جاۋعا العاش قارسى تۇرعان برەست قامالىن قورعاۋشىلاردىڭ تەڭ جارتىسى قازاق بولدى - ع. جۇماتوۆ - فوتو

الماتى. قازاقپارات - «مەن قازاقپىن، مىڭ ءولىپ مىڭ تىرىلگەن. جورگەگىمدە تانىستىم مۇڭ تىلىمەن...» - دەپ جۇبان اقىن ايتقانداي، بۇل قازاق نە كورمەگەن قازاق. دانالىعىنىڭ، دارالىعىنىڭ، باتىرلىعىنىڭ ارقاسىندا ۇلان-عايىر دالاسىن ساقتاپ قالدى ەمەس پە!؟

قازاق حالقىنىڭ قايسارلىعى، كوڭىلىنىڭ دارحاندىعى، قاقارىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى 1418 كۇنگە سوزىلعان ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا دا ايقىن كورىندى.

رەسمي دەرەكتەر بويىنشا بۇل كەزەڭدە 6,2 ميلليون حالقى بار قازاقستاننان 1 ميلليون 200 مىڭنان استام ادام، ياعني، ءاربىر بەسىنشى ازامات قان مايدانعا اتتانعان. ولاردىڭ ىشىندە داڭقتى قىزدارىمىز ءاليا مەن مانشىك تە بار بولاتىن. ەلىمىزدە 50 دەن استام اسكەري بولىمشە، 25 اسكەري قۇراما، 20 اتقىشتار ديۆيزياسى جاساقتالدى. ال سۇراپىل سوعىستان 410 مىڭنان استام وتانداسىمىز ورالمادى. 125 مىڭ ادام حابار-وشارسىز كەتتى.

سول، ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا كورسەتكەن ەرلىكتەرى ءۇشىن 600 مىڭ جەرلەسىمىز جاۋىنگەرلىك وردەن، مەدالدارمەن ماراپاتتالسا، 500 دەن استام قازاقستاندىق كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاندى. ولاردىڭ 99 ى قازاقتار. اتالارىمىز ماسكەۋ، رجيەۆ، لەنينگراد جانە ستالينگراد تۇبىندە، كاۆكازدا، كۋرسك دوعاسىندا جانە باسقا دا مايدانداردا ەرلىكتىڭ تاماشا ۇلگىلەرىن تانىتتى.

ولاردىڭ قاتارىنا بۇكىل ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستا ەرلىكتىڭ، قاقارماندىقتىڭ سيمۆولىنا اينالعان برەست قامالى دا كىرەتىنى ءسوزسىز. سوعىستان كەيىن، بەرتىن كەلە، 12 مىڭ ادامعا شاقتالعان برەست گارنيزونىندا سوعىس باستالاردىڭ الدىندا 8 مىڭنان اسا جاۋىنگەر مەن وفيتسەرلەردىڭ بولعانى، ال ولاردىڭ 4 مىڭدايى قازاقستاندىقتار ەكەندىگى تۋرالى دەرەكتەر جاريالانعانى بەلگىلى. دەمەك، برەست قامالىن قورعاۋدا قازاق ۇلدارىنىڭ دا قانى توگىلگەن.

نەمىس باسقىنشىلارى العاش رەت سوققى الىپ، كەيىن شەگىنگەن جەر - وسى برەست قامالى. گيتلەردىڭ كابينەتىنەن سول قامالدىڭ وتقا بالقىعان كىرپىش سىنىعىنىڭ تابىلۋى دا بەكەر ەمەس ەدى. سول داڭقتى گارنيزوننىڭ قۇرامىندا نەمىستەرگە قارسى جانقيارلىقپەن سوعىسقان داڭقتى باتىرلارىمىزدىڭ ءبىرى - عابباس جۇماتوۆ. بۇگىندە، وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريحشى پروفەسسورى 97 جاسقا اياق باستى. سوعان قاراماستان ءالى دە شيراق، جانى جايساڭ، ءجۇزى شۋاقتى، جاس بالاداي ەلگەزەك. قانداي ماقساتپەن كەلگەنىمدى ەستىگەن سوڭ، ىڭعايلانىپ وتىرىپ اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى.

- عابباس اعا، اسكەر قاتارىنا نەشىنشى جىلى شاقىرىلدىڭىز؟

- مەن اسكەر قاتارىنا 1939-جىلدىڭ سوڭىندا شاقىرىلدىم. قازاقستاننان بەلورۋسسيانىڭ باتىس ايرىقشا وكرۋگى اۋماعىندا ورنالاسقان برەست قامالىنا ەكى ەشەلون كەلدى. مۇندا 4- ارميانىڭ 6- ورلوۆ  قىزىلتۋلى اتقىشتار ديۆيزياسى ورنالاسقان بولاتىن. مەنىمەن بىرگە كەلگەن جاستاردىڭ دەنى الماتى وبلىسىنىڭ شەلەك، ەڭبەكشى قازاق جانە جامبىل اۋداندارىنان بولاتىن. ءبىزدىڭ ەشەلوندا ءتورت-اق ادامنىڭ عانا جوعارى ءبىلىمى بولدى. سولاردىڭ ءبىرى - قايرات ءماميدىڭ (رەد. ق ر جوعارعى سوتىنىڭ ءتوراعاسى) اكەسى ءابدىرازاق ماميەۆ ەدى.

ول الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا مەكتەپ ءمۇعالىمى بولىپ ىستەپ جۇرگەن كەزىندە اسكەرگە شاقىرىلدى. ال مەن بولسام الماتىدا 1933-1937-جىلدارى بايلانىس تەحنيكۋمىندا وقىدىم. بۇل العاشقى شىعارىلىم بولاتىن. سول العاشقى تۇلەكتەردىڭ سەگىزى عانا قازاق بولدى. سودان كەيىن، وسى وقۋ ورنىنىڭ جولداماسى بويىنشا قاراعاندىدا راديودان حابار بەرۋ تورابىندا ەڭبەك ەتتىم. 1939-جىلى اكە-شەشەم الماتىعا شاقىرتىپ العان سوڭ، وسىنداعى تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا ينستيتۋتىنىڭ گەولوگيالىق بارلاۋ فاكۋلتەتىنە تۇسكەن ەدىم.

