سىردىڭ سۋىندا نە سىر بار؟ - باسپا سوزگە شولۋ
سونىمەن، «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىندا ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا اياۋلى ارداگەرلەرگە مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلەتىن قۇرمەت پەن ماراپات تۋراسىندا جازىلعان «استاناداعى شەرۋدى 270 مايدانگەر تاماشالايدى» اتتى ماقالا جاريالاندى.
«مەرەكەنى اتاپ ءوتۋ بارىسىندا وسى ادامداردىڭ ءبارى دە «ۇلى جەڭىسكە - 70 جىل» مەرەكەلىك مەدالىمەن ماراپاتتالادى. قازىردىڭ وزىندە ولارعا بەرىلەتىن 207 923 مەدال ازىرلەنىپ، ارداگەرلەرگە تابىس ەتىلۋى ءۇشىن اكىمدىكتەرگە جىبەرىلگەن.
قازىر اكىمدىكتەردە مەدالداردى تاپسىرۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءبىر جولدىق ماتەريالدىق جاردەم كورسەتۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 5 ميلليارد 800 ميلليوننان استام تەڭگە قاراستىرىلعان. بۇل جاردەماقىلاردىڭ ءبارى ءساۋىر- ماۋسىم ايلارىندا تولىق تولەنەتىن بولادى»، دەلىنگەن ماقالادا.
«اتىراۋداعى مۇراجايعا تانىمال تۇلعالاردىڭ دومبىرالارى تاپسىرىلدى»، دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان» «قۇندى جادىگەر» اتتى كەلەسى بىر ماقالاسىندا.
اتىراۋداعى تاريحي- ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ ادەبيەت جانە مادەنيەت زالىندا قۇندى دەرەك وتە كوپ. بۇعان دەيىن اتالعان زالعا بەلگىلى اكتەر نۇرمۇحان ءجانتوريننىڭ «موتسارت پەن سالەري» سپەكتاكلىندە كيگەن كوستيۋمى، مۇحتار باقتىگەرەيەۆ پەن ءساتىمجان سانبايەۆ سىندى اكتەرلەردىڭ، ءابۋ سارسەنبايەۆ پەن حاميت ەرعاليەۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن فاريزا وڭعارسىنوۆا، زەينوللا قابدولوۆ پەن تاۋمان اماندوسوۆ، بەرقايىر امانشين مەن عابدول سلانوۆتاي قالامگەرلەردىڭ تۇتىنعان بۇيىمدارى، قۇرمانعازى مەن دينانىڭ، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ پەن نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ، ءازيدوللا ەسقاليەۆ پەن قارشىعا احمەدياروۆتىڭ، رىسباي عابديەۆ پەن شامعون قاجىعاليەۆتىڭ، ناريمان ۇلكەنبايەۆ پەن عاتاۋ ءىبىشوۆتىڭ، ءشامىل ابىلتايەۆ پەن التىنبەك قورازبايەۆتىڭ، ايگۇل ۇلكەنبايەۆا مەن بەكبولات تىلەۋحانوۆ سەكىلدى ەلىمىزگە كەڭىنەن تانىمال ونەر شەبەرلەرىنىڭ دومبىرالارى قويىلعان.
«وسىنداعى 40 قا تارتا دومبىرا كوللەكسياسىنىڭ قاتارى ەندى ءتورت دومبىرامەن تولىقتى. جاقىندا قورعانىس ءمينيسترى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ بەلگىلى كۇيشى كامال ماقاي ۇلىنىڭ دومبىراسىن، جازۋشى ماقسۇت نەتاليەۆتىڭ دومبىراسىن ۇلى شەگەن تاپسىردى.
ال تانىمال ونەر زەرتتەۋشىسى، كومپوزيتور يليا جاقانوۆ ءوزىنىڭ «اعادى جايىق، اعادى»، «ورالدىڭ ەركە سامالى» جانە وزگە اسەم سازدى اندەرىن شىعارۋ كەزىندە قولدانعان دومبىراسىن ۇسىندى.
