بەكبولات تىلەۋحان: قازاق قىرىلداپ ءان ايتپاعان
ءان ايتۋدىڭ بۇل ءتۇرىن بىرەۋلەر ەجەلگى بابالارىمىزدان قالعان مۇرا دەسە، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، دارىندى ءانشى بەكبولات تىلەۋحان بۇل پىكىرمەن مۇلدە كەلىسپەيدى ەكەن.
- اسسالاۋماعالەيكۋم، بەكبولات اعا! ءسىز پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ تۇرعان كەزىڭىزدە كينو جايلى ءجيى سىن ايتىپ، ازاماتتىق كوزقاراسىڭىزدى ءبىلدىرىپ جۇرگەن ەدىڭىز. سونداعى كوتەرگەن ماسەلەلەردەن ناتيجە شىقتى ما؟ قازىرگى قازاق فيلمدەرىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
- ۋاعالەيكۋماسسالام! قازىر دەموكراتيا زامانى. كىم نە تۇسىرەم دەسە دە ءوز ەركى. ايتسەدە سول سىن-پىكىرلەرىمىزدەن كەيىن ناتيجە شىقتى دەپ ايتا الامىن. قازاقتى سونداي ءبىر سوراقى قىلىپ ماسقارالايتىن «يرونيا ليۋبۆي»، «كەلىن» سياقتى فيلمدەر ودان كەيىن شىققان جوق. ياعني، ناتيجە دەگەن وسى.
سول كەزدە پارلامەنتتىڭ پارمەنىمەن «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمى جارىققا شىقتى. ول قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ تاستاعان سياقتى بولىپ كورىنەدى. جالپى، كينەماتوگرافيادا قازاقتى تالكەك قىلۋعا، قازاقتىڭ رۋحانياتىن قورعاۋدان گورى قورلاۋعا دايىن رەجيسسەرلەر لەگى جوق ەمەس، بار! ءبىراق، قوعامدا ايتىلاتىن سىن-پىكىرلەردىڭ ارقاسىندا ولار ءبىراز اياق تارتىپ قالعانىن دا بايقايمىز. ايتەۋىر، اقىرىنداپ الا-قۇلا كەيىپتە قازاقتىڭ كينەماتوگرافياسى دامىپ كەلە جاتىر دەۋگە بولادى.
- كورەرمەن رەتىندە رەجيسسەرلەر قانداي كينو ءتۇسىرۋىن قالايسىز؟ كوك جاشىگىڭىزدەن قانداي فيلم كورگىڭىز كەلەدى؟
- ارينە، بىزدە جاقسى تاريحي كينولار بار. دەگەنمەن دە وسى ەلدار ريازانوۆتاعى فيلمدەر سياقتى وتە نازىك، يۋمورعا تولى، ومىرشەڭ، ال، گەورگي دانەليانىكىندەي وتكىر، قىشىعان جەردى ءدوپ باساتىن فيلمدەر قازاق كينوسىندا جوق. جاقىندا وزبەكتىڭ ءبىر ءفيلمىن كوردىم. ولاردىڭ كينوسى بىزدەن ءبىر شاما وزىپ كەتكەن سياقتى بولىپ كورىندى، ماعان.
بايقاساڭىز، كينونىڭ استارىندا ىلعي دا ساياسات جاتادى. كينو ونەر ەمەس، 100 پايىز ساياسات. ماسەلەن، امەريكا ءوزىنىڭ بەلگىلى ءبىر ساياسي جوباسىن ىسكە اسىرار كەزدە الدىن الا گولليۆۋد كينو شىعارا باستايدى. ءوزىڭىز بىلەسىز، امەريكا مەن رەسەي ءوزارا قىرعي قاباق.
جاقىندا ءبىر كينو قارادىم. سوندا كرەملدى جارىپ تاستاعاندارىن كورسەتەدى (كينونىڭ اتىن ۇمىتىپ وتىرمىن). سول سياقتى قازاق رۋحانياتىنا قازاق كينوسى ارقىلى قانداي شابۋىلدار جاسالىپ جاتىر دەيتىن بولساڭ، قازاقتى بارىنشا باقسى قىلىپ، كوپقۇدايشىل ەتىپ، قازاقتى مۇسىلمان ەمەس قىپ كورسەتۋدى كوزدەگەن فيلمدەر لەگى بەت الىپ بارا جاتىر. سونىڭ ءبىرى «شال» ءفيلمى. مۇسىلمان ادامعا ءتان ەمەس ءسوزدى قازاق شالدىڭ اۋزىنا سالۋمەن قازاقتىڭ دىنىنە قيانات جاسايدى.
ەلدار ريازانوۆتى ماقتاپ وتىرمىز. دەگەنمەن، ونىڭ «يرونيا سۋدبى يلي س لەگكيم پاروم» دەگەن كينوسى بار عوي. سوندا ورىس جىگىت ماس بولىپ، ماسكەۋدەن لەنينگرادقا كەتىپ قالادى. ماس كۇيىندە ءجۇرىپ ءوزىنىڭ تاعدىرىنا وزگەرىس كىرگىزەدى. قىز ورىس ءتىلى، ادەبيەتى ءپان مۇعالىمى بولادى جانە ول شىلىم شەگەدى. وسىنداي دەتالدارمەن ورىستىڭ ۇلتىنا كادىمگىدەي شابۋىل جاسالعان عوي نەگىزى.
ياعني، قاراپايىم سوۆەت ازاماتى ءىشىپ ءجۇرۋ كەرەك، ايەلدەر جاعى تەمەكى تارتا ءبىلۋى كەرەك دەگەندەي. ونىڭ ناتيجەسى دە سۇمدىق بولدى. وسى سىندى دەتالدار قازاقتىڭ كينوسىندا دا كوپ-اق. قۋلىق-سۇمدىققا تولى ساياساتتارى كەيىپكەردىڭ ىستەرى ارقىلى، ديالوگتارى، قىلىقتارى ارقىلى سىڭىرىلەدى.
تاعى ءبىر مىسال، كينوداعى مۋزىكا جايى. مەن مۋزىكانتپىن. قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىن ءبىر ادامداي بىلەمىن. التاي، حاقاس، موڭعولداعىداي قازاقتا قىرىلداق ولەڭ بولماعان. سونى بولعانداي ەتىپ كورىنگەن كورىنىسكە تىعىنداپ-تىعىنداپ، اقىرى قازاق سونى قابىلداي باستادى.
ايتپەسە، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، عاريفوللا قۇرمانعالي، يگىباي ءالىباي تاعى باسقالار بۇگىنگىلەردەن گورى، جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا تۋعان، ءداستۇرلى مۋزىكاعا وتە جاقىن ادامدار عوي.
سولار بىلمەيتىن نارسەنى ХХІ عاسىردا «قازاق فيلمدەگى» بىرەۋلەر بىلە قالىپ پا؟! مۇنىڭ ار جاعىندا مۇسىلمانشىلىقتان قازاقتى الشاقتاتۋ جاتىر. شامانيزم بار. وسىنداي كينو كورسەتۋ ارقىلى سەنىڭ تاريحىڭ وسىنداي بولعان دەپ ۇقتىرىپ، 5-6 كينو كورگەن، كىتاپ وقىماعان ۇرپاق قازاق سونداي بولعان ەكەن دە ويلايتىن دارەجەگە جەتتىك.
- بەكبولات اعا، ۇلتتىق كينو قاتارىنا قانداي فيلمدەردى جاتقىزار ەدىڭىز؟
«اعايىندىلار» ۇلتتىق كينو! باياعىدا ءبىر شال بولىپتى، ونىڭ ءۇش بالاسى بار دەگەن سياقتى پرينسيپ ساقتالىپ جاسالعان كينو عوي. «تاقيالى پەرىشتەنى» ۇلتتىق كينو دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىراق، سوۆەتتىك يدەولوگيانى ۋاعىزداعان فيلم ول. قالاي دەگەندە ۇلتتىق نەگىز بار. ماسەلەن، بالەرينا بيلەگەندە اپانىڭ بەتىن جاۋىپ ۇيالۋى سياقتى تۇستارىندا قازاقتىڭ مەنتاليتەتىن كورسەتە بىلگەن.
- كوپ راقمەت، سىزگە! تولاعاي تابىستار تىلەيمىز!
سەرىكباي بالتابەك
«شىن- اقپارات»
