بابالار ءسوزى: ەسەنكەلدى باتىر داستانى
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەءبي ەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن ءبي لەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى.
«حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانىپ وتىرادى.
***
ەسەنكەلدى باتىر
بۇل نۇسقا شىڭجاڭ قازاقتارى اراسىندا اقىن دوسپەر ساۋرىق ۇلى (1894-1971) جىرلاۋىندا «قىزاي تاريحى» ، «قىزاي اۋعان» دەگەن اتپەن دە تاراعان. «ەسەنكەلدى» جىرى 1984 -جىلى بەيجىڭ «ۇلتتار» باسپاسىندا «قازاق كيسسالارى جيناعىنىڭ» 1-كىتابىندا «قىزاي تاريحى» ، 1990 -جىلى اتالعان جيناقتىڭ 2-كىتابىندا «ەسەنكەلدى» دەگەن اتپەن جاريالاندى. ءماتىن وسى سوڭعى جيناقتىڭ نەگىزىندە دايىندالدى.
كوپشىلىك، قۇلاعىڭ سال كەڭەسىمە،
كەڭەسكە پەيىل سالىپ كەلەسىڭ بە؟
نە ىستەپ، اتا-باباڭ قايدان كەلدى،
بىلگەنىڭ تولىق جاۋاپ بەرەسىڭ بە؟
ازىراق بۇل تۋرالى ساۋاتىڭدى اش،
بىلمەسەڭ، مەن ايتايىن، سەنەسىڭ بە؟
كوكتەگەن تاريحىڭدى ۇقپاي ءجۇرىپ،
دۇنيەگە بوسقا كەلىپ، ولەسىڭ بە؟
بىلگەندى ايتىپ، بىلمەسكە ۇيرەتكەندى،
ءارۋاعى اتاسىنىڭ جەبەسىن دە.
قىزايدىڭ وت مازداتقان جەرى قايسى،
بىلەتىن بار ما، جۇرتتىڭ كونەسىندە؟
بىلگەنىن ايتسا ەكەن دەپ، ءۇمىت ەتەم،
ءبىر اۋىز بولسا داعى ءسوز ەسىندە.
قۇراساق ءبىر اۋىزدان تاريح بولار،
كونە ءسوز كوپ بولادى ەل ەسىندە.
سول ءۇشىن كوپشىلىكتەن سۇراماقپىن،
بولعانىن مەن جازايىن ءوز ەسىمدە.
كەرەك قىپ اۋىزداعى اڭىزداردى،
ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ تەرەسىڭ بە؟
وزىنەن كوپشىلىكتىڭ ۇيرەنگەندى،
وزىنە قايتا وڭدەپ بەرەسىڭ بە؟
كوپ ءسوزدى كونەلەردەن ەستىپ ەدىم،
قالماپتى وسى كۇندە كوبى ەسىمدە.
سوندا دا كورگە اپارماي بىلگەنىمدى،
ەرەيىن كوپشىلىكتىڭ ۇلەسىنە.
ەندەشە تارتۋ ەتەم ءبىر قازىنا،
وسى ەلدىڭ قاراسى مەن تورەسىنە.
ەسكە الىپ، اتا تاريح، ەلەس بەرەم،
باعا بەر وقىعانىڭ كەڭەسىمە.
توقتاماي، زىرلا جۇيرىك، قارت قالامىم،
ءوزىڭدى قولىما السام شاتتانامىن.
جاسىمنان كونە جولداس، جان سەرىگىم،
شىن ءسوزدى تىڭنان الىپ تارت، قالامىم.
ءسۇيسىنىپ ەستىگەن جان تىڭداعانداي،
ۇلگىلى، جۇيەلى ءسوز تاپ قالامىم!
جازايىن بىلگەنىمدى بۇكپەي ىشكە،
جەتەرلىك ەلدەن ەستىپ جاتتاعانىم.
ازىراق وي توقتاتىپ تولعانايىن،
قاي سوزدەن تاقىرىبىن اقتارامىن.
كوپ ءسوزدى كونەلەردەن كورىپ ەدىم،
نەسىنە ەندى بۇگىن جاسقانامىن.
ارتىما اتا ميراس تاريح قالسىن،
كوڭىلگە سارى التىنداي ساقتاعانىم.
ەندەشە قايسى سوزدەن باستاماقسىڭ،
قاي جەرگە ءسوز ءتۇيىنىن تاستاماقسىڭ.
«قىزايدىڭ تاريحى» دەپ ءسوز باستايىن،
سىناسىن سىنشىلارى جاس تالاپتىڭ.
جاتاتىن ۇلى جۇزگە ءۇيسىن قانداي؟!
ءۇيسىننىڭ تۋاجاتى- بايدىبەك باي.
كۇنبۇبى- بايدىبەكتىڭ كۇندەي قىزى،
اتانعان كەيىن كەلە انام قىزاي.
كىرەدى ورتا جۇزگە نايمان ەلى،
نايماننىڭ تۋاجاتى ماتاي ەدى.
ماتايدىڭ شوبەرەسى شاعىر ەرگە،
بايدىبەك تويىن جاساپ، قىزىن بەردى.
شاعىردىڭ جان جۇبايى قىزاي انام،
تاريحتان ەستۋىمشە بىلاي انام:
جاسىنان شاراپاتتى بولعان ءۇشىن،
الەمگە اتى شىعىپ بولعان ايان.
ول ءداۋىر ءحۇ عاسىر ەكەن،
بىلمەيمىن ورتاسى ما، باسى ما ەكەن؟
ءوز اتى ەردەن بۇرىن ەرەك شىققان،
باسقادان شاراپاتى باسىم ەكەن.
مەكەنى «قىزاي تاۋى» اتانىپتى،
ۇرپاعى سوندا ءوسىپ جاتىر ەكەن.
التايدان ارعى الاتاۋ، بوتا، مويناق،
سول جەرگە قىزاي تاۋى جاقىن ەكەن.
حامسەدە بۇل جەرلەردى ءبىر جازىپتى،
ءتارىزى ءبىر جەلىلەس اسۋ ما ەكەن؟
قىزايدىڭ وسى جەرلەر- ءورىسى ەكەن،
شاعىردان يتەمگەن مەن مەڭىس ەكەن.
شاعىر ءولىپ، قىزايدى قويشى اعا الىپ،
بەگىمبەت، ودان تۋعان-دەربىس ەكەن.
مەڭىستەن- تاڭىربەردى، تىلەۋبەردى،
قىزايدىڭ نەمەرەسى سول كىسى ەكەن.
بالاسى تاڭىربەردى-قۇداينازار،
وسىدان ءسوزدىڭ باسى وربىسە ەكەن.
اعا-ءىنى قۇداينازار توعىز تۋعان،
مەكەنى-قىزاي تاۋى كىرىن جۋعان.
قۇدەكەڭ باسقاسىنان ەر بولىپتى،
جاۋ دەسە جان اياماي قارسى تۇرعان.
سول كەزدە قازاق، قالماق قان توگىسىپ،
جاتىپتى ەل مەزى بوپ ايعاي- شۋدان.
بۇتاعا جەڭىلگەنى تىعىلىپتى،
مىسالى شىلداي بولىپ، تۇيعىن قۋعان.
وسىنداي جاۋگەرشىلىك زاماندا جات،
ءجۇرىپتى ات ۇستىندە ەر- ازامات.
ول كەزدە قولدا باردىڭ ءبارى قارۋ،
باتىرى ساۋىت كيەر نەشە قابات.
كەيدە جەڭىپ، كەي كەزدە جەڭىلەدى،
سوعىستا كوپ ادامدار قازا تاباد.
ۇرانشىل ەر جىگىتتىڭ ادەتى سول،
ايعايلاپ، اتتان شىقسا قالماي شاباد.
جالاڭاش تۇرا سالا جۇگىرەدى،
كيىمىن كيۋگە دە قىلماي تاعات.
1. تاۋاريح حامسە شارقيە- «شىعىستىڭ بەس تاريحى» اتتى قۇربانعالي ءحاليتتىڭ 1910-جىلى قازان باسپاسىندا باسىلعان كىتابى.
سوعىسىپ، جاۋعا قارسى ۇرىسادى،
نەمەسە ۇرلاپ جىلقى قۋىسادى.
ەكى جاۋ ءبىرىن-ءبىرى جەڭە الماسا،
كەي كەزدە ءبىتىم جاساپ شىعىسادى.
ول ءبىتىم كوپ ۇزاماي بۇزىلادى،
قايتكەندە جاۋگەرشىلىك تىنىسادى؟!
كەنەتتەن قازاقتى كەپ شاپتى قالماق،
جەڭەتىن ءبىر ورايىن تاپتى قالماق.
توپتاعان قارۋلى كۇش قوسىنىمەن،
مال شاۋىپ، ساداقتارىن تارتتى قالماق.
جىلقىنى جايىنا الىپ كەتە بەرمەي،
تۇزەدى شەبىن قۇرىپ ساپتى قالماق.
شىداماي سوعىسۋعا ۇرىكتى جۇرت،
جاساق ساپ كۇش ارتىنا بىرىكتى جۇرت.
كوشىرىپ قاتىن- بالا، كەمپىر- شالدى،
قايرىلىپ تالاي بوزداق تۇرىپتى جۇرت.
نە قالدى، جاۋ قولىندا جىلقى قالدى،
اسقار تاۋ، اتامەكەن جۇرتى قالدى.
«جاۋدىڭ ءىسى- جاۋ جالام» دەگەن ماقال،
تىگۋلى ءۇي ىشىندە مۇلكى قالدى.
ىركىت پەن سابا تولى، اسقان قازان،
جايۋلى ورەسىندە قۇرتى قالدى.
قوي شۋلاپ، تۇيە بوزداپ كوشپەن كەتتى،
جۇرتتا ۇلىپ كەي اۋىلدىڭ ءيتى قالدى.
ىعىستاپ، قازاق ۇركىپ قاشپاق بولدى،
ءبىر قىساڭ تار اسۋدان اسپاق بولدى.
اسۋدان كوشتى اسىرىپ جىبەرگەن سوڭ،
باتىرلار جاۋدى تۇرىپ توسپاق بولدى.
اسۋدان توسىپ جاۋدى قيراتۋعا،
قۇرالىپ اقىلمەن باس قوسپاق بولدى.
اتىرلار جان پيداعا شىقپاق بولدى،
قورقاقتار قورقىپ كوشكە ىقتاپ بولدى.
توعىسىپ تار كەزەڭدە سايىسۋعا،
كوپشىلىك كۇش-جىگەرىن مىقتاپ بولدى.
سىن بولدى ەكى جاققا وسى كەزەڭ،
جاۋلارىن جەرگە تاپتاپ تىقپاق بولدى.
كەزەڭدە كوپشىلىك بوپ اقىلداستى،
جاۋمەنەن سايىسۋدى ماقۇلداستى.
كەزەڭنەن كەزەپ جاۋدى توسىپ الىپ،
كەلگەنىن قىزىل قانعا باتىرماقشى.
سويتسە دە جاۋدىڭ بەتى وتە سۋىق،
جازىقتان جاۋ اۋزىنا جاقىنداستى.
باتىرلار سول ارادا بىرىكتى ەندى،
پەرىنىڭ جىگىتىندەي ىرىكتەلدى.
جىبەرمەي سول اسۋدان الدىن توسىپ،
سوعىسىپ سالماق بولدى بۇلىكتى ەندى.
جارقىلداپ كوك نايزاسى، اق بالتاسى،
ساداعىن بەلدەرىنە ءىلىپتى ەندى.
تالاپتى، ەر جۇرەكتى ازاماتتار،
ەل ءۇشىن جان پيداعا شىعىپتى ەندى.
ايتايىن قۇداينازار باتىردى ەندى،
اعاسىن: -بەرى كەل، - دەپ، شاقىردى ەندى.
قۇتتىمبەت توعىزىنىڭ ەڭ ۇلكەنى،
سالادى اعاسىنا اقىلدى ەندى.
- توعىزدان مەن شىعايىن جان پيداعا،
قاراڭىز، بالا مەن، ءسىز، قاتىنعا ەندى.
اعاسى ايتتى: -جاس قوي، - دەپ، - بالالارىڭ،
سەن ەدىڭ اقىل تاۋىپ، پانالارىم.
ونان دا بۇل جورىقتا مەن قالايىن،
تۋرا عوي ءبىر كەرەككە جاراعانىم.
ەر جەتىپ، بالالارىم، ەس توقتاتتى،
مەن سەنەن وسى جولدى قالاعانىم.
ءىنىسى سوندا يبامەن: -اعام، - دەدى،
بەرىڭىز رۇقساتتى ماعان، - دەدى.
مەن ولسەم، ارت جاعىمدا ءسىز بارسىز عوي،
امانات قاتىن- بالا ساعان، - دەدى.
قايتارما كوڭىلىمدى، رۇقسات بەر،
جاۋعا ويران وسى جولى سالام، - دەدى.
ءۇش ۇلىم ەرجەتكەنشە ءتىرى بولساڭ،
كىم ءتۇرتىپ قاباعىنا قاعار، - دەدى.
ءبىراز جىل ەرجەتكەنشە پانا بولساڭ،
ءوز جانىن از جىلدان سوڭ باعار، - دەدى.
ەر جەتكەن ءبىر قىزىم بار ۇلدان ارتىق،
شەشەسىن سول باعۋعا جارار، - دەدى.
ءۇش ۇل - جاس، ەر جەتكەنى - ءبىر قىز ەدى،
شارۋاسىن باسقارعانى سول قىز ەدى.
وزىندە ءبىلىم دە بار، ونەر دە بار،
ماقتاسام، سول زاماننىڭ ءدۇلدۇلى ەدى.
ءۇش ۇلعا ۇلگى ۇيرەتەر وسى قىزى،
شولپانداي تاڭعى تۋعان جۇلدىزى ەدى.
ونەرى ۇلدان ارتىق ساداق اتسا،
مىنەزى قىزىل جىبەك قىرمىزى ەدى.
- سىزبەنەن مەن دە بىرگە قالامىن، - دەپ،
تىلەگىن اكەسىنە بىلگىزەدى.
- ونەرىم ءبىر كىسىدەن كەم ەمەس، - دەپ،
ىشىنە ءسوز ءتۇيىنىن كىرگىزەدى.
سول كەزدە ون سەگىزگە كەلگەن ەدى،
ۇلگىنى اتاسىنان كورگەن ەدى.
اسپانعا لاقتىرعان تاقيانى،
ساداقپەن ۇشىراتىن مەرگەن ەدى.
كەم ەمەس ءبىر كىسىدەن كۇش- قۋاتى،
قىسقاسى، وزىنە-ءوزى سەنگەن ەدى.
- بىرەۋگە سىزدەن قالسام، ايەل بولام،
سول ما، - دەپ، - بار تاپقانىم؟!- جەڭگەن ەدى.
قىزىنىڭ جاۋابىنا جاۋاپ تاپپاي،
اكەسى كوپ ويلانىپ سەندەلەدى.
بالاسى سوزبەن بۋىپ، بولماعان سوڭ،
قابىلداپ، قىز ماقساتىن ءجون كورەدى.
بۇل قىزدىڭ ايتقان ءسوزىن ويلاپ كورسە،
قانداي جان ۇلدان قىزدى كەم كورەدى!
سوعىستا قالدى باتىر قىزىمەنەن،
ەل كەتتى جاۋدىڭ ىعىپ جۇزىمەنەن.
قوش ايتىپ، قاتىن-بالا كوشپەن كەتتى،
ۇرىككەن قالىڭ ەلدىڭ ىزىمەنەن.
ماقساتى باتىرلاردىڭ جاۋدى قىرماق،
كوپتىڭ كۇشى، قىلىشتىڭ جۇزىمەنەن.
باتىرلار ۇران سالدى، تۋ ۇستادى،
كوڭىلى جاۋدان قورقىپ سۋىسپادى.
قىناما، تار اسۋدى توسقاننان سوڭ،
ازىراق جاۋ قايرىلىپ، ىعىستادى.
ءبىر سوتكە ەكى جاق تا اتىسپادى،
سويتسە دە بەكەر قاراپ جاتىسپادى.
قاراۋىل كۇزەت قويىپ، ەكى تاراپ
سوعىسقا ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن قاتىسپادى.
«ۇرىككەن ەل ۇزاسىن» دەگەن ويمەن،
اڭدىسىپ امالمەنەن تاقىستادى.
ەكى جاق ەكىنشى كۇن سالىستى ۇرىس،
ايعاي-شۋ، جەر كۇڭىرەندى تارس-تۇرس.
ولگەنى ءولىپ، كەيبىرى جارالى بوپ،
ەكى كۇن بولدى ۇدايى الىس- جۇلىس.
جاۋ ۇدەپ، شابۋىلداپ باسىلمادى،
سويتسە دە جاۋدى اسۋدان اسىرمادى.
ەكى جاق ءالى قىرعىن تاۋىپ جاتىر،
نە جەڭىپ، جاۋدى كەيىن قاشىرمادى.
ۇدەدى تاعى سوعىس ماناعىدان،
اسۋدىڭ جاۋ اسپادى قاباعىنان.
جۇرگەندە ارالاسىپ قۇداينازار،
تورى اتتىڭ ساداق ءتيدى ساعاعىنان.
كەزەڭنىڭ ءدال ۇستىندە ءمىردىڭ وعى2,
باۋىزداپ كەتتى كەنەت تاماعىنان.
اسقىنىپ بۇرىنعىدان سوعىس قاتتى،
كوپ ادام ەكى جاقتا ءولىپ جاتتى.
ەلى ءۇشىن كوپ ازامات قۇربان بولىپ،
جازۋىن ءبىر اللانىڭ كورىپ جاتتى.
جاۋ قاشتى، كەشكە تاياپ ۇرەيلەنىپ،
ءمىردىڭ وعى - الىسقا تيەتىن ءتۇتىندى ساداق وعى.
جازاسىن قاشقان جاۋدىڭ بەرىپ جاتتى.
كىمنىڭ بار، كىمنىڭ جوعىن بىلە الماستان،
كەش بولىپ، سول اسۋدا قونىپ جاتتى.
تاڭەرتەڭ، باتىر تۇرسا، ەل كەتىپتى،
قاشقان جوق، جاۋ كەتتى دەپ ءجون كەتىپتى.
ءبىراق تا جارالى بوپ قالعانداردى،
السىرەپ، سۋسىن جاعى مەڭدەتىپتى.
ولاردى بىردەن جيىپ سۋسىن تاۋىپ،
سۋ بەرىپ، قۇداينازار ەمدەتىپتى.
ۇيىقتاپ، ءبىر ورىندا قىزى قالعان،
وياتىپ ۇيقىسىنان تەربەتىپتى.
جارادار جاندى تاستاپ كەتە الماستان.
قىسىلىپ ماڭدايىنان تەر كەتىپتى.
اتى جوق، بالاسىمەن جاياۋ قالدى،
كوڭىلى ءار جاعىنان قاياۋلاندى.
قىسىلىپ، ساسقالاقتاپ تۇرعانىندا،
سايدى ورلەپ تاعى جاۋلار تاياۋلادى.
ءبارىبىر جاياۋ قاشىپ قۇتىلمايدى،
سوندىقتان جاۋدى توسىپ ايالدادى.
ءبىر ءىستى تاعدىر ەتسە پەندەسىنە،
ەرىك جوق جازعان ءىستى كورمەسىنە.
ولگەن مەنەن جارالى بولعانداردىڭ،
شاشىلعان وق- ساداعىن تەرمەسىن بە؟!
ايتەۋىر، جانتالاسىپ جۇرگەنىندە،
ءبىر دالباس قىسىلعاندا كەلدى ەسىنە.
كەشەگى ءولىپ قالعان تورى ازباننىڭ،
ەكەۋى پانالادى كەۋدەسىنە.
سول جەردە سوڭعى لەبىز شەرتىسەدى،
- تاعدىردىڭ كەز بولدىق، - دەپ، - كەرمەسىنە.
مەن ولسەم، سەن ارتىمدى جوندەر ەدىڭ،
اپىر- اي، قالدىڭ، بالام، سەن نەسىنە؟
قىز ايتتى: -شەيىتتىكتى جازسا تاعدىر،
بولا ما، جانىم اتا- اۋ، كونبەسىمە.
ونان دا قالعان وقپەن اتىسالىق،
ەستىگەن، ەڭ بولماسا «ەر» دەسىن دە.
ال ەندى، جاتساق تا ولدىك، تۇرساق تا ولدىك،
جان اتا-اۋ، جاۋدىڭ ءتۇرىن كورمەيسىڭ بە؟!
دۇشپانعا الدىن- الا وق اتالىق،
ساداقتى ماعان جوندەپ بەرمەيسىڭ بە؟!
سونىمەن جاۋعا قارسى ساداق تارتتى،
پانالاپ ولگەن اتتىڭ كەۋدەسىندە.
ساداقتى ءبىرى وقتاسا، ءبىرى اتىپ،
كەزەڭنەن جىبەرمەدى ورلەسىنگە.
سىعالاپ ءتۇس مەزگىلدە ءبىر قاراسا،
ولگەن جاۋ جەتكەن ەكەن ون بەسىنە.
كوپپەنەن كەشكە دەيىن اتىسقان سوڭ،
كولىگىپ وق تاۋسىلدى سول بەسىندە.
دۇشپاندار ىزالاندى جەڭبەگەن سوڭ،
كوپ ادام ەكى ادامنان ولگەننەن سوڭ.
قاپتادى قارعاداي بوپ سول ساعاتتا،
جاراعى تاۋسىلعانىن كورگەننەن سوڭ.
ءتىرى ۇستاپ ەكەۋىن دە شەيىت قىلدى،
اياي ما، قۇداي قولعا بەرگەننەن سوڭ،
ىسىنە قىرعىنشىلىق شارا بار ما؟
وسىلاي اجال تۋرا كەلگەننەن سوڭ.
جاۋ جاتىر ولگەن جاندى توناپ الىپ،
ولجانى از عانا ەمەس، مول- اق الىپ.
جارالى ءبىرى كەشە قالعان ەكەن،
باسىندا قايتپاق ەدى سونى- اق الىپ.
قازاقتى جارالانعان قويشا قىرىپ،
جاۋ قايتتى ءبىر باتىرىن قوناعا الىپ.
ءتىرىسىن بۇلار كەلىپ، الىپ كەتتى،
ءبىز نەگە كەيىنگىگە قارامادىق؟
قىرىلدى وسى جولدا نەلەر ساڭلاق،
جەڭىلدىك بۇل ساپاردا قاراڭ قالىپ.
ال ەندى، بۇل ءسوز مۇندا تۇرا تۇرسىن،
اياعى بۇل سوعىستىڭ تىنا تۇرسىن.
ىلگەرگى ۇرىككەن ەل تياناقتاپ،
الدى- ارتىن: «كىم بار، كىم جوق» جيا تۇرسىن.
ەلى ءۇشىن ەرى ولسە دە، ەل قۇرىماس،
كوز جاسىن سابىر ەتىپ تيا تۇرسىن.
سۇيەگىن ولگەندەردىڭ كومۋ ءۇشىن،
كەڭەستى ەل جيىلىپ، قۇرا تۇرسىن.
سونىمەن سۇيەك ىزدەپ، حالىق ءجۇردى،
جاۋ بار دەپ، قارۋ- جاراق الىپ ءجۇردى.
قايعىرىپ شەيىتتەرگە ازالانىپ،
كوز جاسى كوپشىلىكتىڭ اعىپ ءجۇردى.
ايرىلىپ ەلدەن، جەردەن قىرعىن تاۋىپ،
وت بولىپ، ىشتە جالىن جانىپ ءجۇردى.
ونىمەن ءۇش كۇن ءجۇرىپ بەلگە كەلدى،
باياعى سوعىس بولعان جەرگە كەلدى.
ءيت-قۇس جەپ، ساۋدىراپ، بوس سۇيەك قاپتى،
كەلگەندەر تانىماپتى ولگەندەردى.
كەسكەن باس، جۇلىن- جوتا سايدا قالعان،
قابىرعا، باسقا سۇيەك قايدا قالعان؟
اتىراپ- اپپاق سۇيەك بولىپ جاتىر،
ءبىر كەزدە، مىنە، وسىنداي جاي دا بولعان.
جاقسىلىق، جاماندىقتىڭ ءبارى دە ورنەك،
كىمنەن زيان، كىمدەردەن پايدا قالعان.
كەلگەندەر وقيعانى كورىسەدى،
ءار جەردەن سۇيەك- ساياق تەرىسەدى.
سۇيەكتىڭ ءبىرىن قويماي جيناستىرىپ،
ءبىر جەرگە جانازا وقىپ كومىسەدى.
باتىردىڭ قۇداينازار ءبىر بەلگىسى،
ەكى ەلى جالپاق ەدى قاسقا ءتىسى.
قىز تانىلدى ايەلدىك بەلگىسىنەن،
شاشىنىڭ بۇراپ ورگەن ورگىسىنەن.
قوس سۇيەك ابدەن تانىپ، الىنعان سوڭ،
ءبىرىڭعاي بولەك قويدى، كوپ كىسىدەن.
قىزعا ارناپ جانە ەرەكشە اقىم ويدى،
جانىنا اتاسىنىڭ جاقىن قويدى.
وسىلاي ەلى ءۇشىن شەيىت بولدى،
جان ەدى ەكى باتىر اقىل- ويلى.
كومدى دە شەيىتتەردى كەتتى حالىق،
ەلىنە امان-ەسەن جەتتى حالىق.
ەندى ءبىر يەن جەردەن قونىس ىزدە،
كەڭەسىن اقىلداسىپ ەتتى حالىق.
ول كەزدە باتىر باستاپ جەر شالادى،
جەردى دە تولىق ميلى ەر شالادى.
جاۋعا جەرى بەرىكتەۋ كولەمى كەڭ،
جاعدايلى جاقسى جەرگە زەر سالادى.
ءبىر عاسىر يەن تۇرعان تۋ جەر ەكەن،
تاۋىپتى اياكوز بەن كوكسالانى.
وسىلاي اياكوزگە كەلدى قىزاي،
قالدىرىپ كىندىك كەسكەن جەردى قىزاي.
سۋى بال، جەلى جۇپار، ءشوبى ءدارى،
قىزىعىن اياكوزدىڭ كوردى قىزاي.
تاي قۇلىنداپ، ەشكىسى ۇشەم تاۋىپ،
بايىدى جىلدان- جىلعا ەندى قىزاي.
توبىلعىسى بولىپتى ۇيگە تىرەۋ،
ءيتى تاڭعىت، ىدىسى التىن بولدى قىزاي.
قىزىرى اناسىنىڭ باستاپ كەلىپ،
توگىپتى وسى جەرگە قوردى قىزاي.
كەشەگى ابىلايدىڭ زامانىندا،
كوكسالا، اياكوز بوپ ورنى قىزاي.
توقتايدى وسى جەردە ءسوز اياعى،
جازىلار، كەيىنىرەك سوڭعى قىزاي.
كەلەدى باسقا ءبىر ءسوز جاڭاسىنان،
ءۇش جەتىم قۇداينازار بالاسىنان.
ءبىر ۇيدە ۇشەۋى دە جەتىم بالا،
ءتورت جان بوپ ايىرىلماپتى اناسىنان.
قاراباس- قۇتتىمبەتتىڭ ۇلكەن ۇلى،
جان ەكەن جاس باسىنان الاسۇرعان.
شەشەسىن ءۇش جەتىمنىڭ الامىن دەپ،
ايعىرداي ازىنادى تاڭ اسىرعان.
بۇل سوزگە ىزالاندى جەسىر ايەل،
اعايىن ءجون كورمەدى جانى اشىعان
قازاقتىڭ امەنگەرلىك ءبىر جولى بار،
بۇل ءوزى- اتا سالتى باباسىنان.
كونسە دە، كونبەسە دە الاتۇعىن،
تاباتىن سولاي پايدا تالاسۋدان.
ناشارعا وسى ەمەس پە، باس مۇڭشىلىق؟
ەسەرگە ەس تاپتىرماس اسقىنشىلىق.
جابىعىن جارىپ ءتۇسىپ، ءبىر كۇن تۇندە،
جاساۋعا ۇرىنىپتى باسقىنشىلىق.
شىداي ما، ءتىرى پەندە بۇل قورلىققا،
ياپىر-اۋ، بۇل نە دەگەن قاسقىرشىلىق؟!
ءبىر تۇندە، مىنە، وسىنداي ىزا بولدى،
ىزامەن جىن سوققانداي قىزادى ەندى.
كەي كەزدە ءوزىن- ءوزى ءبي لەي الماي،
نيەتىن ولەيىن دەپ بۇزادى ەندى.
ءۇش جەتىم، جاس بالانى تاعى قيماي،
ساۋ دا ەمەس، اۋرۋ دا ەمەس، سىزادى ەندى.
جەتكەن جوق بۇل وقيعا ءبىر جۇماعا،
ۋاقىت كەتپەسىنشى ۇزاپ ەندى.
دايار مال، دايار توسەك، دايار ۇيگە،
تاعى بار قۇرىپ جۇرگەن تۇزاعى ەندى.
قورىتىپ بار، قيالىن بىرىكتىرىپ،
كەتۋدىڭ ءبىر جوباسىن سىزادى ەندى.
ءبىر تۇندە تۇلىپقا ايران قۇيىپ الدى،
ازىققا قۇرت، ىرىمشىك ءتۇيىپ الدى.
اقتارىپ تەڭدى شەشىپ، كوتەرگەندەي
جەڭىلدەپ ءبىر كىسىلىك كيىم الدى.
ءوزىنىڭ باسىن قورعاپ قاشىپ شىقتى،
بار مالى، تىككەن كۇيى- ءۇيى قالدى.
قازاقتىڭ امەنگەرلىك داۋىرىندە،
جەسىردىڭ قاي جەرىندە كۇيى قالدى؟
كىشى ۇلى سۇلتەكەڭدى3 كوتەرەدى،
ورتانشى ەسەكەڭدى 4 جەتەلەدى.
جولىمبەت ەكەۋىنەن ۇلكەن ەكەن،
ارتىنان ءوزى ءجۇرىپ كەتە بەردى.
«توركىنى- سارى ءۇيسىن» دەپ بۇرىنعى ايتار،
سول جاققا بەتىن تۇزەپ توتەلەدى.
تۇنىمەن ەل ىشىنەن شىعىپ كەتتى،
تاڭ اتا ەلسىز جەرگە جەتەدى ەندى.
تاڭ اتىپ، جەردى بولجاپ، ءبىلىپ الدى،
ءبىر سايعا بەكىنۋگە بۇرىلادى.
سۋسىنداپ، دەمىن الىپ، ۇيقى قانىپ،
كۇن بويى سول ارادا تىنىعادى.
كەش باتسا، بەتىن تۇزەپ، كەتكەلى وتىر،
بۇل جەردە ءبىر اڭگىمە تۋىلادى.
ورتانشى ەسەنكەلدى: -اپا، - دەيدى،
بولماڭىز ايتقان سوزگە قاپا، - دەيدى.
شۇبىرتىپ، قايدا اپارىپ ولتىرەسىڭ،
ىزدەدىڭ نەگە مۇنشا جاپا؟ - دەيدى.
مال قايدا، ءۇيىڭ قايدا، بۇيىم قايدا،
باعاتىن، نە بىزدە جوق اتا؟ - دەيدى.
شەشەسى وقيعانى اشىپ ايتپاي،
ساۋالىن بالاسىنىڭ قاتا دەيدى.
سويتسە دە، كوڭىلىنە ءسوزى جاعىپ،
ىشىنەن قۋانىش قىپ، باتا بەردى.
شەشەسى ءسوزىن سوندا باستايدى ەندى،
ءبىر نۇقىپ، ۇلىن جەرگە تاستايدى ەندى.
ورتەردەي قۋ جانىمدى جولاي بالام،
جوق ءسوزدى، قايتا ماعان ايتپا!- دەيدى.
اناسىنىڭ سوندا ءۇش جەتىمگە ايتقان زارى:
- اعايىندى ۇشەۋسىڭ،
جال- قۇيرىعىڭ كەلتە مە؟
وسى كۇندى سىزدەرگە،
جازعان اللا ەرتەدە.
ولمەي ءتىرى جۇرسەڭدەر،
ءبىر شىعارسىڭ جەلكەگە.
اينالارسىڭ، قۇلىنىم،
ەل باستايتىن سەركەگە.
ولمەگەن قۇل اس ىشەر،
ءدام تاتىپ التىن تاباقتان.
سابىر ساقتا، قۇلىنىم،
تاستاماس قۇرى جاراتقان.
ءتىرى جۇرسەڭ ۇشەۋىڭ،
قالدىرماس اللا ساناتتان.
وڭداي گور، اللا، جولىمدى
قازىرگى ءمينوت- ساعاتتان.
وقيدى انا ءبىر ناماز،
- قولدا دەپ، - يەم- جاراتقان.
قۇدايعا ءمىناجات قىپ، زارلانادى،
بىرەسە، قيال جەڭىپ ساندالادى.
ىلگەرگى بولىپ وتكەن وقيعانى،
ايتۋعا بالالارعا ارلانادى.
ۇشەۋىن «دارگايىڭا پانالات» دەپ،
جالىنىپ، جاراتقانعا جالبارادى.
جەر ءجىبىپ، تاستار بالقىپ كوز جاسىنا،
جانى اشىپ، جان- جانۋار تاڭعالادى.
ال ەندى وتىرۋدىڭ قاجەتى جوق،
تاعى دا ءتۇن قاتۋعا قامدانادى.
كۇن باتقاندا جىلجيدى،
ءتۇن قاتىپ، تاعى اللا دەپ.
سەندەر دە بالام جالبارىپ،
جاراتقانعا زارلا دەپ.
ەتەگىمنەن ۇستاپ ءجۇر،
ايىرىلىپ مەنەن قالما دەپ.
اندا- ساندا دىبىستاپ،
ارتىمدا، جوق پا بار ما دەپ.
قىرقادان- قىرقا جول ءجۇرىپ،
توقتادى ءبىر قۇز- جارعا كەپ.
تاباندارىن ويدىرىپ،
جۇرە الماي ابدەن بولدىرىپ،
تار شاتقالعا جەتتى كەپ.
جەر سۇزە ءبارى جىعىلىپ،
مۇرتتاي ۇشىپ جاتادى.
ۇيقى قانىپ ەرتەڭى،
ءدال تۇستە كوزىن اشادى.
ويىلعان تەگىس اياعى،
قايتىپ جەرگە باسادى.
ءشايىپ ءىشىپ شالابىن،
ءبىر بەلدەن ارەڭ اسادى.
جەتىمدى قيناپ وسىنشا،
ىرىزعىسىن تۇزگە شاشادى.
دارمەنى قالماي جۇرۋگە،
سوندا قاتتى ساسادى.
امەڭگەر ادەت بولماسا،
بۇلاردىڭ بار ما جازىعى؟
- وسى ما، - دەپ زارلايدى، -
اللانىڭ بىزگە جازۋى؟
باسۋعا اياق كەلمەيدى،
تاۋسىلدى سۋسىن- ازىعى.
ءقاۋىپ كەلدى ولىمنەن،
ۇزاپ جەرگە قاشا الماي.
بولدىرىپ كەلىپ وتىردى،
اياعىن جەرگە باسا الماي.
كورىندى تاعى ءبىر اسۋ،
السىرەدى اسا الماي.
جۇرە العان كىسى، ارينە،
ءبىر ساعاتتا اسارداي.
كونبەسىنە شارا نە؟
كورسەتتى تاعدىر بۇل ءىستى.
وتىرىپ بەكەر ولە مە؟
ءىلبىپ ارەڭ ءجۇرىستى.
جۇرە الماسا ەڭبەكتەپ،
اسۋعا تامان تىرىستى.
بەسىندە شىعىپ جوتاعا،
تاعى دا الدى تىنىستى.
ەل كورىندى ەتەكتە،
قۋانىپ ءبىراز تۇرىستى.
وتىرعان قالىڭ اق ۇيلەر،
جايىلعان مالى ورىستە.
قيىنشىلىق، عارىپتىك،
جوعالدى ەلدى كوردى دە.
ءبىر جىعىلىپ، ءبىر تۇرىپ،
دومالادى ەڭىسكە.
ىمىرتتا كەلىپ وتىردى،
ءبىر اۋىلدىڭ شەتىنە.
ءيت قورىپ ۇيگە كىرگىزدى،
قارايدى ءبارى بەتىنە.
از-ازدان بەرىپ سۋسىندى،
كەلسىن دەپ جاتىر ەسىنە.
دەمىن الىپ بولعان سوڭ،
ۇقتىردى جايىن شەشىلە.
باي ەكەن ءۇيدىڭ يەسى،
ايداپ كەپتى نەسىبە.
رۋلاس ەكەن وزىمەن،
توركىننىڭ كەلدى شەتىنە.
اۋىلىنا كىسى شاپتىردى،
تاڭ اتپاي كۇننىڭ كەشىندە.
ات الىپ جەتتى توركىنى،
ەرتەڭگى كۇنگى بەسىندە.
اكە- شەشە، باۋىرى،
شۇرقىراپ كەلىپ كورىستى.
بالالارىن قۇشاقتاپ،
بەتتەرىنەن ءوبىستى.
ۋاتىپ جاتىر باي ءبارىن،
كونە ەكەن كورگەن كوپ ءىستى.
امان- ەسەن جەتكەن سوڭ،
قايتسە دە ءبارى كەلىستى.
قاراباستى قارعاستى،
كىم وڭ دەيدى تەرىستى؟
بۇلاردىڭ كورگەن قورلىعى
جىلاتتى سوندا كوپ ەلدى.
ايالداماي كەلگەندەر،
اۋىلىنا الىپ جونەلدى.
جورعا- جۇيرىك مىنگەندەر،
اياڭداماي جەلەدى.
بەسىندە شىعىپ تۇنىمەن،
اۋىلىنا جەتىپ كەلەدى.
اكەسى اسقان باي ەكەن،
بالاسى دا ەر ەدى.
ءۇي تۇرعىزىپ باسىنا،
ەنشى ءبولىپ بەرەدى.
قوراسىنا قوي سالىپ،
ورىستەن جىلقى بولەدى.
جىلدان-جىلعا ءۇش جەتىم،
ەرجەتىپ ءوسىپ كەلەدى.
ناعاشى اتا بولەكشە
ۇشەۋىن جاقسى كورەدى.
تارءبي ەلەپ، الپەشتەپ،
ۇلگىلى نۇسقا بەرەدى.
ارتىق كورگەن ۇلىنان،
ۇيرەتتى جاستان ورنەكتى.
ۇيادان ۇشقان سۇڭقارداي
ءتارتىپتى بولىپ ەرجەتتى.
ىقىلاسپەن بەرگەن ەنشىسى،
ءوسىپ-ءونىپ ورلەپتى.
جايلى جيەن بولعان سوڭ،
«بوتەن» دەپ ەشكىم بولمەپتى.
ۇشەۋى تەڭ ەرجەتىپ،
جىگىت بوپتى كورنەكتى.
جولىمبەت - مال يەسى مومىن بولدى،
مىنەزى قويدان جۋاس، قوڭىر بولدى.
سەنىمدى، تياناقتى ەل- جۇرتىنا،
كادىمگى قارياداي پورىم بولدى.
ەل سۇيگەن ەسەنكەلدى سەركە بولدى،
كەنجەسى سۇلتانكەلدى ەركە بولدى.
جاقسىلىق جاماندىقپەن ەكەۋى- ەگىز،
بۇل باقىت ءۇش جەتىمگە ەرتە قوندى.
قۇيرىعى جاماندىقتىڭ ءبىر- اق تۇتام،
قاستىعى قاراباستىڭ كەلتە بولدى.
بۇل ەلدىڭ ءءبي ى بولدى ەسەنكەلدى،
ەل قامىن بىردەن شەشەر دەسەڭ بولدى.
قاق جارار قارا قىلدى ادىلەتتى،
قاراتقان ەلدى اۋزىنا شەشەن بولدى.
سول كەزدە ەر ماتايدىڭ قايىپ ءءبي ى
قۇن داۋلاپ كەلگەن ەكەن وسى ەلگە ەندى.
قايىپ ءءبي ەلدى سوزبەن بۋسا داعى،
بەرمەدى ەسەنكەلدى ەسەنى ەندى.
ۇيىنە كەشكە قايىپ كەلگەنىندە،
«وقيعا بولدى وسىندا شەشە، - دەدى.
مەن ءالى تانىسقام جوق سىرتتاپ ءجۇرمىن،
كەلگەنى قايىپ ءءبي دىڭ كەشە»، - دەدى.
شەشەسى ايتتى: -ول كىسى كەلسە، - دەدى،
بۇرىلماس قيسىق سوزگە ەلشە، - دەدى.
ول ەلدىڭ قاسيەتتى ءبىر كىسىسى،
سەنىمەن تانىسادى كورسە، - دەدى.
جولىقپاي نازاسىنا باتاسىن ال،
ەگەردە ەل تىلىڭە كونسە، - دەدى.
قايتاردا، تانىسپاسا، شاقىر ۇيگە،
ءجون بولار، سولاي بولسا، مەنشە، - دەدى.
قايىپ ءبي ءوزى قونعان اۋىلدا ەدى،
بۇل جەردە سول وقيعا تابىلدى ەندى.
ءءبي ايتتى جولداستارعا ويلاندى دا:
- كەشەگى سارى جىگىت نە قىلدى ەندى؟
سۇيەنىپ قۇرىعىنا تۇرعانىندا،
كەڭەسىپ ەلى سوندا جابىلدى ەندى.
ۇستىندە تاي جاعالى ۇزىن سارى،
مەن بىلسەم وسى ەل سوعان باعىندى ەندى.
سونىمەن كەڭەسكەن سوڭ ءسوز بۇزىلدى،
مەن جورىپ تۇرمىن سولاي سارىندى ەندى.
سول جىگىت كىم ەكەنىن ءبىلۋ كەرەك،
ىزدەڭدەر شالىمدىراق ءبىرىڭ، - دەدى.
ىزدەيدى قايىپ ءءبي دىڭ جىگىتتەرى،
دەرەگىن سارى جىگىتتىڭ بىلۋگە ەندى.
- قۇداينازار باتىردىڭ بالاسى ەكەن، -
دەپ بىرەۋ قايىپ ءبي گە جۇگىردى ەندى.
جىگىتتەر بۇل حاباردى ءبىلىپ كەلدى،
قايىپ ءبي كوزدىڭ جاسىن ىرىكتى ەندى.
بار ەكەن قۇلاعىندا بۇرىننان- اق،
«شىنىندا سول ما ەكەن؟ - دەپ، تۇرىپتى ەندى، -
ولگەندى نە قىلايىن، ءتىرىمدى الماي»، -
دەپ جىلاپ، قايىپ اتقا ءمىنىپتى ەندى. 332
جايۋلى داستارحانى قالا بەردى،
تۋرالاپ سول اۋىلعا ءجۇرىپتى ەندى.
ەلەڭدەپ وتىر ەكەن زامانداسى،
الدىنان قىزشا جىلاپ شىعىپتى ەندى.
كورىسىپ، جامىراسىپ، جادىراسىپ،
حال-جايىن ەكى جاقتىڭ ءبىلىپتى ەندى.
داۋلاعان ەردىڭ قۇنى بىلاي قالسىن،
بۇلاردىڭ حال-جاعدايىن ۇعىپتى ەندى.
ءۇش جەتىمدى ناعاشى ەل- جۇرتىمەن،
قايىپ ءءبي سوزبەن جەڭىپ، بۋىپتى ەندى.
ەسەكەڭ ارى- بەرى بۇلتارسا دا،
كارى ءءبي سوزدەن بەرمەس ىرىقتى ەندى.
اقىرى ولاي تارتىپ، بىلاي تارتىپ،
قايىپتىڭ ايتقانىنا كونىپتى ەندى.
كەلگەن سوڭ ەكى جاعى ءبىر نيەتكە،
جىرتىعى قام كوڭىلدىڭ كىرىكتى ەندى.
جىبەردى قوس اتپەنەن ەلگە كىسى،
ورنىنا سالامىن دەپ سىنىقتى ەندى.
ىزدەگەن ەردىڭ قۇنىن قايىپ ءءبي دى
ەسەكەڭ اقىلمەنەن تۇنىتتى ەندى.
قايىپ ءءبي : -سالەم ايتتى اتا ۇلىنا،
بۇل ءىستى سالسىن قىزاي اقىلىنا.
جوقتاۋسىز ءۇش جەتىمدى جىبەرىپتى،
وسى ما، قىلعان سىيى باتىرىنا؟
كادەلى كارياسى تەگىس كەلسىن،
بۇل ءىستى سۇيرەتپەسىن تاقىمىنا.
كولىكتى ايالداماي تەز اكەلسىن،
سەبەپ- سول، مەنىڭ توسىپ جاتۋىما!
سالەمىن الىپ قايىپتىڭ،
كەلدى جىگىت قىزايعا.
جيىلىپ قىزاي كەڭەستى،
قايىپتىڭ ءسوزى ۇناي ما؟
جۇرمەك بولدى قامدانىپ،
تۋرا دەپ ءسوزى قۇدايعا.
جىبەرمەس ماتاي نامىستى،
بۇزۋعا ءسوزدى شىداي ما؟!
اتا ۇلىنان قىزايدىڭ،
اتاقتىلار ءجۇرىپتى.
«ورىندار» دەپ ول جەردە،
قايىپ ءوزى جۇمىستى.
تىكەلەي بارىپ تاۋىپتى،
تىم-تىرىس جاتقان بۇل ءىستى.
ايتپاعان ءبىلدى قايىپ سىردى دەيدى،
ىشتەگى جۋار ەندى كىردى دەيدى.
ءۇش جەتىم، قۇداي قوسسا، كەلەر ەلگە،
بولادى كەيىنگىگە ۇلگى دەيدى.
سونىمەن جەتتى بۇلار كولىكتى الىپ،
جىلاستى ءۇش جەتىمدى كورىپ حالىق.
قويداي شۋلاپ، قوزىداي ماڭىراسىپ،
تىنىقتى بىرنەشە كۇن قونىپ حالىق.
اقسارباس، كوك قاسقاسىن ايتىپ سويىپ،
جيىلدى ەكى جاققا تولىپ حالىق.
دەدى ەسەكەڭ: -ناعاشى، وسكەن ەلىم،
وتكىزسەم كەمشىلىكتى، كەشكەن ەلىم.
جيەننىڭ ناعاشىعا قيىعى جوق،
مەن ءبي لەپ، ەلى- جۇرتىن توستەپ ەدىم.
كەلىپتى اتا جۇرتىم كوشىرگەلى،
جاسىمدا ءبىر سەبەپپەن كەتكەن ەدىم.
پانالاپ جەتىم- جەسىر كەڭ ساياڭدا،
جەلكىلدەپ مۇراتىما جەتكەن ەدىم.
سۇرايمىن كىشىلىكپەن ءىلتيپاتتى،
ءبىر شىبىق بۇتاعىڭداي كوكتەپ ەدىم.
كوپشىلىك مىنا ءسوزدى اڭعارادى،
جاۋاپقا جاۋاپ تاپپاي تاڭعالادى.
كوپ سوزدەر ارى- بەرى بولىپ جاتىر،
قيا الماي ءبىرىن- ءبىرى ساندالادى.
باتاسىن، رۇقساتىن بەردى جۇرتى،
كوشۋگە ەندى ولار قامدانادى.
بىرەۋگە بەرسە قۇداي الاپاتتى،
پەشەنە-ماڭدايىنان شام جانادى.
ءۇش جەتىمدى رۋلى ەلدەي قىلىپ،
شىعارىپ سالدى ءۇيسىننىڭ بار مانابى.
كوشىرىپ ءۇش جەتىمدى كەلدى حالىق،
اياماي جاقسىلىعىن بەردى حالىق.
بۇرىنعى وتكەن ءىستىڭ بار ءبي لىگىن،
ايتاتىن قايىپ ءبي گە سەندى حالىق.
موينىنا قاراباستىڭ قۇرىم ءىلىپ:
«كۇناسىن ءوزىڭ ءبىل»، - دەپ جەڭدى حالىق.
بايبىشە: -كۇناڭدى مەن كەشتىم، - دەيدى،
موينىڭا قۇرىم ءىلىپ كەپسىڭ، - دەيدى.
بۇرىنعى ولجالانعان مال- مۇلىكتەر،
ءبىر تيىن كەرەگى جوق كەتسىن، - دەيدى.
كەشەگى جاقسىلاردىڭ ءارۋاعى ءۇشىن،
كەشىرىم كوپشىلىك تە ەتسىن، - دەيدى.
قايىپ ءءبي ايتتى: «ۇرپاعىڭ وسپەسىن»، - دەپ،
بايبىشە ايتتى: -وسپەسە دە، وشپەسىن، - دەپ.
تاعى دا جاقىندىق قىپ، جانى اشىپتى،
قارعىسقا كوپ جولىعىپ كەتپەسىن، - دەپ.
قازاققا قانداي قۇداي ۇيرەتتى ەكەن،
جەسىردى امەڭگەر قىپ شەكتەسىن، - دەپ.
نەمەسە شاريعاتتان تاپتى ما ەكەن،
قوي سويىپ، ىقتيارسىز ەت جەسىن، - دەپ.
قازاقي سالتتاعى وسى تەرىس جەرىن،
ايتپاپتى بۇرىنعىلار ەكشەسىن، - دەپ.
«اعا ولسە، ىنىگە- مۇرا» دەگەن ءسوزىن،
قازاقتان وتىنەمىن، ويتپەسىن، - دەپ.
جەسىردىڭ كوز جاسىنا جولىعادى،
سەكىلدى قاراباستاي جەتپەسىن، - دەپ.
كەڭەستى كەشىكپەستەن ەندى قىزاي،
پىكىردى ءبىر-بىرىنە بەردى قىزاي.
قۋانىپ ءۇش جەتىمنىڭ كەلگەنىنە،
ءبىر ۇلكەن توي قىلماقشى بولدى قىزاي.
بەگىمبەت، دەربىس، يتەمگەن، مەڭىس بولىپ،
ءبىر جەرگە ءيىن تىرەي قوندى قىزاي.
ەل جيىپ، ات شاپتىرىپ، توي جاسادى،
اۋماققا اتتى-جاياۋ تولدى قىزاي.
قاراباستىڭ شىن اتى ەلداي ەكەن. موينىنا قۇرىم كيگىزىلگەندىكتەن قاراباس اتانىپتى.
بۇل تويعا ەر قابانباي باتىر كەلدى،
اتەيلەپ ول كىسىنى شاقىردى ەندى.
جاۋىنا ارىستانداي ايبات شەككەن،
نايماننىڭ التىن تۋى- اسىل كەلدى.
ۇيىنە باتىر كەلىپ قونعان كۇنى،
بابامنىڭ ۇل تۋىپتى قاتىنى ەندى.
«بالانىڭ اتىن ءوزىم قويامىن»، - دەپ،
«قابانباي، قابانباي» دەپ اتىن قويدى.
ەشكىمگە ءوز اتىمدى قويعىزباۋشى ەم،
كوڭىلىم تارتتى ساعان جاقىن، - دەيدى.
ۇيىنە قايتقانىندا ەر قابانباي،
بابامدى قايىپ ءبي مەن شاقىردى ەندى.
بارادى اتا ۇلىنان جۇرت باستىعى،
ابىلاي ەلدى جيىپ جاتىر، - دەيدى.
قالايشا جاۋدان امان ەل قورعايمىز،
سول جەردە قورىتامىز اقىل، - دەيدى.
مەزگىلىن جيىلىستىڭ ايتىپ كەتتى،
قالمايمىز ۋاعىنان ماقۇل، - دەيدى.
باتىرعا، قايىپ ءبي گە ەسەنكەلدى
سىي تارتىپ، اتان جانە اتىن بەردى.
قازاقتا قىزاي سوندا تاتىمدى ەدى،
جاستارى ءبىر- بىرىنەن اسۋدا ەدى.
بىرەۋى جال، بىرەۋى قۇيرىق بولىپ،
بابامنىڭ اتاق- داڭقى ارتىلدى ەندى.
قوڭىرباي نەمەرەلەس قازىمبەتپەن،
سىيلاسىپ ءبىرىن- ءبىرى تاعام ەتكەن.
باينازار، قۇداينازار اتى ۇيقاس-
«قوس الماس تۋىپتى» دەپ، ءازىل ەتكەن.
نەمەرە، تۋعان- تۋىس، باۋىرلاردى،
ويلايدى ەلدىڭ كوركىن ادىلەتپەن.
جولبولدى شوبەرەلەس تورعايمەنەن،
جاۋىنا ەرەگەسكەن بولماي كەلگەن.
بۇرىنعى قاراباستىڭ وقيعاسى
امال جوق، بۇلار جاسقا تولماي كەلگەن.
بۇلاردىڭ داۋرەنىندە قيانات جوق،
بولىپتى قانى قارسى وندايلارمەن.
بابام دەگەنى - ەسەنكەلدى. اقىن دوسپەر ەسەنكەلدىنىڭ بالاسى قابانباي رۋىنان شىققان ادام.
بىرەۋى بىرەۋىنە سۇيەنەدى،
ءار ءىستى كەڭەسپەنەن يەلەدى.
شاقىرعان قابانبايدىڭ جۇمىسىنا
توپ باستاپ، ەسەنكەلدى جۇرە بەردى.
نايماننىڭ يگى ادامى باسىن قوسىپ،
باتىردىڭ ورداسىنا تۇنەدى ەندى.
بارلىعى ءقادىر تۇتىپ سىيلاعان سوڭ،
ەرىدى ەلىن كورىپ، سۇيەگى ەندى.
سول جەردە بار نايماننىڭ جاقسىلارى،
باتىرمەن بىرگە اتقا مىنەدى ەندى.
شاقىرعان ادامدارمەن باسىن قوسىپ،
ءال بولدى ابىلايدىڭ تىلەگى ەندى.
ماقساتى- اتا جاۋمەن ءبىر ايقاسۋ،
كەڭەستىڭ نەگىزگى ءبىر تيەگى ەدى.
ءۇش ءجۇز بوپ ۇلىتاۋدا باس قوسۋعا،
بەكىتىپ قارارلارىن تىزەدى ەندى.
تانىسىپ باباممەنەن حان ابىلاي،
ەل- جۇرتتىڭ حال- جاعدايىن بىلەدى ەندى.
سىناسىپ ءار جاقتىلى اقىلداسسا،
ىشىنە ايتقان ءسوزى كىرەدى ەندى.
جارار دەپ، جولداستىققا باعا بەرىپ،
قوسىلدى ەكەۋىنىڭ جۇرەگى ەندى.
ابىلايدىڭ ءبىر بالاسى قاسىم ەدى،
ونەرى وزگە ۇلىنان باسىم ەدى.
اۋىلىنا بابام قونىپ جاتقان كۇنى،
قاسىمنىڭ ۇل تۋىپتى قاتىنى ەندى.
ىرىمداپ ەسەكەڭە قويعىزىپتى،
ابىلاي نەمەرەنىڭ اتىن ەندى.
سارجان مەن ەسەنكەلدى كىتابى بار،
وقىساڭدار، بىلەسىڭ زاتىن ەندى.
ابىلاي ورداسىنان توپ تارقادى،
باس قوسپاق ۇلىتاۋدا بوپ تارقادى.
ەندىگى كەلەر جىلدا باسشى ادامدار،
قالماسىن ءار رۋدان دەپ تارقادى.
ەلدى جاۋدان قورعاۋعا جوسپار جاساپ،
قىسقاسى جۇرتتىڭ قامىن جەپ تارقادى.
جازىندا ۇلىتاۋعا ءجۇردى تاعى،
كەڭەستى جۇرەرىندە قۇردى تاعى.
ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇزدىڭ باستىقتارى،
بارلىعى اتىن ەرتتەپ ءمىندى تاعى.
كەڭەستە بىرگە بولدى ابىلمامبەت7,
ماقساتى، ويلاعانى جۇرتتىڭ قامى.
جاۋدان قالاي ساقتانۋ ءۇشىن بارعان،
قارايدى اۋزىنا جاننىڭ ءبارى.
ابىلمامبەتتىڭ ءسوزى:
- ەل بولماس ەرەجەگە كىرمەگەندەر،
قازاقتىڭ قاتارىندا جۇرمەگەندەر.
تۇبىندە بەرەكەڭدى سول بۇزادى،
توپقا كەپ، ەلدىڭ ءىسىن بىلمەگەندەر.
كوك تاسقا قاشاپ تۇرىپ تاڭباڭدى سال،
بەلگى ءۇشىن ءار رۋدى ءبي لەگەندەر.
«تاسقا باسقان تاڭبا» دەپ ماقال بولسىن،
رەتتەپ قالعاندارىن كىر دەمەڭدەر.
جانە دە ۇلىتاۋدىڭ ۇلارىن ات،
ەتىن جەپ، سول ۇلاردىڭ قىلامىز انت.
«جەپ پە ەدىڭ ۇلىتاۋدان ۇلار ەتىن؟ »
دەگەندەي كەيىنگىگە بولادى سالت.
ەكى شارتتى ورىنداپ كەڭەس باستا،
ءۇش ءجۇزدىڭ باسشىلارى، دەپ ايتتى قارت.
قابىلداپ قارتتىڭ ءسوزىن باس- باسىنا،
تاڭباسىن قاشاپ سالدى كوك تاسىنا.
ءار رۋدىڭ ءوز تاڭباسى وسى كۇندە،
كورسە ەگەر بىزدىكى دەپ، تاپپاسىن با؟
ۇلاردىڭ ەكىنشى شارت ەتىن استى،
ويلادى ەل: -بۇل ۇلاردى نەسىن استى؟
- بۇل ەتتەن شىداعانى اۋىز ءتيسىن، -
دەپ، قاريا ءسوزىنىڭ بەتىن اشتى:
- بۇل جەرگە كەلگەندەرىڭ مىندەتتى بوپ،
سەرتتەسىپ ءبىر- بىرىڭە قىلما قاستى.
ابىلمامبەت- سول كەزدەگى ورتا ءجۇز حانى.
ەكىنشى، جاۋدان جانىن اياماسقا،
شارتپەنەن شاقىرامىن كەلگەن جاستى.
ءۇشىنشى، ادىلەتپەن ءىس باسقار، - دەپ،
قىسقاشا ءسوز اياعى ءتامامداستى.
ال ەندى ءۇش ءجۇز بولىپ اقىلداستى،
كەڭەسىپ پايدالى ءىستى ماقۇلداستى.
نەشە جىل كۇشىن توپتاپ، جاتىر قالماق،
قازاقتى شابار كەزى جاقىنداستى.
«قالماقتان بۇرىن بارىپ شابامىز»، - دەپ،
كەيبىرەۋ شولاق ويلاپ شاقىلداستى.
قارياسى ءۇش ءجۇزدىڭ جاقتىرمادى،
كەڭىنەن جوسپار الماي تاقىمداستى.
سول كەزدە ابىلمامبەت بىلاي دەدى:
- ءۇش جۇزدەن كەلگەن وڭكەي، باتىرلارىم،
شولاق ويلاپ قالماڭدار، قاپىل ءبارىڭ.
حاندىعى جوڭعاريانىڭ وسال ەمەس،
بىلىڭدەر، كۇشىن توپتاپ وتىرعانىن.
ءالى دە ءبىز تيمەسەك، ول تيمەيدى،
جەڭەسىڭ، امالىڭدى اسىرعانىڭ.
ولار دا ازىرلەنىپ جاتىر، - دەيدى،
ولاردى جەڭەم دەسەڭ، اقىر، - دەيدى.
ورىس پەنەن قىتايدىڭ حاندارىنا،
الدىمەن ءبىز سالالىق اقىل، - دەيدى.
بۇلارمەن تاتۋ ەمەس جوڭعاريا،
تۇبىندە سولار بۇعان تاتىر، - دەيدى.
ەكى جاقتا ەكى ۇلى پاديشاعا،
ارقا سۇيەۋ، قازاققا ماقۇل، - دەيدى.
باتىرلار الۋان ءتۇرلى كەڭەس قۇرىپ،
اقىرى وسى ءسوزدى اسىل، - دەيدى.
ورىسقا بارماق بولدى كىشى جۇزدەن8,
قىتايعا بارماق بولدى كىسى بىزدەن.9
ەكى حان ەكى جاققا ءوزى بارسىن،
جولداسىن تاڭداپ السىن ىشىمىزدەن.
سول كەزدە كىشى ءجۇزدىڭ حانى ءابىلحايىر بولاتىن.
ورتا ءجۇزدىڭ حانى ابىلاي بولاتىن.
توقتام قىپ، وسى سوزگە ەل تارقادى،
جيىلعان ۇلىتاۋعا ەر تارقادى.
جيىلىپ بۇكىل قازاق جوسپار جاساپ،
بۇل جولدا كوڭىلدەگى شەر تارقادى.
قازاقتىڭ ءۇش ءجۇز بولىپ جيىلعانىن،
حانى ەستىپ، جوڭعاريانىڭ ءجون تارتادى.
بىرىنەن قازاق، قالماق ءبىرى قورقىپ،
بەزبەننىڭ ەكى باسى تەڭ تارتادى.
ميراس بوپ، ۇلگى ءسوزى بۇرىنعىنىڭ،
ەجەلدەن ەل قايعىسىن ەر تارتادى.
ال ەندى ءسوز باستايىن ابىلايدان،
كوپ ءسوزدىڭ جازا بەرەم ءبارىن قايدان.
تاڭدادى سەرىك بولار جولداستارىن،
وتى بار جۇرەگىندە جالىنداعان.
قىزايدان ەسەنكەلدى باتىردى ەرتتى،
(اقىلعا اقىل قوسار ادام لەپتى.)
ەرتىپتى دورتۋىلدەن توبەت ءبيدى،
جولداستى تاعى تالداپ الام، - دەپتى.
قوس ساندىق، الپىس اتانعا جۇگىن ارتىپ،
بەيجىڭگە ءدام بۇيىرسا بارام، - دەپتى.
ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇزدىڭ ادامدارى،
باتا بەر، جولعا سالىپ ماعان، - دەپتى.
اۋەلى قۇداي، ەكىنشى، ءسىز يە بول،
قابانباي، حالىق امانات ساعان، - دەپتى.
ابىلاي جۇرمەك بولدى ازىق ارتىپ،
كەرەكتى قاراجاتقا قازىنا ارتىپ.
اتان تۇيە، اتاقتى ات جىبەرىپ،
حالىققا اياما دەپ بازىنا ايتىپ.
بابام مەن توبەت ءبيدى تاڭداپ ەرتتى،
وزگەسىن ءوز جۇرتىنا تاڭدا، دەپتى.
ءار رۋ ءوز ىشىندە كەڭەس قۇرىپ،
ءبىر-بىردەن ادام قوستى قابىلەتتى.
قايراتتى باتىرلاردان ەرتتى بۇلار،
بۇزبادى ەل الدىندا سەرتتى بۇلار.
قيىندىق جول ازابىن جولدا تارتىپ،
بەيجىڭگە التى اي ءجۇرىپ جەتتى بۇلار.
دەم الىپ، بىرنەشە كۇن تىنىققان سوڭ،
الدىنا ەجەن حاننىڭ كەپتى بۇلار.
قارسى الىپ كەلگەندەردى ەجەن حان دا،
ءماجىلىس بىرنەشە كۇن ەتتى بۇلار.
قازاقتىڭ جاي- جاعدايىن ۇعىندىرىپ،
شىعاردى كوڭىلدەگى دەرتتى بۇلار.
وشتەسىپ قازاق، قالماق ەل شابىسقان،
قان توككەن تۇگەل ايتتى، ءورتتى بۇلار.
جابايى جوڭعاريا شونجارلارى-
بىلمەيدى عىلىم، ءبىلىم دەپتى بۇلار.
جەڭگەننىڭ جەلكەسىنە ءمىنىپ الار،
جەڭىلسە قورقادى دەپ، سوقتى بۇلار.
ماقساتىن ەجەن حانعا تۇگەل ايتتى،
قالماقتان الايىق دەپ كەكتى بۇلار.
ەجەن دە ول تىلەگىن قابىل الىپ،
جاسادى ۋادەلى سەرتتى بۇلار.
- بىلەمىن جوڭعار سولاي حالىق، - دەدى،
سوزدەرىڭ راس، ءبارى انىق، - دەدى.
بىرىگىپ، قازاق تۇگەل اتتانىڭدار،
ساپاردان تۋرا قايتىپ بارىپ، - دەدى.
حاندىعىن جوڭعاريانىڭ جوعالتىڭدار،
باسىنا اقىرزامان سالىپ، - دەدى.
كومەكتى ءار جاقتىلى ءبىز بەرەمىز،
قارسىلاس، كەرەگىڭدى الىپ، - دەدى.
نە جەڭىپ، نە جەڭىلمەي قۇتىلمايسىڭ،
بولاسىڭ بوسقا جاتساڭ ءعارىپ، - دەدى.
جالىنىن جانعان وتتىڭ وشىرمەسە،
شاشىراپ كولەم الار جانىپ، - دەدى.
ءبي لەتپەي بايتاق ەلدى، جەردىڭ شەتىن،
اكەسى كىم ەكەنىن تانىت، - دەدى.
بارادى ءبىر جاعىنان بىزدەن اسكەر،
تىنىسىن ەكى جاقتاپ تارىلت، - دەدى.
حالىقتىڭ تىنىشتىعىن كەتىرمەي- اق،
حاندىعىن جوڭعاريانىڭ ارىلت، - دەدى.
سونىمەن دايىندالدى قايتۋعا ەندى،
قالماستان ماقساتتارى ايتىلدى ەندى.
بەكىتىپ ەجەن پاتشا ابىلايدى،
شەن بەرىپ، دارەجەسىن ارتىلتتى ەندى.
ۇسىندى ەسەكەڭە اسىل كوك تاس،
سىيلىقتىڭ دارەجەسى ءار ءتۇرلى ەدى.
قايتاردا ەجەن حاننىڭ ورداسىندا،
ءار ءتۇرلى اسىل تاعام تارتىلدى ەندى.
كورسەتتى ءسان- سالتانات رياپاتتا،
ءبارى دە ىدىس-اياق التىن ەدى.
الدىندا پاديشانىڭ ەسەنكەلدى
ءبىر كۇلىپ، ءبىر قىزارىپ القىندى ەندى.
حان ايتتى: -نەگە كۇلدىڭ، ەسەنكەلدى؟
جاسىرماي سىرىڭدى ءوزىڭ ايتشى دەدى.
سول كەزدە حانعا جاۋاپ بەردى بابام،
تارقاتتى ىشىندەگى شەردى بابام.
جاسىندا باستان كەشكەن مەحناتتى،
ەجەنگە باياندادى ەندى بابام.
اكەسى جاۋدان ءولىپ، قورلىق كورگەن،
تاريحىن بىردەن ساناپ تەردى بابام.
باياعى شەشەسىنىڭ ايتقاندارىن،
ايتۋعا ىڭعايلانىپ كەلدى بابام.
بوسقىندا ايتقان ءبىر ءسوز انام ەدى،
سول سوزگە، مىنە، بۇگىن نانام، - دەدى.
جۇرگەندە قاشىپ- پىسىپ جىلاپ ەدىم،
جەلكەمە ءبىر قويدى دا: -بالام، - دەدى،
اس جەيسىڭ التىنداعان تاباقپەن ءبىر،
جاراتقان ءومىر بەرسە ساعان، - دەدى.
انامنىڭ بەس جاسىمدا سول ايتقانى،
كورىندى، مىنە، بۇگىن ماعان دەدى.
ءبىر كۇلىپ، ءبىر قىزارعان سەبەبىم سول-
تاباقتان تاتتىم التىن تاعام، - دەدى.
ەجەن حان مىنا ءسوزدى اڭعارادى،
قازاقتىڭ ادەتىنە تاڭعالادى.
ء«ار ەلدە ءتۇرى ەرەكشە ادەت بار»، - دەپ
تالاي ءسوز سارالانىپ تالدانادى.
قايتتى ەندى ابىلاي حان جولداسىمەن،
ەجەننەن سىيلىق الىپ ولجاسىمەن.
قالماقپەن سوعىسپاقشى بولىپ قايتتى،
ورسەتكەن ەجەن حاننىڭ فورماسىمەن.
شەن الىپ باستارىنا تاس تاعىسىپ،
قايتادى حاندىق ۇلى ءور باسىمەن.
كوپ ءجۇرىپ امان- ەسەن ەلگە كەلدى،
اسقار تاۋ، اسىل وزەن جەرگە كەلدى.
ءال بولىپ، بارعان ءىسى كەلگەننەن سوڭ،
شاقىردى تومەنگى مەن وردەگى ەلدى.
نايماننىڭ الاپاتى اسقار بەلى-
قابانباي ەل قامقورى ەر دە كەلدى.
«قالماقتان ەندى كەكتى الامىز»، - دەپ
قازاقتىڭ قام كوڭىلى ورلەدى ەندى.
تاعى دا قازاق بولىپ باس قوسالىق،
جينالىپ زايساڭ دەگەن جەرگە، - دەدى.
تاتىمدى ميى بولىپ سارقاسقالار،
وتىرسىن بۇل ساپاردا تورگە، - دەدى.
تىرەسۋ كەزەڭىنە جەتتىك، مىنە،
باس قاتىر، ەر قابانباي، سەن دە، - دەدى.
بولاسىڭ نە بولسا دا وسى جولى،
كەڭ جايىپ، قۇلاشىڭدى سەرمە، - دەدى.
ال ەندى اتا جاۋمەن ايقاساسىڭ،
حابار قىل ءوزىڭ تەڭدەس ەرگە، - دەدى.
زايساڭعا قازاق بولىپ باسىن قوسىپ،
قاسقالار ەلدىڭ قامىن سويلەدى ەندى.
قازاقتىڭ تىنىشتىعىن ويلاماعان،
جاتپايدى ولسە تىنىش كوردە، - دەدى.
ماقساتى بۇل ساپاردا اسكەر جيۋ،
كىم باتىر، كىم ءبىلىمدى ەلدە، - دەدى.
اق تۋى قابانبايدىڭ كوتەرىلەر،
استىنا ۇيىسىڭدار كەل دە، - دەدى.
ۋاقىت مولشەرلەنىپ بولعان كەزدە،
كەلگەنىڭ مىندەتتى بۇل ەلگە، - دەدى.
وسىنداي بىرلىك جاساپ ەل تارقادى،
رەتتەپ قىزمەتىن بولمەلەدى.
بەرىلگەن مىندەتتەرگە بولىنسە كىم،
ورنىڭ بار، ورىنداساڭ، توردە دەدى.
ال ەندى ەر قابانباي قول جينادى،
قازاققا حابار ايتىپ، مول جينادى.
تاعى دا قاراپ جاتپاي حان ابىلاي،
كەرەكتى بۇل سوعىسقا قور جينادى.
وزىنە اقىل قوسىپ، ەس قاتاتىن،
ىشىنەن ءار رۋدىڭ توپ جينادى.
بۇل جولعا لايىقتى ازىق- تۇلىك،
كەرەكتى قارۋ- جاراق كوپ جينادى.
قارارعا سەزدەگى قىلاپ قىلماي،
مەرزىمدى ۋاعىندا ەل جينادى.
تۋ تىگىپ، تۇلپار ءمىنىپ، اسكەر باستاپ،
اتاقتى ءار رۋدان ەر جينادى.
التىباي، ەر ەسپەنبەت، اقتانبەردى،
قول باستاپ باتىر دەگەن اتپەن كەلدى.
ماتايدىڭ ءبىر باتىرى شوڭكەي دەگەن،
جانىبەك قالىڭ كەرەي جاقتان كەلدى.
تاعى دا قانجىعالى ەر بوگەنباي،
بىلمەدىم بۇلار قايسى جاقتان كەلدى.
بۋرادان تاعى كەلدى ەر قابانباي،
ءبارى دە اسكەر ەرتىپ ساپپەن كەلدى.
جانە دە بەسەنتيىن، مالايسارى،
مۇنىمەن بىرگە كەلدى تالاي سارى.
كورىندى بۇل جورىقتىڭ ءتۇرى بولەك،
بۇرىنعى مۇنداي ەمەس جاناي سالى.
ۇقسامايتىن سياقتى ادەتتەگى
جىلقى الىپ ەلدىڭ شەتىن تالاي سالى.
باتىرلار قولدى باستاپ ءجۇردى، - دەيدى،
تۋ ۇستاپ، تۇلپارىنا ءمىندى، - دەيدى.
قازاقتىڭ ىستەپ جاتقان ارەكەتىن،
قالماق تا حابار الىپ ءبىلدى، - دەيدى.
شىڭعىستىڭ بوكتەرىنە قورعان سالىپ،
بۇلار دا دايىندىقتى قىلدى، - دەيدى.
جابدىنىپ اسكەرى مەن باتىرلارى،
قالىڭ قول سابىن تۇزەپ تۇردى دەيدى.
ەكى جاق كوپتەن بەرى كۇشىن جيناپ،
سوعىستى قازاق، قالماق قۇردى، - دەيدى.
قازاقتى العاشىندا جان تاپتىرماي،
شەيىت قىپ تالاي جاندى قىردى، - دەيدى.
قازاق جاق قانشا قايرات ەتسە داعى،
قورقىنىش ويلارىنا كىردى، - دەيدى.
تاۋانى العاشىندا قايتىپ قالىپ،
ىشىنەن حان ابىلاي تىندى، - دەيدى.
بارىنە كوپشىلىكتىڭ بىلدىرمەستەن،
ايتادى باستىقتارعا سىردى، - دەيدى.
قايرات قىپ، قايسى باتىر قامال بۇزسا،
ەل داڭقىن كوتەرەدى- تۋدى، - دەيدى.
سوزىنە ابىلايدىڭ قاراپ تۇرىپ،
قابانباي، ەر ەسپەنبەت كۇلدى، - دەيدى.
ابىلاي ەكى ەرگە: -جارىس، - دەپتى،
قورعانى بەرىك جاۋدىڭ الىس، - دەپتى.
قابانباي قاسيەتىڭ بار ەدى عوي،
تالقانداپ تاستاشى ءبىر جارىپ، - دەپتى.
ال ەندى بارام دەسەڭ كەشىكپەي بار،
بويىڭا عايىپ ءپىرىڭ قونسىن، - دەپتى.
ءبىر اللا، ابىلاي عىپ جاراتىپ ەڭ،
جولدارىڭ، ەكى باتىر، بولسىن، - دەپتى.
بۇزباقشى بولدى بۇلار قامالدى ەندى،
سايلادى اقىل، قايرات امالدى ەندى.
كيىنىپ ساۋىت- سايمان ازىرلەنىپ،
ەكەۋى جان پيداعا ءجۇردى دەيدى.
جابدىعىن جاۋعا كەرەك ءتىزدى دەيدى،
«انامىز ۇل دەپ تاپقان ءبىزدى»، - دەيدى.
قايراتتانىپ پەرىسى بويعا ءتۇسىپ،
قىزارىپ ەكى كوزى قىزدى دەيدى.
جاۋ جابىلىپ قارسىلىق ىستەسە دە،
قامالدى تالقان ەتىپ بۇزدى دەيدى.
بۇزاتىن ءبىر ءادىستى تاپتى باتىر،
بۇزعاندا ايعايلادى قاتتى باتىر.
نەشە مىڭ بولسا داعى كەيىنگى اسكەر،
قاپتادى «قابانبايلاپ» ارتقى باتىر.
ىشىنە قامالىنىڭ كىرگەننەن سوڭ،
قامالدان قان دارياسى اعىپ جاتىر.
قىسقاسى، قازاق جەڭىپ قالماقتى الدى،
قابانباي حانداي بولىپ ارداقتالدى.
ابىلاي قابانبايدى «حان» دەپ قاقتى،
قىمباتتى ەسپەنبەتكە تونىن جاپتى.
بۇل سوعىس مۇنىمەنەن تىنبايدى ەندى،
تاعى دا تۇزاعى بار ءار جاقتاعى.
ءبىر ساپار جەڭىسكە سول جەتكەنمەنەن،
بۇل ءىستىڭ ارتى الۋان تارماقتالدى.
ءبىراق تا قىتايمەنەن بىرىككەن سوڭ،
قازاقتىڭ وسال ەمەس سالماقتارى.
نەشە اتا موڭعۇل حالقى تورعاۋىتپەن،
قازاقتى ەكى ورايتىن سالماق تاعى.
قالماققا كەلدى سويقان تاياۋلانىپ،
قايعىردى قام كوڭىلى قاياۋلانىپ.
كورسەتكەن عاسىر بويى كەگىن الىپ،
قايتقانىن باتىرلاردىڭ باياندالىق.
قيساپسىز مال، دۇنيە بىلاي تۇرسىن،
قايتىپتى قىز-كەلىنشەك، ايەلدى الىپ.
سول جولدا الىپ كەلگەن انالاردان،
كوكتەدى ءوسىپ-ءونىپ تالاي حالىق.
كەلگەن سوڭ، ەل شەتىنە حان ابىلاي،
تارقاماي تاعى دا اقىل قورىتتى ەندى.
تاستاماي رەنجىتىپ باتىر ءبارىن،
ولجاسىن ۇلەستىرىپ ءبولىپ بەردى.
باتىرلار ەلدىڭ قامىن سويلەگەندە،
قازاقتىڭ ساي- سۇيەگىن ەرىتتى ەندى.
تاعى بار الدىمىزدا تالاي اسۋ،
قويىڭدار ءبىر جولعىعا جەلىككەندى.
ساي تۇرسىن ات- تۇرمانىڭ، جاۋ- جاراعىڭ،
كەيىنگى جولدا كورسەت ەرلىكتى ەندى.
بۇل جولدا ارەڭ جاۋدىڭ بەتىن بۇردىق،
ءالى دە العامىز جوق تەڭدىكتى ەندى.
حاندىعى جوڭعاريانىڭ بىتكەن كۇنى،
الاسىڭ سوندا، قازاق، تەڭدىكتى ەندى.
تاعى دا باتىرلارعا ەرىك بەردى،
بارىنە ەڭبەگىنەن ءبولىپ بەردى.
سول جەردە ەر بوگەنباي قالجىڭ ايتىپ:
«قابانباي حان بولۋى كەرەك»، - دەدى.
ابىلاي بۇقار دەگەن جىراۋعا ساپ:
- بەرەسىڭ بۇعان جاۋاپ نە دەپ؟ - دەدى.
باعا بەر باتىرلارعا ىركىلمەستەن،
ايتقانىڭ سەنىڭ تۋرا كەلەد، - دەدى.
حان دەمەي، باتىر دەمەي، راسىن ايت،
تۇبىندە ءبارىن شىندىق جەڭەد دەدى.
سوندا بۇقار جىراۋدىڭ ايتقانى:
- سەن، ابىلاي، ابىلاي،
تۇركىستاننان كەلگەن ۇل ەدىڭ.
ۇلى جۇزگە كەلگەن سوڭ،
تۇلىكتەي بولىپ تۇلەدىڭ.
باسىندا سەن بايلاردىڭ،
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ.
داۋلەت قونىپ باسىڭا،
باق دۇنيەگە تىرەلدىڭ.
حان بوپ، جايقاپ، بۇل كۇندە،
اق سۇڭقارداي تۇلەدىڭ.
سەن، قانجىعالى بوگەنباي،
تاقىمىڭ كەپپەس ۇرى ەدىڭ.
قاي جەردەن ولجا تۇسەر دەپ،
ءتۇن قاتىپ جاڭا ءجۇر ەدىڭ.
قابانبايدان بۇرىن نايزاڭدى،
جاۋعا قاشان تىرەدىڭ؟!
ەل ازىلمەن كۇلىستى،
- ايتتى، - دەپ، - تاۋىپ بۇل ءىستى.
جاۋدى جەڭىپ العان سوڭ،
ەلگە قاراي ءجۇرىستى.
كەلىستىرىپ اتا جاۋدان كەگىن الدى،
قالىڭسىز، قاتىن- قىزدى تەگىن الدى.
ەل بەيبىت، جاۋ بەتىنەن جەر تازا بوپ،
وسىمەن ۋاقىتتىق دەمىن الدى.
جابدىنىپ جاۋ جاراعىن، كۇشىن جيىپ،
اتىنىڭ ءبىر- ەكى جىل ەرىن الدى.
ىعىسىپ ءبىر- بىرىنەن جىلجي كوشىپ،
يەسىز ەكى ورتانىڭ جەرى قالدى.
سول كەزدە قۇلجا ءشارى پايدا بولىپ،
شىعىستان قىتاي اسكەر اكەلىپ الدى.
ابىلايدىڭ ەجەن حانمەن توقتامى سول،
شىعىسىپ قازاقپەنەن سەنىپ الدى.
كەلسىن دە قىتاي اسكەر جاتا تۇرسىن،
قازاقتىڭ سوعىسىنىڭ كەمى قالدى.
قازاقتار ەكىنشى جىل جيىلىستى،
كورەمىز قامدانباساق قيىن ءىستى.
تاعى دا ءبىر سوعىسار كەزى كەلدى،
ىزدەنىپ وشىككەن ەل قىرىلىستى.
قالماقتان بەس مىڭ اسكەر اتتانادى،
بار كۇشىن ءبىر- اق سالىپ اقتارادى.
قازاقتار قالماقتارعا قارسى تۇرىپ،
ولار دا ءوز بورىشىن اتقارادى.
تاۋىنا قوڭىر ءشاۋلى كەلگەنىندە،
قالماقتىڭ ءىزىن كورىپ توقتالادى.
ءبىز كەتسەك، بۇلار ەلدى شابادى دەپ،
سول جەردە اقىلداسىپ، توپتالادى.
ايقاسپاق ەكى جاعى جول ورتادا،
جەرگە ەندى جەڭىلگەنى تاپتالادى.
قالماقتىڭ جاتقان جەرىن ءبىلىپ كەلۋ، -
مىندەتىن شوڭكەي باتىر باسقا الادى.
كورىنىس بەرىپ، قايتا قاشپاق بولدى،
ءبىر جۇيرىك توپتان تاڭداپ، اتتى الادى.
تۇنىمەن ءجۇرىپ، شوڭكەي جاۋدى تاپتى،
توبەسىن ءبىر كورسەتىپ، قايتا قاشتى.
«ەلىنە حابار بەرەر ۇستايمىز»، - دەپ،
قالماقتار اتقا ءمىنىپ تۇرا شاپتى.
جول توسىپ جاسىرىنىپ، جاتا بەرىپ،
كەلگەنىن قازاق بىردەن باس سالادى.
الدىنىڭ نە بولعانىن بىلمەيدى ەندى،
بۇرىلۋعا شاماسى كەلمەيدى ەندى.
ارتى كەلىپ بولعانشا، الدى ءبىتىپ،
ولىگى كەشكە دەيىن توبە بولدى.
نەشە مىڭ بولسا داعى قىردى دەيدى،
ءبارىن دە جەرمەن- جەكسەن قىلدى دەيدى.
بويالىپ جەردىڭ بەتى قىزىل قانعا،
ءبىر دە ءبىر ءتىل جىبەرمەي، ءىلدى دەيدى.
باستىعى تورعاۋىتتىڭ قاندىجاپ حان
ول دا ءولىپ، وسى جولدا تىندى دەيدى.
ءبىر تورە، توعىز قازاق شەيىت بوپتى،
تۇگەندەپ ولگەندەرىن ءبىلدى دەيدى.
قايتەدى قارسىلاسار قارۋى جوق،
يەن ەل «ءوزىڭ ءبىل»، - دەپ تۇردى دەيدى.
ەرىكسىز قىز- كەلىنشەگىن تاڭداپ ءجۇرىپ،
ەركىنشە مالمەن بىرگە الدى دەيدى.
زاماندا جاۋگەرشىلىك اتا- انادان،
ايرىلىپ كىم بولماعان زارلى دەيدى.
ولجالاپ قالماق بۇرىن الىپ كەتكەن،
بىرنەشە تانىپ الدى جاندى دەيدى.
ءبىر قىزى قاندىجاپتىڭ شاعان دەگەن،
ون بەستە تۋعان ايداي جامالى ەدى.
ءبي لىكتى كەلەلى ىسكە سول ايتاتىن،
ءبىلىمدى ەل- جۇرتىنا باعالى ەدى.
شاعاندى باتىر باراق تورە الدى،
تيمەسكە بار ما مۇنىڭ امالى ەندى؟
شاپقان جەرى ءۇرجار مەن ەمىل ەدى،
قايتەدى شابىلعان سوڭ ەڭىرەدى.
ىلگەرگى بولىپ وتكەن ءبىر شابىندى،
ىرىستى شۇعا دەيتىن جەرى ەدى.
قاندىجاپ حاندى ەلىمەن جايعاستىرىپ،
باتىرلار قايتىپ كەلدى ەلىنە ەندى.
قازاقتىڭ قالماقتاردان امالى اسىپ،
وسىمەن جوڭعاريا جەڭىلەدى.
ابىلاي حان اتىمەن ءمالىم بولىپ،
ەجەنگە راسىمەن بەرىلەدى.
ىلەگە سوندا دورجى دارىن ەكەن،
بىتىمگە بۇيرىقپەنەن بارىپتى ەكەن.
مىڭ اسكەر اياكوزگە ەرتىپ بارعان،
اقىلدى ءبىر كەمەڭگەر سارىندى ەكەن.
ەلدەسۋگە ەكى مىڭ قالماق كەلدى،
بىتپەسە، كورەتىنى شابىندى ەكەن.
قازاقتان مىڭ كىسىمەن باردى ابىلاي،
ءبارى دە جولداسىنىڭ شالىمدى ەكەن.
تانىستى قارا دورجى ابىلايمەن،
ەجەننىڭ بارعانىندا جانىندا ەكەن.
قالماقتى قازاقپەنەن شىعىستىرىپ،
جۇڭگوعا باعىندىرماق ءبارىن بەكەم.
وزگەشە بۇل سەزدىڭ باعاسى ەدى،
كورىلمەك كوپ ىستەردىڭ شاراسى ەدى.
وسىلاي قازاق، قالماق تاتۋلاستى،
مىڭ جەتى ءجۇز ەلۋ جىل شاماسى ەدى.
اياكوزگە قۇياتىن ءبىر بۇلاقتا،
جيىن ورنى- لاي سۋ جاعاسى ەدى.
قىزاي ەلى ءۇي تىگىپ قىزمەت قىلعان،
سەزگە جاقىن اۋىل، جاناسى ەدى،
عاسىر بويى شۋلاتقان ازان- قازان،
توقتادى قازاق، قالماق تالاسى ەندى.
كوك قاسقا ايعىر سويىپ قازاق حالقى،
جازىلدى كوڭىلدەگى جاراسى ەندى.
ەكى جاق قولىن قانعا ماتىرىستى،
بۇرىنعى قۋمايمىز دەپ قاپىل ءىستى.
ەكىنشى ءبىر- بىرىنە قاس قىلماسقا،
سەرتتەسىپ قىزىل قانمەن انت قىلىستى.
عاسىردان عاسىر بويى قان توگىستىك،
كورەلىك مۇنان بىلاي جان تىنىشتى.
لاي سۋعا ات قويدى ء«امىرسۋ» دەپ،
ەل ەندى جادىراپ ءبىر ال تىنىستى.
ات قويدى لاي سۋعا ء«امىرسۋ» دەپ،
جاقسىلىق ءامىرسۋدان تابىلسىن دەپ.
جۇڭگوعا: -جوڭعاريا باعىنسىن، - دەپ،
سەزدى توقتاتىپتى جابىلسىن، - دەپ.
وسى ءىستىڭ بارلىعىندا بابام دا بار،
جايىلعان اڭىزداعى حابار دا بار.
ەرجەتكەن بۇل ۋاقىتتا بالالارى-
كەنەنباي، قابانباي مەن مامان دا بار.
قىزايدىڭ باس كوتەرەر باتىرلارى،
تاريحي ءاربىر ۇلكەن تاراۋدا بار.
دالەلى وسى كۇندە ەل ىشىندە،
جورىقتان الىپ كەلگەن ادام دا بار.
بابامنان بەرى كوپ جىل وتسە داعى،
حان بەرگەن تاس قازىرگى زاماندا بار.
دۇعامىز ءارۋاعىنا تيە بەرسىن،
ولمەگەن اسىل ۇرپاق انام دا بار.
جۇڭگوعا قىزاي كەلگەن بابام باستاپ،
تاۋاريح حامساداعى10 حابار دا بار.
جۇڭگوعا سول جىل كەلگەن قىزاي قاراپ،
كەلەدى سودان بەرى ۇداي قاراپ.
باقىتتى، بەيبىت، تىنىش تۇرمىس ءوتتى،
كەلگەندەي قىزىر باستاپ، قۇداي قالاپ.
بىتىمگە قازاق، قالماق قۋانۋدا،
كوزىنەن جاس تىيىلىپ ۋانۋدا.
ءدورتۋىل قىزايمەنەن بىرگە وتكەن،
تاعى دا ۇلى ءجۇزدىڭ سۋانى دا.
قىتايعا وسى ءۇش رۋ ەل قارادى،
سول كەزگى ءبىتىم شارتتىڭ ۋاعىندا.
سول جىلى اياكوزدەن كوشتى قىزاي،
ۇكىمەتتىڭ سولاي ما ەكەن پلانى دا.
قىرىق جىل جايلاپ، قىستاپ وتىرىپتى،
مەكەندەپ تارباعاتاي تۇراعىندا.
بارلىق پەن سۋان كەلدى ەمىلگە ەندى،
كوپ ەمەس، ءبىر رۋ ەل جەڭىل كەلدى.
ءدورتۋىل قاي اراعا وتىرعانى،
تاريحتان ىزدەسەم دە كورىلمەدى.
مەكەندەپ بىرنەشە جىل وسى ارانى،
ىلەگە سۋان كوشەر كەزى كەلدى.
«سۋان كوشسە، ورنىن الامىز»، - دەپ،
قۇلاعىن تىگىپ، قىزاي كوڭىل ءبولدى.
سونىمەن قوتارىلا ءبىر كۇندەرى،
ىلەگە سۋان كوشتى وڭىردەگى.
بوس قالدى بوسقىن ەلدەن شۇرايلى جەر،
ورنىن قىزاي الدى كوڭىلدەگى.
توقتا - بارلىق، قاراشىعا وسى كەزدە،
قىزايدىڭ ىرگەتاسى كومىلدى ەندى.
ارتىنان بايعانا مەن توقپاق كەلىپ،
كوپ جىلدار بىرگە وتكىزدى ءومىردى ەندى.
قازاقتان سول مەزگىلدە كارى كەتتى،
بۇرىنعى باستى ادامنىڭ ءبارى كەتتى.
«تاۋاريح حامسانىڭ» 463-بەتىندە وسى تاريحي شىندىق جازىلعان ەكەن.
ابىلاي ولگەننەن سوڭ، حاندىقتىڭ دا،
باياعى ەرلىگى جوق، ءسانى كەتتى.
سول كەزدە رۇستەمدەي تورە شىقتى،
ءۇيسىن مەن ەر نايماندى بولە شىقتى.
ورىسقا ەل جامانداپ، شەن الماق بوپ،
نايمانعا قارسى تۇرىپ، ورە شىقتى.
ۇيسىنگە كوشىپ بارعان سادىر، ماتاي،
سولاردىڭ جازاسىن دا بەرە شىقتى.
جامانداپ ۇكىمەتكە ەل ءبۇلدىرىپ،
رۇستەم سۇمدىق سايلاپ، كورە شىقتى.
ءبىر كۇنى نايمان جاقتى شاقىرادى،
قاستىعىن قالتارىسقا جاسىرادى.
تاي سويىپ قوناعىنا قوي ورنىنا،
قۋلىقپەن سىي-سياپاتىن اسىرادى.
قوناعى جيىرما نەشە ادام ەكەن،
ۇيقىدا تۇگەل قىرىپ باسىن الدى.
ادامىن اتقامىنەر قىرىپ تاستاپ،
ماتايدى سادىرمەنەن شاپتىرادى.
مال-مۇلىك، قاتىن-قىزىن ولجا قىلىپ،
قالعانىن ءوز ەلىنە قاشىرادى.
وسىلاي قوناق قىرىپ، كورشى شاۋىپ،
اتىنىڭ اياعىمەن باستىرادى.
ىرگەلەس شۋ وزەنى بويىندا ەدى،
تۇيىقسىز جاقىن جەردەن قاس قىلادى.
ورناتىپ زاماناقىر باستارىنا،
جۇرەگىن قان، كوزدەرىن جاس قىلادى.
نايماننىڭ سۇيەگىنەن ءوتتى بۇل ءىس،
قالايشا بۇل رۇستەم اسقىنادى.
ال ەندى نايمان بولىپ كەڭەسەدى،
جيىلىپ كەڭەسكەندە نە دەسەدى؟
كەشەگى وتكەن باتىرلار زامانىندا،
ماڭايعا جاۋ جاقىنداپ كەلمەس ەدى.
جاس بولسا دا حالىققا باس بولعانداي،
نايماننىڭ باتىر باراق تورەسى ەدى.
سول كەزدە جاسى كەلگەن ون توعىزعا،
جىگىتتەي وتىزداعى دەنەسى ەدى.
كەشەگى جاقسى اتانىڭ ۇرپاعى دەپ،
كوتەرىپ اق كيىزگە سويلەسەدى.
ءۇيسىننىڭ جولى سوندا بولار ەدى،
ۇلىتاۋدان ۇلار ەتىن جەمەسە ەدى.
باراق ايتتى: -ۇيسىننەن كەك الامىز،
ءارۋاعى اتا- بابام جەبەسە ەدى.
ءدۇر ەتىپ، سول جەردە ەل باتا بەردى،
تيگەندەي بولىپ كوككە توبەسى ەندى.
نايماننان ءۇش مىڭ اسكەر جيىپ الىپ،
الدىندا ءجۇردى باراق كەلەسى ەندى.
جابدىنىپ ءبىر جىل ۇداي ءجۇردى نايمان،
كۇنى بار استامشىنىڭ كورەسى ەندى.
تۇيەگە قامىس تەڭدەپ ءوتىپتى اسكەر،
ىلەنىڭ جوق بولسا دا كەمەسى ەندى.
ىلەنىڭ وزەنىنەن وتكەنىندە،
دۇڭگەننەن ءبور باتىردى سوڭىنا ەرتتى.
بۋ بەرىپ قارسىلارمەن ەگەستىرىپ،
قىزايدى جۇمىلدىرىپ توبىنا ەرتتى.
بىرلەسىپ تاتۋ- ءتاتتى قوسىن قۇرىپ،
قوسىلىپ ۇيعىرلارىڭ، و دا كەتتى.
مىڭ سەگىز ءجۇز الپىس ءۇش جىل كەزىندە،
بار قىزاي قارا سۇلتان قولىنا ءوتتى.
سول كەزدە ءار جاعىنان كوشىپ كەلىپ،
ءبىراز جىل بۇراتالانى مەكەن ەتتى.
ءۇي باسى ءبىر تاقيا تارى سالىپ،
ەڭ العاش قاراكەمەرگە ەگىن ەكتى.
بەكىنىپ مال ۇرلاعان بۇلاپ- تالاپ،
توقپاققا ار جاقتاعى كەگى كەتتى.
سۇراپتى قارا سۇلتان سەگىز- اق جىل،
سونان سوڭ ورىس الار ءجونى كەپتى.
ىلەنى ءبىر تۇندە كەپ، باسىپ الىپ،
قايتەرىن بىلە الماستان ءجونى كەتتى.
الماتىدان گەنەرال كالپاكوۆسكي11,
ەكى ءجۇز اسكەرىمەن بىرگە جەتتى.
باعىندى قارا سۇلتان تىلگە كەلمەي،
ىلەنىڭ ورىسقا ءوتىپ، جەرى كەتتى.
قايتەدى بارار جەرى بولماعان سوڭ،
قىزايدىڭ بىرگە قاراپ، ەلى كەتتى.
جاڭا ۇلىق گەنەرالعا جولىعۋعا،
1871-جىلى 6-ايدا پاتشالىق رەسەيدىڭ جەتىسۋداعى كومانديرى گەنەرال كولپاكوۆسكيي تۇيىقسىز ىلەنى باسىپ الىپ، ون جىل ۇستەمدىك جۇرگىزگەن.
قىزايدىڭ جۇرت باستىعى- ەرى كەتتى.
قارسى الىپ كەلگەندەرىن گەنەرال دا،
ءبىر رەت امانداسىپ، كورىپ ءوتتى.
كىسىدەي كوڭىلىندە كىنامى بار،
قىزايعا ءبىر سۇراۋدى بەرىپ ءوتتى.
ورىستىڭ گەنەرالى كالپاكوۆسكي،
كورسەتتى سۇراۋىندا مىنالاردى:
- قىتايدى قالاپ قىزاي كەتىپ ەدىڭ،
- تاپتىم، - دەپ، - باسى ءبي ىك مۇنارانى.
مىنەكي، ءناسىپ بولىپ قايتىپ كەلدىڭ،
قايسىسى جاقسى ەكەن، - دەپ سۇراۋ سالدى.
بايبولات تۇردى سوندا ورىنىنان.
كەكەگەن سەسكەنبەدى پورىمىنان.
تارتىنباي سۇراۋىنا جاۋاپ بەردى،
«قىتايدىڭ ماي اعاد، - دەپ، - قويىنىنان» .
شاپانى جانۋارلاردىڭ كەڭ، ەندى ەكەن،
قولتىعى قولقىلداعان كولەمدى ەكەن.
كەڭ ەتەك قايتا پىشسەڭ ءبىر شاپانىن،
باسقاعا ەكى شاپان كەلەدى ەكەن.
ورىستىڭ تىم تاپشى ەكەن تار مەشپەتى،
ەكەۋىن ءبىر شاپانعا تەڭەر مە ەكەم؟
قىتايدىڭ ءبىر مەشپەتىن ەكەۋ كيگەن،
ورىسقا وسى داعى ونەر مە ەكەن؟
تاستاعان سۇراۋىڭا جاۋاپ وسى،
ءسوزىمدى، تاقسىر، دۇرىس كورەر مە ەكەن؟
گەنەرال سىرت اينالىپ، ۇندەمەدى،
نەمەسە اشۋ قىلىپ ء«مىن»، دەمەدى.
بۇل جولى وسىمەنەن قايتىسىپتى،
مىندەتتەپ تاپسىرماپتى بىردەمەنى.
ورىسقا قىزاي قاراپ ون جىل تۇردى،
دەمەيدى ونان ارتىق مول جىل تۇردى.
ورىستىڭ قىتايمەنەن شەكاراسى،
ءبولىنىپ توقتام بولىپ، سول جىل تىندى.
ءوزارا ەكى پاتشا سەنىسەدى،
شاراسىن ءاربىر ءىستىڭ كورىسەدى.
سونداعى ەكى ەلدىڭ توقتامىمەن،
قازىرگى شەكارانى بولىسەدى.
سىزىعى جەر شەگىنىڭ جاقىندىقتان،
جۇڭگوعا قىزاي قايتىپ كەلىسەدى.
ىلەگە سونان كەيىن كوشىپ كەلىپ،
ىرگەسىن ورىن الىپ، كومىسەدى.
مىڭ سەگىز ءجۇز توقساننىڭ توعىزىندا،
رەتتەپ تاريحتاردان كورىسەدى.
قاس، كۇنەس، تەكەس پەن كوكقامىردان،
ەركىنشە الدى قىزاي قونىس ەندى.
بەيجىڭنەن جاڭ - جۇڭ دەگەن ۇلىق كەلدى،
ايماقتىڭ باستىعى ەكەن ونىسى ەندى.
بايەكە، ساسان، بوقاش ەل قامقورى،
سايلاپتى ءۇش كىسىنى بولىس ەندى.
تورە بوپ قۇدايمەندە قاسيەتتى،
ۇستىندە ءۇش بولىستىڭ سول كىسى ەدى.
بايەكە، ساسان، بوقاش، قۇدايمەندە،
جوق دەيدى مانساپتىسى بۇدان وزگە.
وسىلار ەلدىڭ قامىن ويلاعان سوڭ،
قاراپتى قىزاي ەلى ايتقان سوزگە.
جۇرت باعىپ، باستىعى ەلدى قورعاپ،
داۋلەتى جىلدان- جىلعا ءوستى دەيدى.
قۇلاشىن قىزاي ورگە سەرمەپتى ەندى،
ىستەپتى مال شارۋاعا ەڭبەكتى ەندى.
اتانىپ ىلەدەگى قىزاي قازاق،
شيڭجاڭدا حالىق بوپتى كورنەكتى ەندى.
باستىعى ەلدىڭ قامىن ويلاعان سوڭ،
جۇرت بايىپ، ەش كەمشىلىك كورمەپتى ەندى.
ىلەگە اتا- بابام ىرىم قىلىپ،
جەرى دەپ «جەتى اۋليە» اتاپ كەلدى.
تەكەس، كۇنەس، قاس پەنەن كوكقامىرعا،
مال سىيماي ءوسىپ- ءونىپ جاتا بەردى.
جەتىم ۇل، جەسىر قاتىن مىڭ قوي ايداپ،
ەرىنە ەلى القاپ، باتا بەردى.
باق قونىپ، قىزىر دارىپ باي بولىپتى،
كوڭىلى بايلىقپەنەن جاي بولىپتى.
قىزايدىڭ الدى ايداپتى بەس مىڭ جىلقى،
قىسقاسى ءتورت تۇلىگى ساي بولىپتى. 355
زاڭ باڭنان12 الىپ كەلگەن ساندىعىمەن،
ىشكەنى بوجۋ مەنەن شاي بولىپتى.
ىرىسقا باس- اياعى بىردەي بولىپ،
ىشىندە كەدەيى جوق- باي بولىپتى.
تاي سويىپ قوناعىنا قوي ورنىنا،
ماقتانىپ قوناق كۇتۋ سالت بولىپتى.
باقتاشى ءوز ىشىنەن تابىلمايدى،
تابىلسا، سىرتتان كەلىپ مال باعىپتى.
ىلەگە توككەن قىزاي قوردى دەيدى،
قۇت بولدى ورىستەگى ورنى دەيدى.
ەسەپسىز ءتورت تۇلىك مال ورىستەگى،
كەنەدەي كەمدىگى جوق تولدى دەيدى.
ءار نارسە قالىبىنان اسقاننان سوڭ،
شايقالىپ توگىلەر كەز كەلدى دەيدى.
باقتالاس، رۋشىلدىق دەگەن قىرسىق،
قىزايعا دا قوعامنان قوندى دەيدى.
مانساپتى، نارىقتى قىپ پۇلعا ساتىپ،
ەلىرتتى ۇكىمەت تە ەلدى دەيدى.
مانساپقا ساتتى قىزاي مالدى اياماي،
ۇكىمەت كورسەتكەن سوڭ جولدى دەيدى.
قوعامى تاس قاراڭعى، نادان حالىق،
ءداۋىردىڭ اعىمىنا ەردى دەيدى.
تاعى دا قازىنادان ساۋدا بەرىپ،
قايناتتى قارىزدار قىپ، سوردى دەيدى.
باسىنان ءوسىمى ارتىق نەشە ەسە،
«شىعىن» دەپ، ءىزى جوقتى سالدى دەيدى.
ماي اقشا وسىمەنەن قويعا شاعىپ،
جۇزدەن قوي وسىمەنەن الدى دەيدى.
جاز شىقسا ءۇي تىككىزىپ، سويىس جيناپ،
جەلكەگە جىرتقىش زالىم ءمىندى دەيدى.
تىنىم جوق الا جازداي شابۋىلدا،
قيىندىق تاعات تاپپاي كوردى دەيدى.
دەسىپتى بۇل نە دەگەن زامان بولدى-
«قاندى سورىپ، تەرىسىن ىرەمەگەن؟»
مال بەرسە، الۋشى ۇلىق جاراتپادى،
باقىرتىپ الىپ سوعىپ دۇرەلەگەن.
زاڭ بان دەپ شيزاڭدى ايتادى.
تورىققان قازاق ات پەن جامبى تارتسا،
سوندا الىپ بەرگەن مالىن جۇرە بەرگەن.
تالاسىپ كەلەدى ەكەن شالعايدان ەل،
جەر بار دەپ مال تاباتىن ىلە دەگەن.
ءوز مالىن پارە بەرىپ وتكىزەدى،
بەرمەسە، قيىن ازاپ شەكتىرەدى.
الۋشىعا جامبى مەن ات تارتپاسا،
تاياقتى سۇيەگىنە جەتكىزەدى.
ساتىپ بەرگەن مانسابىن قايتىپ الىپ،
يتتەي قىپ كىسىلىگىن كەتكىزەدى.
اڭشىنىڭ يتىندەي قىپ شابارمانىن،
ارتىنان ىرىلداتىپ ەرتكىزەدى.
جولىقتى ەندى قىزاي قايعى- زارعا،
قايتسە دە قىلعان ءىسى باسپادى العا.
حالىقتىڭ حال- جاعدايى ناشارلادى،
باسقاداي كاسىبى جوق، سەنگەن مالعا.
بۇرىنعى مىڭ قويى بار باي بالاسى،
ايىنا سەركەش الىپ، ءجۇردى جالعا.
تاعى دا كەدەيلىكتەن جان باعا الماي،
امال جوق قىزدى ساتتى كارى شالعا.
نە وقۋ، نە ونەر، نە كاسىپ جوق،
بەينە ءبىر ۇقساپ كەتتى تاۋداعى اڭعا.
مىڭ توعىز ءجۇز قىرقىنشى جىلعا دەيىن،
از قالدى جەر بەتىندە كورمەگەنى.
وتكەندەي جاقسى تۇرمىس بولا ما دەپ،
قىزايدىڭ ەڭىرەۋمەن شولدەگەنى.
گومينداڭ ازاپپەنەن قيناعانى،
ءوز جانىن حالىقتى ەزىپ سىيلاعانى.
بەينە اققان دارياعا توپىراقتاي،
حالىقتىڭ قولدان كەتتى جيناعانى.
ءبىز داعى شەت جاعاسىن كورىپ قالدىق،
كوزگە تۋرا- كوڭىلگە سىيماعانى.
اياعىنا جازىڭدار بىلگەندەرىڭ،
تاريحتا بولىپ جاتىر سىيلار ءالى...