مۇراجاي تورىنەن ورىن العان وسىنداي قۇندى جادىگەرلەر قاتارىنا اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆتىڭ اناسى، حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ كۇيلەرىن كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزىپ، كەڭىنەن ناسيحاتتاعان ۇلتتىق ونەر جاناشىرى ءاسيما قالي قىزىنىڭ كوزى تىرىسىندە قولىنا ۇستاعان قارا دومبىراسى دا قوسىلدى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
قازاقستاندا بولاشاقتا ەڭ جوعارى ساپالى بەنزين قۇنى 40 تەڭگە عانا بولۋى مۇمكىن! بۇعان ەلىمىز يننوۆاتسيانىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزبەك. بۇل تۋرالى «ايقىن» باسىلىمى «نۇرلى جول - يننوۆاتسيا جولى» اتتى ماقالاسىندا ءمالىم ەتتى.
گازەتتە جازىلعانىنداي، كەشە استانادا ۇيىمداستىرىلعان جيىندا ۇكىمەت وكىلدەرى مەن وتاندىق عالىمدار ەلىمىزدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا «عىلىم مەن ءوندىرىستىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى» ماسەلەلەرىن قارادى.
وتىرىستا ايتىلعانىنداي، «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن عىلىمي- تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋگە، ونىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا - كولىكتىك- لوگيستيكالىق، يندۋستريالىق جانە ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا قازاقستان عالىمدارى كەڭ اۋقىمدا تارتىلاتىن بولدى.
- ءبىز 2014 -جىلى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ءبىرىنشى سيكلىن ءتامامدادىق، ول ءۇش جىل بويى جۇزەگە اسىرىلعان ەدى. ونىڭ بارىسىندا بۇكىل قازاقستان بويىنشا 1 مىڭ 557 جوبا، 49 عىلىمي- تەحنيكالىق باعدارلاما اياقتالدى. تاياۋدا وسى عىلىمي- زەرتتەۋ جوبالارىنىڭ قورىتىندىلارى ارنايى جيناق بولىپ شىعادى. وندا ءاربىر جوبا بويىنشا، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگياسىنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن جاڭالىقتارى، تيىمدىلىگى مەن پايداسى جان- جاقتى سيپاتتالادى. بۇل جيناق- كاتالوگ بارلىق ءىرى كومپانيالارعا جولدانادى. ەندىگى ماقسات - عىلىم مەن بيزنەستىڭ ءوزارا ىنتىماقتاستىعىنىڭ ناقتى تەتىگىن ىسكە قوسىپ، ءبىزدىڭ جوبالاردىڭ ناتيجەلەرىن، جەتىستىكتەرىن كاسىپورىندارعا ەندىرۋ، - دەيدى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ عىلىم كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اماندىق تولەشيەۆ.
«ايقىن» گازەتى «سىردىڭ سۋىندا نە سىر بار؟» اتتى ماقالاسىندا سىرداريا سۋىنىڭ لاستانۋى سونشالىقتى، ونى اۋىل شارۋاشىلىعىنا دا، بالىق وسىرۋگە دە پايدالانۋعا جارامايدى دەپ وتىر.
«وڭتۇستىك قازاقستانداعى شاردارا سۋ قويماسىنىڭ زەرتتەگەن عالىمدار سۋدىڭ قۇرامىندا سىناپ، قورعاسىن، مىرىش، مىس، حروم، نيكەل، موليبدەن سياقتى اۋىر مەتالدار بارىن انىقتادى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، سىرداريا وزەنىنىڭ سۋى اۋىل شارۋاشىلىعىنا دا، بالىق وسىرۋگە دە پايدالانۋعا جارامايدى ەكەن»، - دەلىنگەن اتالمىش ماتەريالدا.
