا عانا اقتوبەدە ەكى اپتا ءىشىندى 11 سىنىپتىڭ ءۇش وقۋشىسى- ءۇش قىز بالا ءوز-وزىنە قول جۇمساعان. مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، سۋيتسيدكە بارعان وقۋشىلار ۇ ب ت الدىنداعى سىناقتاردا جاقسى ناتيجە كورسەتىپ جۇرگەن. وقۋ ۇلگەرىمى دە جاقسى بولعان. وتباسىلىق تۇرمىس جاعدايلارى دا جاقسى. قۇربى-قۇرداستارىنىڭ ورتاسىندا دا بەدەلى جاقسى بولعان. سوندا ورىمدەي جاستاردىڭ ءوز-ءوزىن ولىمگە قيۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟ وكىنىشكە قاراي، قازىرشە وعان ەشكىم ناقتى جاۋاپ بەرە المايدى.
پسيحولوگ مامانداردىڭ ايتۋىنشا، سۋيتسيد جاسايتىن بالانىڭ مىنەز-قۇلقىندا وزگەرىستەر پايدا بولادى. «بالا تۇيىقتالىپ، وقشاۋلانىپ، ەشتەڭەگە قىزىقپايتىن نەمقۇرايلى كۇي كەشەدى. وكىنىشكە قاراي، اتا-انالار، مۇعالىمدەر بالانىڭ بويىنداعى وزگەرىستى دەر كەزىندە بايقامايدى نەمەسە وعان اسا ءمان بەرىپ، كوڭىل اۋدارمايدى. قايعى ورىن العاننان كەيىن مۇعالىم اتا-انا مەن قوعامدى، اتا-انا مۇعالىم مەن قوعامدى كىنالاپ جاتادى» دەيدى پسيحولوگ ماماندار.
پسيحولوگ مامانداردىڭ پايىمىن ءدىن وكىلدەرى دە قۇپتايدى ەكەن. ءدىن وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، كوكتەم مەن كۇز - ادام جۇيكەسىنىڭ جۇقاراتىن كەزى. مۇنداي كەزدە ادامنىڭ سىرتقى اسەرگە قارسى تۇرۋ قابىلەتى تومەندەيدى، ال ونداي مەزەتتە ادامعا جىن-جىبىر جابىسۋى مۇمكىن. سوندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا اقتوبەلىك يمامدار وقۋ جىلى اياقتالعانعا دەيىن مەكتەپتەردى ارلاپ، جاستارعا ءوز-ءوزىن ءولتىرۋدىڭ اۋىر كۇنا ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، ۋاعىز وقۋدى قولعا الىپتى.
بۇعان قۇپتارلىق قادام دەپ قاراۋعا تولىق نەگىز بار. حالىق اراسىندا «يمانى ساۋدىڭ جانى ساۋ» دەگەن ءسوز دە جاي ايتىلمايدى. وعان ناقتى مىسال دا كەلتىرۋگە بولادى. مىسالى، ادامدارىنىڭ يمانى بەرىك اراب امىرلىگى ەلىندە ادامنىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ جاعدايى جوقتىڭ قاسى ەكەن.
«الاش ايناسى»
