باتىر قاسىم
سۇيەگى مايدان دالاسىندا قالعان بوزداق قاسىم احمەتوۆتى دە ەندى باتىرلار قاتارىنا قويۋعا بولار. ونى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنعان ماراپاتتاۋ قاعازى 72 جىلدان كەيىن تابىلىپ وتىر. قوستاناي وبلىسىنىڭ مەڭدىعارا اۋدانىنىڭ تولەڭگىت اۋىلىندا 1917-جىلى تۋعان قاسىم احمەتوۆ 1939-جىلى قىركۇيەك ايىندا قىزىل اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى.
ول زلوتوۋستاعى اسكەري بولىمشەدە اسكەري دايىندىقتان وتكەننەن كەيىن فين سوعىسىنا قاتىسادى. ودان كەيىن ۇلى وتان سوعىسى باستالىسىمەن مايدانعا اتتانادى.
رەسەيدىڭ پودولسك قالاسىنداعى 1941-جىلمەن 1980-جىلداردىڭ اياعىنا دەيىنگى اسكەري قۇجاتتار ساقتالعان رەسەي فەدەراتسياسى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ورتالىق ارحيۆىنەن تابىلعان 1943-جىلى 30- جەلتوقساندا تولتىرىلعان ماراپاتتاۋ قاعازىندا بەلارۋس مايدانى 63-ارمياسىنا قاراستى 41-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 244-اتقىشتار پولكى 2-اتقىشتار روتاسىنىڭ بولىمشە كومانديرى، كىشى سەرجانت احمەتوۆ قاسىم كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنىلعانى ايتىلادى.
وندا «جولداس احمەتوۆ 244-اتقىشتار پولكى قۇرىلعاننان باستاپ، بارلىق ۇرىستارعا بەلسەندى قاتىستى. 1943-جىلى 26- شىلدەدە حاتەتوۆو تەمىرجول ستانساسىنىڭ ماڭايىنداعى نەمىستىڭ ارتيللەريا جانە پۋلەمەت كۇشىنە قارسى ۇرىستا «وتان ءۇشىن»، «ستالين ءۇشىن» دەگەن ۇرانمەن روتانى جاۋعا قارسى كوتەرىپ، تەمىرجول ستانساسىن العاندا ءبىرىنشى بولىپ جەتكەن.
ءوز ەرلىگىمەن احمەتوۆ وسى شايقاستا نەمىستى جەڭگەنى ءۇشىن «قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. 1943-جىلدىڭ 23- جەلتوقسانىندا مالىي كوزلوۆيچي سەلوسىنىڭ اۋماعىندا نەمىس اسكەرلەرى تانك پەن زەڭبىرەك كۇشتەرىمەن ىڭعايلى مەجەنى الۋعا تىرىستى. احمەتوۆ باسقارعان 17 ادامنان قۇرالعان توپ 3 ساعات بويى تولىق قامالدا 6 رەت جاياۋ اسكەرمەن، تانك جانە زەڭبىرەكتەرمەن نەمىس شابۋىلىنا تويتارىس بەردى.
بۇل شايقاستا 100 دەن استام نەمىس جاۋىنگەرىن جويىپ، 3 كۇن بويى سۇراپىل قاندى شايقاستا الىنعان ماڭىزدى مەجەنى جاۋعا بەرمەدى. وتان ءۇشىن جاساعان ەرلىگىنە احمەتوۆ جولداس كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنۋعا لايىقتى»، دەپ جازىلعان.
ءوتىنىشتىڭ سوڭىنا 244-اتقىشتار پولكىنىڭ كومانديرى م. ۆ. كولەسوۆ قول قويعان، ونى 41-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ گەنەرال- مايورى ا. ي. سۋرچەنكو قولداعان. ءبىر وكىنىشتىسى، وسى ماراپاتتاۋ قاعازى جوعارى اسكەري باسشىلىقتا قارالماعان، قاسىم احمەتوۆكە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلمەي قالعان.
ۇسىنىستىڭ نە سەبەپتى جوعارى ساتىعا جەتپەي قالعانى بەلگىسىز. 1945-جىلدىڭ 16- ساۋىرىندەگى شايقاستا، جەڭىس كۇنىنە از عانا ۋاقىت قالعاندا اۆتوماتشىلار ۆزۆودىنىڭ كومانديرى قاسىم احمەتوۆ قازا تابادى. سوعىسقا ەفرەيتور بولىپ كىرىپ، ۆزۆود كومانديرىنە دەيىن ءوسىپ، كوزسىز ەرلىكتەر كورسەتكەن لەيتەنانتتىڭ سۇيەگى گەرمانيانىڭ براندەنبۋرگ جەرىندەگى ودەردەگى فرانكفۋرت وكرۋگىنىڭ زەەلوۆ اۋدانى لەبۋس ەلدى مەكەنىندە جەرلەنگەن.
قازىر زامانداستارىنان قاسىمنىڭ كوزىن كورگەن جان دا ساۋساقپەن ساناۋلى. - قاسىم اعا - مەنىڭ اكەمنىڭ كەنجە ءىنىسى. قىزىل ارميا قاتارىنا 22 جاسىندا الىندى. ول كىسى ارمياعا كەتكەندە مەن 8-9 جاستاعى بالا ەدىم. قاسىم اعا بويشاڭ، سۇڭعاق دەنەلى، ءىرى جىگىت ەدى، بويى 190 سانتيمەتردەي بولاتىن.
30-جىلدارى كولحوزداستىرۋ باستالدى. مەڭدىعارا اۋدانىنداعى اعاشتىڭ اراسىندا ءار اتا، ءار رۋ، اۋلەتىمەن بولەك-بولەك وتىرعان اۋىلداردى كولحوزعا بىرىكتىردى. سوندا ەل ءبىرىنشى رەت قىرتىستان ءۇي سالا باستادى. ءبىزدىڭ تولەڭگىت اۋىلىنىڭ ادامدارى ءۇشىن ءبىر اعاش ءۇي، ەكى جەر ءۇي سالدى.
قاسىم اعانىڭ قولى ەپسەكتى، شەبەر جىگىت ەدى، سول ءۇيدى سالعانى، قورا-قوپسىنى تۇرعىزعانى مەنىڭ كوز الدىمدا. ول كەزدە قۇرىلىس ماتەريالدارى دەگەن بولمايدى، مال قورانى، جىلقى تۇراعىن تالدان توقىدى. كىرپىش تە جوق ول ۋاقىتتا.
پەشتى ساز بالشىقتان جاساعانىن كوزىم كوردى. قاسىم اعانىڭ قاسىندا جۇرەمىز، ءبىزدى ساز، سۋ تاسۋعا جۇمسايتىن. قازىر ويلاسام سول كەزدە 20 جاستا عانا ەكەن، قالاي ەرتە ەسەيگەن دەسەڭشى، - دەيدى بۇگىندە 84 جاستاعى قاجىمۇقان كوشمۇرزين اقساقال.
ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى، قاسىمنىڭ اعايىنداس تۋىسى، اۋىلداسى قاجي مامانوۆ اقساقال دا كوزكورگەننىڭ ءبىرى. ونىڭ اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ، اۋىل بولىپ شىعارىپ سالعانىن، وزدەرى ەلىكتەپ وسكەن ۇلگىلى جىگىت بولعانىن جىرداي ەتىپ ايتادى. - قاسىم اعا قاي جەردە ەكەنىن ۇمىتتىم، ايتەۋىر مەديتسينالىق وقۋ ورنىندا وقىدى.
ول كىسىنى اسكەرگە شىعارىپ سالعاندا مەن ون ۇشتەگى بالا ەدىم. 30-جىلدارى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلاتىن جاستاردى اسكەري دايىندىقتان وتكىزەتىن ۇيىم بولاتىن. ول كەيىن گ ت و دەپ اتالدى. قاسىم اعامدا وسى گ ت و- نىڭ توسبەلگىسى جانە «ۆوروشيلوۆتىق مەرگەن» دەگەن توسبەلگى بولاتىن.
بۇل ول كەزدە جىگىتتەردىڭ بەدەلىن كوتەرۋشى ەدى. سوعىستان بۇرىنعى جىلدارى جانە سوعىس كەزىندە قوستاناي وبلىسىنىڭ اسكەري جاساقتاۋ ءىسى رەسەيدەگى ورال اسكەري وكرۋگىنە قارايتىن. قاسىم اعا دا شەكاراداعى رەسەيدىڭ زلوتوۋست قالاسىنداعى اسكەري بولىمشەدە بولدى.
مەنىڭ ەسىمدە، قاسىم اعانىڭ اتا-اناسى احمەت اكەي مەن شوكىلاي شەشەمىزگە ۇلىنىڭ ۇلگىلى ءتارتىبى مەن ۇزدىك اسكەري دايىندىعى ءۇشىن اسكەري بولىمشەدەن العىسحات كەلگەن بولاتىن.
قاريالار سودان كەيىن ات-اربامەن زلوتوۋستاعى كەنجە بالاسىنىڭ ارتىنان بارىپ كەلگەنى ەسىمدە، - دەپ شەرتەدى قاجي اقساقال الىستا قالعان جىلدار ەستەلىگىن.
قاسىم احمەتوۆ تۋىستارىنىڭ قولىندا پولشانىڭ ليۋبين قالاسىندا 1944-جىلى 5- جەلتوقساندا تۇسكەن ونىڭ ءبىر عانا سۋرەتى ساقتالىپ قالىپتى. سۋرەتتىڭ ارتىنا «اكەسى احمەتكە ۇلى قاسىمنان ۇمىتىلماس ءۇشىن ەستەلىك» دەپ جازعان.
قاسىم اعانىڭ سۋرەتتەرىن، جازعان حاتتارىن شوكىلاي اجەم ساندىعىندا ساقتاپ جۇرەدى ەكەن. سوڭعى حاتىندا «قويان-قولتىق ۇرىستان شىقتىم، امان قالدىم. ودەر وزەنىنىڭ جاعاسىندا وتىرىپ، سەندەرگە حات جازىپ وتىرمىن. مەنى ويلاي بەرمەڭدەر، ەلگە جەڭىسپەن ورالامىن»، دەپ جازعان ەكەن.
حاتتاردى وقىعان ۇلكەن اعالارىمنان وسىلاردى ەستىگەن ەدىم. جەڭىستەن بۇرىن اۋىلعا «قارا قاعاز» كەلەدى. اۋىل باسشىلارى قاسىمنىڭ قازاسىن قاريالار كوتەرە المايدى دەپ، كوپكە دەيىن ەستىرتپەي، جاسىرىن ۇستاعان.
كەيىن ەستىگەندە اجەمىز كۇيىككە شىداماي، «بالامدى جۇتقان سوعىستان كەلگەن قاعازى دا قۇرىسىن»، دەپ حاتتارىن دا، سۋرەتتەرىن دە ورتەپ جىبەرىپتى، دەيدى قاجىمۇقان اتا. جالعىز سۋرەت ۇلكەن ۇلى جۇماشتىڭ قولىندا قالىپ، امان ساقتالىپ قالعان.
- احمەت اتامنان تارايتىن ءبىر اۋلەتتەن سوعىسقا كەتكەن قاسىم اتامىز ەكەن. كەڭەس وداعى جىلدارى وسى قاجىمۇقان اعا جانە ءبىر اپام قاسىمنىڭ قايدا جەرلەنگەنىن ىزدەستىرىپ، ونىڭ سۇيەگى گەرمانيادا كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ ۇلكەن زيراتىندا جاتقانىن انىقتاعان ەدى.
ول كەزدە قاراپايىم اۋىل ادامدارىنىڭ گەرمانياعا بارۋعا قولى جەتپەيتىن. وسىمەن ىزدەستىرۋدى توقتاتقان بولاتىن. ال مىنا حاباردى ىزشىلەر ماعان حابارلاعاندا، وشكەنىمىز جانعانداي، ولگەنىمىز تىرىلگەندەي بولدىق.
قازىر قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە-اق ينتەرنەت كومەگىمەن قاسىم اتامىزعا قاتىستى بارلىق قۇجاتتى تاپتىق، بولاشاقتا اتامىز جۇرگەن سوعىس جولىن بىلە تۇسۋگە دەگەن ىنتىزارلىق تا ويانىپ وتىر، - دەيدى قاسىمنىڭ نەمەرە ءىنىسى جۇماشتىڭ ۇلى قايرات احمەتوۆ.
قاسىم « قىزىل تۋ» وردەنىنەن باسقا 1-دارەجەلى «ۇلى وتان سوعىسى» جانە Ⅲدارەجەلى «داڭق» وردەنىمەن ماراپاتتالعان. ونىڭ ءار وردەنى بوزداقتىڭ كوزسىز ەرلىگىنىڭ كۋاسى ەكەنى انىق.
ال پولك كومانديرى م. ۆ. كولەسوۆتىڭ جوعارىداعى قىسقاشا تولتىرعان ماراپاتتاۋ قاعازىندا قاسىمنىڭ ناعىز باتىر بەينەسى بەرىلەدى. ۇزاق جىلدان كەيىن تابىلعان قۇجات قوستانايلىقتاردى تولقىتتى.
كوڭىل تولقىنى - ەرلىك جاڭعىرىعى، تۋعان ەلى، وتانى، ۇرپاعىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋعا ارىستانداي اتىلعان جاۋىنگەر قاسىمنىڭ بويىن كەرنەگەن الاپات پاتريوتتىق سەزىمىنىڭ تۋعان جەر ۇستىنەن شاشىلعان ۇشقىنىنداي كورىنەدى.
ءنازيرا جارىمبەتوۆا،
«ەگەمەن قازاقستان». قوستاناي.
