قىزىلشا قانشالىقتى قاۋىپتى؟

استانا. قازاقپارات - بىلتىردان بەرى ەلىمىزدە جۇرتتى شۋلاتقان وقيعالاردىڭ ءبىرى - قىزىلشا دەرتى.

ءتىپتى شىندىق پەن شىرعالاڭدى اجىراتا الماي قالعان تۇرعىنداردىڭ تاعاتىن تاۋىسقان ماسەلە بۇل داۋدىڭ قانشا ۋاقىتقا سوزىلارىن ەشكىمنىڭ بىلمەۋى ەدى.

ايتالىق، اقتاۋدا قىزىلشاعا قارسى ۆاكسينالاۋدان كەيىن اۋرۋحاناعا تۇسكەن وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ اتا- انالارى قۇزىرلى ورىنداردان ناقتى دياگنوز قويۋدى تالاپ ەتتى.

اتا-انالاردىڭ سوزىنە قاراعاندا، وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە ەم اتا- انالاردىڭ رۇقساتىنسىز جاسالعان (شىن مانىندە، بۇل ەم- شارا باسىم وڭىردە رۇقساتسىز جاسالعانى انىق).

ءتىپتى ەم العاننان كەيىن اۋرۋحاناعا تۇسكەندەردى تەكسەرۋگە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ساراپشىلارى اقتاۋعا ارنايى باردى. ولار بولعان جايدى الەمدىك تاجىريبەمەن سالىستىرىپ، وزگە ەلدەردە ءدال وسى سەبەپتى اۋىرعانداردىڭ ەشقانداي زارداپ شەكپەگەنىن جەتكىزدى.

توسىن وقيعالار باسقا ايماقتاردا دا قايتالاندى. ماسەلەن، تەمىرتاۋدا مەديتسينا كوللەدجىنىڭ 18 ستۋدەنتى قىزىلشاعا قارسى ەمنەن سوڭ تەمپەراتۋراسى كوتەرىلىپ، ولار اۋرۋحاناعا جاتقىزىلعان. وسى سەكىلدى داۋلى وقيعالاردان سوڭ، قىزىلشاعا قارسى كۇرەس 4 -مامىرعا دەيىن توقتاتىلدى.

 ەلدى ەلەڭدەتكەن جاعدايلاردان كەيىن قىزىلشانىڭ قانشالىقتى قاۋىپتىلىگى توڭىرەگىندە ويلانباۋ مۇمكىن ەمەس. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى 2009 -جىلى ەمنىڭ قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى عالامدىق كونسۋلتاتيۆتىك كوميتەتى قىزىلشاعا قارسى ەكپەنىڭ قاۋىپسىزدىگىن راستاپ، ەكپە ونداعان جىل بويى بۇكىل الەمدە تابىستى قولدانىلىپ كەلە جاتقانىن ايتتى. 2000 -جىلدان بەرى ەكپەنى پايدالانۋ ارقىلى الەم بويىنشا 15 ميلليونعا جۋىق ادام ءتىرى قالعان.

 ەندى قازاقستان جاعدايىنا ورالساق، ەلىمىزدە قىزىلشاعا شالدىعۋدىڭ دەڭگەيى 13 ەسەگە ءوسىپتى. مۇنى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى مويىندادى. مىسالى، قىزىلشا جۇقتىرعاندار بيىلعى ءتورت ايدا 2,5 ەسەگە كوبەيگەن. تۇتىنۋشىلار قۇقىن قورعاۋ اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن 140 ادام قىزىلشامەن اۋىرعان. بۇل ءوسىمدى مىنا دەرەكتەرمەن دە سالىستىرۋعا بولار. 2013 -جىلى قازاقستاندا قىزىلشا دەرتىنىڭ 55 دەرەگى زەرتحانالىق تەكسەرۋ بارىسىندا ناقتىلانسا، 2015 -جىلى ءتورت ايدا كورسەتكىش 140 جاعدايعا كوبەيگەن. ولاردىڭ ورتاشا جاسى -  15-29 (بارلىق اۋىرعان ناۋقاستاردىڭ 60 پايىزىن قامتيدى).

