كىسىنى كلونداۋ قايدا اپارادى؟

استانا. قازاقپارات - باتىستىڭ شىرىگەن بايلارى قىمبات اقشاعا ومىردەن وتكەن ءوز جاقىندارىنىڭ كوشىرمە سىڭارىن جاساتىپ شىعارۋدى سۇرانىسقا ەنگىزىپ وتىر. ياعني بيوتەحنولوگيالىق جولمەن كلونداۋ ارقىلى ومىرگە قايتا الىپ كەلۋدى قالايدى.

بۇعان، ياعني ولگەن ادامنىڭ كەسكىن-كەلبەتىنەن اينىمايتىن ەگىزىن جاساپ شىعارۋعا قازىرگى مەديتسينالىق تەحنولوگيانىڭ قۇدىرەتى جەتەدى. جاقىنىنان ايىرىلعاندار جاساندى جول ارقىلى سول ادامنىڭ گەنەتيكالىق كوشىرمەسىن جاساتۋعا مۇمكىنشىلىك العانى دۇرىس پا، جوق پا؟ ادامدى قولدان جاساۋ كەشىرىلمەس كۇنا ما؟ بۇل ماسەلە تالايدان بەرى داۋعا اينالعان. بولاشاقتا، بالكىم، ادامزاتتىڭ وسى ءبىر گەندىك ينجەنەريانىڭ قىزمەتىنەن باس تارتا المايتىن كۇنى تۋماسىنا كىم كەپىل؟!

كلونداۋ دەگەنىمىز - جىنىسسىز-اق كوبەيتۋ جولى. عىلىم الەمىندە مۇنداي تاجىريبە جاسالىپ جاتقالى ءبىراز ۋاقىت بولدى. دەگەنمەن ادامدى كلونداۋ - وتە كۇردەلى ماسەلە. اتالىق ۇرىقتان ەكى ۇل نەمەسە انالىق ۇرىقتان ەكى قىز، ياعني ءبىر ەمبريوننان ءبىر-بىرىنەن اينىمايتىن ەگىزدەر دۇنيەگە كەلەتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال ەندى بالانىڭ وزىنەن اينىمايتىن سىڭارىن بيولوگيا عىلىمىنىڭ جەتىستىگىنىڭ ارقاسىندا دۇنيەگە كەلتىرۋ - عاجاپ نارسە.

ادامدى كلونداۋ اسا كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى ەكەن. ءبىر كلوندى جاساۋ ءۇشىن ءجۇز ايەلدىڭ انالىق ۇرىعى، ءار ايەلدەن ون ۇرىقتان العاندا مىڭ ۇرىقتان ءبىر ۇرىق قانا كلوننىڭ پايدا بولۋىنا جارامدى بولاتىنى انىقتالعان. ايەلدەردىڭ انالىق ۇرىعىنان گەندەرىن الىپ تاستاپ، تاپسىرىس بەرگەن ايەلدىڭ كلەتكاسىنان گەندەرىن الىپ، جاتىرعا سالادى. سودان كەيىن قالىپتى پروتسەستە دامي وتىرىپ، توعىز اي بويى انا قۇرساعىندا جەتىلگەن بالا قاجەتتى ادامنان اينىماي دۇنيەگە كەلەدى.

1997-جىلى شوتلانديادا كلوندالعان دوللي اتتى قوي العاش رەت عىلىمي كوپشىلىككە ۇسىنىلعاندا، بۇل جاڭالىق الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن. دولليدەن بۇرىن مەگان، موراگ ەسىمدى قويلار وسىنداي ادىسپەن سول شوتلاندياداعى عىلىمي ينستيتۋتتا الىنعان ەكەن. ودان بەرى جانۋارلاردىڭ قانداي ءتۇرى كلوندالمادى دەسەڭىزشى. عالىمدار يتتىڭ دە، مىسىقتىڭ دا، دوڭىزدىڭ دا، تىشقاننىڭ دا گەنەتيكالىق كوشىرمەلەرىن جاساپ شىعاردى. دەگەنمەن ولاردىڭ دەنەسىنەن فيزيكالىق اۋىتقۋلار ءجيى بايقالىپ، ەرتە ولۋلەرىنە الىپ كەلەتىنى دە دالەلدەندى.

ال ەندى ادامدى كلونداۋ جايىنا كەلەيىك. 2002-جىلدىڭ 27- جەلتوقسانىندا فلوريدا شتاتىنداعى رەەليان ءدىنىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى كلونايد جىنىسسىز رەپرودۋكتيۆتى ارەكەت ارقىلى ءبىر قىز بالا دۇنيەگە كەلگەنى تۋرالى جاريالادى. يتالياندىق سيەۆەرينو انتينوري دەگەن دارىگەر تەحنيكالىق كلونداۋ ادىسىمەن 3 بالانىڭ دۇنيەگە كەلگەنىن جاريا ەتتى. ول بالالار سول كەزدە 9 جاسقا تولعان جانە شىعىس ەۋروپادا ءومىر سۇرگەن. دەگەنمەن دارىگەر بالالاردىڭ ەسىمدەرىن جاسىرىپ قالعان.

