گيتلەر ۋاقىت كىلىتىن نەگە ىزدەدى؟

استانا. قازاقپارات - وسى جەر «كىندىگى» تۋرالى گەرمانيا، ۇلى بريتانيا جانە ا ق ش كەزىندەگى ءۇشىنشى رەيحقا بايلانىستى كەيبىر قۇپيا قۇجاتتاردىڭ سىرىن اشۋدى كەيىنگە قالدىردى.

دۇرىسى 2044 -جىلعا دەيىن... نەگە؟ ءتىپتى كەيبىر قۇجاتتاردىڭ قۇپياسىن اشۋ ول مەرزىمنەن دە كەيىنگە شەگەرىلدى. سونىڭ ىشىندە نەگىزگىسى، سس ءبولىمىنىڭ بەس وفيتسەرىنىڭ، ياعني وبەرشتۋرمفيۋرەر گەنريح حاررەر باستاعان توپتىڭ تيبەتكە قۇپيا ساپارى. گيملەردىڭ ارنايى تاپسىرماسىمەن كەلگەن ولار تيبەتتەگى كەز كەلگەننىڭ تابانى تيە بەرمەيتىن، شىتىرمان وقيعاسى مول، عاجايىپ تاۋ، كايلاشتان جەر «كىندىگىن» تاۋىپ قايتۋ ەدى. جەر «كىندىگىن» تابۋ، بۇكىل الەمگە جەكە دارا قوجالىق ەتۋ دەگەن ءسوز. جەر «كىندىگىن» تابۋ، ۋاقىتتى كەرى اينالدىرا وتىرىپ، وزىڭە ۇناعان جولمەن ءجۇرۋ دەگەن ءسوز. سوندىقتان ءۇشىنشى رەيح قالاي دا قۇدىرەتتى تىلسىم كۇشىنە يە شامبالانى ىزدەستىرۋدى العا ماقسات ەتتى. سەبەپ... ارينە، كوپ. سونىڭ ءبىرىنشىسى، كەز- كەلگەن سانالى تىرشىلىك يەسى «ماڭگىلىك ءومىر» ىزدەيتىنى بەلگىلى. ول ءۇشىن ادامعا جايلى جۇماق ولكە قاجەت- اق. ول قايدا؟ ءۇشىنشى رەيح باسشىلارىنىڭ الدىندا وسىنداي «جۇماقتا» ءومىر سۇرسەك دەگەن قيالي ارمان تۇردى. ەكىنشى ءبىر سەبەپ، ءدال سول تۇستا، ياعني 1942 -جىلى ستالينگراد تۇبىندە نەمىس اسكەرلەرى قورشاۋعا الىندى، ونىڭ ۇستىنە افريكا جەرىندە تۇرعان ارمياسى تالقاندالدى. وسىنىڭ ءبارىن بەزبەنگە سالعان گيملەر گيتلەرمەن جەدەل كەزدەسىپ، وڭاشا التى ساعات سويلەستى. گيملەردىڭ قولىندا 2000 بەتتىك قۇپيا قۇجاتتار (بۇل قۇجاتتاردىڭ كەيبىرى 1990 -جىلى كەزدەيسوق اشىلدى) بولدى.

