نەسىپ ءجۇنىسباي ۇلى: شىندىقتى ايتامىن دەپ جەتى جىل جۇمىسسىز ءجۇردىم

استانا. قازاقپارات - نەسىپ ءجۇنىسباي ۇلى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى، جازۋشى، سپورت جۋرناليسى.

مەن كۇرەسكەر اداممىن

- «Sport»  گازەتىن ەلمەن قايتا قاۋىشتىرىپ زەينەتكەرلىككە شىقتىڭىز. قازىر نە ىستەپ ءجۇرسىز؟ نەساعاڭنىڭ قالامى مەن قاعازى ۇستەل ۇستىندە قۇر جاتپاعان بولار...

- شىعارماشىلىق وكىلدەرى زەينەت جاسىنا تولعانىمەن، كاسىبىن تاستامايدى عوي. ومىردە تاماق ءىشۋ، تىنىس الۋدىڭ ماڭىزدىلىعى قانداي بولسا، قالامگەر ءۇشىن قالامنىڭ دا سونداي قاجەتتىلىگى بار. قالامىم قولىمدا. زەينەتكەرلىككە شىققانىممەن جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن.

تاياۋدا «قازسپورت» تەلەارناسى باس ديرەكتورىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىنە كىرىسپەكشىمىن. وسى جىلدىڭ باسىنان شاقىرعان. ۇسىنىستى قابىل الدىم.

ويلانۋعا، جازۋعا ۋاقىت كوبەيدى دەسەم بولادى. جاڭا كىتاپتارىمدى شىعارۋدامىن. لوندون مەن سوچي وليمپياداسىنا باردىم. كىتاپ جازدىم. بىلتىر جازدا فۋتبولدان برازيلياداعى الەم چەمپيوناتىنا بارىپ، كوپ نارسە جينادىم.

ارينە، فۋتبولدى جۇرتتىڭ ءبارى كورىپ جاتىر عوي. ءبىراق الەم چەمپيوناتىنىڭ برازيليادا ءوتۋى، بۇل ەلدىڭ فۋتبولدى ۇلتتىق قۇندىلىعىنداي قۇرمەتتەۋى مۇلدەم باسقا اڭگىمە. ونى كوزبەن كورىپ، جۇرەكپەن سەزىنگەندەر بىلەدى. كۇش-قۋاتىم جەتىپ جاتسا، وسى دودادان العان اسەرىمدى، تۇيگەنىمدى كىتاپقا اينالدىرماقشىمىن.

ودان كەيىن ءوزىمنىڭ ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جازىپ جۇرگەن دۇنيەلەرىم بار. «جەردىڭ جارىعى» دەپ اتالاتىن رومانىمنىڭ ەكىنشى كىتابىن وقىرمانعا ۇسىنامىن. بىرنەشە جىل بۇرىن «ەرەجەسىز بەلدەسۋ» اتتى كىتابىم جارىق كورگەن. جۇرتشىلىق تاراپىنان وڭ باعالاندى.

قوعامعا وي سالۋ ءۇشىن، بىزدەن كەيىن ونداي قاتەلىكتەر مەن كەمشىلىكتەر قايتالانباسىن دەگەن نيەتپەن سونىڭ جالعاسىن جازۋدامىن. ول كىتاپ «ەرەجەمەن ءولتىرۋ» دەپ اتالادى. تۋىندىمدا تالانتتى جانداردىڭ، ادال، دارىندى ازاماتتاردىڭ، ءوز كاسىبىندەگى ۇزدىكتەردىڭ جولىن بايلاۋ، مورالدىك قىسىم جاساۋ ارقىلى ولاردىڭ رۋحىن سىندىرۋ وقيعالارى سيپاتتالماق.

قوعامدى تۇتاستاي ايىپتاۋدان اۋلاقپىن، ارينە. دەگەنمەن، قوعامدى جەتەكتەپ جۇرەتىن ادامدار اراسىنداعى سولاقايلار، اياققويعىشتار، كۇننىڭ كوزىن كورمەي، كولەڭكەگە تارتا بەرەتىن كەيىپكەرلەر تۋرالى بولماق بۇل كىتاپ. وسى دۇنيەلەردى جازىپ بىتسەك، جوسپارىمىزدى تاعى قارايمىز.

- «ەرەجەسىز بەلدەسۋ» كىتابىنىڭ ءوزى وقىرمان اراسىندا ءبىراز رەزونانس تۋدىرعانى بەلگىلى. «ەرەجەمەن ءولتىرۋ» كىتابى ارقىلى وزىڭىزگە جاۋ ارتتىرىپ الامىن دەپ قورىقپايسىز با؟

- ءبىز مىنا ومىرگە جاۋلارمەن شايقاسۋ ءۇشىن كەلگەنبىز. «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمە» دەپ موماقان قالىپتا كورىنگەننىڭ سوڭىنان تومپاڭداپ ەرىپ ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ماعان جات قاسيەت. مەن كۇرەسكەر اداممىن. شىندىق ءۇشىن كۇرەسەمىن.

البەتتە، كۇرەسكەرلىك دەگەن بىلەكتى سىبانىپ تاستاپ، «ماعان قارسى كىم بار؟» دەپ جاۋ ىزدەۋ ەمەس. الايدا، ءار ادام ادالدىقتى بيىك قويعانى دۇرىس. سوندىقتان وزىمە جاسالعان كەيبىر ادىلەتسىزدىكتەر، جالپى، قوعامداعى كەمشىلىكتەر تۋرالى وي قوزعاماقشىمىن. ماقساتىم - وسىلاردى جاساپ الىپ، كوزىلدىرىك تاعىپ، جۇرتقا جاپ- جاقسى بولىپ كورىنىپ جۇرگەن باسشى قىزمەتتەگى كەيبىر ادامداردىڭ بويىنداعى ادامدىققا جات، ەلگە، ۇلتقا قاجەتسىز قاسيەتتەرىن اشىپ ايتۋ، وسى ارقىلى ءبىزدىڭ قوعامدى كەرى تارتاتىن ىستەردەن ساقتاندىرۋ. «ەگەمەن قازاقستان» جانە «Sport»  گازەتىنە جاريالانعان «قازاق سپورتى، قايدا باراسىڭ؟» اتتى ماقالامداعى ويىم اقىر اياعىندا ءدال بولىپ شىقتى. افينى وليمپياداسىندا تومەن ناتيجە كورسەتتىك. دابىلىم ورىندى ەكەن. شىندىقتى ايتقانىمنىڭ ناتيجەسىندە جەتى جىل قىزمەتسىز ءجۇردىم. كىتاپ شىققاننان كەيىن ماعان سۋىق كوزبەن قارايتىندار تابىلادى. ودان قورقىپ ويدى قالتاعا تىعاتىن جايىمىز جوق. بۇل ومىرگە كەلگەن سوڭ شىندىقتى شىڭىراۋدان شىعارماي ەرلەردىڭ ءىسى بىتەر مە؟

- ارادا بىرنەشە جىل ءوتتى. «قازاق سپورتى، قايدا باراسىڭ؟» ماقالاسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ اكتۋالدىلىگى جويىلدى ما؟

- مەنىڭ ويىمشا، ول ماقالانىڭ ماڭىزدىلىعى، اكتۋالدىلىگى قازىر دە بار. نەگە دەسەڭىز، قازاق سپورتىندا ۇلتتىق كادرلاردى دايارلاۋ ءىسى ءالى ءوز دەڭگەيىندە ەمەس. بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنە قويىلىپ، بىلەك سىبانىپ تىرلىك اتقارىلعان جوق. ەلباسى قازاقستاندا تۇراتىن دياسپورالاردىڭ بىردە- ءبىرىن كەمسىتپەڭدەر دەيدى. ول كىسىنىكى دۇرىس. ءبىز دە ەشقاشان نەمىس پەن ورىستى ىعىستىرىپ تاستاپ، تەك قازاقتى شىعار، باسقانى قولداما دەمەدىك. ناسىلگە بولمەي، ەكەۋىن قاتار تاربيەلەي وتىرىپ، جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى اراسىنان ساڭلاقتاردى شىعارايىق دەگەن وي ايتتىق.

قازاقستان ءۇشىن الەمدىك سىندا قازاقتىڭ چەمپيون بولۋى ۇلكەن ابىروي. وتكەن جىلدىڭ اياعىندا سوچي وليمپياداسى مەن لوندون وليمپياداسى تۋرالى «وليمپيادانىڭ التىن جولى» (زولوتوي وليمپييسكيي مارشرۋت) اتتى كىتابىم شىقتى. تاياۋدا رەسپۋبليكا بويىنشا تۇساۋكەسەرىن وتكىزەمىن. سول كىتابىمدا ءبىراز ويلارىمدى جەتكىزدىم. مىسالى، لوندون وليمپياداسىندا چەمپيون بولعان 7 سپورتشىنىڭ بىرەۋى - سەرىك ساپيەۆ قانا ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ بالاسى. ءبىراق جەتەۋدىڭ التاۋىنىڭ بەدەلىن تۇسىرگەن جوقپىن. سولاردىڭ جەتىستىگىن جازا وتىرىپ، «ءبىزدىڭ بالالار قايدا؟» دەگەن سۇراقتى توتەسىنەن قويدىم.

سولاردىڭ ورنىندا ءوزىمىزدىڭ جاستار بولسا ەكەن دەگەن ارمانىمدى ەش قينالماي، قىسىلماي ايتتىم. ول ءۇشىن مەنى كىنالاۋعا ەشكىمنىڭ قاقى جوق دەپ ويلايمىن. سايىپقىراندارعا راحمەت. زۋلفيانىڭ دا، مايانىڭ دا، سۆەتلانانىڭ دا ەرلىكتەرىن جوعارى باعالايمىز. دەگەنمەن، ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ جىگىتتەرى مەن قىزدارى قايدا؟ بۇل سۇراق سپورت مينيسترلىگىندەگى ازاماتتاردى دا ويلاندىرۋى ءتيىس.

تۇبىندە «نامىس» يدەياسىنا ءبىر ورالاتىنىمىز انىق

- كەزىندە «نامىس» فۋتبول كلۋبىن ومىرگە اكەلىپ، كىلەڭ قازاقتاردان قۇرالعان كوماندا جاساقتادىڭىز. بۇل باستاماڭىزدىڭ عۇمىرى نەگە قىسقا بولدى؟ ەگەر ءبىر دەمەۋشى تابىلىپ ءدال «نامىس» سەكىلدى كوماندا جاساقتاپ بەرىڭىز دەسە كەلىسەر مە ەدىڭىز؟

- فۋتبولدى باسقا سپورت تۇرلەرىنە قاراعاندا كوپ زەرتتەدىم. ءبىر ادامشا بىلەمىن دەپ ايتا الامىن. كەشەگى برازيلياداعى الەم چەمپيوناتىنا باستان- اياق قاتىسىپ كەلگەنىمنىڭ ءوزى ماعان ۇلكەن ساباق. وسى ساپارىمدا «برازيليا فۋتبولىنىڭ تامىرى قايدا؟ تالانتتار قايدان، قالاي شىعىپ جاتىر؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەدىم.

ولار الدىمەن جەرگىلىكتى جاستاردىڭ ءوسىپ- وركەندەۋىنە، كاسىبي فۋتبولشى بولۋىنا كۇش سالادى ەكەن. «نامىس» فۋتبول كلۋبىن قۇرۋ، ونى قازاقستان چەمپيوناتىنا قاتىستىرۋ، كىلەڭ قازاق بالالارىن جيناۋ جولىنداعى تالپىنىسىمدى، قينالعانىمدى كەيىن ويلاپ وتىرسام مەنىكى ناعىز دون كيحوتتىق ەكەن. نەگە دەسەڭ، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىزدە نەبىر اۋىرتپاشىلىقتار بولدى. 1993 -جىلى اقشامىز اۋىستى، ەلىمىز ەكونوميكالىق، ساياسي قيىندىقتاردى باسىنان وتكەردى. ال، ەكونوميكا اقساپ تۇرعان ساتتە بىردەڭەنى دامىتام دەۋ - اۋرەشىلىك. مەنىڭ تالپىنىسىم دا ءدال سول ۋاقىتقا ءدوپ كەلدى. «ءبىز ۇرلىق جاساعان كۇنى اي جارىق بولدى» دەمەكشى، ءبىز ءىس باستاعان جىلدارى وتە قيىن بولدى. سوعان قاراماي كوماندا ەل بىرىنشىلىگىندە 5  جىل وينادى. جامان ويناعان جوق. نەگىزگى ماقسات «نامىس» كومانداسىن چەمپيون ەتۋ ەمەس ەدى. وسى قوزعالىس، وسى باستاما ارقىلى ۇلتتىق كوماندانى قۇرىپ، قازاقتىڭ بالالارىن نەگىزگى قۇرامعا تارتۋ كەرەك دەگەن يدەيانى اشىپ كورسەتتىم.

«نامىس» فۋتبول كلۋبىندا تەك قازاق بالالارىنىڭ جينالۋى، تاربيەلەنۋى، ولاردىڭ ءبىر كوماندا بولىپ الاڭعا شىعۋى كوپتەگەن ادامداردىڭ كوزىن اشتى. ءبىرازى قازاق جىگىتتەرىنىڭ دوپ تەبە الاتىنىن ءبىلدى. سونداعى ايتايىن دەگەنىمىز - قازاقستان سياقتى ۇلتتىق مەملەكەتتە سپورتشىلاردىڭ دەنى قازاق ۇلتى وكىلدەرىنەن قۇرالۋى ءتيىس. ويتكەنى، قازاقستاننىڭ نەگىزگى تۇرعىندارى - قازاقتار. سول ءۇشىن الدىمەن قازاقتى قۋانتۋىمىز كەرەك.

قازاق قۋانۋى ءۇشىن جەرگىلىكتى جاستار دوداعا تۇسكەنى ءجون. تالانتتى جاستاردى تاربيەلەپ شىعارۋىمىز كەرەك. «ەل بولسا ەر تۋعىزباي تۇرا المايدى» دەيدى اقىندارىمىز. وسىنشاما حالىق دوپتى ءتۇزۋ تەبەتىن 11 بالا تۋعىزا المايدى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. ءبىز ولاردى ىزدەمەيمىز، تاربيەلەمەيمىز. بالالار فۋتبولىن جولعا قويعىمىز كەلمەيدى. كەمشىلىگىمىز وسىندا. «نامىستى» قۇرۋداعى نەگىزگى ويدىڭ ءبىرى وسى. «بىرەۋ وسى يدەيانى جالعاستىر دەسە، قۇپ الار ما ەدىڭىز؟» دەگەن سۇراق مەنىڭ جۇرەگىمدى ءلۇپ ەتكىزدى.

جاسىرىپ قايتەمىن، برازيليادا وقىپ كەلگەن تۇلەكتەردىڭ «بايتەرەك» كومانداسىن قولىما العىم كەلگەن. ءبىراز ارەكەت تە جاساپ كوردىم. كومانداعا «بايتەرەك» دەگەن اتتى دا ءوزىم قويعان ەدىم. سول كەزدەگى سپورت سالاسىنىڭ باسشىسى تالعات ەرمەگيايەۆكە برازيليادا وقىپ كەلگەن بوزبالالاردى شاشىراتپاي، ءبىر كوماندا قۇرايىق دەگەن ويىمدى جەتكىزگەنمىن.

باستاپقىدا بالالاردى «استانا»، «قايرات»، «ورداباسى» جانە وزگە كلۋبتارعا ءبولىپ جىبەرە جازدادى. كەيىن ەرمەگيايەۆ «بۇل كوماندا استانادا قالادى، اتى «بايتەرەك» بولادى» دەپ توقەتەرىن ايتتى. مىنە، وسى جاس كوماندانى قولعا الىپ، دامىتۋدى ارماندادىم. ادامنىڭ ويىنداعىسىنىڭ ءبارى ورىندالا بەرۋشى مە ەدى، ازىرگە ول ويىم جۇزەگە اسپاي تۇر. ءبىراق ءبىزدىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە «نامىس» يدەياسىنا قايتا ورالاتىنىمىز انىق. الداعى ۋاقىتتا پرەمەر- ليگادا كىلەڭ قازاقتاردان قۇرالعان كوماندالار شىعاتىنىنا، ۇلتتىق قۇراما ساپىنىڭ كەم دەگەندە 90 پايىزى قازاق بالالارىنان قۇرالاتىنىنا سەنەمىن.

- پەلەنىڭ وتانىندا تەڭبىل دوپتىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرىپ كەلگەن جاستارعا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولماي ءجۇر. سوندا ول جاقتاعى فۋتبول مەكتەبى ءالسىز بولعانى ما؟

- برازيليادا جۇرگەندە كولىك، قارجى ماسەلەسىنە بايلانىستى قازاق بالالارى وقيتىن فۋتبول مەكتەپتەرىنە بارا المادىم. ءبىز مىنانى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ەكى-ءۇش جىل وقىپ كەلگەن بالالار ەلگە ورالا سالا جارقىراعان الماستاي فۋتبولشىلارعا اينالادى دەۋگە بولمايدى.

ولار 3 جىلدىڭ ىشىندە فۋتبولدىڭ الىپپەسىن عانا اشىپ كەلدى. ەندى پاراساتتارى، ارماندارى بيىك بولسا ولار وزدەرىنىڭ ۇيرەنگەندەرىن ارى قاراي دامىتۋلارى كەرەك. ەكى-ءۇش جىل دوپ تەۋىپ كەلگەن 17 جاستاعى بالا پەلە، رونالدۋ نەمەسە رۋني بولىپ كەلە المايدى عوي. سوندىقتان جاس فۋتبولشىلار ەلگە كەلگەننەن كەيىن ءبىزدىڭ ماماندار ولاردىڭ تالانتتارىن ارى قاراي دامىتىپ، ۇلكەن دودالارعا قوسۋلارى ءتيىس. بالالار دا قيىندىقتان قاشپاي، ناعىز فۋتبول جۇلدىزى بولۋى ءۇشىن ايانباي تەر توكسە عانا ىستەرى العا باسادى. «برازيليالىقتاردىڭ» اراسىنان جارقىراپ ەشكىم شىقپاي جاتسا، ول دا ويلاناتىن ماسەلە. ەگەر شىن مانىندە تالانتتى بولسا، ولاردى شەتەلدىك كلۋبتار جىبەرمەيتىنى انىق. ياعني بۇل ازىرشە ءبىزدىڭ بالالاردىڭ اراسىنان بەتىن شاڭ باسقان التىن تابىلماي جاتىر دەگەن ءسوز.

- قازاق فۋتبولىنىڭ قازىرگى جاي- كۇيىنە، دامۋ دەڭگەيىنە قانداي باعا بەرەسىز؟ پرەمەر- ليگامىز تارتىمدى بولىپ، الەمگە تانىمال فۋتبولشىلار شىعارۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟

- قازاقستاندا فۋتبولدىڭ دامۋى دۇرىس جولدا ەمەس. جاڭادان سايلانعان قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ باسشىلارى نە ويلاپ جاتقانىن بىلمەيمىن. ءبىراق ءتۇپتىڭ تۇبىندە رەسپۋبليكاداعى بارلىق كلۋبتاردى كاسىبي دامۋ جولىنا قويماي، فۋتبولدىڭ دامۋى وسى شوقىراقتاعان كۇيىندە قالا بەرەتىن بولادى. ويتكەنى، قانشا ايتقانمەن بۇكىل 14 وبلىس پەن ەكى قالانىڭ كوماندالارى نەگىزىنەن بيۋدجەتتىڭ اقشاسىنا، ەكەۋمىزدىڭ، ۇشەۋمىزدىڭ، ونىمىزدىڭ سالىعىمىزعا ويناپ ءجۇر. «جانى اشىماستىڭ قاسىندا باسىڭ اۋىرماسىن» دەپ قازاق ايتپاقشى، بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن اياپ، جانكۇيەر ءۇشىن جانىن سالىپ، جاقسى وينايتىن كوماندا ەشقاشان شىقپايدى. قازاقستانداعى كوماندالار اقشانى ءوزى تاۋىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى «مانچەستەر يۋنايتەد»، «رەال»، «يۋۆەنتۋس» كلۋبتارى سياقتى كاسىپقويلىق رەلسكە قويىلماي، دامىمايدى. سوندىقتان قانشا قيىن ءارى اۋىر بولسا دا ءبىز ەلىمىزدىڭ فۋتبول كلۋبتارىن بيۋدجەتتەگى قارجىدان الاستاپ، ءوز اقشاسىن ءوزى تابۋىنا ىقپال ەتۋىمىز كەرەك. سوندا عانا كوماندالار اقشانى ورنىمەن جۇمساۋدى، بيىك ناتيجەلەرگە جەتۋدى ۇيرەنەدى. جاقسى ويناي ما، ستاديون تولادى. ول - اقشا. جارناما، تاعى باسقا دا جولدارى كوپ قوي.

مىسالى، 1994 -جىلى الەمدىك سپورت جۋرناليستەرىنىڭ كونگرەسى اياسىندا ءبىز انگليانىڭ ايگىلى «مانچەستەر يۋنايتەد» كلۋبىنىڭ بازاسىندا بولدىق. سوندا قاتتى تاڭقالدىم. بۇل جەتەكشى كلۋبتى مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى مەملەكەت دەسە دە بولاتىنداي. كلۋبتىڭ ءوز اۋماعى، زاۋىتى، كاسىپورنى، كيىم فابريكاسى، دۇكەندەرى بار. كەرەك دەسەڭىز اسكەردەن كەم ەمەس ءوز كۇزەتى بار. ءتۇرلى زاتتار، سۋسىندار، شاراپ، سپورتتىق كيىمدەر شىعارادى ەكەن. جارناما ارقىلى، ەۋروكۋبوكتىك دودالار مەن انگليا پرەمەر- ليگاسىنداعى جەڭىستەر ارقىلى دا قىرۋار قارجى تاپقان. مىنە، سول جىلى «ميۋ» - دىڭ ءبىر جىلدىق بيۋدجەتى 1,5 ملرد. فۋنت ستەرلينگتى قۇرادى. ول كەزدە تۇتاس قازاقستان مەملەكەتىنىڭ بيۋدجەتى ونداي ەمەس بولاتىن. قوماقتى قاراجاتى، جۇمىسشىلارى، فابريكالارى بار بۇل كلۋب ءبىر مەملەكەت سياقتى. ەندەشە، ەشبىر مەملەكەت تۇمسىعىمەن جەر ءسۇزىپ قۇلاۋدى قالامايدى عوي. دامۋدى، باي بولۋدى كوزدەيدى. ول ءۇشىن ءوزىنىڭ ەكونوميكاسىن تۇزەپ، ارەكەت ەتەدى. مىقتى باپكەرلەر، مىقتى فۋتبولشىلار ساتىپ الادى. اكادەمياسىندا تالانتتى جاستاردى تاربيەلەيدى. جاقسى وينايدى. نەعۇرلىم جاقسى ويناعان سايىن جاعدايى دا جاقسارا تۇسەدى.

مىنە، ءبىزدىڭ كلۋبتاردى ءدال وسىنداي جولعا قويعان ءجون. ەلىمىزدەگى فۋتبولشىلار ەكەۋمىزدىڭ بەرگەن اقشامىزعا وينايدى دا، كەشكە قارنىن سيپاپ جاتادى. ويتكەنى، عابيت پەن نەسىپ ەرتەڭ تاعى سالىق تولەپ بەرەدى. اقشانىڭ قالاي كەلگەنىنە ولاردىڭ باسى اۋىرمايدى. ەگەر ول اقشانى ءوزى تاپسا، كلۋبتار بارىن سالاتىنى انىق. ۇنەمدەۋدى ۇيرەنەدى.

«قازاقستاننىڭ چەمپيوناتىندا، كۋبوگىندە ۇتۋىم كەرەك، چەمپيوندار ليگاسىنا، ەۋروپا ليگاسىنا ءوتۋىم كەرەك» دەپ تالپىنادى. ماقسات قويادى. ول دا اقشا. ەۋروپانىڭ كلۋبتىق تۋرنيرلەرىندە توپ جارعاندار قىرۋار قارجى تابادى. دەمەك، ءبىزدىڭ كوماندالاردى بۇگىننەن باستاپ وسىنداي جولعا شىعارۋىمىز كەرەك. سوندا 10-15 جىل ىشىندە قازاقستاندا مىقتى كوماندالار پايدا بولادى. جاقسى ويىنشىلار دا كوبەيەدى.

- كەزىندە قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ ازيا قۇرلىعىنان ۋ ە ف ا- عا وتۋىنە قارسى بولعانداردىڭ بىرى - سىزسىز. ءالى وسى ۇستانىمىڭىزدى وزگەرتكەن جوقسىز با؟

- كەشە عانا وزىمىزبەن كورشى وزبەكستان كومانداسى اۆستراليادا وتكەن ازيا كۋبوگىنىڭ شيرەك فينالىندا وينادى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ولار جارتىلاي فينالعا دەيىن جەتكەن بولاتىن. ونى نەگە ايتىپ وتىرمىن؟ وزبەكستان، تۇركىمەنستان، تاجىكستان، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، قازاقستان ءبارى كورشىلەس مەملەكەتتەر. ورتا ازيادا ورنالاسقان. وسىلاردىڭ ىشىندە قازاقتار مەن وزبەكتەردىڭ فۋتبولىنىڭ دامۋى تەڭ دارەجەدە ەدى. كەزىندە «قايرات» پەن «پاحتاكور» كوماندالارى سان مارتە تايتالاستى عوي. قازىر قازاقستان اندوررا، ليۋكسەمبۋرگ سەكىلدى ەلدەرمەن ءبىر قاتاردا ەۋروپادا اۋتسايدەر بولىپ ءجۇر. وزبەكستان بولسا قۇرلىق بىرىنشىلىگىندە ويقاستادى. كەز كەلگەن فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ باستى ماقساتى - ۇلتتىق قۇراماسىن الەم نەمەسە قۇرلىق چەمپيوناتىنىڭ فينالدىق كەزەڭىنە وتكىزۋ.

الەمدەگى 32 ۇزدىك كوماندانىڭ قاتارىنا قوسۋ. ءبىز ەۋروپا قۇرلىعىنان تاياۋ 100 جىلدىڭ ىشىندە الەم بىرىنشىلىگىنە وتە المايمىز. ال، ازيادان تاياۋ 25-30 جىلدا الەم چەمپيوناتىنا باراتىنىمىز انىق ەدى. ارينە، «سارى قۇرلىق» ارقىلى بارىپ بىردەن چەمپيون بولا قويماسپىز. بىراق الەم بىرىنشىلىگىنە قاتىسۋدىڭ ءوزى فۋتبولدىڭ دامۋىنا وڭ سەرپىن بەرەدى. تەلەديداردان ۇلتتىق قۇرامانىڭ ونەرىن كورگەن قانشاما مىڭ جاس بالا باس كومانداعا كىرۋدى ارماندايدى. قازىر كوپتەگەن ەلدەردە الەمدىك دەڭگەيدەگى ءبىر- ءبىر جۇلدىزدارى بار. ولار سول ساڭلاقتار ارقىلى فۋتبولعا جارناما جاسايدى. مىسالى، ءبىر عانا رونالدۋدىڭ ءوزى ۇلكەن جارناما. تالايلاردى جىگەرلەندىردى. ەگەر قازاقستان قۇراماسى ءبىر رەت الەم چەمپيوناتىنا قاتىسسا، ەلدەگى فۋتبول ۇيىرمەلەرىنە 100 جىلدا جينالاتىن بالالار ءبىر جىلدا جينالادى.

باپكەر دوستارىمنىڭ ايتۋىنشا، كەزىندە سيدنەيدە ولگا شيشيگينا چەمپيون بولعان جىلى ەلىمىزدەگى جەڭىل اتلەتيكا ۇيىرمەلەرىنە سۇرانىس بىردەن وسكەن. لوندوندا ولگا رىپاكوۆا التىن مەدال العاندا دا وسىنداي ءۇردىس بايقالدى. بۇگىندە قازاقستانداعى بوكس مەكتەپتەرىندە ورىن جوق. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، سپورتشىلار الەمدىك دەڭگەيدە سىنعا تۇسكەندە عانا سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتادى.

لوندوندا اعىلشىندار قازاقشا امانداستى

- ءسىزدى ۇستازىڭىز سەيداحمەت بەردىقۇلوۆپەن سالىستىراتىندار بار. جالپى، ماقتاۋدى جانىڭىز سۇيە مە؟

- ءبارىمىز ادامبىز. جاقسىلىعىڭدى جاقسى دەپ جاتسا، وعان قۋاناسىڭ. ءبىراق ءدال وسى سالادا، سپورت جۋرناليستيكاسىندا سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتى ماڭگىلىك بيىگىنەن تومەندەمەيتىن جۋرناليست ءارى ۇستازىم دەپ سانايمىن. ول سپورت جۋرناليستيكاسىنداعى وليمپيادا چەمپيونى دەسەم دە بولادى. ەشۋاقىتتا ۇستازىمنىڭ الدىنا تۇسۋگە دە، سولاي ايتقىزۋعا دا تىرىسقان ەمەسپىن.

مەن ءۇشىن سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ - وتە قاسيەتتى، قۇرمەتتى، ويى دا، بويى دا، تۇلعاسى دا، ءىسى دە، ەڭبەگى دە تومەندەمەيتىن ۇلى ۇستاز. سەيداعاڭ سياقتى جازۋ مەن تۇگىلى تاعى باسقالاردىڭ دا قولىنان كەلمەيدى. ال، ءوزىڭنىڭ جازعاندارىڭنىڭ اراسىنان وقىرماندار «مىناۋىڭ جاقسى ەكەن» دەپ ماقتاسا، وعان قۋانامىن. سەبەبى، ءبارىمىز پەندەمىز. ماقتاعاندى جاقسى كورەمىز. ايتۋعا تۇرارلىق دۇنيەڭ بولسا نەگە ول تۋرالى جىلى پىكىر ەستىمەسكە؟!

- ەلىمىزدەگى سپورت شەنەۋنىكتەرى, سپورت فەدەراتسيالارى كوپ جاعدايدا نەگىزىنەن ورىس تىلىندەگى اقپارات قۇرالدارىنا باسىمدىق بەرەتىنىن بايقاپ ءجۇرمىز. باسپاءسوز ءماسليحاتتارىندا دا ورىس تىلىنىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. جاستاردىڭ ۇلگى تۇتار اعاسى، جۋرناليستيكا ساردارى رەتىندە بۇعان نە دەيسىز؟

- سۇراعان ەكەنسىڭ، ايتايىن. مەن تالاي جەرلەردە، جينالىستاردا، باسپا ءسوز بەتتەرىندە «قازاقستان حالقىنىڭ قۇرامى وسى دارەجەدە تۇرعاندا ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ ۇلتتىقء تىلى ءوز دەڭگەيىندە قۇرمەتتەلىپ، ماقساتىنا جەتە المايدى» دەگەن بولاتىنمىن.

ويتكەنى، 10 ادام وتىرىپ، ونىڭ بەسەۋى ورىس نەمەسە وزگەلەر بولسا ءسوزىمدى ءبارى بىردەن تۇسىنسە ەكەن دەيسىڭ. امال جوق، ورىس تىلىنە جۇگىنەسىڭ. ال، ورىس ءتىلى دەگەنىڭىز قازىر وكىنىشكە قاراي، بىرەۋلەرگە انانىڭ سۇتىمەن بەرىلىپ جاتىر. ءبىر اۋىز قازاقشا سويلەمەيتىن، قازاقشا بىلمەيتىن انالارىمىز بار. ونداي وتباسىلاردا بالالاردىڭ ءتىلى ورىسشا شىعادى. انا تىلىنەن گورى ورىس ءتىلىن بىلەتىن قازاقتار از ەمەس. وسى جايلاردى ساراپتاي وتىرىپ «بۇل ماسەلە ءاي جاقىندا شەشىلمەيدى-اۋ» دەپ انا ءتىلىنىڭ تۇعىرىن تۇماننىڭ اراسىنان كورەمىن.

جاڭا كىتابىمدا مىنا ءساتتى جازدىم: لوندون وليمپياداسىندا قازاقستاندىقتار اۋىر اتلەتيكا مەن بوكستان مەدالداردى كۇرەپ الىپ جاتقاندا ءوزىمىز بىلەتىن ورىس- ورمان تۇگىلى اعىلشىندار دا «راحمەت»، «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەگەن سوزدەردى ۇيرەنىپ الدى. قازاقتارمەن سويلەسۋگە ۇمتىلدى.

سوندا مەن ايتامىن، جيىرما جىلدا ەلىمىزدە قازاق ءتىلىن دامىتۋعا ميللياردتاعان اقشا جۇمسالدى. الايدا، سول اقشالارمەن مەملەكەتتىك ءتىل وركەندەپ كەتتى دەي المايمىز. ەسەسىنە، وليمپياداداعى ءبىر جەڭىس ارقىلى اعىلشىنداردىڭ ءوزى قازاقشا سويلەپ تۇر. دەمەك، ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن ونى الدىمەن ءوزىمىز قۇرمەتتەپ، قاجەتتىلىككە اينالدىرۋىمىز كەرەك. ەگەر قازاقشا سويلەمەسە نان بەرمەيتىن بولسا، ەلىمىزدەگى بارلىق دياسپورا وكىلدەرى قازاق ءتىلىن جاقسىلاپ تۇرىپ ۇيرەنەر ەدى. ءبىراق ول ماسەلەنى ءدال قازىر توتەسىنەن قويۋعا بولمايدى. ونىڭ سەبەبى دە بار. ەلباسىنىڭ ايتىپ وتىرعانى شىندىق. ەڭ باستىسى، قازىر ەلگە تىنىشتىق قاجەت. ءبىر مەملەكەتتە تۇراتىن وتانداستارىڭدى سىيلاپ، تاتۋ تۇرساڭ عانا ەل تۇراقتى داميدى. جاڭا ءوزىڭ ايتقان ماسەلە ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان پروبلەما بولىپ تۇر. مەنىڭ كوزىم تىرىدە بۇل ماسەلەنىڭ شەشىلە قويمايتىنىن دا سەزەمىن.

- وي بولىسكەنىڭىزگە راحمەت! جازارىڭىز كوبەيسىن!

سۇحباتتاسقان عابيت ساپاربەكوۆ.

«نامىس»