وكىنىشكە قاراي، مۇلدە ەكپە سالىنباعاندار دا بار ەكەن. سىرقاتتانعانداردىڭ 66 پايىزى مۇلدەم ەكپە قابىلداماعانى بىلاي تۇرسىن، قىزىلشاعا قارسى ەگىلگەنىن راستايتىن قۇجاتتارى دا بولماعان. ەندى ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە ەمدەۋ جۇرگىزىلىپ جاتسا، وعان قارسى سونشالىقتى كۇمانمەن قاراۋدىڭ رەتى جوق ەكەن. ويتكەنى قىزىلشا -  قاۋىپتى دەرت. بۇعان مينيسترلىكتىڭ الاڭداۋىن تۇسىنۋگە دە بولادى. بيىلعى 3-ايدا قىزىلشامەن 1121 ادام اۋىرعان. بىلتىر بۇل كورسەتكىش 84 بولعان.

«سوڭعى 3 جىلدا قىزىلشامەن سىرقاتتانۋدىڭ ەپيدەميولوگيالىق جاعدايىنىڭ ءورشۋى بۇكىل الەمدە بايقالدى. باتىس ەۋروپادا قىزىلشانىڭ 100 مىڭنان اسا جاعدايى، ت م د ەلدەرىندە (رەسەي فەدەراتسياسى، گرۋزيا، قىرعىزستان) 14 مىڭنان اسا جاعداي تىركەلگەن» دەگەن دەرەكتەردى العا تارتقان مينيسترلىك شەتەلدىكتەردىڭ دە قىزىلشاعا قارسى كۇرەسى تەك ەگۋگە كەلىپ تىرەلگەنىن جەتكىزدى.

جاقىندا استانادا وتكەن ەۋروپا ايماعىن قىزىلشاعا قارسى يممۋنداۋ ماسەلەسى بويىنشا دوڭگەلەك ۇستەلدە يسپانياداعى سانتياگو جۇقپالى اۋرۋلار ۋنيۆەرسيتەتتىك كلينيكالىق اۋرۋحاناسىنىڭ باسشىسى، دوكتور فەدەريكو مارتيون توررەس: «ۆاكسينا بۇكىل الەمدە ءساتتى قولدانىلۋدا. وسىنىڭ ارقاسىندا 6 ميلليون ادامنىڭ ءومىرى ساقتالدى، قىزىلشامەن اۋىرعانداردىڭ سانى 1 ميلليون ادامعا قىسقاردى جانە بۇل -  ايتارلىقتاي ناتيجە، 1 مىڭ بالا قىزىلشامەن اۋىرسا، ونىڭ ىشىندە 1 بالا ولەدى دەپ باعالانعان» دەدى.

يممۋنيزاتسيالاۋ بارىسىندا 5 وبلىستان جاسوسپىرىمدەردى قىزىلشاعا قارسى ۆاكتسينالاۋدان كەيىن 396 ءوتىنىش تىركەلگەن. جاسوسپىرىمدەردىڭ 264 ى اۋرۋحاناعا جاتقىزىلىپ، بارلىعى ەمدەلىپ شىقتى. الايدا، قىزىلشاعا قارسى ەكپەنىڭ زەرتتەۋ قورىتىندىسى بويىنشا، ۆاكسينانىڭ فيزيكالىق- حيميالىق جانە بيولوگيالىق كورسەتكىشتەرى تالاپتارعا ساي بولىپ شىقتى.

 ەكىنشى ماسەلە -  قىزىلشاعا قارسى ەمدى جالعاستىرۋ. ويتكەنى بۇل -  وتە قاۋىپتى، ءارى جۇقپالى دەرت. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، اۋرۋ اداممەن بايلانىستا نەمەسە قاسىندا بولعاننان كەيىن ون كۇننەن سوڭ سۋىق تيۋ بەلگىلەرى بويىنشا باستالادى: قىزۋ، تۇماۋ، كوزدىڭ قابىنۋى جانە جوتەل. اۋىز ءىشى قابىنىپ، ءىسىنىپ، ءىش وتەدى. 2- 3 كۇننەن سوڭ اۋىزدىڭ شىرىشتى قابىعىندا تۇزدىڭ جارتىسىنداي كىشكەنتاي اق داقتار كورىنە باستايدى. ودان كەيىن ەكى نەمەسە ءۇش كۇن وتكەن سوڭ قۇلاقتا جانە مويىندا، بەتتە، دەنەدە، قول مەن اياقتا بورتپە پايدا بولادى.

 « قىزىلشا قانشالىقتى قاۋىپتى؟» دەپ سۇراۋدىڭ ءوزى ارتىق. سوندىقتان جوعارىداعىداي بەلگىلەر بايقالىسىمەن، دارىگەر جاعالاعان ءجون. ويتكەنى بالاڭىزدىڭ ءومىرى بارىنەن دە قىمبات. ەڭ باستىسى، قىزىلشانىڭ الدىن الۋ -  ۋاقىتىلى ەگۋ.

جولداسبەك دۋاناباي