فاشيستىك گەرمانيانىڭ ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ جانە س س ارناۋلى جاساقتىڭ باسشىسى گيملەر گيتلەرمەن التى ساعات نە جونىندە سويلەستى؟  قازىر باسى اشىلىپ، بەلگىلى بولعان كەيبىر قۇجاتتارداعى دەرەكتەرگە نازار اۋدارساق، اڭگىمە اۋانى جەدەل تۇردە تيبەتكە عالىمدار مەن الپينيستەردەن تۇراتىن ەكسپەديتسيا اتتاندىرۋ جونىندە بولعان. ولاردىڭ مىندەتى قۇپيا ۇڭگىر شامبالانى ىزدەستىرۋ ەدى. گيملەردىڭ بۇل جەردە العا قويعان ماقساتى شامبالانى، ياعني جەر «كىندىگىن» تابا وتىرىپ، ۋاقىتتى ارتقا بۇراپ، گەرمانيا ءۇشىن ەڭ قولايلى 1939 -جىلعا كەرى قايتۋ بولاتىن. وسى جىلدان 1942 -جىلعا دەيىن جىبەرگەن قاتەلىكتەردى تۇزەتىپ، سوعىستا قالاي دا جەڭىپ شىعۋدىڭ جولىن قاراستىرۋ ەدى. قۇپيا دەرەكتەر وسىلاي دەيدى... تيبەتكە ساپار جاساۋ جوباسى ءۇشىن قۇپيا سىزبالارى مول، ارنايى كارتا دا دايار تۇرعان. ونى دا وسى ءۇشىنشى رەيحتىڭ 1938 -جىلى تيبەتكە ساپارلاپ بارىپ قايتقان قۇپيا ەكسپەديتسياسى جاساپ كەلگەن ەدى. وسى جەردە ءبىر ايتا كەتەر جايت، سول ەكسپەديتسيانىڭ تيبەتكە جاساعان ساپارى جونىندە تۇسىرىلگەن وتە قۇپيا دەرەكتى فيلمدەر بەرليندى كەڭەس اسكەرى باسىپ العان كەزدە قولعا تۇسكەن. وكىنىشكە قاراي، وسى فيلمدەرمەن بىرگە شامبالاعا باراتىن جول، جەر «كىندىگنىڭ» سىزبالارى بارلىعى سنارياد ءتۇسىپ تالقاندالىپ، ورتەنىپ كەتكەن- مىس... ارينە، «نەمىستەردىڭ ايدالاداعى تيبەتتە نەسى بار، مۇنىڭ ءبارى كەيىننەن ويلاپ- تابىلعان قيال- عاجايىپ اڭگىمە ەمەس پە» ، دەگەن زاڭدى سۇراق تۋۋى دا مۇمكىن. ءبىر قىزىعى، 1945 -جىلى جارتىلاي بومبا ءتۇسىپ بۇزىلعان رەيح كەڭسەسىنىڭ جەرتولەسىنەن نكۆد- نىڭ وفيتسەرلەرى ءولىپ جاتقان تيبەت لاماسىنىڭ دەنەسىن كەزدەستىرگەن. وسىنىڭ ءوزى- اق ءۇشىنشى رەيحتىڭ تيبەتكە ساپار جاساۋ ماسەلەسى شىندىق ەكەنىن تانىتارى حاق. سونىمەن، نەمىستەردىڭ تيبەتكە جاساعان ساپارىنا كەلەيىك.

 1943 -جىلدىڭ قاڭتارىندا اۆستراليالىق كاسىپقوي الپينيست گەنريح حاررەر جانە گيملەردىڭ سەنىمدى وكىلى پەتەر اۋفشنايتەر باستاعان بەس ادام وتە قۇپيا تۇردە تيبەتكە اتتاندى... بۇل جونىندە ءۇشىنشى رەيحتىڭ ساناۋلى باسشىلارى عانا حاباردار ەدى. الايدا مامىر ايىندا ءۇندىستاندى وتارلاپ وتىرعان بريتاندىقتار ولاردى سول جەردە ۇستاپ، قاماۋعا الدى. دەگەنمەن كىم كومەكتەسكەنى بەلگىسىز، بۇل بەسەۋ تۇرمەدەن قاشىپ شىعىپ، جەر كىندىگى شامبالانى ىزدەۋگە ءيت تۇمسىعى وتپەس جىنىس ورماندى كوكتەي ءوتىپ، ادام شىعۋى مۇمكىن ەمەس قيا بەتكەي، شىڭ- قۇزداردى باسىپ ءوتىپ شامبالاعا بەت الدى. بۇدانارى ساپاردىڭ بارىسى قالاي بولدى، ءالى كۇنگە بەلگىسىز. ولار جەتى جىل شامبالانى ىزدەپ، اداسىپ ءجۇردى. ءارتۇرلى جاعدايدا بىرگە جۇرگەن سەرىكتەرى ءولىپ، تەك گەنريح پەن پەتەر عانا امان قالعان. بۇلار اداسىپ ءجۇرىپ ءبىر ۇندىلىككە كەز بولادى. سودان سوعىستىڭ بىتكەنىن، نەمىستەردىڭ جەڭىلىس تاپقانىن ەستيدى. تيبەتتە جەتى جىل تەنتىرەگەن نەمىستەر شامبالانى تاپتى ما، جوق پا؟ وسى ەكسپەديتسيانىڭ ءومىرىن زەرتتەگەن كەيبىر تاريحشىلار «ولار شامبالانى تاپتى. ءبىراق جەر «كىندىگىن» قالاي بۇراۋدىڭ جولىن بىلمەدى» دەگەن داۋ ايتادى. كىم ءبىلسىن؟ تيبەتتىك لامالاردىڭ سوزىنە سەنسەك، شامبالانى تاپقان جان الەمدىك ۋاقىتتى باسقارعانىمەن قاتار، ەرەكشە تىلسىم كۇشكە دە يە بولاتىن كورىنەدى. عاجايىپ كۇيگە ەنگەن ادامنىڭ بويىنا ولمەيتىن كۇش دارىماق. وسىنىڭ ءبارىن تيبەت لامالارىنان ەستىپ- بىلگەن گيملەر شابالا تابىلا قالعان جاعدايدا سول جەرگە مىڭداعان ارناۋلى جاساق اتتاندىرىپ، «ولمەيتىندەردىڭ» لەگيونىن جاساقتاماق بولعان... ەگەر دە سولاي بولا قالعان جاعدايدا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قورىتىندىسى وزگەشە بولىپ، تاريح باسقا باعىتقا بەت الار ما ەدى؟ ..

 

سونىمەن، 1943 -جىلى تيبەتكە اتتانعان توپتىڭ سوڭعى تۇياعى حاررەر ۇزاق ۋاقىت دالاي لامانىڭ سارايىندا ونىڭ بالاسىن اعىلشىن تىلىنە ۇيرەتىپ، تەك 1951 -جىلى ەلىنە - اۆسترياعا ورالدى. جاي ورالعان جوق، «ماڭگىلىك جۇماق» مەكەن، شامبالا جونىندە كوپتەگەن دەرەكتەر الا كەلدى. ءبىراق ول دەرەكتەردى بىردەن بريتاندىقتار تاركىلەپ الىپ، قۇپيا مۇراعاتقا اتتاندىردى. دەگەنمەن اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ الپينيست «جەتى جىل تيبەتتە» دەگەن مەمۋار كىتابىن جارىققا شىعاردى. كەيىننەن وسى كىتاپتاعى وقيعانى بەتكە الا وتىرىپ گولليۆۋد كەرەمەت كينو ءتۇسىردى. وسى ارالىقتا گيملەردىڭ تيبەتكە ەكسپەديتسيا جىبەرۋى جونىندەگى كەيبىر دەرەكتەردىڭبەتى اشىلدى. ءبىراق ول كەزدە حاررەر بۇ دۇنيەلىك ەمەس ەدى. سول حاررەردەن تارتىپ الىنعان دەرەكتەر مەن فيلمدەردى بريتان ۇكىمەتى ءالى قۇپيا ساقتاۋدا. وندا شامبالاعا باراتىن جولدىڭ سىزبالارى بار كورىنەدى... وسى تۇستا ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر جايت، 1920 جانە 1924 -جىلدارى بريتان ۇكىمەتى دە تيبەتتەن شامبالانى ىزدەۋ ءۇشىن ەكى ەكسپەديتسيا اتتاندىرعان ەدى. ول ساپاردى سول كەزدەگى اتاقتى پروفەسسورلار لاففتەر مەن كەنسينگتون باسقارىپ باردى. ءبىراق وسى ەكى توپتىڭ دا تاعدىرى بەلگىسىز. قايتىپ ەلگە ورالماعان. 1997 -جىلى نەپالداعى بۋدديستەردىڭ كاپان موناستىرىنىڭ باس لاماسى ءبي- ءبي- سي ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «ارينە، جولى بولعان جان، شامبالاعا بارىپ، جەر كىندىگىن كورۋىنە بولادى. ءبىراق ول جەردەن كەرى ورالاتىندار وتە سيرەك» دەگەندى ايتقان. جالپى، «ءۇشىنشى رەيح شامبالانى قايدان ءبىلدى» دەگەنگە كەلسەك، گيتلەردىڭ جاقىن دوسى رۋدولف گەسس ميۋنحەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى كارل حاۋسحوفەردىڭ شاكىرتى بولعان. ال حاۋسحوفەر ⅩⅩعاسىردىڭ باسىندا گەرمانيانىڭ جاپون ەلىندەگى اسكەري اتتاشەسى بولعان ەدى. سوندا ءجۇرىپ كارل حاۋسحوفەر شىعىستىڭ «جاسىل ايداھار» اتتى ەڭ قۇپيا ۇيىمىنىڭ مۇشەسى بولىپ كىرگەن. تيبەت ورتالىعى لحاساداعى موناستردا ارنايى دايىندىقتان وتەدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا حاۋسحوفەر ءوزىن جاقسى قىرىنان كورسەتىپ، ۆەرماحتىڭ گەنەرالى دەڭگەيىنە دەيىن وسكەن. ونىڭ ماڭايىنداعىلار جاس گەنەرالدىڭ وتە تالانتتى، بولجامى ناقتى شىعاتىنىنا تاڭ قالىسقان. ول مىقتى كورىپكەل ەدى. ارتىنان ءوزىنىڭ ايتۋى بويىنشا، بويىنداعى كورىپكەلدىك، بولجام جاساۋشىلىق قاسيەت موناحتاردىڭ ورتاسىندا ارنايى دايىندىقتان وتكەن سوڭ پايدا بولعان. ال ءۇشىنشى رەيح باسشىلارىنىڭ شىعىسقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنا وسى حاۋسحوفەر ۇلكەن اسەر ەتكەن. ونىڭ تيبەت جەرىندەگى كەرەمەت مەكەن جونىندەگى اڭگىمەسى گيملەر باستاعان توپتى «جەر كىندىگىن» ىزدەپ تابۋعا جۇمىلدىرعان.

 