جاعاسىندا حۋدجاند، سىرداريا، بەكاباد، شاردارا، قىزىلوردا، بايقوڭىر، قازالى قالالارى ورنالاسقان سىرداريا - ورتا ازياداعى ەڭ ۇزىن وزەن. داريانىڭ ارناسى تاجىكستانداعى قايراققۇم، قازاقستانداعى شاردارا جانە كوكساراي سۋ قويمالارى ارقىلى وتەدى.
ورتا ازياداعى ەڭ ءىرى سىرداريا وزەنى سۋىنىڭ ساپاسىنا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە 2011 -جىلى ناتو وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە 600 مىڭ يەۆرو گرانت بولگەن بولاتىن. سوڭعى ءۇش جىل بويى زەرتتەۋمەن اينالىسقان م. اۋەزوۆ اتىنداعى و ق م ۋ ەكولوگ ماماندارى جۇمىستارىنىڭ العاشقى ناتيجەلەرىن جاريالادى.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا، وزەننىڭ سۋى، ءتىپتى ەگىستىكتى سۋعارۋعا دا جارامايتىن بولىپ شىقتى. پروفەسسور ۇيلەسبەك بەستەرەكوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە، ۋلى زاتتاردىڭ كوپ جينالعان جەرى وزبەكستانمەن شەكارالاس تۇستا ەكەن. ءبىراق قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان ارقىلى قازاقستانعا كەلەتىن داريانىڭ سۋىن قاي ەل كوپ لاستاپ جاتقانى بەلگىسىز. ەگەر وزەن سۋىن زياندى زاتتارمەن لاستاپ جاتقان كوزدەردى انىقتاپ، ونى بۇگىننەن باستاپ تازالاعان كۇننىڭ وزىندە ول ەندى ون جىلدان كەيىن عانا پايدالانۋعا جارامدى بولماق.
رەسمي تىلدەگى «ەكسپرەسس ك» گازەتى بولسا، عالىمدار «قازاق پەن قازاق كەزدەسسە بىرىنە بىرى تۋىس بولىپ شىعادى» دەگەن حالىق اراسىنداعى زاڭدىلىقتىڭ شەشىمىن تاپتى دەپ جاريالادى.
«امەريكالىق جانە وتاندىق عالىمداردىڭ اۋقىمدى گەنەتيكالىق زەرتتەۋى كورسەتكەندەي، قازاقتاردىڭ 1 ميلليوننان استامى 600 جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن بىر اتادان تارايتىن كورىنەدى»، - دەلىنەدى اتالمىش ماقالادا.
جاقىندا باتىستىڭ Plos one اتتى تانىمال عىلىمي جۋرنالى قازاقتىڭ ارعىن رۋىنا قاتىستى ماقالاسى جارىققا شىقتى. ونىڭ اۆتورلارى رەتىندە Shejire DNA جوباسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلارى، ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ تاريحشىلارى، «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» عالىمدارى بولدى. بۇگىندە 1 ميلليونعا جۋىقتايتىن قازاقتىڭ ارعىن رۋىنىڭ 80 پايىزى التىن وردا بيلەۋشىسى توقتامىس حاننىڭ وڭ قولى بولعان قاراقوجا ءامىردىڭ تىكەلەي ۇرپاعى كورىنەدى.
- ءبىز مۇنداي قورىتىندىعا مىڭداعان ارعىننىڭ د ن ك-سىن تەكسەرۋ بارىسىندا انىقتادىق، - دەيدى Shejire DNA جوباسىنىڭ عىلىمي جەتەكشىسى, PhD دوكتورى جاقسىلىق ءسابيتوۆ. - ونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ باتىرى تالعات بيگەلدينوۆ تە بار. ايتپاقشى، قاراقوجا ءامىر ارعىن رۋىنىڭ نەگىزىن قالاماعان. ونىڭ ارعى تەگى ارعىن اتتى اتادان تاراعانى بەلگىلى. تولىعىراق «كاك روديت ميلليون» اتتى ماقالادان وقي الاسىزدار.
اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ
