قىتاي سيندرومىنان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق
ونىمەن الەمنىڭ كەز كەلگەن ەلى ساناسادى.
ويتكەنى بۇل ەل سوڭعى 20 جىلدا بارلىق سالا بويىنشا باس اينالدىراتىن تابىسقا جەتتى.
ماسەلەن، ءى ج ءو 12,6 ەسەگە، ءوندىرىس 19 ەسەگە، ەكسپورتقا شىعارىلاتىن وندىرىستىك تاۋارلار 28 ەسەگە ارتقان.
سىرتتان 1 تريلليون دوللاردان استام ينۆەستسيا تارتىلعان.
الەمدەگى ەڭ ءىرى 500 كورپوراتسيانىڭ 37 سى وسى ەلدە ورىن تەپكەن. الەم بويىنشا سالىنعان (1989 -جىلدان باستاپ) عيماراتتاردىڭ 19 پايىزى اسپاناستى ەلىنە تيەسىلى. سونداي-اق دۇنيەجۇزى بويىنشا ەڭ الىپ 50 تەڭىز پورتىنىڭ 17 سى وسى ەلدە. قىتايدىڭ التىن قورى 2 تريلليون دوللاردان استام.
قىتاي - سۇڭعىلا ساياساتتىڭ شەبەرى. وزگە الەمدى بىلاي قويعاندا، اجداھا ەلى كورشى جاتقان ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىنا ىقپالى كۇشتى. قۇدايى كورشىلىگىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، بۇل ەلدەرمەن شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا بىرگە ەكەندىگى تاعى بار.
دەگەنمەن، قىتاي ساياسي جانە اسكەري الىمجەتتىك (تايۋاننان باسقا) جاساۋعا قۇشتار ەمەس. قازىر سانى 1 ميلليارد 370 ميلليونعا جەتىپ وتىرعان حالقى شەكارادان اسىپ توگىلىپ جاتىر. جالپى، ءبىر جىلدا 16 ميلليون ءسابي دۇنيەگە كەلەتىن قىتايعا تىم جاقىندىق ءتۇبى سول ەلدىڭ جەمساۋىنا ءتۇسىپ كەتۋ ۇرەيىن تۋدىراتىنى بەلگىلى.
قىتاي الەمدە ەكونوميكاسىنىڭ قۋاتتىلىعى جاعىنان ا ق ش پەن پارا-پار. ءتىپتى وتكەن جىلى ج ءى ءو جاعىنان الدىڭعى ورىنعا شىقتى. الەمدەگى ەڭ ءىرى (كەيدە «الەمدىك فابريكا» دەپ تە اتايدى) - ەكسپورتەر.
ءبىر اقيقات دۇنيە، 1980 -جىلدان باستاپ قىتاي ەكونوميكاسى جىلىنا 15 پايىزعا ءوسىپ كەلدى. تەك 90 -جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي 8 پايىزعا تومەندەگەنىمەن، 2001 -جىلى دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا ەنگەلى بەرى دامۋ دەڭگەيى قايتا (سوڭعى ءبىر جىلدا قايتادان 7 پايىزعا تومەندەدى) كوتەرىلگەن.
جالپى، بەيجىڭ ورتالىق ازيادا جاتقان بەس ەلگە تەك «شيكىزات كوزى» دەپ قارايتىنى بەلگىلى. ويتكەنى ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقان ەل ءۇشىن كومىرسۋتەگى وتىنى وتە كەرەك. ول كورشى جاتقان رەسپۋبليكالاردا جەتكىلىكتى. كەلەشەكتە ورتا ازيالىق وزگە رەسپۋبليكالاردى بىلاي قويعاندا، قىتاي قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ ساياساتىنا ارالاسۋ مۇمكىندىگىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.
تاراتىپ ايتار بولساق، بىلتىر قىتايلىقتار قازاقستاندا شىنى، سەمەنت پەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۋىت سالۋعا دايىندىعىن جاريالاعان. ال جاقىندا عانا كاسىپكەرلەردىڭ «اتامەكەن» ۇلتتىق پالاتاسىنىڭ پرەزيديۋم ءتوراعاسى تيمۋر قۇلىبايەۆ قىتاي قازاقستان اۋماعىندا يندۋستريالىق 44 جوبانى قارجىلاندىرۋعا دايىن ەكەندىگىن ءمالىم ەتتى.
بۇل جونىندە «مەگاپوليس» گازەتى: «بۇل جەردە تۇرعان نە بار ەكەن دەۋگە دە بولادى. جاڭا كاسىپورىندار مەن تەحنولوگيالار جاڭا جۇمىس ورىندارى پايدا بولادى. بۇل رەتتە ەۋروپالىق ەكونوميست، AB Marches كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى انتۋان بريۋنە قىتاي قانداي دا ەلدىڭ فيزيكالىق اكتيۆتەرىنىڭ باسىم بولىگىن ساتىپ الىپ، ونى كەلەشەگىنەن ايىرىپ، قۇلدىراۋعا يتەرمەلەيدى دەپ ەسەپتەيدى. قازىر قىتاي السىرەگەن ۆەنەسۋەلا، نيكاراگۋا، كۋبا، ارگەنتينا، گرەتسيا سياقتى مەملەكەتتەردىڭ ماڭايىن اينالشىقتاپ ءجۇر.
ولار قۇلار قۇزدا تۇر، قارىزدارى بەلشەسىنەن اسقان، اكتيۆتەرسىز قالدى. سوندىقتان ولار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىكتەرىنەن باس تارتىپ، قانداي دا ۇلى دەرجاۆالارعا - قىتاي، رەسەي مەن ا ق ش- قا باس ءيۋى عانا قالدى.
ءبىراق قىتايدىڭ قالتاسى كەڭ بولۋى سەبەپتى، ول ەلدەردى قىتاي ءوزىنىڭ گەوساياسي وربيتاسىنا تارتىپ الۋى دا وڭاي بولادى. قازاقستاندا سوڭعى ءۇش جىلدا ون شاقتى قازاقستان- قىتايلىق جوبالار ىسكە اسىرىلدى. وندا لوگيكالىق ورتالىقتار، گاز قۇبىرلارى، كومىر وڭدەۋ دە بار. كەلەشەكتە قىتاي ءبىزدىڭ ونەركاسىپتىك ساياساتىمىزعا ارالاسۋ مۇمكىندىگىن دە تەرىسكە شىعارۋعا بولمايدى» دەپ جازادى. وسى جەردە قىتايدىڭ قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ ساياساتىنا ارالاسۋى ءتۇبى ۇلكەن ءبىر قاتەرگە الىپ كەلمەي مە دەگەن وي تۋادى.
ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى:
- اقيقاتىن ايتار بولساق، ەكونوميكامىزعا سەرپىن بەرەتىن قارجى قۇيىپ جاتقان ەلدى جامان دەۋگە بولماس. قورقىپ-ۇركۋ دە قاجەت ەمەس. وكىنىشكە قاراي، كوبىنە ورىس ءتىلدى باسپا ءسوز قۇرالدارى «قىتاي سيندرومىن» العا تارتا بەرەدى. ولاردىڭ ءجيى قايتالايتىنى، «قىتاي جۇتىپ قويادى. قىتاي ەكسپانسياسى كۇشەيىپ بارادى» دەگەن كەيىپتە.
ولاردىڭ ويى رەسەيدى جاقسى ەتىپ، قازاقستاننىڭ قامقورشىسى، قۇتقارۋشىسى ەتىپ كورسەتۋ. قازاقستان ءوزىنىڭ سىرتقى جانە ىشكى ساياساتىن ءوز بەتىنشە ايقىندايتىن تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ تابىلادى. بۇل كۇمان تۋدىرماس قاعيدا.
راس، قازاقستان ەكونوميكاسىندا قىتايدىڭ ۇلەسى جەتەرلىك. ونى ەشكىم جاسىرمايدى. ونداعان ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن كەلىسىم شارتتارىمىز بار. ءبىراق ودان نە جاماندىق كورىپ جاتىرمىز. ءبىز ءۇشىن قاۋىپتى نارسە - بەرىلگەن اقشانى توكپەي- شاشپاي جۇمساي بىلۋدە.
سەيسەن امىربەك ۇلى
«ايقىن»