شىندىعىنا كەلسەك، فاشيستەردىڭ بۇكىل مەملەكەتتىك نىشاندارى، سونىڭ ىشىندەگى سۆاستيكاسى (مەملەكەتتىك بەلگىسى) گەرمانياعا تيبەتتەن كەلگەنى بەلگىلى. ونى دا اكەلگەن - حاۋسحوفەر. 1904-1912 -جىلدارى كونە قولجازبالاردى ىزدەپ لحاساعا بارعان حاۋسحوفەر بولاشاقتاعى نەمىس ەكسپەديتسيالارىنىڭ باستاماسى بولعانى حاق. جالپى، ءۇشىنشى رەيح ءۇشىن تيبەتتىكتەردىڭ ءرولى ۇلكەن بولعان. نەگە دەگەنگە كەلسەك، دەرەكتەر الەمدى باسقارۋدىڭ «كىلتى» تيبەت جەرىندە بولعان دەگەن ايعاقتى العا تارتادى. ال الەم قوجاسى اتانۋعا تىرىسقان گيتلەر ول ەلدىڭ تىلسىم كۇشتەردى يگەرە العان قۇپيا ۇيىمدارىمەن تىعىز قاتىناس ورناتقان. 1945 -جىلى بەرلينگە شابۋىل كەزىندە كەڭەس اسكەرلەرى فاشيست ولىكتەرىنىڭ اراسىنان مىڭعا تارتا ولگەن ۇندىگيمالاي تۇقىمداس ۇلتتاردىڭ دەنەلەرىن كەزدەستىرگەن. ولاردىڭ ءبارى ءوز- وزدەرىن ورتەپ شەيىت بولعاندار. كۇيىپ كەتكەن ولاردىڭ جانىنان ەشقانداي قۇجات تابىلماعان. وسىنىڭ ءوزى- اق گيتلەر جانە ونىڭ اينالاسىنىڭ تيبەتتىكتەرمەن جاقسى قارىم- قاتىناستا بولعانىن، ولار بىلەتىن تىلسىم كۇشتەردى يگەرۋگە كۇش سالعاندىقتارىن كورسەتەدى. الەمدى باسقارۋدىڭ «كىلتى» بولاتىن شامبالا شىندىق پا، الدە الىپ قاشپا اڭگىمە مە؟ مۇنى «ناقتى» دەپ ەشكىم دە ايتا المايدى، سول سىقىلدى «جوق» دەپ تە ونى ەشكىم وتىرىككە شىعارا المايدى. وتىرىك بولسا، بريتانيا، گەرمانيا، كەزىندەگى ك س ر و ميلليونداعان قارجى ءبولىپ، ونداعان ەكسپەديتسيالاردى قۇپيا تۇردە تيبەتكە اتتاندىرماس ەدى. بارلىعى دا قۇدىرەتى كۇشتى تىلسىمدى يگەرىپ، الەمدى بيلەپ تۇرۋعا ۇمتىلعانى شىندىق.

نەمىستەردىڭ سۆاستيكاسى سەكىلدى، كەڭەس ەلىنىڭ بەس جۇلدىزدى نىشانى دا سول تيبەت جەرىنەن كەلگەن. بۇلاردىڭ ءبارى تيبەت لامالارىنىڭ قۇرال- راسىمدەرى ەدى. جالپى، شامبالانى ىزدەپ اتتانعان ونداعان ەكسپەديتسيالار ونى تاپتى ما، جوق پا، بەلگىسىز. ءبارى بۇگىنگى كۇنى قۇپيا. شىنتۋايتىندا تيبەت الەمدەگى ەڭ جۇمباعى اشىلماعان مەكەنگە جاتادى. ونداعى بار قۇپيا تىلسىمدى بويىنا ساقتاعان نام- تسو كولى، يارلۋنگ تسانگپو وزەنى، كايلاش تاۋى ءالى سىرىن ادامزاتقا اشا قويعان جوق. ءتىپتى كايلاش تاۋىنان جاقىندا « ءتىرى» جانە «ءولى» سۋ تابىلعانى جونىندەگى سەنساتسيالىق دەرەك الەم باسپا ءسوزىنىڭ «نانىنا» اينالعانى دا بەلگىلى. تيبەت يوگالارى وسى «257ل» سۋدى ءىشىپ، وزدەرىن ءبىراز ۋاقىت، نە بولماسا ونداعان جىلدارعا «ءولتىرىپ» سوسىن «ءتىرى» سۋدى ءىشىپ قايتادان تىرىلەتىنى دە تاڭ قالماسقا بولمايتىن جايت. بۇل سۋلاردىڭ قاسيەتى ادامداردىڭ اعزاسىن جاسارتا الاتىن قۇدىرەتكە دە يە. راك سەكىلدى عاسىر وبالارىنىڭ دا بىردەن- ءبىر ەمى كورىنەدى. جالپى، كايلاش تاۋىنداعى قۇدىرەتتى سۋ جونىندەگى اڭگىمەمىزدى الداعى ساندا جالعاستىراتىن بولامىز. سونىمەن، الەمدىك ۋاقىتتى العا نە كەرى جىلجىتا الاتىن جەر «كىندىگى» شامبالا بار ما، جوق پا؟ مۇنىڭ اقيقاتىن الداعى ۋاقىت كورسەتە جاتار. دايەك پەن دەرەك الدامايدى.

 

blogtime.kz