ۇلتتىق مۇراجاي تورىنەن ورىن العان «اباي قۇتىسىنىڭ» تاريحىن بىلەمىز بە؟

استانا. قازاقپارات - بۇگىن استاناداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيىندە حاكىم ابايدىڭ (يبراھيم قۇنانباي ۇلى) تۋعانىنا 170 جىل تولۋىنا ارنالعان «اباي مۇراسى» اتتى عىلىمي كونفەرەنسيا بارىسىندا مۋزەي ديرەكتورى دارحان مىڭباي اقىننىڭ قۇتىسىنا قاتىستى قىسقاشا تاريحتى باياندادى.
None
None

«بۇگىندە الەمدى شارلاپ، ءتولتۋما قاسيەتى مەن مەنتاليتەتىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن «كونفۋتسي ورتالىعى»، «گەتە ورتالىعى» سىندى قىتاي، نەمىس جانە تاعى دا باسقا جوبالارىن مىسالعا الىپ، «نەگە اباي ورتالىقتارىن اشپاسقا؟» دەپ سۇراق قويىپ جۇرگەن زيالىلاردىڭ دا ويى قيسىندى دەپ بىلەمىز.

قازىرشە، وسى ماسەلەنى جەكەلەگەن جوعارى وقۋ ورىندارى ءوز باستامالارىمەن اتقارىپ ءجۇر. اباي ورتالىقتارىنىڭ باكۋ، ەريەۆان، مينسك، حانوي قالالارىندا اشىلۋى - وسىعان دالەل بولا الادى. ەندىگى مىندەت - وسى ءىستى ءبىر ورتالىقتاندىرۋ، جۇيەلەۋ»، - دەدى جيىن بارىسىندا ءسوز سويلەگەن ۇلتتتىق مۋزەي ديرەكتورى دارحان مىڭباي.

سونىمەن قاتار، ءسوز اراسىندا دارحان مىڭباي اباي بەينەسىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيدى جاساقتاۋ بارىسىندا «تاريح» زالىنداعى «تۇعىرى بيىك تۇلعالار» ەكسپوزيسياسىنىڭ تورىنەن ورىن العانىن دا ماقتانىشپەن جەتكىزدى.

توقتالا كەتەتىن جايت، مۋزەيدەگى ەكسپوزيتسياعا سەمەي قالاسىنداعى ابايدىڭ مەملەكەتتىك «جيدەباي- ءبورىلى» تاريحي- مادەني جانە ادەبي- مەموريالدىق قورىق مۇراجايىنان سىيعا بەرىلگەن اقىننىڭ قولىنىڭ تابى قالعان قۇتىسى جانە 1909 -جىلى پەتەربوردا، 1923 -جىلى تاشكەنتتە باسىلىپ شىققان شىعارمالارىنىڭ ءتۇپنۇسقاسى سىندى جادىگەرلەر قويىلعان ەكەن. وسىعان بايلانىستى ۇلتتىق مۋزەي ديرەكتورى «اباي قۇتىسىنىڭ» تاريحىنا دا ءمان بەرە كەتتى.

 «1883 -جىلى ابايدىڭ ورىس دوستارى ن. ي. دولگوپولوۆ پەن ن. م. لوبانوۆسكي سەمەي قالاسىندا تۇڭعىش «ولكە تانۋ مۋزەيىن» ۇيىمداستىرادى. وسى مۋزەيدىڭ نەگىزىن سالۋعا اباي دا ءبىر كىسىدەي اتسالىسادى. 1885 -جىلى اقىن قازاق ەتنوگرافياسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا وسى قۇتىنى ولكەتانۋ مۋزەيىنە ءوز قولىمەن اپارىپ تاپسىرادى. سونداي-اق، اتالعان مۋزەيگە قازاقتىڭ كيىز ۇيىنەن باستاپ بارلىق جيىنى 60 تان استام تۇرمىستىق قۇندى دۇنيەلەردى سىيعا تارتادى. قازىرگى كۇندە ۇلتتىق مۋزەي تورىنەن ورىن العان «اباي قۇتىسىنىڭ» قىسقاشا وسىنداي تاريحى بار»، - دەدى ول.

ءسوز سوڭىندا دارحان مىڭباي «اباي - قازاقتىڭ ءتولقۇجاتى. ول - رۋحاني دەڭگەيىمىزدىڭ بارومەترى. ول - ەل پاراساتىنىڭ ءارى ءرامىزى، ءارى باقىلاۋشىسى» ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

«سوندىقتان، ۇلتتىق مۋزەي كلاسسيكالىق مۋزەيلەردىڭ ءداستۇرىن ساقتاپ، ابايداي دانالاردىڭ مۇراسىن ماتەريالدىق دۇنيەمەن عانا ەمەس، ءبىلىم- اعارتۋ- تانىم جۇيەسىمەن تانىتا بەرۋدى ماقسات تۇتادى. بىرىنشىدەن، اباي مۇراسى ءبىلىم جۇيەسى وقۋلىعىنان ءومىر جۇيەسى وقۋلىعىنا اۋىستى. ەكىنشىدەن، اباي دانالىعى - ۇلت دانالىعىنىڭ ەتالونىنا اينالىپ، اباي بيىگىنىڭ - ەل بيىگى ەكەنىن ايقىنداپ، ۇلتتانۋدىڭ مىندەتىن اتقارىپ كەلەدى. ۇشىنشىدەن، اباي جولى «ەل!» دەپ بىرىككەن، «ۇلت!» دەپ ۇيىسقان ازاماتتارىمىزدىڭ جاڭعىرۋعا، ساپاعا ۇمتىلعان جولى بولىپ بەكىتىلدى. ءبىز وسىعان قۋانامىز. ءبىز وسىنداي جاقسىلىقتىڭ باياندىلىعىنا سەنەمىز»، - دەدى د. مىڭباي.





اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى

سوڭعى جاڭالىقتار