سونىمەن، ادامزاتتا «كلونداۋ ءۇردىسى» شىنىمەن-اق، باستالىپ كەتتى مە؟» دەگەن ۇرەي بار. شىنىمەن دە، باستالىپ كەتسە، مۇنىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارماۋى ابدەن مۇمكىن. نەگە؟

ادام ۇرىققا اينالعاننان باستاپ، ءومىر يەسى دەپ سانالادى. ادام - سانالى تىرشىلىك يەسى. وعان رۋح بەرگەن - جاراتۋشى. جاراتۋشىنىڭ ادامزاتتىڭ ءارقايسىسىنىڭ موينىنا ارتقان مىندەتى بار. ال كلوندالعان، ياعني رۋحسىز ادام جاراتۋشىعا قاجەت پە؟ وزىندىك ساناسى، مىنەز-قۇلقى، ادامي ماقساتى جوق جاننىڭ جانۋاردان ايىرماشىلىعى بولا ما؟ ونداي ادام دا، قۇلتەمىر دە ءبىر ەمەس پە؟! اللا تاعالا پەندەسىن مىنا ومىرگە سىناق ءۇشىن جىبەرەدى. ونىڭ موينىندا ءتيىستى مىندەتى بار. جاراتۋشىنىڭ ءامىرىن ورىنداۋى كەرەك. وسىنداي مىندەتتەردى كلوندار اتقارا الا ما؟

قىسقاسى، قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن جاسالعان ادامدى كلونداۋ - اللانىڭ ىسىنە ارالاسۋمەن تەڭ. مۇنىڭ ارتى جاقسىلىق بولماس. عىلىمي جەتىستىكتى بۇدان سايىن دامىتىپ، ادامنىڭ كوشىرمەسىن الساق تا، قۇدايدىڭ جاراتقانىنداي بولمايدى. ادام - قايتالانباس تۇلعا. ول ومىرگە ءبىر-اق رەت كەلۋى كەرەك. ال ونى كلونداۋ - قۇدايعا قارسى شىعۋ.

ەڭ قورقىنىشتىسى، كلونداۋ تەحنولوگياسى جالعاسا-جالعاسا، دامي كەلە، ساۋداعا شىعارىلاتىن بولسا، مۇنىڭ ارتى نەگە اكەلۋى مۇمكىن؟ وندا ادام تاۋارعا اينالىپ، قۇلدار ارمياسى پايدا بولادى. جاساندى ادام جاساۋعا جول اشىلسا، ماڭگۇرت كلونداردى ءتۇرلى تەررورلىق ىستەرگە يتەرمەلەۋشىلەر تابىلمايدى دەيمىسىز. جاساندى اسكەر رەتىندە سوعىسقا دا پايدالانىلۋى مۇمكىن. دەنساۋلىعى ناشار، ونىڭ ۇستىنە ويلاۋ قابىلەتى كەم ادام كىمگە كەرەك؟ كلون- ادامداردىڭ پايدا بولۋى قىلمىس الەمىندە دە قولدانىلۋى مۇمكىن.

ارينە، كلونداۋدى مۇلدەم جوققا شىعارۋعا بولمايدى. اسىل تۇقىمدى مالدار مەن ەرەكشە جانۋارلار تۇرلەرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وسى ادىسكە سۇيەنگەننىڭ پايداسى بولماسا، زيانى جوق. وسى ادىسپەن بولاشاقتا مامونتتار مەن دينوزاۆرلارعا دا جان بىتىرۋگە بولاتىن شىعار. كورىپكەلدەردىڭ 2023-جىلى كلونداۋ ارقىلى دينوزاۆردىڭ سىڭارى وسىرەدى دەپ جۇرگەن بولجامدارى اقيقاتقا اينالۋى ابدەن مۇمكىن. ناۋقاس ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قولدان وسىرىلگەن اعزا مۇشەلەرىن ترانسپلانتولوگيالىق ماقساتتا قولدانۋ ماسەلەسىنە ءدىندارلار قارسى ەمەس. ءبىزدىڭ بۇل جەردە ايتىپ وتىرعانىمىز - ادامدى كلونداۋ جايى. ادامدى كلونداۋعا الەمدىك قاۋىمداستىق بارىنشا قارسى بولىپ وتىر. ەۋروپا وداعى ادامدى جانە ۇرىقتىڭ ءوزىن باسقا ءبىر پەندەلەردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن پايدالانۋعا قارسى.

كلونداۋ ءۇردىسى ەتيكا تۇرعىسىنان عانا ەمەس، تەحنيكالىق كوزقاراس بويىنشا دا كۇردەلى ماسەلە ەكەنى عالىمداردى ويلاندىرماي وتىرعان جوق. ادامداردى كلونداۋ قويدى كلونداۋعا قاراعاندا تىم قيىن. روسلين ينستيتۋتىنداعى يان ۆيلمۋت مىرزا: «ەگەر ادامداردى كلونداۋ زاڭدى تۇردە قولدانىلاتىن بولسا، ءساتتى كلون تۋىلعانشا كوپتەگەن ايەلدەر جۇكتى بولۋى كەرەك. دەگەنمەن بوسانۋ ساتىندە كوپ جاعدايدا بالانىڭ ءتۇسىپ قالۋى نەمەسە نارەستەنىڭ دەنساۋلىعىندا اقاۋ بولۋى، ءولى تۋىلۋى سياقتى باقىتسىزدىقتار ءجيى قايتالانادى. كلوندالعان بالالاردىڭ ەلۋ پايىزى جاتىردا كوز جۇمادى، ال امان تۋعان بالالاردىڭ كوبى ەرتە جاسىندا قايتىس بولادى» دەيدى.