ءبىراق سول جىلدىڭ سوڭىندا اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدىم. مەن اسكەردە قاتارداعى جاۋىنگەر بولعان جوقپىن. وندا ءبىلىمدى ماماندارعا دەگەن سۇرانىس وتە ۇلكەن بولاتىن. سوندىقتان ماعان ءتىپتى تالاسقاندار دا بولدى. ءبىراق: «مەن الامىن، ماعان وتە قاجەت» - دەپ، مەنى 6- ورلوۆ  قىزىلتۋلى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 28- اتقىشتار كورپۋسىنا قاراستى 204- گاۋبيتسالىق ارتيللەريالىق پولكتىڭ كومانديرى مايور ۋتكين وزىنە الىپ كەتتى (ول كەيىن رجيەۆ تۇبىندە قازا تاپقان دەگەن دەرەك ەستىدىك). بۇل پولك برەست قامالىنىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنا قاراي، 5 شاقىرىمنان استام جەردە ورنالاسقان وڭتۇستىك قالاشىعىنىڭ كوۆاليەۆو دەيتىن ەلدى-مەكەنىندەگى بەكىنىسكە جايعاسقان ەكەن.

ول - برەست قامالىنىڭ سىرتقى جاعىندا ونى ءار ءتۇرلى قاشىقتىقتا اينالا قورشالاي ورنالاسقان 20 شاقتى فورتتاردىڭ ءبىرى بولاتىن. مەن بىردەن 3- ديۆيزيوننىڭ 8-باتارەياسىندا باسقارۋ ۆزۆودىنىڭ راديوبايلانىس بولىمشەسىنىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالدىم. بولىمشەدە 5 جاۋىنگەر بولاتىن. مەن اسكەرلىك راديواپپاراتۋرا - «6 پ ك» راتسياسىن تەز مەڭگەرىپ الدىم. ءبىراق وتە اۋىر بولاتىن. جاۋىنگەرلەر: «6-پ ك، ترەت سپينى ي بوكا» دەپ جۇرەتىن. ەكى جىل ىشىندە سەرجانت شەنىن الدىم.

- وسى راديو بايلانىس بولىمشەسىندە قانداي مىندەتتەر اتقاردىڭىز؟

- بىزدە اسكەري وقۋ جاتتىعۋلارى ءجيى بولاتىن. سوندا پولك بولىمشەلەرى اراسىندا راديو بايلانىس ورناتۋمەن اينالىساتىنبىز. بۇل ەندى ارتيللەريا بولعان سوڭ، وندا باقىلاۋ پۋنكتى دەگەن بولادى. الدىڭعى شەپتەن ىشكە قاراي 152 م م. زەڭبىرەك باتارەيالارى ورنالاسقان جەرگە دەيىنگى ارا قاشىقتىق 10, كەيدە 12 شاقىرىمدى الىپ جاتادى. ال زەڭبىرەكتەر 18 شاقىرىمعا دەيىن اتادى. مىنە وسى ارالىقتا راديو بايلانىس ورناتىلادى. مەن سول باقىلاۋ پۋنكتىنەن ارت جاعىمدا پالەن شاقىرىم جەردە ورنالاسقان باتارەياعا قاي تۇسقا اتۋ كەرەكتىگى تۋرالى كوماندا بەرىپ وتىرامىن. مىنە وسىنداي سوعىس ادىستەرىن مەڭگەردىك.

- عابباس اعا، برەست قامالىنىڭ كولەمى قانداي ەدى؟

- اسا ۇلكەن ەمەس. كولەمى باتىستان شىعىسقا قاراي 6,5 شاقىرىم، ال سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي 4,5 شاقىرىمداي بولاتىن. باتىس بۋگ جانە مۋحوۆەتس وزەندەرىنىڭ قوسىلعان جەرىندە ورنالاسقان عوي. ورتالىق ارالدا مىزعىماس قامال - تسيتادەل، ال اينالاسىندا تەرەسپول، كوبرين جانە ۆولىن دەپ اتالاتىن بەكىنىستەرى بار. بارلىعى بيىكتىگى 10 مەتردەي بولاتىن توپىراقتان ۇيىلگەن دۋالدارمەن جانە تەرەڭ سۋ ارنالارىمەن قورشالعان.

ال ولاردىڭ سىرتىندا جاڭا ايتىپ كەتكەنىمدەي ءار ءتۇرلى قاشىقتىقتا شاعىن-شاعىن ارال سەكىلدى فورتتار ورنالاسقان. ولار دا ءوز الدىنا كىشىگىرىم قامال سياقتى، پىشىندەرى كوبىنەسە اتتىڭ تاعاسىنا ۇقساس بولىپ كەلەدى. ءبىز برەست قامالىنىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى فورتتا بولدىق.

- سوعىس باستالار الدىندا برەست گارنيزونىندا جالپى قانشا مىڭ جاۋىنگەر بولدى؟

- مەنىڭ ءوز شامالاۋىمشا، 8 مىڭعا جۋىق جاۋىنگەر مەن وفيتسەر بولعان. ال برەست قامالىنىڭ ءوزى شامامەن 12 مىڭ جاۋىنگەرگە شاقتالعان عوي. سول 8 مىڭ جاۋىنگەردىڭ 4 مىڭعا جۋىعى قازاقستاندىقتار بولعانى داۋسىز. ال جاڭاعى 4 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى قازاقتار ەدى.

- اعا، سوعىستى ەسكە الۋ جانىڭىزدى اۋىرتاتىنىن بىلەمىن، ءبىراق مۇمكىن بولسا، 1941-جىلدىڭ 22- ماۋسىمىن تاعى دا كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى...

- 1941-جىلدىڭ 22- ماۋسىمى - اسكەردەن بوساپ، وتانىمىز قازاقستانعا قايتاتىن كۇن ەدى عوي! ويتكەنى، اسكەري بورىشىمىزدى وتەۋ مەرزىمى اياقتالىپ قالعان. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن باۋىرلاستار، بارلىعىمىزدىڭ جۇرەگىمىز لۇپىلدەپ، «ۇيگە قايتامىز ەندى» دەپ قۋانىپ، قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سىيماي، شات كوڭىلمەن جۇرگەن كەز. 21- ماۋسىم كۇنى مەنى پولك كومانديرىنىڭ ساياسي ورىنباسارى وزىنە شاقىرىپ الىپ، پارتياعا كانديداتتىق كارتوچكاعا سۋرەتكە ءتۇسۋ ءۇشىن ەرتەڭ - 22- ماۋسىم كۇنى، قامالدىڭ سىرتىندا - شىعىس جاعىندا ورنالاسقان برەست قالاسىنا بارىپ كەلۋىمدى تاپسىردى. ويتكەنى بۇدان از ۋاقىت بۇرىن مەن كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلىگىنە كانديداتتىققا قابىلدانعان ەدىم. امال قانشا، مۇنىڭ ءساتى تۇسپەدى عوي...

- بارلىعى قانشا جاۋىنگەر ەلگە قايتۋلارىڭىز كەرەك ەدى؟

- 50-60 ادام. ال ولاردىڭ جارتىسى قازاق.

- ەرتەڭ ۇيگە قايتاتىن بولعان سوڭ، ۇيىقتاي قويماعان شىعارسىزدار؟

- ويباي-اۋ ۇيقى قايدان بولسىن!؟ «ەرتەڭ ۇيگە قايتامىز» دەپ، جولعا دايىندالدىق. كەشكە قاراي جەرلەستەر جينالىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق. ۇيقى قايدا! ستارشينا بايعۇس: «ۇيىقتاڭدارشى ەندى، بۇل نە دەگەن بۇزاقىلىق؟ ايتپەسە قازىر پولك كومانديرىن وياتامىن» - دەپ ۇرسىپ ءجۇر. ونى قۇلاققا ىلەتىن ءبىز جوق. گۋ-گۋ اڭگىمە. كەرەمەت ءتۇن. سۇمدىق تىنىشتىق. ءسويتىپ نە كەرەك، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا «قوي، جاتايىق ەندى» دەپ، ءارقايسىمىز الداعى ازاماتتىق ءومىردىڭ باقىتتى شاقتارى تۋرالى قيالداپ، ءتاتتى ۇيقىعا كەتتىك. قانشا ۇيىقتاعانىم ەسىمدە جوق. ءبىر ۋاقىتتا ءبىر سۇمدىق دۇرسىلدەن ويانىپ كەتتىم. كۇن كۇركىرەپ، دۇنيە دومبەكشىپ، توڭكەرىلىپ كەتكەندەي بولدى. بىرەۋلەر: «بۇل نايزاعاي!» دەسە، ەندى بىرەۋلەر: «جەر سىلكىندى!» دەپ ايعايلاپ جاتىر. بۇل جونىنەن الماتىلىقتاردىڭ تاجىريبەسى بار عوي. ءبىراق بەلورۋسسيادا قايداعى جەر سىلكىنىسى!؟ ديۆيزيون مەحانيگىنىڭ كەرەۋەتى مەنىڭ كەرەۋەتىمە جاقىن بولاتىن. سول: «جىگىتتەر، بۇل سوعىس قوي!» دەپ ايقاي سالدى. بارلىعىمىز سول جەردە نە ىستەرىمىزدى بىلمەي سىلەيىپ تۇردىق تا قالدىق.

سناريادتار اۋلاعا بىرىنەن-سوڭ ءبىرى ءتۇسىپ، جارىلىپ جاتىر. ايقاي-شۋ، ايەلدەر مەن بالالاردىڭ جىلاعانى، جارالانعانداردىڭ ىڭىرسىعان داۋىستارى تولاسسىز شۋىلعا ۇلاسىپ كەتتى. ءبىز اپىل- عۇپىل كيىنىپ، قارۋ ساقتايتىن بولمەگە ۇمتىلدىق، پيراميدادان مىلتىقتارىمىزدى الىپ الدىق. مەن راتسيامدى قوسا الدىم. ءبىزدى وسى ءبىر ىركىلىس ءومىرىمىزدى امان الىپ قالدى-اۋ دەيمىن. ويتكەنى، كورشى ديۆيزيوننىڭ جىگىتتەرى العاشقى جارىلىستان- اق دامبالشاڭ دالاعا جۇگىرىپ شىعىپ، تالايى سناريادتىڭ جارىقشاعىنان مەرت بولدى.

سناريادتار اۋلاعا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءتۇسىپ جاتىر، جارىقشاقتاردىڭ ىزىڭداعان دىبىسى. شىقساڭ ءبىتتى. تالاي جاۋىنگەر العاشقى بومبىلاۋ كەزىندە- اق مەرت بولدى. ءبىز كازارمانىڭ ەسىگىنەن شىعۋ مۇمكىن بولماعان سوڭ، تەرەزەدەن شىعا سالىپ، بۇقپانتايلاپ جۇگىرىپ، كەي جەردە جەر باۋىرلاپ ەڭبەكتەپ، كازارمادان 1,5-2 شاقىرىم جەردەگى بۇرىن اتىپ سىنالعان پوزيتسيامىزعا جەتتىك.

بۇل چاپايەۆو مەن كامەنيتسا-جيروۆەتسكايا اۋىلىنىڭ ماڭىنداعى ورماننىڭ شەتى بولاتىن. الدىمىزدا باتىسقا قاراي ادام بويىمەن بىردەي بولىپ وسكەن ءبيداي القابى. ارتىنشا تراكتورلارمەن سول جەرگە زەڭبىرەكتەرىمىز دە جەتكىزىلدى. ولاردىڭ وقپاندارىن شەكاراعا - باتىس بۋگ وزەنىنە قاراي باعىتتاپ قويدىق.

- اپىراي، عابباس اعا، برەست قامالى شەكارانىڭ تۇبىندە، ال سىزدەردىڭ فورتتارىڭىز بولسا شەكارادان بىرنەشە عانا شاقىرىم جەردە. سوندا نەمىستەردىڭ سوعىسقا دايىندالىپ جاتقاندارىن، بارلاۋ جۇرگىزىپ جاتقاندارىن كورمەۋ مۇمكىن ەمەس قوي!؟

- ءبىز بارلىعىن كورىپ جۇردىك! شەكارا ماڭىندا، ءبىزدىڭ جاقتا، ءتىپتى برەست قالاسىنىڭ كوشەلەرىندە وقتا-تەكتە نەمىس وفيتسەرلەرى جۇرەتىن. قامالدىڭ اياسىندا سۋرەتكە تۇسەتىن. ءبىزدىڭ فورتقا كەلىپ، باسشىلىقپەن سويلەسىپ كەتەتىن. ال نەمىس ۇشاقتارى دا ۇستىمىزدە ءجيى ۇشىپ ءجۇردى. سولاردى كورىپ زىعىردانىمىز قاينايتىن. سوندا وفيتسەردەردەن سۇرايمىز عوي: «بۇلار نەگە ءبىزدىڭ جەرىمىزدە تالتاڭداپ ءجۇر؟ نە ىستەپ ءجۇر؟ بىزگە نەگە كەلە بەرەدى؟ - دەپ. سوندا وفيتسەرلەر بىلاي دەيدى: «گەرمانيا بىزبەن دوس ەل. ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرگە ءمان بەرمەڭدەر. ال شەكارا ماڭىندا جۇرگەن نەمىستەر ءبىرىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستا وسى جەردە قازا تاپقان نەمىستەردىڭ مولالارىن ىزدەپ ءجۇر». ءبىراق، ءبىر سۇمدىقتىڭ بولاتىنىن ءىشىمىز سەزەتىن. شىن مانىندە نەمىستەر بارلاۋشىلار رەتىندە جۇرەتىن ەدى. شەكارادان جاسىرىنباي-اق ءوتىپ ءجۇردى عوي!

- سوندا بۇل ادام ايتسا نانعىسىز بەيقامدىقتى، كورسە دە كورمەگەن بولۋدى، سەزسە دە سەزبەگەن سىڭاي تانىتۋدى، وسىنداي جاپپاي سوقىر سەنىمدىلىكتى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

- بۇل ساتقىندىق! بۇل زيانكەستىك! كەڭەس حالقىنا جاسالعان وپاسىزدىق! بۇل ءبىزدىڭ قولباسشىلىقتىڭ اشىقاۋىزدىعى! تەك وسىلاي تۇسىنۋگە بولادى. ءسىز تاريحتى وقىعان بولساڭىز، 9 گەنەرالدى ستالين اتتىرىپ تاستادى ەمەس پە!؟ سولاردىڭ ىشىندە مەن قۇرامىندا بولعان باتىس ايرىقشا اسكەري وكرۋگىنىڭ قولباسشىسى گەنەرال پاۆلوۆ تا بار.

- اعا، 22- ماۋسىمعا قاراعان تۇنگە ورالايىق...

- برەست قامالىنا جانە ونىڭ اينالاسىنداعى اۋداندارعا اۋە بومبالارى مەن سناريادتارى جاڭبىرشا جاۋدى. كىرپىشتەر ەرىپ، اعاشتار لاپىلداپ جاندى. تاڭنىڭ قالاي اتقانىن بىلمەي دە قالدىق. جاۋدىڭ العاشقى شابۋىلىن وتە اۋىر جاعدايدا قارسى الدىق. ءبىزدى، ارتيللەريستەردى اۋەدەن اۆياتسيانىڭ، جەردەن جاياۋ اسكەردىڭ قولداۋى بولعان جوق. ءجوندى بارلاۋ دا بولمادى. ءبىراق وسىعان قاراماستان پولك باسشىلىعى پولكتىڭ ماتەريالدىق بولىگىن مۇمكىندىگىنشە امان الىپ قالۋعا تىرىستى.

ءبىزدىڭ بولىمشە بۇيرىق بويىنشا ءبيداي القابىمەن جاسىرىنا شەكاراعا قاراي بىرنەشە شاقىرىم ءجۇرىپ، وزىمىزگە ىڭعايلى ورىن جاساپ الدىق. نەمىستەردى بينوكلمەن كوردىك. ولار جارىلىستارعا قاراماستان باتىس بۋگ وزەنى ارقىلى دەسانتتىق قايىقتارمەن وتۋگە تىرىسىپ جاتتى. وعان قوسا، قالقىمالى كوپىرلەر جاساپ جاتىر ەكەن. ءبىز راتسيا ارقىلى زەڭبىرەكتەردىڭ اتۋ باعىتىن دالدەپ وتىردىق. تالاي فاشيستىڭ قايىقتارىمەن قوسا كۇلدەرى كوككە ۇشتى. وسىلايشا ءبىر جارىم ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. كەيىن راتسيا ارقىلى شەگىنۋگە بۇيرىق بەرىلدى.

نەمىستەر شەكارانى بۇزىپ جارىپ ءوتىپ كەتىپتى. ءبىز كەلگەن ىزىمىزبەن پوزيتسيامىزعا امان-ەسەن ورالدىق. ال پولك ورنالاسقان اسكەري بولىمشەنىڭ تاس-تالقانى شىققان. ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى قۇلاپ مەرت بولعانداردى، اۋىر جارالانعانداردى كوزىمىز كوردى. وسىلايشا سوعىستىڭ العاشقى تاڭى اتتى. نەمىستەر ءبىزدىڭ ارتيللەريانى وڭايلىقپەن الا الماسىن ءبىلدى، ءسويتتى دە ءبىزدىڭ فورتتى جانە ءبىز ورنالاسقان پوزيتسيانى جاۋ ۇشاقتارى بومبانىڭ استىنا الدى.

دۇنيەنى قاراڭعىلىق باستى. قۇلاق تۇندى، شاڭ مەن توزاڭنان دەمالىپ بولمايتىن حالگە جەتتىك. ءبىراق، ءبىزدىڭ بلينداجدار باقىتىمىزعا قاراي بۇزىلمادى ايتەۋىر. شىداس بەردى. ءبىز امان قالدىق. بينوكلمەن برەست قامالى مەن برەست قالاسىنداعى اۋىر جاعدايدى كورىپ جاتتىق. راتسيانىڭ باتارەياسى ىستەن شىقتى. ول كەرەك تە بولماي قالدى. ەگەر العاشقى ساتتەردە الىستاعى نىسانداردى دالدەسەك، كەيىن زەڭبىرەكتەرمەن قامالداعى، قالاداعى نەمىستەر باسىپ العان عيماراتتاردى تۋرا نىساناعا الىپ اتۋعا كوشتىك.

تۇستەن كەيىن برەست-كوبرين تاس جولىمەن تانكتەر شابۋىلعا شىقتى. بۇلار كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، گەينتس گۋدەرياننىڭ 2- تانك توبىنىڭ تانكىلەرى ەدى. وسى شايقاستا ءبىزدىڭ پولكتىڭ باتارەيالارى نەمىستەردىڭ 18 تانكىسى مەن ءبىر باتالونداي سولداتتارىنىڭ كوزىن جويدى. ءبىز ءبىرىنشى كۇنى جاۋ تانكىلەرىن وتكىزگەن جوقپىز! ولار ءبىزدىڭ پوزيتسيا ارقىلى وتە العان جوق. ءبىراق كۇشىمىز تەڭ ەمەس ەدى. ءۇشىنشى كۇنى جاۋ تىلىندا قالدىق. سناريادتار تاۋسىلدى. نەمىستەر سوعىسقا توقتاۋسىز جاڭا كۇشتەرىن قوسىپ جاتتى.

قاتارىمىز سيرەدى. تالاي بوزداقتان ايرىلدىق. كوپ ۇزاماي بىزگە باسقا بولىمشەلەردىڭ جاۋىنگەرلەرى كەلىپ قوسىلا باستادى. ءبىز شەگىنە ۇرىس جاساپ، جەتىنشى كۇنى ماڭىزدى تاس جولداردىڭ ماڭىنا جايعاستىق. قولىمىزدا تەك جانعىش سۇيىقتىق بار بوتەلكەلەر عانا قالعان. ءبىر ۋاقىتتا جاۋ تانكتەرىنىڭ كەزەكتى شابۋىلى باستالدى. بوتەلكەلەردى ءدال ەسەپپەن لاقتىرىپ ۇلگەردىك. ءبىرىنشى تانك وتقا وراندى. مەن ەكىنشى تانكتى ورتەدىم. تاعى بىرنەشە تانك وتقا وراندى. قالعاندارى كەيىن شەگىندى. ءبىراق، تولاسسىز ۇرىستار ءبىزدى ابدەن قالجىراتتى، جاعدايىمىز ناشارلاپ كەتتى. ءسويتىپ، جەتىنشى كۇنى ءتىرى قالعاندارىمىز قايتكەن كۇندە تۇراقتى ارمياعا قوسىلۋدى ۇيعاردىق.

- بارلىعى قانشا ادام قالدىڭىزدار؟

- ءبىزدىڭ پولكتا 1200 ادام بولاتىن. 49 عانا ادام قالدىق. قولىمىزدا تەك 1896-جىلعى موسين ۆينتوۆكاسى عانا قالدى. نايزاسى بار. ونىڭ دا پاتروندارى تاۋسىلۋعا جاقىندادى. سوندا ەسىمدە، مەندە 10 پاترون قالعان. سونىڭ جارتىسىن دوسىم قاجىمۇرات سىزدىقوۆقا بەردىم. وسى اۋىر ساتتەردى كەيىن ونىڭ سوعىس بىتكەن سوڭ ەسىمە سالعانى بار. ءحالىمىز ناشارلاعان سايىن كومانديرلەردىڭ ەستەرى شىعا باستادى.

«پانيكەر» دەيدى عوي. «ءاي، وعىمىز بار. 4-5 وق بولسا دا سوعان سەنەمىز» - دەيمىز ولارعا. «ەڭ بولماعاندا تەگىن بەرىلمەسپىز» - دەپ وزىمىزشە ايتىپ قويامىز. «مىقتىمىز، تەكتەن-تەك ولمەيمىز» دەپ تە ايتامىز. سودان نە كەرەك، وعىمىز تاۋسىلۋعا تايادى. ءسويتىپ، زەڭبىرەكتەردىڭ قۇلىپتارى مەن پانورامالارىن الىپ، كومىپ تاستادىق. وزدىگىنەن جۇرەتىن جاۋىنگەرلەردى عانا ەرتىپ الدىق.

اۋىر جاراقاتتانعانداردى اۋىل-اۋىلعا تاستاپ كەتتىك. ءبىر جاقسىسى نەمىستەر العاشقى كەزدە ولارعا تيگەن جوق. وسىلايشا مەنىڭ اسكەري جولداسىم ۆلاديمير فۋرسوۆ امان قالعان. ول سوعىستان ءبىر اياعىنان ايرىلىپ كەلدى. كەيىن ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بولدى. نەمىستەر باسىپ العان اۋىلداردا ءوز گارنيزوندارىن قالدىرىپ وتىردى.

ءىرى اۋىلداردا 100 گە جۋىق سولدات بولسا، كىشىگىرىم اۋىلداردا 8-10 سولدات بولادى. ءبىز تۇندە سولارعا ۋرالاپ شابۋىل جاساپ، تالايىن جايراتتىق. نايزامەن تۇيرەپ ولتىردىك. وسىلايشا نەمىس اۆتوماتتارىمەن، گراناتالارىمەن قارۋلانىپ الدىق. تۇتقىندار پايدا بولدى. ولارعا جۇكتەرىمىزدى ارقالاتىپ قويدىق.

- سىزدەردى كىم باسقاردى؟

- پولك كومانديرى ۋتكينمەن بايلانىسىمىز ءۇزىلىپ قالعان. سودان پولكتىڭ شتاب باستىعى، كاپيتان يۆان لۋكيانچيكوۆ قالعان جاۋىنگەرلەردىڭ باسىن قوسىپ، باسشىلىق جاساۋدى وزىنە الدى. ءبىز ەڭ باستىسى پولكتىڭ تۋىن ساقتاپ قالدىق. ءسويتىپ ورمانمەن، باتپاقپەن تۇنگى ۋاقىتتاردا شىعىسقا قاراي ءجۇرىپ وتىردىق. نەمىستەر العاشقى كەزدە تۇندە سوعىسقان جوق. ءبىز وسى مۇمكىندىكتى پايدالاندىق.

جەرگىلىكتى حالىق بىزگە كومەكتەسىپ وتىردى. ءسويتىپ 20 كۇندەي ءجۇرىپ وتىرىپ، گومەل قالاسىنىڭ تۇبىنە جەتىپ، قىزىل ارمياعا كەلىپ قوسىلدىق. وسىندا قالا ماڭىندا جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان باس قولباسشىلىقتىڭ رەزەرۆىندەگى 537- ارتيللەريالىق پولكتىڭ قۇرامىنا ەندىم.

- «س م ە ر ش» - ءتىڭ كوميسسياسى تەكسەردى مە؟

- تەكسەردى. ءبىراق ءبىز ەڭ باستىسى پولكتىڭ تۋىن الىپ وتتىك قوي. ءارى ءبىزدى كادرلىق وفيتسەر، پولك شتابىنىڭ باستىعى الىپ شىقتى. سوندىقتان بارلىعى ويداعىداي بولدى.

- اعا، بۇدان كەيىنگى وقيعالار قالاي ءوربىدى؟

- ءبىز مايور روزوۆ باسقارعان وسى 537- ارت. پولكتىڭ ساپىندا موجايسك باعىتىمەن ماسكەۋگە قاراي شەگىنە وتىرىپ سوعىستىق. تالاي جاۋىنگەرلەرىمىزدەن ايرىلدىق. ماسكەۋ مەن برەستىڭ اراسى 1200 شاقىرىم. مەن سونىڭ 800 شاقىرىمىن جاياۋ ءجۇرىپ وتكەم، شىراعىم... كورمەگەندى كوردىك، قاتتى قينالدىق، ازىپ-توزدىق. اشتىق قويسىن با، جولدا ارام ولگەن اتتاردىڭ ەتىن جەگەن كەزدەرىمىز بولدى.

ويتكەنى اشپىز! سودان ءىشىمىز اۋىرىپ، بىت-شىت بولدىق. «بۇدان دا ولگەنىمىز ارتىق ەدى» - دەگەندەر بولدى. موجايسك تۇبىندە سۇراپىل سوعىس بولدى. 49 مىڭنان اسا جاۋىنگەرىمىز قىرىلدى. ودان دا كەيىن شەگىندىك قوي. قازان ايىنىڭ سوڭىندا عوي دەيمىن، 5- ارميانىڭ قۇرامىنداعى ءبىزدىڭ پولك، گوركي قالاسى ماڭىنداعى گوروحوۆەتسك لاگەرىنە تىلعا شىعارىلدى. 2-3 كۇن دەمالدىق. كيىمدەرىمىزدى رەتكە كەلتىردىك. كەيىن 7 قاراشادا پولك قازان توڭكەرىسىنىڭ 24 جىلدىعىنا ارنالعان اتاقتى اسكەري پارادقا قاتىستى. جاۋ ماسكەۋگە جاقىنداپ قالعان. قار جاۋىپ تۇر. ءبىز قىزىل الاڭنان تىكە مايدانعا تارتتىق. كەيدە مەن: «اپىراي، سوناۋ برەستەن قىزىل الاڭعا قالاي جەتىپ قالدىم؟» دەپ قايران قالامىن.

- اعا سوعىستا تورىققان كەزىڭىزدە، نەنى كوبىنەسە ەسكە الاتىنسىز؟

- اتا-انامدى، باۋىرلارىمدى ەسكە الاتىنمىن. اكەمنىڭ بالا وقىتقان كيىز ءۇيى كوز الدىما ەلەستەيتىن. اكەم جۇمات دوسقارايەۆ بۇكىل ءومىرىن وقىتۋشىلىققا، عىلىمعا ارناعان كىسى. ونىڭ كيىز ۇيىندە كەزىندە العاشقى ساۋاتىن اشقانداردىڭ ىشىندە اكادەميك سەرىكباي بەيسەمبايەۆ، تاريحشى عالىم ەرمۇقان بەكماحانوۆ، پروفەسسور سالكەن سۇبحانبەردين جانە باسقا دا ەلگە تانىمال تۇلعالار بولعان.

اكەم بەرتىن كەلە قازاقكسر عىلىم اكادەمياسىندا قىزمەت اتقاردى. قازاق ديالەكتولوگياسىن زەرتتەدى. مەن ءوزىم پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانىنداعى ءنومىرى ونىنشى اۋىلدا تۋدىم. سوندا ءوستىم. كىندىك قانىم تامعان جەر. تابيعاتى كەرەمەت سۇلۋ ولكە. تالاي عالىمدار شىققان قاسيەتتى جەر عوي. سوندا جاسىباي دەگەن كول بار. مىنە سول كول دە ءجيى كوز الدىما ەلەستەۋشى ەدى. ارينە قايران انامدى ءجيى ەسكە الاتىنمىن.

- سىزدەر ماسكەۋ تۇبىندە ناقتى قاي جەردە سوعىستىڭىزدار؟

- مايدان ءتىپتى جاقىن جەردە بولاتىن. موجايسك پەن زۆەنيگورود قالالارىنىڭ ماڭىندا، بورودينو دالاسىنا جاقىن جەر. ءبىزدىڭ ۋچاسكەدە كەسكىلەسكەن ۇرىستار ءجۇردى. سونداعى ءبىر وقيعا ەش ۋاقىتتا ەسىمنەن كەتپەيدى. تاياۋدا عانا كەڭەس اقپارات بيۋروسى بۇكىل مايداندا كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ قارسى شابۋىلعا شىققانىن ايتتى. ءبىراق ءبىزدىڭ تۇسىمىزداعى جاۋ اسقان وشپەندىلىكپەن العا ۇمتىلا بەردى.

ءبىزدىڭ ارتيللەريستەر جاۋ پوزيتسيالارىن وقتىڭ استىنا الدى. جاياۋ اسكەرىمىز قارسى شابۋىلعا شىعاتىن بولدى. ديۆيزيا كومانديرى ءبىزدى باقىلاۋ پۋنكتىنەن بىرنەشە شاقىرىم العا جىلجىپ بارىپ، سول جەردەن راتسيا ارقىلى نىسانالاردىڭ جايعاسقان ورىندارىن ايتىپ وتىرۋىمىزدى تاپسىردى. ءبىز كوليا وستاپوۆ ەكەۋمىز راتسيانى ارقالاپ الدىڭعى شەپكە قاراي ەڭبەكتەي جونەلدىك. سودان ءبىر قالىڭ قۋراي وسكەن بيىك توبەنىڭ باسىنا جەتتىك.

سونىڭ باۋرايىنا جايعاسىپ، جاۋ نىسانالارىنىڭ ورنالاسقان ورىندارىنىڭ كوورديناتالارىن بەرە باستادىق. ءبىزدىڭ باتارەيالار ءبىر مەزەتتە وق اتىپ، قارا قۇرىمداي قاپتاپ كەلە جاۋدى جەر جاستاندىرا بەردى. ءبىراق جاۋ توقتار ەمەس. تانكىلەرى شىنجىرلارىن شاقىرلاتىپ ءبىزدىڭ توبەگە جاقىنداپ قالعان ەدى. ولاردىڭ ارتىندا اۆتوماتشىلار. بۇدان ءارى نە ىستەيمىز؟ «بولدى، ءبىتتى» دەپ ويلادىق.

ءتىرى قالامىز دەپ ويلاعان جوقپىز. كوليا ەكەۋمىز ءۇنسىز قۇشاقتاسىپ قوشتاستىق. مەن ءوزىمىزدىڭ جاتقان جەرىمىزدىڭ كوورديناتاسىن بەردىم. ارعى جاقتان: - ءاي سەن نە، ەسىڭ دۇرىس پا؟ - دەپ كوماندير ايقاي سالدى. مەن فاشيستەردىڭ ءبىزدى قورشاۋعا الايىن دەپ جاتقاندىعىن، ال تانكىلەردىڭ توبەگە جەتىپ قالعانىن ايتتىم. قۇلاققاپتان تاعى دا كومانديردىڭ داۋىسىن ەستىدىم. ول ءجاي عانا: - ەشتەڭە ەتپەيدى، باۋىرىم، شىداي تۇرىڭدار! سەن ءالى ماعان كەرەكسىڭ! تۇسىنەمىسىڭ، كەرەكسىڭ! ازىرشە، وزىڭە جاقىن كوورديناتانى بەرە عوي» - دەدى.

ءبىز وزىمىزگە جاقىن جەردىڭ كوورديناتاسىن بەردىك. سناريادتار جاۋدىڭ لەگىنە ءدال ءتۇسىپ جاتتى. ومىردەن ەندى قوش ايتقان ساتتە، ارت جاقتان «ۋرا!» دەگەن ايقايدى ەستىدىك. كوپ ۇزاماي ءبىزدىڭ ت-34 تانكتەر دە كەلدى. مەنەن 30-اق مەتر جەردە جاۋ تانكىلەرى لاپىلداپ جانىپ جاتتى.

ەندى بىرەر ساتتە ءبىزدى تاپتاپ كەتەر ەدى. مەن وسى ۇرىستا «ماسكەۋدى قورعاعانى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدىم. كوپ ۇزاماي 1942-جىلدىڭ قىسىندا تومسكىگە وقۋعا جىبەرىلدىم. دنەپروپەتروۆسك  قىزىلتۋلى گۆارديالىق ۋچيليشەسى سول قالاعا كوشىرىلگەن بولاتىن. مايداندا كومانديرلەر جەتىسپەدى. سوندىقتان ءبىزدى ىرىكتەپ الىپ، سول وقۋعا جىبەردى. سول ۋچيليشەدە بەس اي وقىپ لەيتەنات بولىپ شىقتىم.

- ءوز پولكىڭىزگە كەلدىڭىز بە؟

- جوق. مەنى بۇل جولى 5- دون كازاكتارى كاۆالەريالىق كورپۋسىنا جىبەردى. وسى كورپۋستىڭ 150- تانككە قارسى تالقانداۋشى ارتيللەريالىق پولكىندا ۆزۆود كومانديرى بولىپ تاعايىندالدىم، كەيىن 76 م م. زەڭبىرەكتەر باتارەياسىنىڭ كومانديرى بولدىم. ءسويتىپ، وفيتسەر- ارتيللەريست رەتىندە ۋكراينا، مولداۆيا، بەسسارابيا جەرىن جاۋدان ازات ەتتىك. كورسۋن- شيەۆچەنكو، ياسسى- كيشينيەۆ وپەراتسيالارىنا قاتىستىق.

كەيىن ترانسيلۆانيا، رۋمىنيا جەرىن جاۋدان ازات ەتتىك. ۆەنگريادا بالاتون كولىنىڭ ماڭىندا موينىمنان جاراقات الدىم. سناريادتىڭ جارىقشاعى كۇرە تامىردى جانامالاي 2-3 ميلليمەتر عانا جەردەن ءوتىپ كەتكەن ەكەن. دارىگەرلەر «كوزقاعارىڭ بار ەكەن» دەدى. امان قالدىم. مۇندا ءبىز 2- ۋكراين مايدانى اسكەرلەرىنىڭ قۇرامىندا بولاتىنبىز.

ءبىر ۆەنگريانىڭ وزىندە التى اي شايقاستىق. ۆەنگرلەر جانقيارلىقپەن سوعىستى. نەمىس فاشيستەرى بۋداپەشتى قالايدا ۇستاپ قالۋعا تىرىستى. ءبىراق ءبارىبىر بۋداپەشتى الدىق. ۆەنگريا جەرىندە 140 مىڭنان استام كەڭەس جاۋىنگەرلەرى قازا تاپتى عوي.

- 5- دون كازاكتارى كورپۋسىندا نەگىزىنەن كازاكتار بولدى ما؟

- جوق، وندا نەشە ءتۇرلى ۇلتتىڭ وكىلدەرى بولدى. تەك اتى عانا بولماسا ناعىز ينتەرناتسيونالدى كورپۋس بولاتىن.

- عابباس اعا، ءسىزدىڭ كورپۋسىڭىز ۆەنا قالاسىن جاۋدان ازات ەتۋگە قاتىستى. ءسىز جەڭىس كۇنىن ناقتى قاي جەردە، قالاي قارسى الدىڭىز؟

- مەن جاڭا بالاتون تۇبىندە جاراقات العانىمدى ايتتىم عوي. سودان گوسپيتالدا جاتىپ، «رەمونتتالىپ» شىققان سوڭ، ءوزىم سەكىلدى ەمدەلىپ شىققان وفيتسەرلەرمەن بىرگە «قايداسىڭ بولىمشەم» دەپ جولعا شىقتىق. جولاي كولىكتەرمەن. شىركىن اۆستريانىڭ جولدارى، وقتاي ءتۇزۋ عوي! سودان تۇندە ءبىز ءبىر اۆستريالىقتىڭ ۇيىنە تۇنەپ شىعۋعا توقتادىق. تاماقتانىپ، بولىپ ءوزارا ءبىراز اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق. ءبىر ۋاقىتتا ۇيقىعا جاتتىق. مەن تاپانشامدى جاستىعىمنىڭ استىنا قويدىم دا ءتاتتى ۇيقىعا باتتىم. ءبىر ۋاقىتتا تارسىلداعان، گۇرسىلدەگەن دىبىستاردان ويانىپ كەتتىك. جالما-جان تاپانشالارىمىزدى الا سالا اپىل-عۇپىل كيىنىپ دالاعا اتىپ شىقتىق. سويتسەك، اۆستريالىقتار كۇلىپ، ءماز-مەيرام بولىپ ءجۇر!

«گيتلەر كاپۋت» دەپ قويادى. بىزدە سول جەردە جاس بالاشا قۋانىپ، ايقايلاپ، اسپانعا وق اتتىق. كوز جاسىمزعا ەرىك بەرىپ ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇشاقتاپ ءجۇرمىز. ۆەنا تۇبىندە شاراپ ساقتالاتىن جەرقويمالارعا ءتۇسىپ، تويلادىق! ابدەن ماسايدىق. ءبىراق 11- مامىردا پولك كومانديرى رۋميانتسيەۆ اسكەري قىزمەتتىڭ ءالى جالعاسىپ جاتقاندىعىن ەسىمىزگە سالدى. ءبىر شەلەك سۋدى باسىمىزعا توڭكەرىپ جىبەردىك تە ەستى جيىپ ساپقا تۇردىق.

- سوعىس اياقتالدى ەمەس پە؟

- ءبىراق سولتۇستىك يتاليادا سوعىس كەزىندە نەمىستەردىڭ قولداۋىمەن گەنەرال كراسنوۆتىڭ كازاك كورپۋسى قۇرىلعان بولاتىن. ولار گەرمانيانىڭ رۋر وبلىسىنا ءوتىپ كەتپەك. ويتكەنى، قاۋەسەت بويىنشا وندا ءالى بەرىلمەگەن نەمىس كورپۋستارى بار- مىس. ەڭ بولماعاندا وداقتاستاردىڭ قولىنا ءتۇسۋ عوي. سوعىس كەزىندە ونداعان مىڭ كازاك نەمىستەر جاعىنا شىعىپ كەتتى ەمەس پە!؟

سودان اۆسترياداعى ءالپى تاۋلارىنىڭ ەتەگىندە «اقتار» قوزعالىسىنىڭ وكىلى، گەنەرال كراسنوۆتىڭ كورپۋسىنا قارسى شىقتىق. ءبىر اپتاداي ەكى ارادا دۇركىن-دۇركىن اتىستار بولدى. ال 16- كۇنى ولار شەشۋشى شايقاسقا شىقتى. شاشكالارىن جالاڭداتىپ، ءبىزدىڭ 76 م م. زەڭبىرەكتەرگە تۋرا شاپتى. ارينە ولەتىندەرىن ءبىلدى. ءبىز جاقىنداتا تۇستىك. كەيىن مەن: «اتىڭدار» - دەپ بۇيرىق بەردىم. بۇل سوعىس. نە سەن ولتىرەسىڭ، نە سەنى ولتىرەدى. ورىستار «اقتار» مەن «قىزىلدار» بولىپ، ءبىر-بىرىنە بۇدان 25 جىل بۇرىنعىداي وق جاۋدىردى.

ەرتەڭىنە 17- مامىر كۇنى مەن گەنارال كراسنوۆتى كوردىم. ول ۆوروشيلوۆتى، بۋدەننىيدى سۇرادى. «بۋدەننىيمەن كەزىندە كەزدەسىپ ەدىك. ولار قازىر نە ىستەپ ءجۇر؟» - دەپ سۇرادى. «نە ىستەپ جاتىر دەيسىز بە؟ سىزدەردىڭ اسكەرلەرىڭىزدى قىرىپ ءجۇر» - دەدى ءبىر وفيتسەر. ال كراسنوۆ: «كەزىندە قىزىلداردى ءبىز دە قىرعانبىز» - دەپ ءجاي عانا جاۋاپ بەردى. قوشتاساردا قىزىل ارميانىڭ وفيتسەرلەرىنىڭ ءبىرى: «ەندى نە ىستەيسىز؟» - دەپ سۇراپ ەدى. ول: «جەڭىمپازداردىڭ راحىمىنا ءۇمىت ارتامىن. مەمۋار جازامىن» - دەپ جاۋاپ بەردى. ءبىراق، ونى كوپ ۇزاماي اتۋ جازاسىنا بۇيىردى عوي.

مىنە وسىلايشا سوعىستى كاپيتان شەنىندە اۆستريا جەرىندە اياقتادىم. ۆەنا تۇبىندە ەكى اياعىنان ايرىلعان اۆستريالىقتى كەزدەستىردىم. مەن ودان اياعىنان قاي جەردە ايرىلعانىن سۇرادىم. ول «برەست ماڭىندا بولعان شايقاستا» دەپ جاۋاپ بەردى. ارينە، مەن وعان سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرى برەست گارنيزونى قۇرامىندا بولعانىمدى ايتقانىمدا ونىڭ قانداي سەزىمدە بولعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى ەدى. ول ءبىزدىڭ جەرىمىزگە جاۋ رەتىندە باسىپ كىردى. ال ءبىز قيان-كەسكى ۇرىستار جۇرگىزە وتىرىپ، 4  جىلدان كەيىن ونىڭ جەرىنە جەڭىمپاز رەتىندە اياق باستىق.

 - عابباس اعا، اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا