باسكەتبول الەمىندە وشپەس ءىز قالدىرعان كارىم ءابدۋل
كارىم اقساقال، ءاۋ باستا- اق كوپ ادامدى قوناققا شاقىرۋعا قۇلقى جوق ەكەنىن اڭعارتقان. ويتكەنى جاس تا كەلدى، دەنساۋلىق تا سىر بەرە باستادى. سول سەبەپتى دە ول تۋعان كۇنىن ءوزىنىڭ جەكە ۆيللاسىندا وتباسى مەن بالا- شاعاسى جانە نەمەرەلەرىنىڭ قاسىندا اتاپ ءوتۋدى ءجون دەپ ۇيعارعان ەكەن.
كارىم ءابدۋل- جاباردىڭ شىن ەسىمى - فەرديناند ليۋيس السيندور. ول ا ق ش- تاعى كادىمگى قارا ءناسىلدى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى - ءتارتىپ ساقشىسى، اناسى ساتۋشى بولىپ ەڭبەك ەتتى. نارەستە شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەندە سالماعى - 5,73 كەلى، بويى 57,2 سانتيمەتر بولعان ەكەن. سول كەزدىڭ وزىندە- اق كوپشىلىك بۇل تەگىن بالا ەمەستىگىن اڭعارعان. ايتقانداي- اق، 10 جاسىندا فەرديناندتىڭ بويى 185 سانتيمەتر بولسا، ارادا تاعى بەس جىل وتكەننەن كەيىن 208 سانتيمەترگە جەتكەن.
بويشاڭ بالا قىراعى باپكەرلەردىڭ نازارىنا بىردەن ىلىكتى. مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەن كەزدىڭ وزىندە ول باسكەتبول ويىنىنىڭ قىر- سىرىنا قانىعىپ، وزىنەن الدەقايدا ەرەسەك بالالارمەن تەرەزەسى تەڭ ونەر كورسەتتى. ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكەننەن كەيىن السيندور تىپتەن اشىلا ءتۇستى. ول ستۋدەنتتەر اراسىنداعى سايىستاردا ءوزىنىڭ مىقتىلىعىن مويىنداتىپ، كوپتەگەن كەرەمەت كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزدى.
اقىل توقتاتاتىن جاسقا كەلگەندە فەرديناند ليۋيس السيندوردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى كۇرت وزگەرەدى. ول يسلام ءدىنىن قابىلداپ، اللانىڭ قۇدىرەتىن مويىندادى. قۇراندى قولىنان تاستامايتىن بولدى. ءوز ەسىمىن كارىم ابدۋل- جابار دەپ وزگەرتتى. يسلامنىڭ قۇندىلىقتارى جايىندا وزگەلەرگە ايتىپ، ۇگىت- ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزدى.
ءبىر عاجابى، ايتۋلى باسكەتبولشى ءوزىنىڭ سپورتتىق عۇمىرىندا نەبارى ەكى كوماندادا عانا ويناعان ەكەن. ولار - «ميلۋوكي باكس» (1969-1975) جانە «لوس- اندجەلەس لەيكەرس» (1975-1989) . وسى كلۋبتاردىڭ ساپىندا جاسىنداي جارقىلداعان ءابدۋل- جابار ءوز ءداۋىرىنىڭ جارقىن جۇلدىزدارىنىڭ بىرىنە اينالدى. ءداپ قازىر كارىمنىڭ سپورت سالاسىندا ولجالاعان بارلىق اتاعىن تىزبەكتەپ جاتۋدىڭ ءوزى وڭاي شارۋا ەمەس. بۇل تىم كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان دا سولاردىڭ اراسىنداعى ەڭ نەگىزگىلەرىنە عانا توقتالايىق. ول ۇلتتىق باسكەتبول ليگاسىندا (ۇ ب ل) 6 رەت چەمپيوندىق اتاققا قول جەتكىزدى. تاعى 6 رەت ۇ ب ل- دىڭ ەڭ قۇندى ويىنشىسى اتاندى. جەر بەتىندە بۇنداي تابىسىمەن ماقتانا الاتىن ساناۋلى عانا باسكەتبولشىلار بار. 19 مارتە «جۇلدىزدار ماتچىندا» ونەر كورسەتتى. بۇل - الەمدىك رەكورد! باسقا دا اتالىمدار بويىنشا ابدۋل- جابار تالاي رەت تاڭداي قاعارلىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزدى. ءوزىنىڭ سپورتتىق عۇمىرىندا كارىم 1560 رەت الاڭعا شىعىپ، 38387 ۇپاي جيعان. ول ءار ماتچتا جانىن سالىپ ويناپ، جانكەشتىلىكتىڭ شىنايى ۇلگىسىن كورسەتەتىن. امەريكالىق باسكەتبولشىنىڭ الاڭدا وتكىزگەن بارلىق ۋاقىتى 57446 مينۋتتى قۇرايدى.
بارلىق اتاقتى ادامداردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان مىنەزدەرى بولادى. كارىم دە سولاردىڭ قاتارىندا. ماسەلەن، 1968 -جىلى 21 جاسىندا ول ا ق ش قۇراماسى ساپىنا شاقىرىلادى. وزگەلەردىڭ ونداي ۇسىنىستى قۋانا- قۋانا قابىلدايتىنى انىق. ويتكەنى الىپ مەملەكەتتىڭ باس كومانداسىندا ونەر كورسەتۋ ءار سپورتشى ءۇشىن ۇلكەن ابىروي. جانە دە ول كەزدە مەحيكو وليمپياداسىنا قىزۋ دايارلىق ءجۇرىپ جاتقان. ءبىراق ءابدۋل- جاباردىڭ بۇل ماسەلەگە وراي ءوز كوزقاراسى بولدى. سول كەزدەرى ا ق ش- تىڭ قارا ءناسىلدى ازاماتتارعا قارسى جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا نارازىلىعىن اشىق تۇردە بىلدىرگەن جاس باسكەتبولشى ۇلتتىق كوماندانىڭ جەيدەسىن كيۋدەن باس تارتتى.
تاعى ءبىر قىزىقتى جايت، الپىسىنشى جىلدارى كامەلەت جاسقا تولعان ەڭگەزەردەي جىگىتتەردىڭ بارلىعى ا ق ش قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قاتارىنا قابىلدانىپ، ۆەتنامعا اتتانىپ جاتقان. سول سۇراپىل سوعىس تالاي ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى. 1965 -جىلدارى كارىم دە اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى. ول كەزدە باسكەتبولشىنىڭ بويى 218 سانتيمەترگە جەتكەن. وسىلايشا، ءوزىنىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعىنىڭ ارقاسىندا ءابدۋل- جابار قاندىبالاق مايداندا قان توگۋ قاۋپىنەن قۇتىلدى.
كارىم ءابدۋل- جابار تەك سپورتتىق جارىستاردا جاسىنداي جارقىلداپ قانا قويماي، گولليۆۋدتى دا مويىنداتتى. ەستەرىڭىزدە بولار، سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا شەتەلدىڭ اتىس- شابىسقا تولى فيلمدەردىڭ وتاندىق ەكراندى جاۋلاعانى. سونداي ءبىر قىزىقتى كينونىڭ اتى - «ءولىمنىڭ ويىنى» («يگرا سمەرتي» ) دەپ اتالاتىن. ونى تۇسىرگەن دە، سەناريىن جازعان دا جانە باستى رولدە ويناعان دا ءبىر ادام ەدى. ول - داڭقى جەر جارعان بريۋسليدىڭ ءداپ ءوزى. 1978 جىلى ۇلكەن ەكرانعا شىققان وسى فيلمنىڭ ءبىر ەپيزودىندا باس كەيىپكەر بويى كوك تىرەگەن ءبىر الىپپەن ۇزاق ۋاقىت بويى توبەلەسەدى. بۇل جەردە شىعىس جەكپە- جەگىنىڭ ەڭ كەرەمەت ۇلگىلەرى كورىنىس تابادى. العاشىندا بريۋس لي جەڭىلگەنىمەن، اقىرىندا ەبىن تاۋىپ، «قانىشەردىڭ» سازايىن تارتتىرادى. سول قارا كوزىلدىرىكتى «قانىشەردىڭ» ءرولىن بۇل فيلمدە كارىم مىرزا سومداعان ەدى. بارلىعى ءابۋل- جابار 20 دان اسا فيلمگە ءتۇستى. سونىمەن قاتار ول جازۋشى رەتىندە دە ءوزىن مويىنداتتى.
ۇلكەن سپورتپەن كارىم 42 جاسىندا قوش ايتىستى. ول جاي كەتكەن جوق، ءوزىنىڭ سوڭعى ماۋسىمىندا «لوس- اندجەلەس لەيكەرستىڭ» پلەي- وفف سايىسىندا فينالعا دەيىن جەتۋىنە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەتتى. كەيىننەن جاتتىقتىرۋشىلىق كاسىپپەن اينالىستى.
سوڭعى كەزدەرى كارىم اقساقالدىڭ قاتتى ناۋقاستانىپ جۇرگەنى جايىندا شەتەلدىك باسىلىمدار ءجيى جازۋدا. قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنا شالدىقسا دا، داڭقتى سپورتشى ءوز ءومىرى ءۇشىن ارپالىسىپ كەلەدى. جانە دە ءوزىنىڭ جانىنداعى ادامدارعا ۇنەمى: «ماعان ەش نارسە بولعان جوق. مەنىڭ جاعدايىم وتە جاقسى. ءسال- ءپال السىرەگەنىم - قارتايعاندىقتىڭ بەلگىسى. ايتپەسە، ءبارى - تاماشا! مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءار كۇنى قۋانىش پەن شاتتىققا تولى» دەپ ايتۋدان جالىققان ەمەس. سوعان ايگىلى باسكەتبولشى ءوزىن دە، وزگەلەردى دە سەندىرگىسى كەلەدى.
ءار جىلدارى ۇلكەن ارەنادا جاسىنداي جارقىلداعان باسكەتبولشىلار از بولعان جوق. جۋىردا ا ق ش- تىڭ بەلدى ءبىر باسىلىمى سول ساڭلاقتاردىڭ اراسىنان 100 ۇزدىكتى انىقتاعان ەكەن. بۇل رەتتە ساراپشىلار ولاردىڭ بارلىق كورسەتكىشتەرىن ەسەپكە الۋعا تىرىسىپتى. سوعان نازار اۋدارساق، ۇلتتىق باسكەتبول ليگاسىنىڭ ەڭ ۇزدىك ويىنشىلار تىزىمىندە ءبىرىنشى ورىن مايكل دجوردانعا بۇيىرسا، ەكىنشى ورىندا - كارىم ءابدۋل جابار. ال ەسىمدەرى اڭىزعا اينالعان وزگە جۇلدىزدار مايكل مەن كارىمنەن كەيىنگى تۇعىرلارعا جايعاسقان ەكەن.
عالىم سۇلەيمەن
«ايقىن»