وسىنى ەسكەرگەن عالىمدار بۇل ىسكە اسا ءبىر قۇلشىنىپ تا وتىرعان جوق. ادامداردى كلونداۋ ادامگەرشىلىك قىلىقتارعا جات ەكەنىن ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، كلونداۋ تەحنولوگياسىمەن دۇنيەگە كەلگەن بالالار تۋعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي قايتىس بولىپ نەمەسە ەرتە قارتايىپ كەتەتىن كورىنەدى. ارى كەتسە، وتىز جىل ءومىر سۇرەتىن كورىنەدى. امەريكانىڭ رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا قوعامىنىڭ: «بۇگىنگى ءبىلىمدى پايدالانۋ ارقىلى بالانى كلوندىق جولمەن جاساپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ جاريالاۋى دا مۇنى قوشتاي تۇسەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا بىرنەشە ەلدەر ادام دەنەسىن اينىتپاي قايتالاۋعا قارسى زاڭ قابىلداپ وتىر. ول ەلدەردىڭ قاتارىندا انگليا، فرانسيا، برازيليا، جاپونيا، يسپانيا، بەلگيا، يزرايل جانە گەرمانيا سياقتى دامىعان مەملەكەتتەر بار. ازۋىن ايعا بىلەگەن ا ق ش- تا ادامدى كلونداۋعا قاتىستى ارنايى زاڭ قابىلداۋعا قارسى ەمەس. بۇعان بۇرىنعى پرەزيدەنت بۋشتىڭ كونگرەسكە ادامداردى كلونداۋدى جانە ادام ۇرىقتارىن مەديتسينالىق زەرتتەۋلەرگە پايدالانۋدى بولدىرماۋ جونىندەگى زاڭدى قابىلداۋدى ۇسىنعانىن ايتساق تا جەتەدى.

قىسقاسى، ا ق ش- تا ون جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلادى. ءبىر ميلليون دوللار ايىپپۇلى تاعى دا بار. ادامدى قولدان جاساۋشىلاردى ۇلى بريتانيادا دا ون جىلدىق تەمىر تور كۇتىپ تۇر. ۆاتيكان دا كلونداۋعا تىيىم سالدى. قازاقستاننىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دە بۇل ىسكە تىيىم سالىپ، قازاقستاندىق زاڭ ورىندارى بىلتىر ادامدى كلونداعانى ءۇشىن ءۇش جىلدان جەتى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىن بەلگىلەدى.

كورشى رەسەيدە دە كلونداۋ ءىسى قولداۋ تاپپادى. 2002-جىلى بەس جىلعا تىيىم سالعان ورىستار ول مەرزىمدى تاعى دا سوزدى. جاساندى ادام جاساۋعا قارسىلىق بىلدىرگەن وتانداستارىنا قارسى شىققان اتىشۋلى ۆلاديمير جيرينوۆسكي عانا. ول كلون- ادامداردىڭ پايدا بولۋى ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى مەن دەموگرافيالىق ماسەلەنى شەشۋدە وڭ اسەرىن تيگىزەدى دەگەن پىكىرىن اشىق ايتىپ ءجۇر.

«تەك قانا كلونداۋ ەمەس، تابيعي جولدان قاراما-قايشى جاسالعان قۇبىلىستاردى جاساۋشىلار جازالانسىن» دەيدى الەمنىڭ وڭ نيەتتى عالىمدارى. سول ءۇشىن كلونداۋعا قارسى جازانى بارىنشا كۇشەيتۋدى سۇرايدى. وسىنداي قاتال زاڭدار عانا، ءسىرا، ادامداردى قورقىنىشتى زەرتتەۋلەر جاساۋدان ساقتايتىن بولار. بريتاندىق ادامداردى قايتا جاساۋ ەتيكاسى جونىندەگى ساراپشى ديكەرسون مىرزا: «حالىقارالىق قاۋىمداستىق ادامداردى كلونداۋعا قارسى كەلىسىمگە قول قويۋ كەرەك» دەگەن ماسەلەنى كۇن تارتىبىنە شىعاردى.

ونىڭ ويىنشا، وزگە ەلدەردىڭ كلونداۋعا قارسى ارەكەتتەرىنە قوسىلىپ، كلونداۋدى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن عالىمدارعا قاتىستى حالىقارالىق تەكسەرۋ جۇرگىزىلۋى كەرەك. قورىتىندىلاي ايتساق، كلونداۋ دەگەنىمىز ادامي قاسيەتتەرگە مۇلدەم ساي كەلمەيدى.

BNews.kz