بابالار ءسوزى: بوگەنباي باتىر
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانىپ وتىرادى.
***
بوگەنباي باتىر
ءوتىپتى ءبىزدىڭ قازاق جاقسى جايدان،
ەستىگەن تاماشالاپ قالار قايران.
جاساعان قۇبا قالماق زامانىندا،
سويلەيىن قانجىعالى بوگەنبايدان.
ءوتىپتى قانجىعادا قارت بوگەنباي،
كەزىندە سوناۋ ەرتە حان ابىلاي.
ەلىن، جەرىن، مەكەنىن جاۋدان قورعاپ،
كورسەتكەن ول ەرلىگىن ەلگە تالاي.
بوگەنباي باتىر ەكەن اق تۋ العان،
دۇيسەنبى ءساتىم دەيتىن جاۋىمدى العان.
جەڭىلىپ جوڭعار- قالماق قۇبا جوندا،
قازاققا كوپكە دەيىن جاۋ بولماعان.
اتالىپ قانجىعالى قارت بوگەنباي،
جاۋىن جەڭگەن قازاقتىڭ تالاي- تالاي.
كوپ جەرى قۇبا جوننىڭ تىنىشتالىپ،
اقتابان- شۇبىرىندى ەلى بولماي.
قارا سۇس ادام ەكەن، ءتۇسى سۋىق،
اشۋلانسا، كەلمەيتىن ەشكىم جۋىق.
بيىك قاباق، قىر مۇرىن، تىم كەلبەتتى،
ەڭسەلى، جاۋىرىندى، ءبىر كەڭ يىق.
ات، ساداق، قىلىش، نايزا، ساۋىتتارىن،
ەر قارۋى- بەس قارۋ العان ءبارىن.
ءار ەلدىڭ باتىرىمەن وداقتاسىپ،
وشتەسكەن جەڭەتۇعىن بارلىق جاۋىن.
سول كەزدە قازاق حانى- ابىلاي حان،
بۇكىل قازاق دالاسى وسىعان ءتان.
جاۋ ءتيىپ ەل شەتىنە ءقاۋىپ تونسە،
«ايىر» دەپ كومەك سۇرار بوگەنبايدان.
بوگەندى كەيبىرەۋلەر حان دەپ ايتار،
اتاعى، ابىرويى حاننان ارتار.
ەستىلسە جاۋ دىبىسى اتقا ءمىنىپ،
جاۋ بولماسا سايرانداپ ۇيدە جاتار.
شاعاتاي ناسىلىنەن ارعى اتاسى،
قانجىعا ءوز رۋى- بەرگى اتاسى.
اكەسى ءارۋاق قونعان ەر مايانباي،
شەتقۋراي، كوكسۋقياق مەكەنى وسى.
جەتپىس التى جاسىندا دۇنيە سالعان-
سول جەردە مايانبايدىڭ زيرات تاسى.
اتەكە دەپ اتايدى مايانبايدى،
وسى ءارۋاق قولدايدى بوگەنبايدى.
ىقىلاسپەن قول جايىپ، دۇعا قىلعان،
كىسىنى ءارۋاق تاعى قور قىلمايدى.
ماياننىڭ كىندىگىنەن ءۇش ۇل، ءبىر قىز،
ءوزى دە قوس ەگىزدىڭ ءبىرى دەيمىز.
جويانباي، ەگىنباي مەن ەر بوگەنباي،
حاليفا قىزدىڭ اتى دەيتۇعىنبىز.
قوس- قوستان ەگىز تۋىپ وسكەندىكتەن،
تۇقىمى قوستۋعاننىڭ دەيتىنبىز ءبىز.
التى ۇل بار قوستۋعاننان جويانبايدا،
انالىقتاي اقىلدى انا قايدا؟
« جەڭەشە » دەپ اتايدى بار تۋىسقان،
ۇيتقىسى ول بەرەكەنىڭ سول اۋىلدا.
قاسقاباي مەن قالبەك سونان تۋعان،
باتىر عوي قامال بۇزعان قاسقاباي دا.
مالعا كەدەي بولعانمەن بالاعا باي،
ون جەتى ۇل بولعان ەكەن ەگىنبايدا.
ءبىر شىر ەتكەن بالا جوق مايانبايدىڭ،
تۋىن العان كەنجەسى بوگەنبايدا.
تۋىسقاننىڭ بالاسىن باققانمەنەن،
داريعا- اي، ءوز بالاڭداي بولعان قايدا؟ !
قوس- قوس قاتىن الاتىن اتا سالتى،
مۇرا قىپ اتا جولىن جۇرگەن ارتى.
نەمەرەدەن نەمەرە ساناعاندا،
بولىپتى ەركەك كىندىك- توقسان التى.
قاتىندار ايتادى ەكەن « قوستۋعان » دەپ،
ەگىز- ەگىز، ەگىزدەن جۇپ تۋعان دەپ.
ۇلكەندى- اعا دەپ بىلەر، كىشىنى- ءىنى،
ءبىر اكە، ءبىر شەشەدەن ءبىر تۋعان دەپ.
ۇرانى شاقىراتىن- ەر مايانباي،
ماياننىڭ تۋىن العان ەر بوگەنباي.
ءبارىنىڭ الدىنداعى التىن قازىق،
ەر ەدى جاۋعا شابار، اقىلعا باي.
جاۋ دەسە جابىرقاماي تۇرار جايناپ،
اتتانار ەركەك كىندىك ادام قالماي.
« كەنجەم » دەپ اتايدى ەكەن جەڭگەلەرى،
« كەنجە اعالاپ » ءىنى مەن كەلىندەرى.
التىن تۇعىر سەكىلدى تۇر الدىندا،
قۇرمەتىنە رازى قالىڭ ەلى.
ەر ءولىپ، ەل كۇيزەلگەن قيىن ىستە،
ورتادان اقىل تابار بوگەن ەرى.
ەرلىكپەن بوگەنباي دا تارتىپتى كۇي،
سول كەزدە قانجىعا ەلى توعىز مىڭ ءۇي.
باعىنباي ەشبىر جانعا دارا ءجۇرىپ،
سول ەلگە ءوزى بولعان حان مەنەن بي.
سوعىستا قاسىنا ەرگەن ەرلەرىنە
ولجاسىن شابىندىنىڭ قىلىپتى سىي.
بىلمەيتىن قازاق بولماس بوگەن اتىن،
اكەسى مايانبايدان تۋعان زاتىن.
قان كەشكەن سوعىستاردا جاياۋ قالعان،
بەرىپتى جولداسىنا مىنگەن اتىن.
ءبىراق سول بوگەنبايدىڭ بالاسى جوق،
السا دا ءبىر بالا ءۇشىن ون ءتورت قاتىن.
«بوگەنباي اكەم» دەپ، كىم مەنى ايتار،
(يەسىز دۇنيەسى ءۇشىن باسى قاتار)
ءوزىم ولسەم، ءتۇتىنىم وشەدى- اۋ» دەپ،
تۇنجىراپ اۋىق- اۋىق ويعا باتار.
بۇل جىلى قويان ناۋرىز كىرگەن جىلى،
ءوز ءحالىن بوگەن بايقاپ بىلگەن جىلى.
كوڭىلىنە بالا دەگەن قايعى ءتۇسىپ،
بويىندا قالماپ ەدى ەرلىك سىنى.
كوزىنە كورىنبەيدى دۇنيە ءبارى،
ءتورت تۇلىك سونشالىق كوپ جيعان مالى.
« ارتىمدا ءبىر شىر ەتكەن بولمادى- اۋ » ، دەپ
بالا ءۇشىن بوگەنبايدىڭ قىلعان زارى:
« بوگەن دەگەن اتىمدى،
كىم بىلمەيدى زاتىمدى.
ءبىر شىر ەتكەن بالا ءۇشىن
جيدىم تالاي قاتىندى.
كوز جاسىم اقتى كول بولىپ،
« بوگەنبايدىڭ ۇلى » دەپ،
كىم اتانتار اتىمدى؟
ون سەگىز مىڭ جىلقىم بار،
باسقا دۇنيەم سوعان پار.
ءبارىن جيسام بولا الماس،
ءبىر بالاعا بارابار!
ۇيىمدە جوق بازارىم،
بەتىمدە جوق اجارىم.
جەر ورتاعا كەلگەندە،
تاۋسىلىپ وتىر امالىم.
ۇيقىدا كوزىم ىلىنبەي،
وتىرمىن ءتىرى كومىلمەي.
ەلۋ جىل ءوتتى باسىمنان،
ءبىر كۇنگىدەي بىلىنبەي!
ون ءتورت قاتىن العانىم،
ون ءتورت سايعا قونعانىم.
قانامادى پۇشپاعى،
سونشا اۋرە بولعانىم.
يەسىز مالىم قالا ما،
قۋايىن با دالاعا؟ !
تۋىسقاندا بالا كوپ،
ءوز بالامداي بولا ما؟ !
كوپ داۋلەتكە جولىقتىم،
قاي دۇشپاننان قورىقتىم؟ !
ەلۋگە جاسىم كەلگەندە،
دۇنيەدەن تورىقتىم.
تالايدى قىرعان سۇم باسىم،
نە قارعىسقا جولىقتىم؟ »
سونى ايتىپ ەر بوگەنباي جاتتى ۇيدە،
جىلايدى بالانى ويلاپ كۇندىز- تۇندە.
« جالىنىپ، جالبارىنىپ كىمگە بارام،
قۇدايىم سالعاننان سوڭ مۇنداي كۇيگە.
جايلاۋىم- ايلىق كوشەر كوكسۋقياق،
قالمادى بوگەن سەندە ەرلىك سياق » .
« ەندى اتقا مىنبەيمىن » ، - دەپ انت ەتتى،
ارتىنان ەرمەگەن سوڭ جالعىز تۇياق.
باسىنان تولىق داۋرەن ءوتىپ كەتكەن،
تۇبىنە بۇل دۇنيەنىڭ كىمدەر جەتكەن؟ !
جاۋ كەلىپ جاپان ءتۇزدى قاپتاسا دا،
ىلمەۋگە بويعا قارۋ انت ەتكەن.
« بايلىق پەن باتىرلىقتان تۇك پايدا جوق،
وپاسىز جالعان ەدى مىناۋ، نەتكەن؟ ! »
قايعىردى وسىلايشا بوگەن قارتى،
كىم بىلەر نە بولارىن ءىستىڭ ارتى؟
بوگەننىڭ بىرگە تۋعان ءبىر اعاسى-
ەگىنباي اتالاتىن ونىڭ اتى.
ءوز باسى مالعا جارلى بولعانىمەن،
بولىپتى بالا- شاعا قولعاناتى.
بار ەكەن ون جەتى ۇلى از دا بولسا،
سارىباي كەنجەسىنىڭ دەگەن اتى.
بىرەۋ مالعا، بىرەۋلەر باسقا جارلى،
بار ەكەن مال دەگەندە جالعىز اتى.
بالاسى ءبارى تولىق، ءبارى باعلان،
جارىستا، توي، ويىندا جۇلدەنى العان.
بوگەنباي سارىبايدى جاقسى كورەد،
« وسى باتىر بولاد، - دەپ، - تۋىمدى العان.
ءوزىمنىڭ ۇلىم تۇگىل، قىزىم دا جوق،
مۇراعا يە بولار مەنەن قالعان! » -
دەپ ويلاپ، ەر بوگەنباي جۇرەدى ەكەن،
بار بولسا نە قاجەتى بەرەدى ەكەن.
مال مەن باسى بولىنبەگەن ەنشىلەس بوپ،
بىرگە جىلاپ، بىرگە ويناپ كۇلەدى ەكەن.
ساۋىقتى، سالتاناتتى كوشىن ارتىپ،
كەلىندەر ىلعي جورعا مىنەدى ەكەن.
وسى ءىس ەگىنبايعا قاتتى باتتى،
دەپ ويلاپ، بۇل قايعىدان ولەدى ەكەن.
بالالار، بۇرىنعىداي ات مىنبەڭدەر،
دەپ ويلاپ بوگەن اعام بەرەدى ەكەن.
« قاۋىپسىز، قايعىسىز- اق ەر ەدى عوي،
جوق بولسا ات پەن كيىم بەرەدى عوي.
ءۇيى باسقا بولعاننىڭ كورى باسقا،
شىن تارىلسا، كوڭىلىنە كەلەدى عوي.
جۇرەيىك الىسىراق، بالالارىم،
قينالسا- اق جوقشىلىقتان كورەدى عوي » .
سونى ايتىپ ەگىنباي دا جۇرەدى الىس،
سوندا دا ۇزىلگەن جوق كەلىس- بارىس.
ايتايىن ءبىر اڭگىمە حيۋادان،
ءىس بولار كەيىنىرەك سالكەم- شالىس.
سول ەلدە ءبىر رۋ بار تورە دەگەن،
تەگىندە دۋلات- تورە ءبىر ەل ەكەن.
بەلگىسىز قايسى جاقتان، قاشان كەلدى،
قازاق بوپ سول وڭىردە جۇرەدى ەكەن.
كوپ ەستىپ، كوپتى كورگەن قاريالار:
« سارت تورە » دەپ ولاردى كۇلەدى ەكەن.
الدىڭعى مايانبايدىڭ زامانىندا،
تورەگە توردەن ورىن بەرەدى ەكەن.
« حان سايلاپ، قانجىعا ەلىن بيلەيمىز » ، - دەپ،
بوگەننەن كوپ ەرەگەس كورەدى ەكەن.
قارۋ تاستاپ بوگەننىڭ قايعىرعانىن،
تەپ- تەگىس دۋلات- تورە كورەدى ەكەن.
تىم شالعاي ەكى رۋدىڭ اراسى بار،
بايى مەن باتىر، باسشى، داناسى بار.
« حان سايلاپ، قانجىعا ەلىن بيلەيمىز » ، - دەپ،
بوگەنمەن كوپتەن بەرى تالاسى بار.
كىسىگە كىسى ءسوزى تاڭ بولا ما،
دۇنيەدە ەش كۇناسىز جان بولا ما؟ !
انت ەتىپ اتتان تۇسكەن كارى بوگەن،
قايتادان اتقا ءمىنىپ، حان بولا ما؟ !
ەل بيلەپ، وردا تىگىپ، تاق مىنبەسە،
باتىرلىق پەن بايلىقتا ءسان بولا ما؟ !
قۇلجابەك پەن ەسىمبەك بىرگە تۋعان،
ەكەۋى تورە ىشىندە مىقتى رۋدان.
جيىلىپ تورە- دۋلات باس قوسقاندا،
« حان بول » دەپ، قۇلجابەكتى كوپ ۇيعارعان.
بەك سۇلۋ قۇلجابەكتىڭ ءبىر قىزى بار،
كورگەن جان « اتتەڭ- اي! » دەپ قىلادى زار.
« شىركىن- اۋ، قانداي جانعا جار بولار؟ » ، - دەپ،
كوپ جىگىت قانجىعادا اڭىز قىلار.
قاسقاباي سول جىگىتتىڭ بىرەۋى ەدى،
جاسىنان ءبىر ادەتى قىزعا قۇمار.
ەگەردە تورە قىزىن بەرەر بولسا،
قاسقاباي بوگەنبايعا قارسى تۇرار.
ول قىزدىڭ ءوزى سۇلۋ زەينەپ اتتى،
جاس قۇلىنداي مۇشەلى، تىم سىمباتتى.
تىلدەسسە، كوندىرمەيتىن ادامى جوق،
ءبىر سايقال ءوزى شەشەن، ءدىنى قاتتى.
« تەڭدەسىم وسى ەلدە ءسىز عانا » ، - دەپ،
ءبىر كۇنى قاسقابايدى ىزدەپ تاپتى.
تىكتىرتىپ كوك مايساعا اق شاتىردى،
كورسەتتى نەشە الۋان سالتاناتتى.
قاسقانىڭ سيپاتىنا حالىق قايران،
كورگەندە جان بولمادى تاڭ قالماعان.
ەكى يىقتىڭ اراسى كەرە قۇلاش،
بوگەننەن ارتىلادى دەپ ويلاعان.
تۋىسى سۇلۋ ەدى سۇڭقار قاباق،
ايدىنى بوگەنبايمەن بارابار- اق!
وزىنە تۋما بىتكەن ءبىر مىنەزى،
ءورت مىنەز، اڭعال ەدى باتىر ءبىراق.
سول جىلى جيىرما تورتكە كەلگەن جاسى،
سوم دەنە، وقشاۋ بىتكەن بوي- تۇلعاسى.
مىڭ سان ادام جينالسا ءبىر جازىققا،
بارىنەن اسىپ تۇسەر كەسەر باسى.
تۇتقاسى بولسا جەردى اينالدىرام،
دەيتۇعىن كۇشى دە بار ەلگە ءمالىم.
اسىنعان ساۋىت- سايمان بەس قارۋى،
ايباتىن ارتتىرادى بەرىپ ءسانىن.
ون بەس جاستا باتىر دەپ ەل ماقتادى،
ون سەگىزدە قارۋ اپ جاۋعا اتتاندى.
تالاي قىرعىن سوعىستا دارا شىعىپ،
جەكپە- جەكتە قاسقاعا جان باتپادى.
ءدايىم ءمىنىپ جۇرەدى قاسقا اتىنا،
مىنسە تولماس تاقىمى باسقا اتىنا.
ون ەكى مىڭ جىلقىدان تاڭداپ مىنگەن،
جانۋار لايىقتاسقان ەر اتىنا.
التىن- كۇمىس ەرتوقىم ايشىقتالعان،
جاراسار كۇرەڭ قاسقا تۋ سىرتىنا.
بوگەنباي قاسقابايعا سۇيىنەدى،
ەرلىگىن، باتىرلىعىن ءجون بىلەدى.
مەنمەنشىل، سىڭار ەزۋ مىنەزىنە،
كەي كەزدە قاباق سالىپ تۇرىنەدى.
باي قىزى ءوزى سۇلۋ زەينەپ وكتەم،
قاسىنا سالتانات قىپ نوكەر ەرتكەن.
« تەڭدەسىم وسى ەلدە ءسىز بولعان سوڭ،
شاقىردىم اتەي ارناپ سول سەبەپپەن » .
زەينەپتىڭ قاسقابايعا ايتقان ءسوزى،
(الاياق كاپىر ەدى قىزدىڭ ءوزى) .
« باسقا ەلدەن سۇلتان، تورە ىزدەمەيمىن،
ەلىڭنىڭ قۇمار قىلدى ەگىزدەرى.
مىنەكي، جاسىم كەلدى ون سەگىزگە،
كوڭىلىم ءتۇسىپ كەتتى باتىر سىزگە.
انتپەنەن سىزگە قاتىن بولماقپىن مەن،
اۋەلى ءبىر تىلەك بەر، باتىر بىزگە.
اتاڭا لايىقپىن بولسام كەلىن،
ەلدە جوق باتىرلىققا سەنىڭ تەڭىڭ.
ىشكى ەگەس، سىرتتان كەلگەن جاۋدان قورعاپ،
اكەمە ءبىر بيلەتسەڭ قانجىعا ەلىن.
ەكى ءسوز ايتا المايمىن بۇدان بىلاي،
قورلىقتا اكەم، اعام ءجۇردى جىلاي.
كىرمە دەپ، شەتتەن كەلگەن ءبىزدىڭ ەلدى،
تىرناعىن باتىرىپتى بوگەن تالاي! »
قاسقاباي كوكتەن ىزدەپ، جەردەن تاپتى،
سوزىنە قىزدىڭ ايتقان ەرە قاپتى.
دەپ ويلاپ: «ەلدەن تاڭداپ قىز السام دا،
الماسپىن مۇنداي ءبىر قىز لايىقتى.
بوگەنباي ءوز جايىنا بارا بەرسىن،
يەسىز قالىڭ مالىن باعا بەرسىن.
مەن بارمىن بۇلىك شىقسا ەكى ارادا،
اكەڭىز حان ورداسىن تىگە بەرسىن.
جايلاۋعا- شەتقۋرايعا ءبىز كەتەيىك،
ەرمەسە، بوگەن كارى قالا بەرسىن!»
بەكىتتى بۇلار ءسويتىپ ۋاعدانى،
تەڭ ءتۇستى ەكى جاقتىڭ قۋانعانى.
بەل شەشپەي قاسقاباي دا ءجۇردى دايىن،
قورعايتىن قولباسشى بوپ حان وردانى.
بۇل ىستەن حابارسىز بوپ بوگەن قاپتى،
ەل جىلجىپ جايلاۋىنا كوشىن ارتتى.
جاۋ تالاپ جاپ- جاداعاي بولعانداي جۇرت،
ەكى كۇندە ۇدەرە كەتىپ قاپتى.
جەتى مىڭ ءۇيدى ەلدەن ءبولىپ الىپ،
قاسقاباي شەتقۋرايعا كەتتى سالىپ.
مىنەر ات، كيەر كيىم بولماعان سوڭ،
ەگىنباي جان ساقتاماق ويدا قالىپ.
وتىز كۇن بوگەن كوشىپ توقتاماستان،
بەلگىلى ايتقان جەرگە قوندى بارىپ.
باسىنا سارىشوقىنىڭ بوگەن شىعىپ،
قارايدى توڭىرەككە كوزىن سالىپ.
كوپ كۇتتى ارتتاعى ەلدى، كورىنبەيدى،
وتىردى بۇل قالاي دەپ اڭ- تاڭ بولىپ؟
« سەرت ەتىپ اتتان تۇسكەن جايىمدى ۇعىپ،
قالعان با كەيىنگى ەلدى جاۋىم الىپ؟ !
دۇشپانعا تالاي ەتكەن ءىسىم بار ەد،
شىركىن- اي، اكەتتى مە كەگىن الىپ؟ ! »
قايعىسى سانالى ەردىڭ كۇندە ارتادى،
اۋزىنان « اھ » دەگەندە كۇي تارتادى.
بۇرىنعى « بالا » دەگەن قايعىمەنەن،
ەكەۋ بوپ قايعى جاعىن ۇزارتادى.
قايعىنى كۇننەن- كۇنگە بوگەن تابار،
بۇرىنعى قايعىسىنا قايعى جامار.
قاسقاباي، سارىبايدىڭ بىرەۋى جوق،
الاتىن جەر كەزدىرىپ ەلدەن حابار.
كومىلدى ەر بوگەنباي كوردى قازباي،
كىمگە ايتسىن يەندەگى قايعى از با- اي!
ءبىر حابار كەيىنگى ەلدەن بولار ما دەپ،
جاتىپتى كوكسۋىندا الا جازداي.
بوگەندى ەكى قايعى بىردەي جىقتى،
جىلايدى جەر باۋىرلاپ بوگەن مىقتى.
تورە اۋىلى شەتقۋرايعا كوشىپ بارىپ،
« حان وردا » دەپ قۇلجابەك ءۇيىن تىكتى.
قىز زەينەپ كوڭىلى تولدى ءوز باسىنا،
تىكتىردى قوناق ءۇيدى قىر باسىنا.
جىبەكتەن كەرمە تارتىپ قويدى بىلاي،
جاپتىردى قىزىل مانات ورداسىنا.
باتىر بار قاسقابايداي قولباسىندا،
قاسىندا بار تالاي ەر جولداسى دا.
باعىنىپ قىز زەينەپتىڭ امىرىنە،
بيلىك جوق قاسقابايدىڭ ءوز باسىندا.
انالىق زار جىلايدى مۇنى كورىپ،
تۇرعان جوق قاسقابايعا ەرىك بەرىپ.
ۇيىندە جويانبايدىڭ كوك بەدەۋ بار،
ات ەدى ەر مىنەتىن جانعا سەرىك.
ءبىر ۇيدە ارناپ تىككەن تۇر كوك بەدەۋ،
بولا الماس قىل قۇيرىقتا وعان تەڭەۋ.
اردا ەمگەن التى جىلداي اۋىزدىقسىز،
بولعان جوق توعىز جىلدا ءبىر كۇن جۇدەۋ.
قايىرعان جەلمايانى ءبىر جەل تۇياق،
ەل اۋزى اڭىز قىلار دەپ: « ەرگە مەدەۋ » .
قاسقاباي كوك بەدەۋگە مىنە المادى،
مىنبەك تۇگىل، قاراسىن كورە المادى.
«كەنجەمنىڭ كوڭىلىنە العان تۇل اتى» دەپ،
انالىق ونى قيىپ بەرە المادى.
ءۇش ايدىڭ ءجۇزى بولىپ بارا جاتىر،
ءبىر- ءبىرىن بولىنگەن ەل كورە المادى.
جاتادى تورە ورداسىن تىگىپ الىپ،
حاندىقتىڭ ءتۇبى سوعار نەگە بارىپ.
اكەسى- حان، قىز زەينەپ- باس ءۋازىر،
انالىق ەڭىرەيدى كۇيىپ- جانىپ.
سونداعى انالىقتىڭ قىلعان زارى:
« تورەنىڭ ەل ءبۇلدىردى- اۋ مىنا قارى.
قارعايدى قاسقابايدى « وسپەگىر » ! دەپ،
سارتقا ەردىڭ، قالمادى عوي بەتتىڭ ارى.
قان توكپەي، قايعى قىسپاي، كورىسپەسسىڭ،
بەلگىلى قوستۋعاننىڭ ايۋلارى.
بەرمەيدى نە قىلساڭ دا تورە قىزىن،
تورەنىڭ باسپا دەيمىن باسقان ءىزىن.
جەر كورسىن قىزىعىڭدى، ەي، انتۇرعان،
تاۋسىلىپ بۇل جالعاننان ءدام مەن تۇزىڭ!
شالقىعان، ۇيرەك قونعان كولىم قايدا؟
قۇت قونعان قوستۋعانداي ەلىم قايدا؟
قازاققا باسشى بولىپ ولجا سالعان،
قاراعىم كەنجەتايداي ەرىم قايدا؟
قۇراعى التى اي جازعا تاۋسىلمايتىن
كورەم بە، كوكسۋقياق جەرىم قايدا؟
قاراعىم، جانداي مەنىڭ باۋىرىم- اي،
قۇت قونعان بەرەكەلى اۋىلىم- اي.
كەلگەن جاۋدان ىرگە جاۋ جامان ەكەن،
قاراي كور، تۋىسقاننىڭ جاۋلىعىن- اي!
ساۋارمىن اق ءسۇتىمدى كوككە قاراپ،
(قاراعىم، كەنجەتايىم، قالقام ماناپ) .
قاسقاباي، تۋعانىڭدى سارتقا ساتتىڭ،
جۇرەسىڭ ەل بەتىنە ءقايتىپ قاراپ؟ ! »
سونى ايتىپ جاتا بەردى جىلاي- جىلاي،
كول قىلىپ كوزدىڭ جاسىن بۇلاي- بۇلاي.
الداۋمەن قىز قولىنا ءتۇسىپ العان،
قايرىلىپ قاراعان جوق ەر قاسقاباي.
ماڭايىن وزگە بالا باسا المادى،
كەنجە ۇلى بىرگە جىلار قالىبەك- اي!
ءبىر ەر بار قاراكەرەي ەلدەن شىققان،
بوگەننىڭ بىرگە ءجۇرىپ ءسوزىن ۇققان.
قابانباي دەگەن باتىر ونىڭ اتى،
سوعىسىپ تالاي جاۋىن جەرگە تىققان.
سەيىلدە ءجۇردى- الپىس جولداسى بار،
جول اۋزى شەتقۋرايدان كەلىپ شىعار.
ەجەلدەن ەل جۇرمەيتىن قۇبا تۇزدەن،
الدىنان جەر قايىسقان مال ۇشىرار.
قابانباي مالدى كورىپ قالدى تاڭعا:
« بۇرىن ەل بولماۋشى ەدى وسى ماڭدا.
جاۋ بولىپ قاپىلىستا قاپ جۇرمەڭدەر،
وڭتايلى قارۋ- جاراق بولسىن قولدا! »
سونىمەن جۇرە- جۇرە مالعا جەتتى،
بۇل جەردە ەل بارلىعىن ەستىمەپتى.
قاي رۋ، قايسى جاقتان كەلدى ەكەن دەپ،
بىلۋگە ەل شەتىنە باتىر كەتتى.
ارالاپ كەلە جاتىر قالىڭ ەلدى،
ساۋلەتتى حان ورداسىن كوزى كوردى.
بىلۋگە وردا يەسىن، اتى- ءجونىن،
جاقىنداپ حان ورداعا باتىر كەلدى.
ساۋلەتتى حان ورداسى ماناپ جاپقان،
ءتارىزدى تۇزگە قۇرعان قاندى قاقپان.
قولىندا كۇمىس تاياق قىز كەزىكتى،
باسىندا ۇكىسى بار بۇلعاق قاققان.
استىندا التىن جابدىق، كۇرەڭ جورعا ات،
سويلەستى جولاۋشىمەن تۇسپەي اتتان.
- جارقىنىم، ايتشى كىمنىڭ بۇل ورداسى،
قاي بەكتىڭ، قاي تورەنىڭ بۇل قورداسى؟
بىلە الماي ەلدىڭ ءجونىن كەلىپ تۇرمىز،
كەلگەن بە ابىلاي حاننىڭ قازىناسى؟
- قولىما ۇستاعانىم كۇمىس تاياق،
تۇرسىڭ با ءبىزدىڭ باستان حاندىقتى اياپ؟
ورداسى قۇلجابەكتىڭ، - دەدى زەينەپ،
ەل ءجونىن بىلمەيتۇعىن نەتكەن ساياق؟ !
قابانباي قىز سوزىنە شيرىعادى،
قۇبىلىپ جايدارى ءوڭى بۇزىلادى.
« كەشەگى قۇلجابەكتى مەن بىلەمىن،
دارەجەڭ قاشان بار ەد حاندىق ءساندى!
ياپىر- اي، مىناۋ حاندىق سايلاۋىن- اي،
بوگەننىڭ ءجۇرۋشى ەڭ عوي ايداۋىندا- اي.
سوزىڭدە ارتىقتىق بار، ەي، شىراعىم،
ۇزاققا بارا الا ما حاندىعىڭ- اي؟ ! »
- جارايدى، ەر قابانباي ايتقان ءسوزىڭ،
ەرسىڭ عوي قۇن جوقتايتىن سەنىڭ ءوزىڭ.
ەگەسسەم، پار كەلمەيسىڭ سالماعىما،
باسىما باقىت قونعان وسى كەزىم.
- كورىپ پە ەڭ بوگەنبايدى، بالام، ءوزىڭ،
بالاسىڭ جاپ- جاس قانا، قالاي ءسوزىڭ؟
سەن بۇگىن بوگەنبايمەن جاۋ ەكەنسىڭ،
ءتورت بولار بالەم ءالى- اق ەكى كوزىڭ!
- تۇر ەكەن قانىڭ قايناپ جولداسىڭا،
يت مايان بولسىن- اق بي ءۇي باسىنا.
جونىندا كوكسۋقياق قالدى ءولىپ،
سالەم ايت، بوگەنبايداي قۋ باسىڭا!
قابانباي قىز سوزىنە اشۋلاندى،
ادەپسىز نەتكەن قىز دەپ قاتۋلاندى.
قىلۋعا قىزبەن ۇرىس تارتىنباي- اق،
قىلىشىن قىنابىنان سۋىرىپ الدى.
ەركىنە قابانبايدىڭ قويا بەرمەي،
جولداستارى: « سابىر » ، - دەپ ۇستاپ الدى.
قىز داعى اشۋىنا ءمىنىپ الىپ،
جىبەردى « ەل جينال! » دەپ ايعاي سالىپ.
« بيتكە قىلىش سۋىرۋ جاراماس » ، - دەپ،
باتىردى جولداستارى كەتتى الىپ.
جانجالسىز، جالا تاپپاي كەتتى ءجۇرىپ،
تۇرسا دا قىز سوزىنە ءىشى كۇيىپ:
« قازاققا باسشى بولعان قايران، بوگەن،
قىزعا مازاق بولدىڭ با ءارۋاق ۇرىپ؟ !
وپاسىز ەدى نەتكەن مىناۋ جالعان،
ەر بوگەن تالاي ەلگە ولجا سالعان.
شىر ەتكەن ءبىر بالانىڭ جوقتىعى عوي،
قىز ەكەش قىز دا بۇگىن شىقتى الدان! »
سونى ايتىپ كەتە بەردى جىلاي- جىلاي،
تولىقسىپ ات باۋىرىنا بىردە قۇلاي.
بوكتەرلەپ شەتقۋرايدى ءجۇرىپ كەتتى،
ىزدەمەك بوگەنبايدى سودان بىلاي.
قىز ءسوزى ەسكە تۇسسە ساعى سىنىپ،
ىزدەدى بوگەنبايدى كۇن- ءتۇن ءجۇرىپ.
توتەلەپ ءبىر قىرقانى اسقان كەزدە،
كەش باتىپ، كوز بايلانعان بولدى ىمىرت.
باتىردىڭ قىز سوزىنە سىندى ساعى،
جەلگە ۇشىپ كۇل بولعانداي بوگەن باعى.
بۇل ارا جاۋ بەكىنەر ءبىر قيىن جەر،
بەلگىلى قابانبايعا جەردىڭ شاعى.
جان- جاققا كوز جىبەرىپ كەلە جاتسا،
ات ءدۇبىرى ەستىلدى سالاداعى.
سالادان جالعىز اتتى شىعا كەلدى،
كىسىنى جالعىز اتتى بۇلار كوردى.
« ەلمىسىڭ، جاۋمىسىڭ؟ » - دەپ جالعىز ءوزى
اناداي جەردەن كەلىپ دىبىس بەردى.
قابانباي: « كىمسىڭ؟ » - دەدى جانە وعان،
كوپ قوي دەپ قارامادى جالعىز بۇعان.
« قىرامىن جاۋ بولساڭدار، - دەدى جانە، -
ايتپاڭدار الداۋ ءسوزدى، ءسىرا، ماعان! »
بايقاسا، سۇڭعاق بويلى ءبىر جاس بالا،
بەكىنىس شىققان جەرى قيىن سالا.
استىندا جەلقوم سالعان كوك اتى بار،
دەيتىندەي بىلمەگەندەر: « كۇشىن قارا! » .
بالانىڭ سوزىنە جۇرت اڭ- تاڭ قالدى،
قابانباي سيپاتىنا كوزىن سالدى.
بىلەمىز بوگەنبايدان ەندى حابار،
كوردىم بە تۇقىمىنان ءبىر كوكجالدى » .
- ءبىز بەيبىت جولاۋشىمىز جايعا جۇرگەن،
سەن جالعىز، ءسىرا، كىمسىڭ سايدا جۇرگەن؟
سۇراساڭ، ارعى اتامدى قاراكەرەي،
جەرىم جوق جاۋدى كورسەم ءبىر مۇدىرگەن.
بىلمەسەڭ، مەنىڭ اتىم ەر قابانباي،
قالماق تا قازاق تۇگىل، تۇگەل بىلگەن.
- بىلەمىن قاراكەرەي ەكەنىڭدى،
بەيۋاقتا نەگە كەزدىڭ مەكەنىمدى؟
جاۋ بولىپ، جازىم ەتىپ الداپ جۇرمە،
بەرمەسپىن كوپ بولساڭ دا مەن كەگىمدى؟
- ەي، بالام، ءسوزىڭ جامان ارىنداعان،
كوپكە ازدىڭ كۇنى بار ما جالىنباعان؟
اتاڭدى باباڭمەنەن ايتىپ بەرشى،
شىراعىم، جان ەكەنسىڭ جالىنداعان.
- ەگىنباي- اكەم اتى، سارىباي اتىم،
قانجىعا مايانبايدان تۋعان زاتىم.
اقىرسا، اعام بوگەن جاۋدى العان،
جەرىم جوق جاۋعا بولعان، ءسىرا، قاتىن.
بوگەنباي ءتور جايلاۋعا كەتكەن شالقىپ،
ءبىز قالدىق ويدى جايلاپ، جاتاق جاتىپ.
اڭ اۋلاپ شىعىپ ەدىم كەشكە تامان،
ۇيرەنىپ قىلىش شاۋىپ، ساداق اتىپ.
- جارايدى، بالام سارىباي، ءبىلدىم ءسوزىڭ،
جاس بىلەك ەر ەكەنسىڭ سەنىڭ ءوزىڭ.
بوگەندى قىز بەن قاتىن مازاق قىپ ءجۇر،
شىقتى ما ونى كورمەي ەكى كوزىڭ؟
كوزبە- كوز ەستىرتەيىن مۇنى ساعان،
تۋماعىر، وتىرىك ەر بولما ماعان.
ارىسىم، قايران ەرىم، ءوزى قايدا،
ءتىرى مە، بار ما ءوزى بوگەن اعاڭ؟
بۇنى ەستىپ، بالا سارىباي كەلدى جاقىن،
سىرنايشى، سىبىزعىشى، ءارى اقىن.
باتىردى ۇيىنە اكەپ قوناق قىلدى،
ويلايتىن كىسى ەكەن دەپ جولداس حاقىن.
قۇرمەتتەپ كۇندىز- ءتۇنى قابەكەڭدى،
سويلەستى باستان- اياق ءسوزدىڭ نارقىن.
قابانباي ايتىپ بەردى باستان- اياق،
جولداعى كورگەندەرىن تاستاماي- اق.
بوگەندى « قۋ باس » دەگەن ءسوزدى ەستىپ،
ەگىنباي ءوز باسىنا سالدى تاياق.
- جوقتاڭدار، بوگەن قانىن تۇگەل قازاق،
بولدى ما ەسىل سۇڭقار قىزعا مازاق؟
جالعىزىم داق تيمەگەن مۇنداي بوپتى،
ءتۇستى مە، اياعىما شىن- اق توزاق.
ەل ءبولىنىپ، كەتىپتى بەرەكەسى،
حابارسىز ءبىز قالىپپىز، جاتىپ جاتاق.
ەگىنباي تالىپ قالدى جىلاي- جىلاي،
شىنىمەن بولدى ما دەپ زامان بۇلاي.
قۇرىپ اپ تورە حاندىق ەلدى ايدادى،
بايانسىز اۋىسپالى، سۇم دۇنيە- اي.. .
ەسى كىرسە ايتادى قارعاپ- سىلەپ:
- كەرەككە جارامادىڭ وڭشەڭ ۇل- اي!
بوگەنباي باتىر
اكەمنىڭ ارۋاعى جوعالدى ما،
شىنىمەن قاشقىن تورە وڭالدى ما؟
جەر كورگىر قىزىعىڭدى ون جەتى ۇلىم،
كورىنبەي، ءبارىڭ جوعال كوز الدىما!
توبەمنەن جاڭا ءبىلدىم ۇرعاندىعىن،
دۇنيەنىڭ بىزدەن بەتىن بۇرعاندىعىن.
جاراسا، ون جەتى ۇلىم كەرەگىڭە،
ءيلاھي، بولسىن سەنىڭ قۇرباندىعىڭ.
سارىباي تۇرەگەلدى سۇراپ باتا:
« تىرلىك بولماس، - دەدى، - ۇيدە جاتا.
بۇل جولعا قۇرباندىققا مەن بارايىن،
بەرىڭىز باتاڭىزدى، باتىر اتا! »
وسى جول اجال جەتسە ولەيىن، دەپ،
تورەنىڭ اۋسەلەسىن كورەيىن، دەپ.
ءارۋاق قولداپ تىلەكتى بەرگەن بولسا،
جازاسىن قىز زەينەپتىڭ بەرەيىن، دەپ.
قابانباي قولىن جايىپ باتا بەردى،
سارىباي « ءامين! » دەپ تۇرەگەلدى.
باتا الىپ، جەلقوم ەرمەن اتىن ەرتتەپ،
بەت قويىپ شەتقۋرايعا جۇرە بەردى.
جول ءجۇرىپ ءدال سەگىز كۇن تىنىم الماي،
(جۇرىستەن جاۋىر كوك تە كەلەد تالماي) .
بولعاندا ءدال توعىز كۇن ساسكە مەزگىل،
شۇبالعان ءان ەستىدى بالا سارىباي.
تاڭ قالدى ءان سالعانعا بالا سارىباي،
بۇل اندە ءبىر ماعىنا بولدى بارداي.
جۇك ارتقان ءجۇز تۇيەگە سۇلۋ زەينەپ،
كەلەدى كۇنشىلىككە ءوزىن جىرلاي.
قولىنا سۇلۋ زەينەپ سىبىزعى العان،
سەگىز قىز سالتاناتپەن انگە سالعان.
ەكەنىن سۇلۋ زەينەپ سارىباي تانىپ،
سويلەسىپ قالايىن دەپ قارسى بارعان.
قىز داعى سارىبايدى كوردى تانىپ،
بويىنا قورقۋ كىردى شىمىر قاعىپ.
دالادا يەن- تەگىن كەز بولعان سوڭ،
ويلادى كەتە مە دەپ قىرعىن سالىپ.
- اراسى ەكى ەلدىڭ ەل مە، جاۋ ما،
سارىباي، امانبىسىڭ، دەنىڭ ساۋ ما؟
قادىرلەس، ءتۇسىڭ وزگە زامانداس ەڭ،
اڭگىمە ايت، ءبىراز عانا كوڭىل اۋلا.
- قىز زەينەپ، تورە قىزى، سەن ءبىر ەركە،
بولدى ما اكەڭ بۇگىن ەلگە سەركە؟
ورداڭدى ءجۇز تۇيەگە ارتىپ الىپ،
كوشكەنىڭ- ۇرىككەنىڭ بە بۇگىن ەرتە؟
- ۇركەتىن قورقىنىش جوق ءبىزدىڭ باستا،
سارىباي، مۇنداي كەسەل ءسوزدى تاستا.
قاڭعىرىپ ويدا قالعان سورلى كەدەي،
دەنساۋلىق، جان امانىن كوڭىلگە ۇستا.
- كەلىپ ەم مەن ءبىر حابار سالايىن دەپ،
ەلىمە بولەك جاتقان بارايىن دەپ.
تەڭدەسىم سۇلۋ زەينەپ سەن بولعان سوڭ،
كەلىپ ەم قاتىندىققا الايىن دەپ.
- مەن ماقۇل بولار ما ەكەم سەندەي جاسقا،
ءمىنىپسىڭ كەدەي بايقۇس ءبىر قاقپىشقا.
ماياننىڭ بۇرىنعى كوپ جەلىگى جوق،
قولىمدا ساعان قارسى باتىر قاسقا.
- الارمىن قاسقا تۇگىل، الاڭدى دا،
تاۋ تۇگىل، ويراندارمىن سالاڭدى دا.
بويجەتكەن، ءوزىڭ تۇگىل، كارىڭ مەنەن
قىرعىنعا ءبىر سالارمىن بالاڭدى دا!
- قادىرلەس، ءسوزىڭ قايدا سىيلاسىڭا؟
كەسەل قىپ بوگەۋ سالما قيماسىڭا.
وڭگەرىپ ەسكى ءارۋاقتى ءجۇر ەكەنسىڭ،
بوگەندەي سالەم ايتقىن قۋ باسىڭا.
- ءاي، زەينەپ، ساعان ءمالىم مەنىڭ اتىم،
بولادى مايانبايدان تۋعان زاتىم.
ەكەنىن كىمنىڭ «قۋ باس» ءبىر كورەسىڭ،
ءوزىڭدى كەمشىلىككە قىلسام قاتىن.
- سارىباي، ساعان ايتام بەلگىلى ءسوز،
قاپيا كوش جونەكەي بولدىڭ عوي كەز.
ورداما ەرتەڭ كەشتە قىنامەندە،
كەلىپ قايت، كۇتىپ الام، ەستىسەڭىز.
توي بولار قىنامەندە وردامىزدا،
كورەسىڭ سىي- سياپات ورتامىزدا.
كەلمەسەڭ ءوزىڭ جولىق ءارۋاعىڭا،
تاپسىرىپ مەن قوسامىن ءدام مەن تۇزعا.
- ورداڭدى سانمەن تىكسەڭ بيە بايلاپ،
ورداڭا مەن بارامىن مايانبايلاپ.
تانىدىم ءسوز توركىنىن ايتپاساڭ دا،
مەنى الماق سەنىڭ كوڭىلىڭ ءجىپسىز بايلاپ.
كور قازبا بىرەۋگە دەپ، سۇلۋ زەينەپ،
ءوزىڭنىڭ قاپ جۇرمەسىن سورىڭ قايناپ.
ءارۋاعى مايانبايدىڭ جوق بولماسا،
بالەم سارت، تۇسىرەرمىن تاشكەنگە ايداپ.
- و، بالە، قىزىعىڭا مولىعايىن،
سەن كەلسەڭ، كوڭىلىم تىنىپ تولىعايىن.
كەلمەسەڭ، ءوز ءارۋاعىڭ وزىڭە عوي،
كۇتپەسەم، قاتىن بولىپ جولىعايىن.
- قاراساڭ، كىمىڭ بار ەد جان- جاعىڭا؟
ەگەسسەم جان پار كەلمەس سالماعىما.
امالىڭ قىرىق ەسەككە جۇك بولسا دا،
تۇسپەسپىن توقسان ەكى قارماعىڭا.
ەكپىنىم، قىز ويلايدى، جەلدەي ەسسە،
سارىباي كەلىپ قالار اجال جەتسە.
ارمانىم سوندا مەنىڭ بولماس ەدى،
قاسقاباي سارىبايدىڭ باسىن كەسسە.
تۋعىزسام الاۋىزدىق اراسىنا،
كەتەر ەد بەرەكەسى وڭشەڭ كەششە.
بۇلاردى كورگەن ادام اڭ- تاڭ قالعان،
ۋاعدانى نە دە بولسا، بايلاپ سالعان.
ەرتەڭ كەشتە كەلمەككە سەرت ايتىسىپ،
سارىباي كەيىنگى ەلگە كەتتى ارمان.
سارىباي ويلاپ باراد: « مىناۋ قالاي؟
بۇل جەردەن ساۋ شىقپاعىم ەكىتالاي.
بالاسى ەڭ ءبىر ەگىزدىڭ بىرگە تۋعان،
بارايىن انالىققا جاناسالاي.
انالىق اقىلى كوپ داڭعىل ەدى،
قالماي ما مەنى جاۋدان اراشالاي.
قاسىمدا جولداسىم جوق، اتىم جامان،
باسىما تۇسەر ەكەن قانداي زامان.
حان، قارانى كوندىرگەن انالىق ەد،
بارايىن مۇڭىمدى ايتىپ سوعان تامان » .
انالىق بايبىشەسى جويانبايدىڭ،
شەشەسى قالىبەك پەن قاسقابايدىڭ.
جۇرەتىن مال- جانىمەن ءبىر اۋىل بوپ،
جەڭگەسى ەگىنباي مەن بوگەنبايدىڭ.
كوشىپتى حان ورداسى كۇنى بۇرىن،
كوشكەن جوق ارتتاعى ەل، وتىر جيىن.
جول ءجۇرىپ كوك شولاقپەن تىنىم الماي،
جەتىپتى قالىڭ ەلگە كەشكىقۇرىم.
« كوپ جىلقى كوگالالى جەر قايىسقان،
يەسى بولار ما ەكەن ماعان دۇشپان؟
كورەرمىن نە بولسا دا ەرتەڭگى كۇن،
ايتەۋىر ءبىر اجال بار ءبىزدى قىسقان » .
ارالاپ كوپ جىلقىنى كەلە جاتىپ،
كەنەتتەن قالىبەككە جولىعىسقان.
قالىبەك سارىبايمەن نەمەرەلەس،
بالاسى ءبىر ەگىزدىڭ ءبىر تۋىسقان.
كەلدى دە قالىبەكپەن امانداستى،
سارىباي ەكى كوزدەن توكتى جاستى.
جۇگىردى اتتان تۇسە قالىبەك تە،
ءىنىسىن « باۋىرىم! » دەپ قويدى باستى.
- سارىباي، امانبىسىڭ، قاراعىم- اي،
جاۋ دەسە ارتتا قارۋ- جاراعىم- اي.
ەگەرمەن ەكى جاققا كەتتىك كوشىپ،
وي، داۋرەن، كۇن بولار ما باياعىداي؟
قۇت بولعان كەنجە اعاتاي ءجۇر مە امان؟
بارۋعا شاما دا جوق وعان تامان.
بايقاۋسىزدا قاسقاباي باستاپ كەتتى،
بولادى- اۋ، وسى ءىستىڭ ارتى جامان!
سارىباي قورلىق كورگەن كوپ جىلايدى،
بار ءسوزىن قالىبەككە دەپ جىلايدى.
اعەكە ەستىدىڭ بە مىنا ءسوزدى،
كەنجەنى « قۋباس » دەپتى، - دەپ جىلايدى.
- مەن كەلدىم ءوزىم جالعىز، ءسوزىم باياۋ،
استىمدا كوك شولاق ات، ءجۇرمىن جاياۋ.
باۋىرلاس تۋىسقان ەڭ، ەي، اعەكە،
اجالعا ەرتەڭگى كۇن بولدىم تاياۋ.
بەرسەڭىز كوك بەدەۋدى ءۇمىتىم بار،
كوڭىلىمدە قالماس ەدى بيتتەي قاياۋ.
قالىبەك مۇنى ەستىپ، كوپ جىلايدى،
ول داعى كەنجە قامىن جەپ جىلايدى.
جەڭەشەڭمەن ەكەۋمىز كەيىپ ءجۇرمىز،
« قارعىس اتقىر، قاسقاباي! » - دەپ جىلايدى.
جىلاۋلى جەڭەشەڭنىڭ ەكى كوزى،
ەرتە- كەش « كەنجەم » دەيدى ايتار ءسوزى.
جەرىم دەپ كوكسۋقياق جىلاعاندا،
ءىشقۇستا بىلايعى ادام بولادى ءوزى.
كوك بەدەۋ مەندە دە جوق بۇگىن، جانىم،
سەنەن ات اياعانىم، نە قىلعانىم؟
سۇراساڭ جەڭەشەڭنەن، بەرمەس پە ەكەن؟
ۇناتپاس ءارۋاقتىڭ جىعىلعانىن.
سارىباي ايتتى قىزبەن ءسوز بايلاعانىن،
ءبىر پالە قىز زەينەپتىڭ سايلاعانىن.
استىما مىنەر اتىم بولسا ەگەر،
سول قىزدىڭ كەلتىرمەس ەم ويلاعانىن.
زەينەپ قىز سالىپ تۇر عوي، بىزگە قارماق،
ەگىزدى ءبىر- بىرىمەن شاعىستىرماق.
ەرتەڭ كەش ورداسىنا بارماقشىمىن،
بولسا دا كوتەرىپ اپ، اۋىر سالماق.
الماقشى تورە قىزىن ەلدى ساتىپ،
قاسقاباي قىلا المايدى بىزگە ىنتىماق.
- قاسقاباي ازىپ كەتتى بىزدەن ءوزى،
قىز دەسە قىزارادى ەكى كوزى.
تۋرا ايتسا، جەڭەشەڭە قارسى شىعار،
قان توكپەك وسى كۇندە بار مىنەزى.
كوك بەدەۋ بايلاۋلى تۇر ۇيدە بۇگىن،
مىنبەك تۇر عوي، كورمەيدى ەشكىم ءتۇرىن.
كۇنىنە بەس بيەنىڭ ءسۇتىن ءىشىپ،
تۇرادى ويناق سالىپ يەن- تەگىن.
شىدەر بار ءتورت اياققا قويعان سالىپ،
قاسقاباي مىنە الماي ءجۇر بەدەۋدى الىپ.
الام دەپ نەشە ناۋبەت قولىن سوزىپ،
بۇل كۇندە توقىراپ تۇر كوڭىلى قالىپ.
ايتەۋىر، ءتىرى ءجۇرمىز ولمەگەن سوڭ،
كەنجەنىڭ التىن ءجۇزىن كورمەگەن سوڭ.
قۇتىرتتى ەر قاسقاباي ەلدىڭ ءبارىن،
ەرىكتى ارەڭ ءجۇرمىز بەرمەگەن سوڭ.
ءبىر ءۇي بار كوك بەدەۋگە تىگىپ قويعان،
جەڭەشەڭ جاڭىلعان جوق اقىل- ويدان.
امان بوپ كەنجەتايدى كورسەم دەيدى،
ءولىم عوي ايرىلعانىم جالعىز تايدان.
باسىنا نوقتا سالىپ ويناقتاتىپ،
ءۇش مەزگىل جەر شوبىنەن تۇرار تاتىپ.
كەشكە اكەلىپ باعادى ۇيگە بايلاپ،
ەشكىمگە بەرە المايدى جايتاڭداتىپ.
جەڭەشەڭ كەشە ماعان اقىلداسقان،
(بالادا جالعىز ماعان جاقىنداسقان. )
جىلاسا ەرتەلى- كەش جان شىداماس،
قاسقابايعا ەمشەگىنىڭ ءسۇتىن شاشقان.
وزىڭە ايتاتۇعىن ءبىر اقىلىم:
دەيمىن عوي جولى بولماس بۇزاقىنىڭ.
اۋىزدان شىققان ءسوزدى شىعارمالىق،
قويماسىن ءبىرى ءبىلىپ قياڭقىنىڭ.
بالالىق قىلما، سارىباي، ەي، قاراعىم،
بوتەن دەپ ويلاي كورمە، مەن- جاقىنىڭ.
سۇراساڭ، جەڭەشەڭنەن اتتى بەرمەس،
تىلىنە ەش ادامنىڭ ەرەر ەمەس.
اۋەلى، ەل جايىنان حابار بەرىپ،
كورىسىپ جەڭەشەڭمەن بار دا تىلدەس.
كورەسىڭ كوك بەدەۋدى ءقازىر بارساڭ،
كوك بەدەۋ ىمىرت بولماي ۇيگە كىرمەس.
قاپىسىز جابدىعىڭدى ال، تۇگەل جايلاپ،
بابا شال كوك بەدەۋدى جۇرەر بايلاپ.
بەلگىلى كوك سەمسەر مەن اق ساۋىتتى،
الا شىق ەر توقىممەن تاعى سايلاپ.
ءتۇن بولا اتتان سالسام، قاپى قالما،
وسىنداي قايلامەن ال، سۇراپ الما؟
اتتانداعان كەزىمدە مىنە الماساڭ،
ايىرىلدىڭ كوك بەدەۋدەن، امال بار ما!
دالادا مەن جۇرەمىن جىلقى باعىپ،
ايتارسىڭ جەڭەشەڭە مۇڭدى شاعىپ.
ءجون سوزگە ات بەرۋى ەكىتالاي،
جەڭەشەڭ بىلمەي قالسىن، ءجۇرمىز ناعىپ؟ ! »
سارىباي ەلگە تامان ءجۇرىپ كەتتى،
كەش بولا انالىققا كەلىپ جەتتى.
انالىق سارىبايدى كورگەننەن سوڭ:
« ساعىنتقان، قاراعىم! » - دەپ زار ەڭىرەپتى.
سۇرايدى جىلاپ تۇرىپ ەلدىڭ جايىن،
سارىبايدىڭ ايتاتىن ءسوزى دايىن.
- قازاققا باسشى بولىپ ولجا سالعان،
قاراعىم، امان با ەكەن كەنجەتايىم؟
قايعىدا- جۇرەگىم قان كۇندە مەنىڭ،
كەلگەنىڭ جاقسى بولدى- اۋ، قالقام سەنىڭ!
جالعىزىم نە كۇيدە ەكەن، و، دۇنيە- اي،
بالا ەدى قايعىرعانى سول كەنجەنىڭ؟ !
قايعىنىڭ ءبارىن ايتىپ وتىر قوزعاپ،
تۇيەدەي بوتاسى ولگەن وتىر بوزداپ.
ازدان سوڭ ۇيگە كىرىپ سۋسىن بەردى،
سارىباي الار ءىستى وتىر بولجاپ.
قالىڭ ەل بەيعام جاتىر ساقتانباعان،
جىگىت جوق قانجىعادا ماقتانباعان.
كەش بولىپ، كوز بايلانعان مەزگىل ەدى،
ەستىلدى قاتتى سۇرەن اتتانداعان.
شۋ ەتىپ جۇرتتىڭ ءبارى ۇدىرەيىستى،
قۇلاققا تۇنگى داۋىس قانداي كۇشتى.
وزىنە كەرەكتىسىن جيناپ الىپ،
سارىباي سىرتقا قاراي قۇستاي ۇشتى.
داۋىسقا اتتانداعان ەلەۋىرلەپ،
شال مەنەن كوك بەدەۋ دە ارپالىستى.
سارىباي جەتىپ بارىپ اتقا تامان،
ەر سالدى ءۇش ايىلدى بولماي شابان.
ايىل تارتىپ مىنۋگە مۇرسا كەلمەي،
سەكىرىپ ءمىنىپ الدى ول جالما- جان.
ۇستىنە بەدەۋدىڭ تەز ءمىندى بارىپ،
ءبىر شوقتىق، ءبىر ساۋىرعا ءتيدى بارىپ.
كوك بەدەۋ شىققان الگى ايعاي جاققا،
ادامداي تارتىپ باراد تۋرا سالىپ.
كىدىرىپ، ايىل تارتىپ، ءمىندى جايلاپ،
بارادى جۇرگەن سايىن كوزى جايناپ.
داۋىستى اتتانداعان كەلىپ تاپتى،
سول جەردە ەر- تۇرمانىن الدى ىڭعايلاپ.
قالىبەكپەن ەكەۋى كەتتى ءجۇرىپ،
ەل بەيبىت، مال جايىلىپ، قالدى تىنىپ.
ءبىر بەتكە جان جۇرمەيتىن شىعىپ كەتتى،
بارماققا ەرتەڭ قىزعا ءسوز ءپىسىرىپ.
سارىباي بولدى رازى جولداسىنا،
بىلەدى قاس قىلماسىن ءوز باسىنا.
زەينەپپەن ءسوز بايلاسقان ۋاقىتى سول-
بارماقشى كەشكە حاننىڭ ورداسىنا.
ءبارى جاۋ ونداعىنىڭ سارىبايعا،
كىرمەكشى سويتسە داعى ورتاسىنا.
بەكىنىپ تاۋدا جاتتى كەشكە دەيىن،
جەڭىستەن تۇر الدىدا ءقاۋىپ بەيىم.
- قالىبەك، الدا جالىم، ەي اعەكە،
تىڭداڭىز، ءبىر كەڭەستى مەن سويلەيىن:
« بۇل ءىسىم- تىلەگەنىم ءوز باسىما،
بارامىن كەشكە حاننىڭ ورداسىنا.
قول بۇلعاپ اجال ماعان تۇرسا داعى،
وتىرام قىزدىڭ بارىپ وڭ قاسىنا.
وردادان امان شىقسام ولمەي ەگەر،
جوق بولسا قارىزىم كىمدە، ات قاسىمدا؟ »
قالىبەك مۇنى ايتقان سوڭ ەڭىرەيدى زار،
- قاراعىم، اينالايىن، بالا سۇڭقار،
وردادان شىققان كەزدە ات بەرمەسەم،
قالايدا سەنىڭ قانىڭ موينىمدى الار.
وسىلاي بۇل ەكەۋى سەرت ەتىستى،
سارىباي بويعا جيدى بارلىق كۇشتى.
ءقاۋپى جوق ات، قارۋدان بۇگىنگى كۇن،
كورسەتپەك حان وردادا قيىن ءىستى.
استىندا ەكەۋىنىڭ ەكى تۇلپار،
بەت قويىپ حان ورداعا قۇيىلىستى.
ورداعا تاياۋ كەلىپ اياڭداعان،
حانىمىز ارداقتى دەپ ايانباعان.
وردانىڭ قارسى الدىندا جانعان وت بار،
ءمانىسىن بۇلار دا جوق بايانداعان.
كەلەدى جانعان وتقا اڭ- تاڭ قالىپ،
قىز تۇردى نەشە ءتۇرلى قايلا سالىپ.
وردانى سەگىز قانات تۇر سىرتىنان،
جاياۋلاپ سانسىز كىسى قاماپ الىپ.
ءبارىنىڭ قولدارىندا قارۋى مول،
وتۋگە مۇمكىن ەمەس توپتى جارىپ.
ەكى ەر جول ۇستىندە كەڭەسەدى،
ات باسىن تارتىپ ءبىراز تۇرا قالىپ.
قالىبەك اقىل ايتتى ىنىسىنە،
ءوزىنىڭ بىرگە تۋعان جىنىسىنا.
- قاراعىم، اجال ايداپ باراسىڭ با،
تورەنىڭ مىنا سانسىز قىلىشىنا؟
- وسى ما ماعان قارسى قۇرعان قارماق؟
قولداسا سەرپىپ شىعام قونعان ءارۋاق.
قايتەمىن تىرلىكتە بۇل اياپ جاندى،
ايتەۋىر، ءبىر وتەدى دۇنيە بەيباق.
نە قىلام بۇل تىرلىكتە اياپ جاندى-
بارماققا نە دە بولسا دايىندالدى.
بوگەندى « قۋباس » دەگەن سوزگە بولا،
وعان قۇربان قىلماقشى، شىقسا جاندى.
ۇستىندە اق ساۋىت بار، قولدا سەمسەر،
قورامساق- ءبارى تولىق ايبىندى ەر.
كۇشى الىپ، ادۋىندى، ءتۇسى سۋىق،
سوعىسقا جاس كۇنىنەن بولعان شەبەر.
جەرى جوق ءقاۋىپ ويلاپ وكىنەتىن،
قارۋى ءبىر باسىنا ابدەن جەتەر.
تىزگىنىن كوك بەدەۋدىڭ تۇرە سالىپ:
« قالىبەك اعا، - دەدى، - باتاڭدى بەر! »
قالىبەك جالىنادى اتاسىنا،
ءىنىسى قولىن جايدى باتاسىنا.
- جاراتقان جالعىز اللا، ءبىر وڭعارساڭ،
ادامنىڭ تۇزەتۋشى ەڭ عوي قاتاسىن دا.
سارىباي، تىلەپ تۇرسىڭ، مىنە، باتام:
قولداسىن ءارۋاق قونعان مايان اتاڭ.
جول بەرسىن قىرىق شىلتەن، عايىپەرەن,
وڭداسىن ءتاڭىر باستاپ بولسا قاتاڭ!
باتا الىپ بالا سارىباي قادام باستى،
سول كەزدە ون التىعا كەلگەن جاسى.
ءۇش جۇزدەي قىلىش العان ادام بار ەد،
اياڭداپ سوعان بارىپ ارالاستى.
كورەدى قىزدى تورە تاڭىرىندەي،
ول اينىسا، بەينە اللا امىرىندەي.
قولىنا قىلىش العان جەسەكشىلەر3,
جاۋسىراپ اڭساپ تۇرعان ءبارى بىردەي.
سارىباي كەلە جاتىر قادام باسىپ،
جەندەتتەر بىرگە ءجۇردى قاتارلاسىپ.
ۇر دەمەي قىلىش ۇرماس ەشقايسىسى،
تۇر پىسى قىز زەينەپتىڭ سونداي اسىپ.
اتتا تۇر ەكى جۇزدەن ارتىق كىسى،
ول داعى ىستەپ قويعان قىزدىڭ ءىسى.
ءبارىنىڭ قىزسىز قيمىل ەتەرى جوق،
كورىنبەك اقىر قىزدىڭ ءبىر بەلگىسى.
قاراي كور، مايانبايدىڭ بالاسىنا!
اسكەردىڭ جاياۋ كىردى اراسىنا.
زەينەپپەن سەرت ايتىسقان ۋاقىتى سول،
كىرمەكشى حاننىڭ سۇستى ورداسىنا.
كەلەدى بالا سارىباي ۇيگە تامان،
بولار دەپ، بۇگىن باسقا قانداي زامان.
ءبىر اۋىز ءجون سۇرايتىن ادام دا جوق،
تورەنىڭ جاۋسىراعان ءتۇرى جامان.
ورتاسىن كوپ تورەنىڭ ارالايدى،
بەتىنە ءبىر ادامنىڭ قارامايدى.
كەشەگى ويناپ جۇرگەن جاس بالا ەدى،
كوپ ادام سارىبايدى تانىمايدى.
جان- جاقتان جاياۋ كىسى تۇرعان باعىپ،
كەلەدى بالا سارىباي قايقاڭ قاعىپ.
سامساعان سارى قولدىڭ اراسىندا،
كەلەدى قورقىنىشسىز بالا ناعىپ؟
اتتىنى الىس قويعان انادايعا،
بىرەۋ جوق سونشا توپتان تۇرعان جايعا.
ورداعا ويران- اق دەپ كىرىپ كەتتى،
مۇندايدا جىگىت ءسوزىن قىز سىناي ما؟
سارىباي قالار ەمەس سوزدەن تايىپ،
قولدايدى اتا مايان، ەرەنعايىپ.
ورداعا ءسان- سالتانات قۇرعان ەكەن،
تاستاپتى ەسىك، تورگە كىلەم جايىپ.
ءبىر قاراپ سارىبايعا سۇلۋ زەينەپ،
قالادى قاجىماس دەپ ول ازايىپ.
قولىنا سۇلۋ زەينەپ سىبىزعى العان،
قاسىندا كوپ قىز وتىر انگە سالعان.
ءبىرى دە كوپ اسكەردىڭ ۇيگە كىرمەي،
ءبارى دە سىرتتا قالدى قىلىش العان.
قارايدى سۇلۋ زەينەپ ەرگە تامان،
سارىباي كەپ وتىردى تورگە تامان.
جايناعان التىن تۋداي ايباتى بار،
قورقىنىش كوڭىلىندە جوق، ءتۇرى جامان.
سارىباي قىزعا ايتادى: -كەلدىم ساعان،
نەندەي سىي بەرمەكشى ەدىڭ، كەلسەم، ماعان.
مەن ولسەم، ارتىمدا بار سانسىز ەگىز،
سەن ولسەڭ، جەتەر مە ەكەن تايعا باعاڭ؟
- سارىباي، ەي، بەيشارا، كەدەي سورلى،
باسىڭا جيناپ كەلدىڭ اجال توردى.
ىشىنە حان وردانىڭ كىرەتۇعىن،
بار ەدى نە جۇمىسىڭ الدە و عۇرلى؟
- ءبىر ويران كەلىپ ەدىم سالايىن دەپ،
ورداڭدى ءدال ورتادان جارايىن دەپ.
تەڭدەسىم، سۇلۋ زەينەپ، سەن بولعان سوڭ،
كەلىپ ەم توقالدىققا الايىن دەپ.
- مەن سەندەي جان كورگەم جوق اۋرە- سارساڭ،
قىز الماق ەكەنسىڭ عوي ويدا قالساڭ.
بەتىڭە « مەن » دەگەنىڭ تاڭبا بولار،
جارايدى مەنى قويىپ، شەشەڭدى الساڭ.
- زەينەپ- اۋ، بىلەمىسىڭ مەن- سارىباي،
مەن ساعان كەتە المايمىن ءبىر دارىماي.
بولسىن- اق سەنى الماسام، شەشەم قاتىن،
بولسىن با، ماعان تيسەڭ، قۇلجابەك باي؟
- كوڭىلىڭدى كەدەي سەنىڭ جاي قىلايىن،
باسىڭا ىزدەپ كەلسەڭ، قايعى دايىن.
قاڭعىرىپ ويدا قالعان سورلى كەدەي،
اكەمدى ساعان تيسەم، باي قىلايىن!
- اۋىلىم كوشىپ قوندى كەڭشىلىككە،
قىز زەينەپ سەنى المايمىن تەڭشىلىككە.
« قايلاقى ەل بۇلدىرگەن ءدۇزقارا » دەپ،
الارمىن، بۇرىمىڭدى كەسىپ، كەمشىلىككە.
- ساداعا كەت، سەن مەنىڭ ار جاعىما،
لايىق جازاڭ دا بار قالجاعىڭا.
باسىما باعىم قونعان وسى كەزىم،
سەن تۇگىل، بوگەن جۇرمەس زاردابىما.
قاڭعىرىپ وي مەن قىردى كەزىپ كەلىپ،
ءىلىنىپ وتىرسىڭ عوي قارماعىما.
اسىققان اجالىنا سورلى كەدەي،
جەتە مە كوزىڭ ءتىرى قالماعىڭا؟
- ءجون ساعان ءمان- جايىمدى الساڭ ۇعىپ،
جاۋ دەسە مايان جاتپاس ۇيدە بۇعىپ.
شاشىڭدى كەسىپ، ءتىلىپ تابانىڭدى،
ەلىڭدى مەن شابارمىن ويناپ- كۇلىپ.
ەكپىنى سارىباي ەسىپ تۇر،
كوڭىلى قاۋلاپ ءوسىپ تۇر.
ايتقان ءسوزى قىز كوڭىلىن،
قىلىشتاي بەينە كەسىپ تۇر.
« قاراعايداي كوپ تورە،
قايعى كورسەم ولمەكسىڭ.
ايعاي سالىپ شاقىرسام،
امىرىمە كونبەكسىڭ.
قوراعا كىرگەن قوياننىڭ
تەز اجالىن بەرمەكسىڭ »
تورەلەر كىردى جىپىرلاپ،
بوساعا كەتتى سىقىرلاپ.
اپىر- توپىر كوپشىلىك
كىرىپ جاتىر تىپىرلاپ.
الدىمەنەن بەكەتاي
كەلىپ كىردى سىپىلداپ.
بالا سارىباي بايقايدى،
جاۋدان نەگە تايسايدى.
- ەي، جىگىتتەر، بۇيتپەڭدەر، -
دەپ ءتور جاققا تايقايدى.
تۋىسىڭ بىرگە زامانداس،
قىزعا ەرمە، - دەپ قالپايدى.
اسىعىپ كىرگەن بەكەتاي،
اشۋمەن باسىن شايقايدى.
سارىباي سەمسەر سۋىردى،
اپشىسىن جاۋدىڭ قۋىردى.
الدىمەن كىرگەن بەكەتاي-
ونىڭ كوڭىلى سۋىندى.
تورەگە سالدى كۇدەردى،
اجالعا بەرمەس شىدەردى.
حان وردانىڭ ىشىندە
سۋىرىپ الىپ سەمسەردى،
ءۇش- ءتورت بۇلعاپ جىبەردى.
بىرەۋلەر قالدى وكىرىپ،
بىرەۋلەر جاتتى سەكىرىپ.
قان شىققان سوڭ، قايراتقا
سارىباي الدى بەكىنىپ.
ءتور جابىقتى قىلىشپەن
بىت- شىت قىلدى ەكى ۇرىپ.
سەكىرىپ قۇستاي ۇشادى،
قايراتپەن قىلعان ءىسى ەدى.
ايتىلعان سوزدە قاپى جوق،
ءوزى دە شاپشاڭ كىسى ەدى.
وردادان سىرتقا سەكىرىپ،
تيىنداي ىرعىپ تۇسەدى.
سارىباي شىقتى ول جاياۋ،
جاتپاعان ءالى جۇرت وياۋ.
قانداي كۇيدە بولاد دەپ،
قالىبەك تە تۇر تاياۋ.
قاجىماس ول دا ەر ەدى،
سارىبايدى كورەدى.
جەتەلەگەن بەدەۋدى
كولدەنەڭ اكەپ بەرەدى.
سارىباي اتقا مىنەدى،
قالىبەك سوندا كۇلەدى.
تاڭ مەزگىلى اي تۋعان،
ات ماڭدايىن ءدال قويىپ،
ايعا تامان جونەلدى.
اتتى اسكەر حابار سوندا العان،
ايعايلاپ ۇران قىز سالعان.
استىندا قاسقا تۇلپار بار،
قاسقاباي باتىر ءىز شالعان.
ەر قارۋى- بەس قارۋ،
تۇزەتىپ الىپ اڭعارعان.
جەلىپ كەتكەن ەكەۋگە،
تاياۋ كەلدى جاندارمەن.
سارىباي ارتقا قارايدى،
قايرات پەن كۇشكە بالايدى.
جاۋدان بەتى قايتپاعان
جاقىنداپ قاسقا جانايدى.
مۇنداي ەمەس تولعاۋلى،
كورگەن باتىر تالايدى.
ءتۇن ىشىندە كورسوقىر،
سارىباي بىلمەس بۇل جايدى.
« اتىمدى ۇستا، كاكە » ، - دەپ،
قالىبەككە قارايدى.
جاۋ جاقىنداپ تاياندى،
شاقىردى ءارۋاق ماياندى.
وڭمەڭدەپ قۋعان تورەگە،
وق اتۋعا تاياندى.
سەكىرىپ اتتان تۇسەدى،
تاۋەكەل دەگەن ءىس ەدى.
قاسقابايدى ايداعان
اجالدىڭ ازۋ ءتىسى ەدى.
قورامساققا قول سالدى،
ءبىر سالعاندا مول سالدى.
سەگىز قايىڭ، ءبىر شويىن،
توعىز وقتى قولعا الدى.
شاعىنداپ سالار كىسى ەمەس،
جەتپەيتىن ونىڭ كۇشى ەمەس.
توعىز وقتى قاباتتاپ،
تۇگەل سالىپ تارتادى-
ايانار جەرى بۇل ەمەس!
تابانداپ تۇرىپ تارتادى،
جاس قايراتى ارتادى.
قاراڭعى ءتۇننىڭ ىشىندە،
كومەسكىلەپ دارىتادى.
زىمىراپ وق كەتەدى،
قاسقا اتتى ەرگە جەتەدى.
قىناپتان شىققان شويىن وق
توڭكەرىپ تاستاپ وتەدى.
تاعى دا ارمان كەتەدى،
اجالدىعا جەتەدى.
قاباتتاپ شاپقان كوپشىلىك،
ون سەگىز وردەن وتەدى.
وسىعان تاعدىر باستاپتى،
قىناداي قىرىپ تاستاپتى.
يەسىز شاۋىپ، بوس كەلگەن
تانىدى قالىبەك قاسقا اتتى.
- توقتا، سارىباي، قاراعىم،
بىلعاندى قانعا بالاعىڭ.
جەڭەشەڭنىڭ قارعىسى- اي،
قاراشى جالعان شولاعىن.
ورىنىڭ بولسىن ءجانناتتان،
بار قانشا باسقا امالىم؟ !
ايىردىڭ، قالقام، جاعاڭدى،
سىلەيتىپ اتتىڭ اعاڭدى.
جالعاندا كەگىم ءبىر بىتپەس،
قاندىردىڭ، تورە، تاباڭدى.
كەتىرەرمىن سىنىڭدى،
كوپ قىلارمىن كۇنىڭدى.
وي، باۋىرىم، قاسقاباي،
ءبىر قاسقاعا جۇزبەنەن
بىتىرەرمىن قۇنىڭدى.
توقتا، سارىباي، تارت قولدى،
بولدىق بۇگىن قان جولدى.
ەلدى جيىن قىلايىق،
بوگەلمەي ەندى نەعۇرلى.
سونى ايتىپ، مىنگىزدى اتقا سارىبايدى،
اتقان وق سارىبايعا دارىمايدى.
توقتاماي سول جۇرگەننەن ءجۇرىپ بارىپ،
كوكسۋدان ىزدەپ تاپپاق بوگەنبايدى.
شىقتى دا بىلاي تامان اقىلداستى،
كەتۋدى ءجون ءبىلدىرىپ ماقۇلداستى.
« جەڭەشەڭ بۇل حاباردى ءبىلىپ قالسىن،
حابارسىز قالسا ارتىمىز، وڭ بولماس- تى » .
سونى ايتىپ ەلگە تامان كەلدى جەتىپ،
كەتپەككە انالىققا حابار ەتىپ.
انالىق ۇيقىلى- وياۋ جاتىر ەكەن،
تۇسىنا جەتىپ كەلدى دۇبىرلەتىپ.
توقتادى جەتىپ كەلىپ ۇيگە تاياۋ،
قان جۇتقان ەكەۋىنىڭ كوڭىلى قاياۋ.
- قان توگىپ، ءبىز قايعىنى تاۋىپ كەلدىك،
جەڭەشە، جاتىرمىسىڭ ۇيقىلى- وياۋ.
انالىق: -بۇل كىم، - دەدى، - كەلىپ تۇرعان،
ەركىندەپ تۇلپار اتپەن جەلىپ تۇرعان؟
قان توكتىك دەگەندەرىڭ نە دەگەن ءىس،
وڭاي ما كىسى ءولتىرۋ، وي، انتۇرعان؟ !
ايرىلىپ كوك بەدەۋدەن قالدىم كەشە،
بولعان جوق ولتىرگەنىڭ ەلگە ەسە.
بوگەنباي باتىر
قانشاسىن ولتىرسەڭ دە پايداسى جوق،
قاسقاباي مەن يت تورە ەل بيلەسە.
سويلەيدى ەكەۋ بارعان ەلدەن ساياق،
ايتادى ىستەگەنىن باستان- اياق.
- ولگەنىن نەشە كىسى بىلمەي قالدىق،
ءوزىمىز امان كەلدىك جەمەي تاياق.
تابىلار ايتپاعانمەن ءسوزدىڭ شىنى،
قىلىشتى سىيعىزباي تۇر قاندى قىنى.
قان تولىپ ەكى كوزگە كورمەي قالدىق،
ولگەنى نەشەۋ ەكەن، الدە كىمى؟
قاسقاباي ءولدى ءبىراق جازىم تاۋىپ،
سوعىستا تۇرا المادىق قىلماي ءقاۋىپ.
قارعىسىڭ سول بەيباققا ءدال كەلىپتى،
قارعاپ ەڭ، ىقىلاسپەن ەمشەك ساۋىپ.
ايتپاڭىز بۇل حاباردى باسقا جانعا،
ەرتەڭ كىسى سالىڭىز تورە- حانعا.
قىز بەرەم دەپ، ۇلىمدى ءولتىردىڭ دەپ،
ىرگەڭدى بولەك ساپ ال ەرتەڭ تاڭدا.
انالىق دەدى سوندا: - جۇرەگىم- اي،
قاسقاباي، قايران ۇلىم، تىرەگىم- اي.
ءارۋاعى اتەكەمنىڭ امان قويماس،
قارعاپ ەم، كەلگەن ەكەن تىلەگىم- اي!
سىلەسى ءارۋاقتىڭ امان قويماس،
ەجەلدەن تۇقىم ەدىڭ قانعا تويماس.
ءسوزىنسىز كەنجەتايدىڭ ءىس قىلماڭدار،
تەز بارىپ سول سابازبەن ابدەن ويلاس.
مۇنداعى جۇرتتىڭ اۋزىن تىيعىزامىن،
تورەنى ءبىر قاۋىزعا سىيعىزامىن.
تاڭ اتا قۇلجابەككە كىسى سالىپ،
مال- جانىن قۇرباندىققا قيعىزامىن.
ەكەۋى « قوش » دەپ، تۇندە كەتتى ءجۇرىپ،
تۇرمادى بۇل وڭىردە از كىدىرىپ.
جول ءجۇرىپ سەگىز كۇندەي تىنىم الماي،
بەلگىلى سارىشوقىعا جەتتى كىرىپ.
وتىر ەد سارىشوقىدا قارت بوگەنباي،
كەيىنگى ەل شابىلدى ما، مىناۋ قالاي؟
ەلدىڭ قايدا ەكەنىن بىلگەن جان جوق،
كورەر مە، بۇدان بىلاي ەكىتالاي.
ۇمىتتەي وسى كەزدە ەلبەڭ ەتىپ،
قىرقانى شىقتى ەكى اتتى جان اسالاي.
جاس تۇلەك ەرلەرى بار بىرگە وتىرعان،
سەلت ەتىپ كارى- جاسى قالدى قاراي.
ەكى ادام كەلە جاتىر بۇلكەكتەتىپ،
قارايدى وتىرعاندار ەلەڭ ەتىپ.
ەلەۋلى كوزى وتكىر ەد بەكسۇلتاننىڭ،
تانىدى كوك بەدەۋدى كوزى جەتىپ.
- تانىدىم قالىبەكتىڭ شىن ەكەنىن،
بىلمەدىم كوك بەدەۋدى كىم مىنگەنىن.
ءبىر حابار كەيىنگى ەلدەن ەندى بولدى،
كارى اعا، بىلدىك ەلدىڭ قايدا ەكەنىن.
بوگەنباي مۇنى ەستىپ ەڭىرەيدى زار:
- بولعانعا جانىم قۇربان ەلدەن حابار.
تەك ەمەس كەيىنگە ەلدىڭ قاپ قالعانى،
ايتەۋىر، ۇلكەن سويقان ءبىر سۇمدىق بار.
دەگەنشە، اناۋ- مىناۋ كەلدى جەتىپ،
استىندا ەكى تۇلپار ەكپىندەتىپ.
حال- جايدىڭ كورگەن- بىلگەن ءبارىن ايتتى،
جىلاسىپ بولعاننان سوڭ كورىس ەتىپ.
ايتادى ىستەلگەننىڭ ءبارىن قويماي،
كەتكەنىن تاعى ايتتى قانعا تويماي.
ولگەنىن قاسقابايدىڭ ەستىرتىپ ەد،
بوگەنباي: « وي، باۋىرىم! » - دەپ سالدى ويباي.
ىشىنە قارت باتىردىڭ قاپتادى شەر،
ماڭايىن جيناپ الدى بوگەنباي ەر.
- تورەنىڭ وسى كۇنىن كوپ قىلايىن،
بۇلاردى قىسقان ەكەن ءبىر ارام تەر!
ەلىنىڭ ات شاپتىرىپ ءبارىن جيدى،
قايراتىن، اشۋلانىپ، كارىن جيدى.
- حان بولعان قۇلجابەكتىڭ قىلىعىنا،
اقىل تاپ ەندى، ەلىم، ءبارىڭ، - دەيدى.
- بالالار الىپ كەلگەن ەلدەن حابار،
كىم بولسىن سىزدەن باسقا اقىل تابار.
قالعانشا قاسىقتاي قان كورىپ الدىق،
ءبىر جان جوق جارلىعىڭنان تىستا قالار.
قايتارىپ، ەلدى باستاپ كەلەسىڭدەر،
قارسىلاسسا، جازاسىن بەرەسىڭدەر.
ول داعى تولىپ جاتقان اتالى جاۋ،
بارعان سوڭ اقىلداسىپ كورەسىڭدەر.
مايانباي بەيىتىنە تىلەۋ تىلەپ،
باتا الىپ سودان بىلاي جۇرەسىڭدەر.
اق تۋىن مايانبايدىڭ السىن سارىباي،
ارتىنان باسقالارىڭ ەرەسىڭدەر.
بەيىتى- مايانبايدىڭ ون بەس كۇندىك،
جىگىتتەر اتقامىنەر قالماسىن تۇك.
بۇل تورە حاندىق قۇرىپ، ەل ءبۇلدىردى،
شۋلاتىپ قالىڭ ەلدى، مەنى كۇندەپ.
ولگەنى قاسقابايدىڭ ەكى جارا،
تورەنىڭ بۇل قىلعانى بىتپەيتىن كەك.
سول كۇندە مايانبايدان جەتى كەنجە،
ۇلكەنى سارىباي مەن بەكسۇلتان- دى.
تۇمانبەك، جۇمانبەك پەن ەر ايدارقان،
ءاربىرى مىڭ كىسىلىك جاۋىنگەر- ءدى.
اتتارىن جەتەۋىنىڭ تۇگەل ايتساق:
سادىربەك پەن تىنىبەك ەندى ەكەۋى.
ون بەس پەن جيىرمادا بۇل جەتەۋى،
سارىباي- ون جەتىدە ەڭ شەبەرى.
ساعىمداي ساداق جەتپەس قايلا- ءادىسى،
اقىلشى، جول تاباتىن كەمەڭگەرى.
ءبارىنىڭ الدىنداعى التىن قازىق-
اقىلمەن كەڭەس بەرەر بوگەن ەرى.
بارلىعى ءبىر ماياننان جالعىز تەكتى،
قاي- قاشان ەگەسكەنگە بەرمەس كەكتى.
مال ايداپ، قوسىن ارتىپ، باستاپ قولىن،
بەيىتىنە مايانبايدىڭ ءجۇرىپ كەتتى.
كوكسۋدا جايىن جاتقان بيە بايلاپ،
اتتاندى مىڭداي كىسى « مايانبايلاپ » .
بەتكە الىپ دۇيسەنبىنى- ءساتتى كۇندى،
كۇزەككە كوپ جىلقىنى ءجۇردى ايداپ.
جاراتتى قوس- قوس تۇلپار جاس باتىرلار،
ىشىندە بوگەن سۇڭقار اقىل تابار.
جىلقىدان نار قىزىلدى ۇستاتادى،
ماقتاعان ءتول اتى ەدى جانى قۇمار.
مىنگىزىپ نار قىزىلدى سارىبايعا،
اق تۋىن مايانبايدىڭ بەرىپ قولعا.
قايتارىپ كوك بەدەۋدى قالىبەككە،
بايىرعى مال تۇقىمى دەپ، قولتۋما.
جاراتتى بەكسۇلتان جاس اقكەكىلدى،
جانۋار ەر مىنەتىن ات سەكىلدى.
قۇنانىندا ەلۋ تۇيە بەرىپ العان،
ەر ءمىنىپ، جاۋعا شاپسا باپ سەكىلدى.
ماياننىڭ ساڭلاقتارى جيىلىپ اپ،
تورەگە سالماق بولدى ءبىر وكىمدى.
جوق ەكەن كەلگەندەردىڭ بىرەر جاتى،
كەلسىن دەپ كۇتىپ جاتتى كۇننىڭ ءساتى.
اكەسى مايانبايدان بەرى قاراي،
ءسات تۇتقان دۇيسەنبىنى بوگەن قارتى.
ءتورت بوز ات ءتورت دىڭگەككە قويدى بايلاپ،
سايلاندى سەگىز باتىر قارۋ سايلاپ.
اق تۋىن مايانبايدىڭ جەرگە شانشىپ،
بوگەنباي ۇران سالدى: «مايانبايلاپ!»
موينىنا كەمەر بەلبەۋ تۇردى سالىپ،
كەيدە ەسىن جيىپ الىپ، كەيدە تالىپ.
« اتەكەم، ارۋاعىڭمەن بەر شاراپات،
بۇل كۇندە بالاڭ، - دەيدى، - بولعان عارىپ » .
كۇن ىستىق، اۋە قايناپ دۋىلداعان،
حالىق كوپ قورشاپ سىرتتان شۋىلداعان.
بوگەنباي كوپ زارلانىپ جىلاعاندا،
جايقالىپ، تۋ سوزىلىپ سۋىلداعان.
« جاساعان بەردى، - دەيدى، - تىلەگىمدى،
دۇشپاننان قايتارماسىن جۇرەگىمدى.
كوپ بارساڭ، قولعا بايلاۋ بولاسىڭدار،
سەگىزىڭ توقتاتىڭدار جۇرەگىڭدى » .
بايلاۋلى ءتورت بوز اتتى ايتىپ سويدى،
جيىلعان جۇرت قىمىز بەن ەتكە تويدى.
باسشىسى سەگىزىنىڭ سارىباي بوپ،
بەلگىلى شەتقۋرايعا بەتتى قويدى.
بوگەنباي باتا بەردى بالالارعا،
ساقتاسا جالعىز اللا پالە بار ما؟
نە جامان كوپ جاماندى كومەككە ەرتىپ،
اجالىڭ جەتىپ تۇرسا شارا بار ما؟ !
- اقىلىڭ ءوسسىن، ىرىسىڭ،
ءبىلىنسىن جاۋعا دىبىسىڭ.
سارىبايعا قارسى كەلمەڭدەر،
قارسى كەلگەن ادامنىڭ
تۇقىمى وسپەي قۇرىسىن!
جاۋعا شاپسا تۋرايتىن،
ۇستاعان قولعا قىلىشىڭ.
سەگىزىڭ بارىپ تورەنىڭ،
ءبىتىرىپ قايت جۇمىسىن.
سەگىزى تۇلپارلارىن مىنگەن باپتاپ،
نايزاسىن، بولات قىلىش العان ساپتاپ.
باتاسىن قارت بوگەنباي بەرگەننەن سوڭ،
بەيىتتەن تۋرا شاپتى « ءارۋاقتاپ » .
ءبارىنىڭ تىلەگەنى وسى بولدى:
امان- ەسەن قايتا كەپ، ءدام- تۇز تاتپاق.
سەرپىلىپ توپتان شىعىپ تۇزەلەدى،
كورەم دەپ جاۋدى قاشان كەزەنەدى.
سۋىت ءجۇرىپ جاۋ بەيعام شاقتى ۇتپاق،
سارىباي اقىل تابار كوزەل ەدى.
جول ءجۇردى دامىل الماي شەتقۋرايعا،
« قولدا! » دەپ، جالىنادى مايانبايعا.
باۋىرى شەتقۋرايدىڭ قاراباستاۋ،
بەلگىلى سەگىز كۇندە ءتۇستى سايعا.
قوستارىن تىكتى جايلاپ كەلگەن ارتىپ،
بايلادى تۇلپارلارىن كەرمە تارتىپ.
بولعانشا مايان ءساتى سوندا جاتپاق،
جاس تۇلەك وڭشەڭ باتىر قايراتى ارتىپ.
جەتى كۇن سول باستاۋدا جاتتى جايراپ،
كەرەكتى جاۋعا لايىق قارۋ سايلاپ.
اق تۋىن مايانبايدىڭ جەرگە شانشىپ،
سارىباي ۇران سالدى « مايانبايلاپ! »
ەل جاتىر شەتقۋرايدىڭ بيىگىندە،
قاسقانى قۇزعىن جەگەن كۇيىگىندە.
جيىلىپ تورە- قارا اقىلداسار،
ءبىر اقىل تاپپاق بولىپ كۇندىز- تۇندە.
انالىق وعان كۇندە سالعان حابار،
- ەل بۇزدىڭ، ەرىم ولگەن قۇنىم دا بار.
بەرەم دەپ تورە قىزىن الداپ بارىپ،
وق اتىپ، لايىق پا قىلىش شابار.
ولگەنىن قاسقابايدىڭ تورە ءبىلىپ،
« كىمنىڭ قىلعان ءىسى؟ » - دەپ اڭ- تاڭ قالار.
« قان قىزدى » دەپ ىرگەسىن بولەك سالار.
تورەنى جيىپ الىپ قىز كەڭەستى
« ەگىزدەر تاپقان ەكەن نان جەمەستى! »
ءىنىسى بەكەتايدىڭ بەكباۋ دەگەن،
قولباسشى وسى ادام بولاد دەستى.
ول داعى قارۋ- جاراق جيىپ جاتىر،
دۇرىلدەپ ءوز الىنشە بولدى باتىر.
بەكباۋ دا قىزدى الماققا ءسوز بايلادى،
بولسا دا ايىرىلماسقا زامان اقىر.
ءوزىنىڭ ورتاسىندا باتىر ەدى،
ەكى ۇداي ەرەگەستە جاۋعا تاتىر.
شەتقۋراي دەگەن بيىك ءبىر ۇلكەن تاۋ،
تاپ- تاتۋ ەل بوپ كەتتى وسىنشا جاۋ.
ءسوزى دە انالىقتىڭ باتىپ باراد،
بولدى ايتەۋ ءبىر سايىسپاي، بىتپەيتىن داۋ.
كۇن جىلجىپ جەكسەنبىنىڭ كۇنى بولدى،
قىز زەينەپ اقىل ويلار وڭدى- سولدى.
جىلقىنى بيە اعىتا ايداپ شىقتى،
اڭداماق كوكسۋ جاقتان كەلەر جولدى.
اتىن تاستاپ بيىككە شىعا كەلىپ،
كوردى ول باۋىرداعى دايىن قولدى.
دۇنيەنىڭ جاقىن ەكەن كەڭ مەن تارى،
زەينەپتىڭ ويعا ءتۇستى قايعى- زارى.
تانىدى تاۋدا تۇرىپ ەردىڭ ءبارىن-
جاس تۇلەك مايانبايدىڭ بالالارى.
ىشىنەن تانىپ كوردى قالىبەكتى،
ءبىرى ويدان، بىرەۋلەرى قىردان كەپتى.
ادامنىڭ قۇتى قاشقان سوڭ وڭالا ما،
« قۇداي- اۋ، ەندى قايدا بارام؟ » - دەپتى.
« بەلگىسىز قانشا ادامدى اجال قىستى،
اقىلمەن بولعان ەگىز ءىشتى- پىستى.
ەركەك بولسام، ەل تاۋىپ كەتەر ەدىم،
قۇداي نەگە جاراتقان قىز بايقۇستى ».
زەينەپتىڭ تۇرعان جەردە بۋىنى قۇرىپ،
ۇستىنە ءبىر جالپاق تاس مىنە ءتۇستى.
ەشكىمنەن كورەتۇعىن جۇمىس ەمەس،
باستاعان ءوزى ەدى عوي بۇل جۇمىستى.
وتىردى سوندا زەينەپ از تىيىلىپ،
ولىمگە ءوزىن ارناپ، جانىن قيىپ.
« جالعىز مەن قايعىرعانمەن نە تابارمىن؟
ءبىر اقىل تابار، - دەدى، - جۇرت جيىلىپ » .
دۇيسەنبى ەرتەڭگى كۇن مايان ءساتى،
كەرمەدە بايلاۋلى تۇر تۇلپار اتى.
بوگەن « قۋ باس » بولسا دا، ارتى مول عوي،
جەتپەگىر، جەتكەن ەكەن قولعاناتى.
قىز زەينەپ جاياۋ ءجۇردى اتقا تامان،
بولار دەپ ەرتەڭگى كۇن قانداي زامان.
« تىلگە كەلسە كورمەسپىن كەمشىلىكتى،
سويتسە دە ءىستىڭ بولدى- اۋ ارتى جامان.
التى مىڭ- اكەمە كوپ جىلقى بىتكەن،
قىز بولسام، نە ەتەر ەدىم بويدى كۇتكەن.
قىرعىن كەلگىر، مايان- اي، نەتكەن ەلسىڭ،
تاستۇلەك بالاپانداي ارتتان جەتكەن » .
زەينەپ سوندا جىلايدى،
وزىنەن- ءوزى مۇڭايدى.
جايناعان جاۋدى كورگەن سوڭ،
ءقايتىپ سورلى شىدايدى.
بارشامەن بەلىن بايلاعان،
جىلقىسىن مىڭداپ ايداعان.
قايعىسى ءتۇسىپ ىشىنە،
بۇلبۇلداي زەينەپ سايراعان:
- جەلىككەن جاۋعا كەز بولدىم،
بولمادى- اۋ ءىسىم ويلاعان.
جاۋ قولىنا كەتتىڭ بە،
قاراكوك ءتۇستى كوپ جىلقىم
شىراقتاي كوزىڭ جايناعان؟
وردامدى ويران قىلا ما؟
(سورلى زەينەپ جىلاما!)
اۋىسپالى دۇنيە- اي،
ۇنەمى قولدا تۇرا ما؟ !
الدى- ارتىم بىردەي جاۋ،
قايدا باردىم، ياپىرىم- اۋ؟
تەڭ تۇسىم دا جەتەر ەد،
بوگەنگە ءتيىسىپ نەم بار- اۋ؟
جىلقىسىن زەينەپ ايداپ ۇيگە جەتتى،
ساقتانىڭدار، جاۋ بار دەپ حابار ەتتى.
« باۋىرىندا شەتقۋرايدىڭ قاپتاپ جاتىر،
بىلمەدىم قانشا ەكەنىن، كوردىم » ، - دەپتى.
ەل جيىلىپ قايراتقا ءمىندى ءبارى،
دۋىلداسى، سويلەسىپ جاس پەن كارى.
اقىرى نە بولارىن قايدان ءبىلسىن،
قۇتىردى تورە داۋلەت باتىرلارى.
ءيىردى جەسەك سالىپ جىلقى مالدى،
مىنەرلىك اتىن ۇستاپ دايىندالدى.
اسىنىپ قارۋ- جاراق بەلسەنەدى،
ساقتاماق جاۋعا بەرمەي مال مەن جاندى.
وسىلاي جاتا تۇرسىن داۋلەت تورە،
بولادى ەرتەڭگى كۇن قانداي ورە؟
مال سويىپ، ەلىن جيناپ، كۇتىپ جاتىر،
تاماعى ىشكەن- جەگەن اتاۋكەرە.
سارىباي ات كۇزەتتى جاتپاي ءوزى،
ەرتەڭ- اق جاۋعا شابار كەلەر كەزى.
تاڭەرتەڭ اتتى اكەلىپ بايلاپ قويىپ،
ۇيقىعا ءبىراز كەتكەن بولدى كەزى.
ىشەدى جاس تۇلەكتەر تاماعىن قىپ،
كۇرەسىپ ءبىرىن- ءبىرى ءجۇردى جىعىپ.
« جىگىتتەر، ات ەرتتە! » - دەپ ۇشىپ تۇردى،
سارىباي مايانبايدى تۇستە كورىپ:
- ءتۇس كوردىم جاڭا عانا جاتقان جەردە،
تۇسىمدە كوردىم، - دەيدى، - مايان ەردى.
باسشى بوپ وسى جولى بارامىن دەپ،
اتا- ەكەم ماعان كەلىپ حابار بەردى.
بەكسۇلتان دا اتامدى كوردىم، - دەيدى،
ات- ءجونىن ابدەن بايقاپ ءبىلدىم، - دەيدى.
كىسى ەكەن ايىر ساقال، ۇزىن بويلى،
كورۋگە قاراعىمدى كەلدىم، - دەيدى.
كەلىپ ەم قاراعىمدى كورەيىن دەپ،
دارەجەڭ، ۇستەم بولسىن، مەرەيىڭ دەپ.
« مايانداپ » تىنىشىمدى كەتىردىڭدەر،
كەلىپ ەم، ەنشى ءبولىپ بەرەيىن دەپ.
ۇستىنەن اق ساۋىتىن بەردى شەشىپ،
جوق ەكەن ءون بويىندا ەشبىر تەسىك.
قولىنداعى قامشىعا كوپ قىزىقتىم،
قامشىسىن بەرمەي كەتتى ءحالىم نەشىك؟
قىلىشى كورىنىپ تۇر قىنابىندا،
اتا- ەكەم نە سەبەپتى كەلدى مۇندا؟
استىندا ماڭعىل قاسقا تورى اتى بار،
ويلايمىن شىعا ما دەپ ءتۇسىم شىنعا.
تىنىبەك سوندا ايتادى: - مەن دە كوردىم.
ورنىمنان قۋانعاننان تۇرەگەلدىم.
قاراعىم، ەنشى بەرەم دەگەننەن سوڭ،
قىلىشىن ماعان بەردى، «بەر» دەپ ەدىم.
جاساعان بەردى دەيدى تىلەگىڭدى،
دۇشپاننان قايتارماسىن جۇرەگىڭدى.
- قامشىسىن ماعان بەردى، - دەدى قالىبەك، -
ورادى بۇلدىرگەسى بىلەگىمدى.
- بۇل جولى جاۋ قالمايدى ءبىز الماعان،
ەر ەمەس تاۋ تۇرسا دا بۇزا الماعان.
ات ەرتتەپ، ۇران شاقىر «مايانبايلاپ»،
ايتايىن اقىلىمدى ەندى ساعان.
قالىبەك سەگىز قوس ات الىپ قولعا،
تۋ الىپ، مەن شىعايىن قۇبا جونعا.
التاۋىڭ ايانباستان جاۋعا شاپساڭ،
قوسشىلار تۇيەمەنەن قالسىن مۇندا!
جارلىعىن سارىبايدىڭ قابىل الدى،
اتتارعا ءارۋاقتاپ ەردى سالدى.
قالىبەك قوسارلاردى اپ جونەلگەندە،
قوسشىلار تاپجىلماستان مۇندا قالدى.
تۋىن اپ، ەر سارىباي شىقتى تاۋعا،
بەلسەنە اتتانادى التاۋ جاۋعا.
دۇيسەنبى- «مايان ءساتى» اتقا ءمىندى،
سۇم تورە قىلا الا ما جانىن ساۋعا؟!
ۇرانى كوككە شىقتى « مايانداعان »،
سوعىستان وڭكەي جاستار ايانباعان.
بەت قويىپ سول ارادان تۋرا شاپتى:
« ءبىر تاڭلاق تيگىزەم، - دەپ، - تورە، ساعان.
جۇتىنىپ اقكەكىل ات موينىن سوزىپ،
جونەلدى شاپقان جەردەن سۇلتان وزىپ.
تۇلپار ات نەشە كۇندەي باپتا كەلگەن،
تارتا الماي الاقانى كەتتى توزىپ.
بۇرق ەتىپ ءبىر كەزەڭنەن ول دا استى،
بەسەۋى ارت جاعىنان قاتارلاستى.
تاقىمىن سوزىپ كەلگەن تۇلپار اتى،
سامساعان سارى قولعا ارالاستى.
قاراي كور، مايانبايدىڭ بالاسىنا،
« جاۋ كوپ قوي، ءبىز ازبىز » دەپ قاراسىن با؟ !
ەسىكتەي كىرگەن جەرى بولىپ كەتتى،
شەتقۋراي ولىك سىيماي سالاسىنا.
تالايلار ءولىپ كەتتى قازا تاۋىپ،
جاۋ دەسە باتىر جاتپاس قىلىپ ءقاۋىپ.
كەز كەلسە، نايزامەنەن تۇيرەپ تاستاپ،
كەلەدى قالىڭداسا قىلىش شاۋىپ.
اتىنا باتىر بەكباۋ قامشى باسىپ،
كەتىپتى جان ساۋعالاپ تاۋدان اسىپ.
تاۋدا تۇر ەر سارىباي تۋىن الىپ،
ونەرى التى جاستىڭ بارادى اسىپ.
تىنىبەك ءبىر ۋاقىتتا جەتىپ كەلدى،
(سارىباي كورمەي قاپتى قارا باسىپ. )
« جۇرت شاپقان، ەل بۇلدىرگەن، كىسى ولتىرگەن،
باراد، - دەپ، - ويباي، زەينەپ انە قاشىپ » .
تۋ الىپ، تىنىبەك قالدى سوندا تۇرىپ،
سارىباي جونەپ بەردى اتىن ۇرىپ.
قىلت ەتىپ ءبىر كەزەڭنەن ول دا استى،
بارادى قىز سورلىنىڭ بۋىنى قۇرىپ.
ارتىنا قاراي- قاراي قىز دا قاشتى،
سارىباي نار قىزىلعا قامشى باستى.
سەرپىنمەن ادىرنادان شىققان وقتاي،
زىمىراپ ءا دەگەنشە كەپ ايقاستى.
جالت ەتىپ سارىبايدى كوردى تانىپ،
تۇرعان جوق قاشقانمەنەن سوزدەن قالىپ.
ۇمتىلدى ۇرىسۋعا تاۋەكەل دەپ،
قانجارىن كۇمىس ساپتى قولىنا الدى.
زاتى ايەل ۇرىسۋعا جارامادى،
سارىباي قىلىشىنا قارامادى.
- «جان جۇرمەس زاردابىما» دەپ ەدىڭ عوي،
قاشقانىڭ قالاي قىز، - دەپ تابالادى.
- زەينەپ- اۋ، سەرتىڭ قايدا ماعان ايتقان،
ادام بوپ جۇرە الا ما سەرتتەن قايتقان؟
ەكى ەلدى ەگەر ەتىپ قان توكتىردىڭ،
جۇرت بۇزىپ، ەل بۇلدىرگەن سەن ءبىر سايتان.
- سارىباي، قورلىعىڭا كونە المايمىن،
اجال جەتپەي زورلانىپ ولە المايمىن.
تەڭدىككە تەڭەستىرىپ الماس بولساڭ،
ولسەم دە ايتقان سەرتتەن بەزە المايمىن.
سەن- مايان، مەن- حانزادا، اتام- تورە،
جۇرگەنبىز جاقسىلىقتى ءبىز دە كورە.
جاقسى اتتىڭ جالىندا وسى ولتىرمەسەڭ،
جۇرەرمىن كەمىسەم دە كاسىپ كورە.
- بولمايدى سەرتىم ەكى ايتقانىمنان،
ولگەنىم جاقسى سەرتتەن قايتقانىمنان.
تىلەمىن تابانىڭدى، زەينەپ، سەنىڭ،
كەم كورەم مالدىڭ قاساڭ بايتالىنان.
زەينەپتىڭ كەتتى شىن- اق ۇرەيى ۇشىپ،
ەدەمدە تاقىمىنا ەردىڭ ءتۇسىپ.
داۋىسى اندا- ساندا ءبىر شىققاندا،
سارىباي قويادى ونى قىسىپ- قىسىپ.
شابىلعان ەلگە قايتتى ايالداماي،
كەلەدى نار قىزىلمەن اياڭداماي.
زەينەپكە ءولىم ءقاۋپى ءبىلىنىپ تۇر،
بۇدان ءتىرى قالماعى- ەكىتالاي.
تاپسىردى قالىبەككە زەينەپتى اكەپ،
« بۇل سايقال قاشپاسىن، - دەپ، - بۇدان بىلاي.
قىرىلىپ، قيراپ جاتقان ەلگە كەلسە،
شابىلعان تورە اۋىلى اسىرەسە.
بەكسۇلتانعا جابىسىپ جالىنىپ تۇر،
كۇندىگىن قولىنا العان ءبىر بايبىشە.
- قاراعىم، اينالايىن، بەكسۇلتان جاس،
ادامعا قازا تاپقان كەيىپ بولماس.
ەدىڭ عوي، كىندىك بالام، اينالايىن،
ەلىڭدى قىرعىنداتپا، ەي، گاۋھار تاس!
قۇرىسىن تورە حاندىق قۇرعاندىعى،
قۇدايدىڭ ءبىلىنىپ تۇر ۇرعاندىعى.
اجالدى جان ولىمنەن قۇتىلا ما؟
ولگەندەر ەلدىڭ بولدى قۇرباندىعى.
كونەيىن، نە دەسەڭ دە ءسوزدى بايلا،
ولگەن جان تىرىلەتىن داۋرەن قايدا؟
ءبىر كەلگەن قىرعىن شىعار ءبىزدىڭ باسقا،
قىلمادى زەينەپ قىزىم ەلگە پايدا.
ءتۇسىپ تۇر ەل شابىلىپ جانعان ورتكە،
ەلىڭدى سالما دەيمىن ۇزاق دەرتكە.
ەركەكتەن ايەل ءىسى جامان بولدى،
اۋەلى، مەن توقتايىن ايتقان سەرتكە.
وسى ەكەن قۇلجابەكتىڭ بايبىشەسى،
قىرعىننان شىقپاپتى ءالى ونىڭ ەسى.
« ءبىر قىزدىڭ قىزدىرمالى تىلىمەنەن،
ءوز ەلىن ءوزى بوگەن شاپقان نەسى؟ »
نە دەرىن بىلە الماي تۇر سۇلتان باتىر،
كەمپىردىڭ ايتقان زارى تولىپ جاتىر.
جاس جىگىت تۇك كورمەگەن، تۇك بىلمەيدى،
ايتەۋىر، قىرعان ءىستى بىلەدى اقىر.
سويلەسكەن ەكەۋىنىڭ ءسوزىن تىڭداپ،
اياڭداپ سارىباي دا كەلە جاتىر.
از عانا ءسوزدى تىڭداپ، ايال ەتتى،
زارلى مۇڭ وڭمەنىنەن كەلىپ ءوتتى.
- سەرت بايلا دەگەن ءسوزى ابدەن ءجون عوي،
بەرەيىك ءبىر سەرت بايلاپ، سۇلتان، - دەپتى.
ءتىرى جان كوشىن ارتسىن ەرتەڭ ەرتە،
سەرتىمىز الىس ەمەس، بولار شەكتى.
- ەرتەڭ ەرتە كوشپەگەن جان بولماسىن،
ءبىرى جىلاپ، بىرەۋلەر تاڭ بولماسىن.
ۇل اتادان ايىرىلىپ، قىز انادان،
كونبەيمىن دەپ، تاعى دا قان بولماسىن.
- ريزامىن بۇل سەرتكە قالقام، سارىباي، -
كەمپىر جەرگە باس قويدى سوندا جىلاي.
قىرعىنداتىپ بىرەۋى ءالى دە ءجۇر،
«توقتات» !- دەپ، سوندا سارىباي تارتتى كەرنەي.
قىرعىنعا تورە- داۋلەت قالعان باتىپ،
ولتىرگەن ءبىرىن شاۋىپ، ءبىرىن اتىپ.
باسىندا كونبەيمىن دەپ قارىسقانمەن،
سوعىستىڭ ءبىراز ءدامىن قالدى تاتىپ.
جەڭگەن جاق قىر جەلكەدەن نەعىپ ءتۇسسىن،
ايداماق ەرتەڭ ەرتە داۋىلداتىپ.
« قاتىن بي قاشقان جاۋعا » دەگەن وسى،
« بولمايدى » دەي المايدى ەشكىم باتىپ.
قىز قىلىعى ەكى ەلدى ەگەستىردى،
حاندىق قۇرماق قيالى ەندى ەسكىردى.
ەكى بولىپ ايتقانىم كەتپەسىن دەپ،
سارىباي شاشىن ونىڭ ءبىر كەستىردى.
ەسىمبەك، قۇلجابەكتىڭ سەگىز قىزىن،
تۇيەگە ەكى- ەكىدەن مىڭگەستىردى.
« وسىنىڭ ءبارى سەنىڭ كەسىرىڭ » ، - دەپ،
زەينەپتى جاياۋ ايداپ ىلەستىردى.
كەش بولا ەر جوقتاۋعا شىقتى بۇلار،
ورىنى قاسقابايدىڭ قاشان تولار؟ !
جوقتاۋعا قاسقابايدى « باۋىرىمداپ » ،
اۋىلىنا انالىقتىڭ تارتتى ولار.
انالىق وتىر ەكەن جولدى كۇتىپ،
(جۇكتەرىن ارتىپ قويعان كوش كۇزەتىپ. )
ەرلەرگە كەلە جاتقان قارسى شىقتى،
« بالالار، توقتاڭدار! » دەپ جارلىق ەتىپ.
- جوقتاۋعا ەرلەرىڭدى جەرىڭ قايدا؟
تاپپايسىڭ بۇل جىلاۋدان ەشبىر پايدا.
كوكسۋعا قونىپ الساق جاراسار ەد،
جىلاۋىڭ، ەر جوقتاۋىڭ سونداي جايدا.
توقتاڭدار، جىلاۋدى قوي، قاراقتارىم،
جاساۋلى جاۋعا جايلى جاراقتارىم.
بۇل داعى تولىپ جاتقان اتالى ەل،
جازىم بوپ جارىلماسىن قاباقتارىڭ.
جارلىعى انالىقتىڭ جانعا جايلى،
بۇل ءسوزى سارىبايعا قۇپ ۇنايدى.
« كوش- كوشتىڭ » استىنا الىپ، تۇرە ايداپ،
قايتا كەپ تورەلەرگە بۇرقىرايدى.
جاۋ الىپ، كوڭىلى وسكەن وڭكەي ساڭلاق،
جەبەسى6 ەل ۇستىنەن سىرقىرايدى.
كوشىنىڭ الدىن باستاپ كەتتى انالىق،
مۇراتقا كوڭىلىنە العان جەتتى انالىق.
سەگىز ۇل سەرپىلىپ كەپ ەلدى شاپقان،
قىلعان جوق بۇل سوعىستا ەش بالالىق.
ەسىمبەك، قۇلجابەكتەر كەتكەن قاشىپ،
شابىندى كورگەن ەلدەر قالعان جاسىپ.
جابۋعا كىرىپ كەتكەن تالايلار بار،
جان ساقتار جەر تابا الماي قارا باسىپ.
ەسىمبەك، قۇلجابەكتىڭ سەگىز قىزى
جىلايدى قارا سالىپ، قاتارلاسىپ.
كەلەدى كەك زەينەپتى ىشتەي تەسىپ،
ەشكىممەن سويلەسە الماس كوڭىل شەشىپ.
سارىباي بۇيرىق ەتپەي تەك ول ءۇشىن،
باسقا ەشكىم جۋي الماس پالەن دەسىپ.
ەتتەرى اق مامىقتاي كۇنگە كۇيىپ،
كەلەدى قۇر سۇلدەرى كوشكە ىلەسىپ.
كۇن ىستىق، سورلى زەينەپ ءجۇردى جاياۋ،
تورلاپتى بۇرىنعى ايداي نۇردى قاياۋ.
«مۇندايىن تىرشىلىكتىڭ كورسەتكەنشە
نە ەتەر جاراتپاساڭ، ءبىر قۇداي- اۋ!»
ءوزىنىڭ نە بولعانىن بىلە المادى،
ىزامەن اجال جەتپەي ولە المادى.
ەكى بۇرىم كەسىلگەن، جالاڭ اياق-
سارىبايعا شىنداپ پار كەلە المادى.
تىلگە كەلسە، مۇنداي ءىس كورمەس ەدى،
ءتىس جارىپ ەش ادامعا دەي المادى.
كەلەدى سورلى زەينەپ ولمەگەن سوڭ،
نە كەرەك كۇشى قارسى كەلمەگەن سوڭ.
ءمورى تامعان جۇزىنەن لاي تامدى،
بەت- اۋزىن شاڭ باسىپ، تەرلەگەن سوڭ.
زەينەپتىڭ ات- اتاعى كەتتى شىعىپ،
ەگەردى ۋشىقتىردى جاتقان بىعىپ.
جاياۋلاپ سورلى زەينەپ كەيىن قالسا،
سارىباي كەزىككەندە قويادى ۇرىپ.
- كىم قۋ باس، سۇلۋ زەينەپ، ءبىلدىڭ بە انىق؟
قاپ جۇرمە بۇدان بىلاي سوزدەن تانىپ.
ماعان تيسەڭ، قىلماقشى ەڭ اكەڭدى باي،
سول ءسوزىڭدى جۇرگەيسىڭ ەسىڭە الىپ.
بۇل ءىستىڭ جايىن ەستىپ، ءبىلدى انالىق،
تۋماسىن دەپ ويلادى ەلدە الالىق.
« سارىباي كىسى ۇرۋدى قويسىن، - دەدى، -
جاراماس مۇنداي قىلسا، بۇل- بالالىق » .
ىلگەرىلەپ ەر سارىباي كەتتى وزىپ،
جىلايدى زەينەپ سورلى تابان توزىپ.
تىلگە كەلسە يىمەيتىن ادامى جوق،
جارالعان ءسوز دەگەندە توپتان وزىپ.
ءبىر كەزدە بەكسۇلتانعا كەز بوپ قالدى،
ءبىر اۋىز سوزبەن زەينەپ ارباپ الدى.
بۇلتتى اينالدىرار ءتىل- جاعى بار،
ەرلەردىڭ ورتاسىنا بۇلىك سالدى.
سويلەيدى سوندا زەينەپ قايعى- زاردى:
- كوڭىلىمدە، ەي، بەكسۇلتان، مۇڭىم بار- دى.
الماسسىڭ ءدال لايىق مەندەي جاندى.
قۇتقارساڭ سارىبايدىڭ قورلىعىنان،
قاتىگەز، شاپاعاتسىز زورلىعىنان.
قاراعىم، اينالايىن، ەي، بەكسۇلتان!
قالمايىن نە دەسەڭ دە جارلىعىڭنان.
جاس تۇلەك قىزعا ىنتىعا قارادى ەندى،
جۇگىرتىپ سارىبايعا بارادى ەندى.
- ءبىر قىزبەن مۇنشا ەگەسىپ نەگە كەرەك،
اتىن بەرىپ، كيىمىن كيگىز، - دەدى.
- بەكسۇلتان، مىنا ىسكە كەلمە جاقىن،
ويلاساڭ تۋىسقاندىق ءتاڭىر حاقىن.
زەينەپكە ايتقان سوزدەن قايتا المايمىن،
بولماقشى مەن جەڭبەسەم، شەشەم قاتىن.
ازعانىڭ جارامايدى، سۇلتان، سەنىڭ،
بالالىق قىلماي، ويلان ءسوزدىڭ ءجونىن.
زەينەپكە ايتقان سەرتتەن قايتقانىمنان،
بولعانى جاقسى مەنىڭ جانىما ءولىم.
- سارىباي، جالعىز سەن بە ەلدى شاپقان،
ەل شاۋىپ، كىسى ءولتىرۋ نەسى ماقتان؟
زەينەپكە ايتقانىمدى مەن ىستەيمىن،
سارىباي، قۇپتاماساڭ ەندى ساقتان!
بۇل سوزگە سارىبايدىڭ كەلدى اشۋى،
ىشىنە كىرىپ كەتتى قىزدىڭ ۋى.
ساداعىن موينىنداعى جۇلىپ الدى،
تىگىلدى ەكى ورتاعا سايتان تۋى.
- بەكسۇلتان، كۇشىڭ ارتىق مەنەن سەنىڭ،
بۇل جەردە كورسەتەيىن كۇشتىڭ كەمىن.
زەينەپكە ايتقان سەرتتەن قايتا المايمىن،
ءتىرى جۇرسەم جالعاندا بىتپەس كەگىم.
بۇرىلىپ بەكسۇلتان دا تۇرا قالدى،
ساداعىن ول دا جۇلىپ قولىنا الدى.
قىراعى قىز كاپىردىڭ قيىنىن- اي،
ورتاعا جاياۋ ءجۇرىپ پالە سالدى.
ايدارقان وزدەرىمەن بىرگە تۋعان،
سابالاپ مۇنى كورىپ كەلىپ قالدى.
- ەي، ساكە، سابىر ايلا، توقتاڭىز، - دەپ
كەلدى دە بەكسۇلتاندى سالىپ قالدى.
- دەپ تۇرسىڭ ەل مەن جاۋدىڭ كوزى قايدا،
قىلعانداي نە جازىپ ەڭ جاۋعا پايدا؟
بەكسۇلتان، اقىلىڭنان اداستىڭ با،
كەنجەنىڭ ۇيدەگى ايتقان ءسوزى قايدا؟
ءبىر جاقتان تىنىبەك تە جەتىپ كەلدى،
باتىرلار حابارلانىپ جيىلدى ەندى.
باسىنا بەكسۇلتاننىڭ قامشى جاۋىپ،
كوپ جازا تۋىسقاننان بەرىلدى ەندى.
انالىق تا كوك جورعامەن كەلىپ جەتتى:
- جانىم- اۋ، سەندەرگە نە كورىندى ەندى؟
ايتادى سىلتاۋراتىپ بالالىقتى،
و دا ءتاۋىر كورمەيدى الالىقتى.
ءبىر- بىردەن مۇڭىن شاعىپ، زار ەڭىرەدى،
كورگەن سوڭ سوندا سارىباي انالىقتى.
- ولگەنىم جاقسى ەدى عوي مەنىڭ بۇگىن،
جەڭەشە- اۋ، ءبىلۋشى ەڭ عوي ءسوزدىڭ ءجونىن.
دولدانىپ القىمىما سىيماي كەتتى،
كەتكەنشە ولسەم ەدىم قىزعا كەگىم.
ءبارى دە ءبىر ماياننان تۋعان زاتىم،
بەكسۇلتان، تىنىبەكتەر قولعاناتىم.
سەرتىم بار زەينەپپەنەن بايلاپ ايتقان،
قىز جەڭىپ، بولماق پا ەدى شەشەم قاتىن؟
تۇرادى سارىبايدى قاماپ الىپ،
شاقىرتتى بەكسۇلتاندى كىسى سالىپ.
« قۇرىسىن بالالىعىڭ، جانىم- اي » ، - دەپ،
اياققا جىقتى ءىنىنى ءوزى بارىپ.
وسىنداي ورتاسىندا ءبىر ءىس تۋدى،
توقتادى قىلا جازداپ ايعاي- شۋدى.
بەكسۇلتان قاتالىعىن موينىنا الىپ،
كوزىنىڭ جاسىمەنەن بەتىن جۋدى.
زەينەپ قىز تىنىبەككە دۋشارلاسىپ،
بوگەلدى ءسوز ايتا الماي اۋزىن اشىپ.
تىنىبەك سوندا ايتادى: -سۇلۋ زەينەپ،
ايرىلدىڭ اقىلىڭنان قارا باسىپ.
جاڭىلدىڭ قارا باسىپ اقىلىڭنان،
ايىرماق بولدىڭ تاعى جاقىنىمنان.
ورتاعا شايتاندىعىڭ جۇرمەي قالدى،
توقتاتتىق ءبىز ەكى ەردى اپىرىمنان.
سەن سورلى سارىبايعا جالىنساڭشى،
باتىرعا كەمشىلىكپەن باعىنساڭشى.
وزىنە ول سابازدىڭ كەمىمەسەڭ،
جاقسىلىق ساعان بولماس جالعىز تامشى.
- بۇرىنعى ەركىن، ەركە كۇنىم قايدا؟
قاراعىم، بۇل ءسوزىڭ دە ماعان پايدا.
كونەيىن نە دەسەڭ دە ايتقانىڭا،
ءيىلىپ اقىل ايتشى سارىبايعا.
ەل شاپقان ەدى اتاڭ بۇرىن ءجۇرىپ،
الىپتى تالاي ايەل ولجا قىلىپ.
سويتسە دە ۇلكەندەردەن سۇراپ كورشى،
كوندىرگەن بار ما ىشىندە ايەلدى ۇرىپ؟
ۇستىمدە كيىمىم جوق، استا كەرىك،
سارىباي بەرمەي تۇر عوي ماعان ەرىك.
ەل شاپقان بۇرىن تالاي اتا- باباڭ،
ايەلدى الىپ پا ەدى ءوستىپ كورىپ؟
توقتايمىن مەن ەرلەردىڭ جوراسىنا،
قىلمادىم تەك قايعىنىڭ قوراسىنا.
ەل شاپقان تورە ەلىندە بىرەۋ دە جوق،
اتاڭنىڭ جۇگىنەيىن مۇراسىنا.
باتىردىڭ تۇزدەگىسى ۇيگە بارماس،
(بالاسى مايانبايدىڭ سەن- جەتى الماس) .
جولىنا باتىرلاردىڭ مەن تۇسەمىن،
سارىباي مۇنى ايتتى دەپ باسىمدى الماس.
كۇنام بار، ول دا مەنىڭ ەسىمدە تۇر،
بۇل سوزگە، ەي، تىنىبەك، موينىڭدى بۇر.
الدىنا بوگەنبايدىڭ جۇگىنەدى،
كۇنالى بولسا داعى زەينەپ قۇرعىر.
جاس بالا تۇك كورمەگەن ءبىلسىن نەنى؟
كورىندى قىزدا بارداي اقىل كەنى.
- نە بىلەم اتا- انانىڭ جوباسىنان،
سۇرايىن انالىقتان مۇنى، - دەدى.
اتىنىڭ باسىن بۇرىپ كەتتى ءجۇرىپ،
سويلەيدى انالىقتى بايقاپ تۇرىپ.
- ايەلدى شابىندىدا قايتەدى ەكەن،
جۇرگەندەر بولعان با ەكەن ايەلدى ۇرىپ؟
جەڭەشە- اۋ، ءسىز بىلمەيتىن اقىل بار ما،
ايەلدى بىزدەر ۇرساق ماقۇلدار ما؟
جوباعا ەرلەر سالعان تۇسەم دەيدى،
كەسسە دە ءتىلىن قۇرعىر، تاقىلدار ما!
بۇرىلىپ تۇرا قالدى سوندا انالىق:
- ەستىسە ۇيات ەكەن بۇكىل حالىق.
شىراعىم، ەي، سارىباي، ايتار ءسوزىم،
بويىنا ۇلى سۋدىڭ توقتالالىق.
ايەلگە تاڭداۋ، ەرىك بەرەتۇعىن،
كاپىردىڭ ءتىلىن كەسىپ، ءسوز سالالىق.
بۇرىنعى باباڭ سالعان جوسىن وسى،
قىلماڭىز، بۇدان كەيىن ءسىز بالالىق.
سوزىنە انالىقتىڭ « ماقۇل » دەدى،
كونبەيتىن بۇل سوزدە جوق ەش الالىق.
قىزدارىن حانزادانىڭ جيىپ الدى،
« ەرلەردەن تاڭداۋ ال » دەپ ەرىك سالدى.
- مۇنداي كۇن ءبىزدىڭ باسقا تۋا ما؟ - دەپ،
قىز زەينەپ قۋانعاننان ايتىپ قالدى.
- بالام- اۋ، بۇرىن تالاي وتكەن دەيمىن،
تالايلار تىلەگىنە جەتكەن دەيمىن.
بۇرىنعى ەرلەر سالعان جورالعى وسى-
ايەلگە تاڭداۋ بەرىپ كەتكەن دەيمىن.
زەينەپ ايتتى: -تاڭداۋدى مەن المايمىن،
كوڭىلىمدە تاڭداۋ سوزگە سەنە المايمىن.
سارىباي بىلەر بولسا اتا جولىن،
ەرىكسىز قورقىتۋعا كونە المايمىن.
انالىق سارىبايعا ايتادى ءسوز:
- سارىباي، زەينەپ ءسوزىن ەستىسەڭىز!
« سەرت تۇرماس قىلىش ۇستىندە » دەگەن ءسوز بار،
بۇرىنعى سەرتتەسكەندى قويامىسىز.
سارىباي: -قويدىم، - دەيدى، - سەرتتىڭ جايىن،
قارىسىپ، بۇل يتپەنەن، نە قىلايىن؟
بۇرىمىن شولاق اتتاي كەسىپ الدىم،
زەينەپتىڭ كەمشىلىگى جۇرتقا دايىن.
- اۋەلى تاڭداۋ كىمگە؟ - دەدى تۇرىپ،
بۇلبۇلداي زەينەپ سوزگە كەتەر ءجۇرىپ.
قىزدارى حانزادانىڭ قارا سالعان،
وتىردى ءبىر- بىرىنە بەتىن بۇرىپ.
- اۋەلى، سۇلۋ زەينەپ، تاڭداۋ ساعان،
كوڭىلىڭدى كەمگە ساناپ بولما الاڭ.
ايتسا قايتپاس سوزىنەن ەردىڭ ءبارى،
تايىنبا، جابىرقاما ەندى، بالام!
- سارىباي، سەن الدىڭ با، مەن الدىم با؟
قۇتىلدىم قاتىندىقتان كوز الدىڭدا.
كىمگە تاڭداپ تيسەم دە ەرىك وزىمدە،
بۇرىنعى ايتقان سەرتتە تۇرا الدىم با؟
سەن قايتقان سوڭ سەرتىڭنەن، مەن دە قايتتىم،
وتىرعان كارى- جاستىڭ تاپ الدىندا.
- زەينەپ- اۋ، سەن ءبىر قىزسىڭ ءوزىڭ زەرەك،
ءبىر ايتقاندى قايتا ايتىپ نەگە كەرەك؟
كىمگە تيسەڭ، تيە بەر ءوزىڭ ءبىلىپ،
ايتەۋىر كەمشىلىككە تۇسسەڭ كەرەك.
زەينەپ سوندا ورنىنان تۇرەگەلدى،
سارىبايعا نازدانىپ كۇلە بەردى:
- شاشىم تۇر عوي، باسىمدى كەسسەڭ داعى،
سەن ولتىرسەڭ ارمان جوق مەنى، - دەدى.
سارىباي، سەنەن باسقا كىسىم بار ما،
ۇمتىلىپ مەن قايتەيىن بالالارعا؟
قيادان تۇلكى ىلەتىن قىران ەدىڭ،
قور قىلىپ كوزدى شۇقىر قارا قارعا.
قىز كاپىر تاۋىپ كەتتى تيەر ءجونىن،
ساداقتاي ءيىپ ايتتى يەر جەرىن.
وتىرعان كارى- جاستى تاڭعالدىردى،
ماياننىڭ تاڭداپ ءتيىپ كەمەڭگەرىن.
بۇل ىسكە انالىق تا، بالە- اي، - دەدى،
كەلدى عوي ءىستىڭ، مىنە، ءساتى- اي، - دەدى.
جامان بولسا، جول تاپپاي ساندالار ەد،
ىستەگەن ىستەرىنىڭ ءدالى- اي، - دەدى.
ەكى قىز تاڭداپ ءتيدى بەكسۇلتانعا،
ارتقى قىز تۇسەر ەكەن قانداي حانعا.
المايمىن تورە قىزىن دەگەنمەنەن،
بولا ما ەرەجە سول قاي- قاشان دا.
تىنىبەك كەلمەي قويدى، بارمايمىن دەپ،
بابامنىڭ جوباسىنا نانبايمىن دەپ.
مال بەرىپ، ەلدەن تاڭداپ قىز الامىن،
قىزدارىن شابىندىنىڭ المايمىن دەپ.
ۇيگە دە كىرمەي قويدى، كىرمەيمىن دەپ،
جوباسىن بۇرىنعىنىڭ بىلمەيمىن دەپ.
ەلىن شاۋىپ، قىزدارىن تارتىپ العان،
شاپاعاتسىز بۇل جولدا جۇرمەيمىن دەپ.
تاڭداسا، تيەر ەدى بىرنەشەۋى-
مازالار ءبىرىن- ءبىرى كۇندەيمىن دەپ.
ءاربىر قىز ءار ادامعا ءتيىپ جاتىر،
ءوزىنىڭ قالاعانىن ءسۇيىپ جاتىر.
قالىپتى ارالىقتا جالعىز- اق قىز،
تاڭداۋعا كونە الماي تۇر وسى كاپىر.
باسقادان مۇنىڭ ويى وزگە كەلدى،
امال جوق قامالاعان سوزگە كەلدى.
باسىنا قارا شاپان جامىلىپ اپ،
بۇل ءوزى ءبىر ادامدى كوزدەپ ەدى.
ۋ ەكەن بۇل كاپىردىڭ ءىشى تولعان،
زەينەپتى تۇرا سالا سوزگە ىلەدى:
- زەينەپ- اۋ، اۋەلدە سەن قىلدىڭ قالاي،
دەمەدىڭ ەل بيلەمەك ەكىتالاي.
كەسەلدى كەلمەيتۇعىن شاقىرىپ اپ،
ىستەرىڭ مىناۋ قىلعان بولدى قالاي؟
تيەم دەپ، قاسقابايعا ەلدى جيدىڭ،
ولىمگە ونى اقىرى كوزبەن قيدىڭ.
« اعا ولسە- جەڭگە مۇرا » دەگەن قايدا،
اتانىڭ جول- جوباسىن نەگە بۇزدىڭ؟
قاسقاباي مەن قالىبەك بىرگە تۋعان،
سارىباي نەمەرە ەدى بولەك تۋعان.
اعاعا ءىنى مۇرا ورنىنداعى،
تيمەيسىڭ قالىبەككە نەگە انتۇرعان؟
قازاقتىڭ قالدىردىڭ- اۋ مازاعىنا،
ءبىزدى دە ورتاق قىلدىڭ ازابىڭا.
ماياننان باسقا جانعا تيگەن قىزدار،
قۇدايدىڭ كەتە مە ەكەن توزاعىنا؟
تورىنە جەتى توزاق كەتسەم داعى،
تاڭداۋدىڭ تۇسە المايمىن تۇزاعىنا.
كەتىردىڭ قانجىعالى ەلدىڭ جايىن،
وكىنىپ وتكەن ىسكە نە قىلايىن.
ەر كورمەي بۇل جالعاننان وتسەم داعى،
قوساققا قىستىرىلىپ جۇرە المايمىن.
جوبانى جول بويىنشا اپارماساڭ،
تاڭدامايمىن، الساڭدار باسىم دايىن.
ءسۇيىندى انالىق تا قىز سوزىنە:
- ەرىكسىز تاڭداتۋعا بولمايد سىزگە.
ازىرشە قارا سالىپ تۇر وسىندا،
تىنىشتالعان سوڭ قايتارام ۇيىڭىزگە.
ۇيالتتى زەينەپ قىزدى مۇنى ايتىپ،
قىز زەينەپ بوسانا السىن ەندى ءقايتىپ.
ءوز ءمىنىن ءوزى تانىپ تۇنجىرادى،
كەتتى عوي الگى قىزدىڭ ءسوزى باتىپ.
تورەنىڭ جەتى قىزى ورىندالدى،
زەينەپتىڭ ايتاتىن ءبىر ءسوزى قالدى.
تىنىعىپ مال دا، جان دا دامىل العان،
كوشۋگە ەرتەڭىندە ەل قوزعالدى.
انالىق نەتكەن داڭعىل، اقىلدى انا،
ءوزى دە كوپتى كورگەن كوڭىلى دانا.
الدىنا وڭاشادا باردى زەينەپ،
« ايتاتىن مۇڭىم بار، - دەپ، - سىزگە عانا » .
زەينەپ ايتتى: -بارمايمىن ەلدى كورىپ،
تاڭداتتىڭ رازىمىن ەرىك بەرىپ.
كۇنام بار بوگەنبايعا ءتىل تيگىزگەن،
جۇرتتا قالام، جەسەم دە قوڭىز تەرىپ.
قارت ەدى قاسيەتى بار، ارۋاعى زور،
بەرمەسە ول ىقىلاس بولامىن قور.
بولماسا قاڭعىپ ولسەم ماعان لايىق،
الدىمدا قۇرۋلى تۇر تەمىردەن تور.
سارسۋ اپ قايعى باستى جۇرەگىمدى،
تىلەگەن بەرەمىسىز تىلەگىمدى؟
ۇيدەگى قارت بابادان ىقىلاس الماي،
كەتىرىپ جۇرە المايمىن سۇرەڭىمدى.
بەرسەڭىز تىلەگىمدى ءبىر ءسوزىم بار،
كارى- جاس بارشاڭىزعا قىلامىن زار.
الدىنا بوگەن قارتتىڭ جىعىلامىن،
كۇنامدى كەشەر مە ەكەن سوندا سۇڭقار؟
انالىق مىنا ءسوزدى قابىل الدى،
شاقىرىپ سارىبايدى اقىل سالدى.
« قانەكي، تىلەگىڭدى تىلەشى » ، - دەپ،
زەينەپتى جىلى سوزبەن قارسى الدى.
زەينەپ ايتتى: -تىلەكتى بەرسەڭ جارار،
ءسۇيىنشى دەپ بوگەنگە بەرەم حابار.
ەل شاۋىپ ىنىلەرىڭ كەلدى دەيمىن،
قايعىما سوندا مەنىڭ شيپا تابار.
ءسوزىمدى اعات ايتقان كەشەر مە ەكەن،
« ەي، بالام، كەشتىم كۇناڭ » دەسەر مە ەكەن؟
ارداگەر قارتقا الباتى ءتىل تيگىزىپ،
مەن سورلى اقىلى جوق ەسەر مە ەكەم؟ !
قاسىما جولداس ەرتىپ، اتىمدى بەر،
الماسام قارتتان ىقىلاس كوڭىلىم- شەر.
ول مەنىڭ وينايتۇعىن تەڭىم ەمەس،
جولىقتىم نە پالەگە، ءتاڭىرىم شەبەر.
قارت ەدى قادالعانى قاتا كەتپەس،
بورىگە يت قارعىسى ءسىرا، جەتپەس.
سۇيىنشىلەپ الدىنا بارسام ءوزىم،
اسىل ەر ىقىلاسىن بەرمەي كەتپەس.
انالىق ات پەن كيىم بەرمەك بولدى،
قاسىنا ءبىر باسشى ادام ەرمەك بولدى.
باسىنا كەلىنشەكتىڭ سالى جاۋىپ،
الدىنا قارت بوگەننىڭ كىرمەك بولدى.
جورعا ءمىنىپ، تورقاسىن الدى كيىپ،
بۇرىنعى تۇرگە ءتۇستى قىز قۇبىلىپ.
جالعىز- اق شاشىن كەسكەن كەمدىگى بار،
جونەلدى سالتاناتپەن تىم گۇلدەنىپ.
جول ءجۇرىپ ءبىر- ەكى كۇن كەلىپ جەتتى،
كەلىن بوپ ءۇي سىرتىنان سالەم ەتتى.
- مەن كەلگەن بەيشارا ەدىم سونشا جەردەن،
ءسۇيىنشى، ەرلەر امان كەلدى!- دەپتى.
بوگەننىڭ بايبىشەسى سىرتقا شىقتى،
زەينەپتىڭ كەلگەن جايىن، ءسوزىن ۇقتى.
ادامدى سوزگە كەلسە ەرىتەتىن،
مىنەزى سونداي ارتىق- قىز قىلىقتى.
- كۇنام كوپ مەن بەيشارا باتىر- ەرگە،
جولىققان جاعدايىم بار قارعىس، شەرگە.
اپاجان، الدىڭىزعا كەلىپ تۇرمىن،
قاراتىپ قايتارماڭىز قارا جەرگە.
ءسۇيىنشى الاتۇعىن ءدال ءوز باسىم،
كوپ ەدى قىز دا بولسام ەلدە قاسىم.
سۇرايتىن باسقا مەنىڭ دانەمەم جوق،
قارت اتا بەرسىن ارناپ ىقىلاسىن.
كەلىن بوپ كەلىپ تۇرمىن اۋىلىڭا،
اپاجان، جاقىن تارتساڭ باۋىرىڭا.
الدىڭعى كۇنام ءۇشىن تارتتىم ازاپ،
باتىردىڭ دۋشار قىلما داۋىلىنا.
قولىنان بايبىشە الدى سوندا ۇستاپ،
ءبىر ءجۇردى زەينەپ سۇلۋ اققۋعا ۇقساپ.
ءيىلىپ سالەم ەتتى انادايدان،
كادىمگى بۇرىن تۇسكەن كەلىنگە ۇقساپ.
ايتادى بوگەنبايعا كەلگەن جايىن،
ەلىنىڭ ەرەگەستە ولگەن جايىن:
- تىشقان كەپ، قىران قۇسپەن ويناي ما ەكەن،
بالالىق بولدى مەندە، نە قىلايىن؟ !
بار ەدى ءبىر تىلەگىم مەنىڭ سىزدەن،
جاقسىعا جالىنىشتان كۇدەر ۇزبەن.
اكەم مەنەن اعامدا تۇك كۇنا جوق،
ءوتتى، اتا، اعات ءىستىڭ ءبارى بىزدەن.
سوندىقتان كورىنگەنگە جەگىزبەسەڭ،
كەلگەن ەل شابىندىدان دەگىزبەسەڭ.
قوندىرىپ تورە اۋىلىن ءوز جۇرتىنا،
تەڭ- تۇسىڭ مىنا وتىرعان ەگىز دەسەڭ.
السا ەكەن قۇدالاسىپ ۇيدەن بارىپ،
كەلگەنگە شابىندىدان كوڭىلىم ءعارىپ.
بەرسەڭىز، تىلەگىمدى تۇگەلدەپ بەر،
جوندەسىن كەيىنگى ەلدى كىسى بارىپ.
بوگەنباي ايتىپ سالدى شىن جۇرەگىن،
بەردى ول كەلىنىنىڭ بار تىلەگىن.
- كۇناڭ بار ەلدى بۇزعان، كەشتىم ءبىراق،
توياتىن تولىق العان تاستۇلەگىم.
ەش كەمدىك جۇرگىزبەسىن ارالارعا،
قىرانمەن ەندى ويناماس قارا قارعا.
كەشپەيتىن سۇيىنشىگە دانەمەم جوق،
قۇدايىم جول بەرگەن سوڭ بالالارعا.
جىبەردى ەل الدىنا باسشى ادامنان،
تابىلار پايداسىز ءىس قاس ناداننان.
« قولقا جوق ءسوز تاپقانعا » دەگەندەيىن،
ەكەنىن قىز كورسەتتى اسىل ادام.
ەل بولىپ ەگەرلىكتىڭ كۇيىن جويدى،
قۇدالاسىپ الماققا قىلدى تويدى.
- بىلەتىن، سەگىز قىرلى، كەلىنىم، - دەپ،
بوگەنباي زەينەپ باسىن ماقتاپ قويدى.
وسىمەن قانجىعا ەلى جاتتى جايعا،
باعىندى تورە- دۋلات بوگەنبايعا.
اتالىپ جەتى كەنجە بۇل ساپاردا،
كەتىپتى ات- اتاعى الدەقايدا.
ءدۇبىرى جەتى كەنجە جەردى جارعان،
قايداعى قيىن جاۋعا ىزدەپ بارعان.
« بۇرىنعى بابام سالعان جول وسى » ، - دەپ،
قازاق تۇگىل قالماقتان تالايدى العان.
مىنگەنى جاس تۇلەكتىڭ وڭكەي تۇلپار،
جاۋ دەسە جابىرقاماي بۇلار قۇمار.
قوس تىگىپ، جاۋسىراسىپ شىعىپ كەتەر،
الدىرماس ەشبىر جاۋعا بولدى قىرقار.
ماياندى باسىپ جاتىر جىلقى مەن قوي،
اۋىلى بوگەنبايدىڭ كۇندە ۇلى توي.
تۋعاندا ەركەك قۇلىن ات شاپتىرتار،
جوراسى بوگەنبايدىڭ، مىنە، وسى عوي!
ەكىنشى ءبولىم
سىرعا ساپار
جاۋسىراپ جەتى كەنجە جەردى كەزگەن،
جاۋ بار دەسە مال- جاننان مۇلدە بەزگەن.
ساعىمداي سارىباي دەگەن باسشىسى بار،
ادامنىڭ ىشكى اقىلىن ويمەن سەزگەن.
الشىندا قاپتاعان جاۋ قالماق ەدى،
قىرعىننان نەلەر قيىن قالماپ ەدى.
قوس اتپەن الشىن ەلى بوگەنبايعا،
«ايىر» دەپ، كىسى سالىپ زارلاپ ەدى.
سوعان دا ەر بوگەنباي جىبەرىپتى،
(بولمايدى، بارامىز دەپ ءسىرا، ءتىپتى. )
اتتانعان اقاي دەگەن ءبىر جاس بالا،
ون تورتتە قالىپتى ەردەن بولعان مىقتى.
ارۋاعى مايانبايدىڭ كوتەرىلىپ،
الشىندى شاپقان جاۋدان قۇتقارىپتى.
قىرعىنداپ كەلگەن جاۋدى تۇمسىققا ۇرىپ،
ات- تونىن، ەر- قارۋىن ولجا قىپتى.
اسىرعان بارقىت بەلدەن ارمان ايداپ،
ولجالاپ تالايلارىن العان بايلاپ.
جاۋ الىپ كوڭىلى وسكەن وڭكەي ساڭلاق،
التى ايدا امان كەلگەن وتتاي جايناپ.
ءبىر جىلداي تىنىم الدى ۇيدە تۇرىپ،
جاۋسىراپ تاعى داعى ءجۇر قۇتىرىپ.
ار جاعىن سىرداريانىڭ ارمان قىلدى،
سول جاقتى ءبىر كورسەك دەپ، اتتەڭ، ءجۇرىپ.
بۇل جايدى كەنجە اعاعا اقىلداسپاق،
دەدى دە، بوگەنبايعا كەتتى كىرىپ.
جوندەرىن بارار جاقتىڭ ءبىرى بىلمەي،
وتىردى قايتەمىز دەپ از كىدىرىپ.
بوگەنباي ءسوز سۇرايدى بالالاردان:
- ەل جاۋدان امان با، - دەپ، - الالاردان؟
كىسى ساپ ابىلمامبەت جاتىر ماعان،
ەرتەڭدەر ايتىپ قالار سول حاباردان.
- نە كەرەك ابىلمامبەت، ءسىرا، سىزگە؟
حان- تورە باعىنىپ تۇر وزىڭىزگە.
بارماقشى ءبىر ساپارعا كوڭىلىمىز بار،
كەنجە اعا، باتا بەرسەڭ ەندى بىزگە.
بەر جاعىن سىرداريانىڭ ارالادىق،
ار جاقتا جاۋ بار ما دەپ قارامادىق.
باسىڭدا باقىت- داۋلەت تۇرعان شاقتا،
باتا بەر، سىر ار جاعىن ارالالىق.
ول جاقتا قازاقتان دا ەل بار دەيدى،
ەستيمىز، قالماق الىپ كۇندە جەيدى.
مىنەكي، ناۋرىز ايى جاڭا تۋدى،
ءبىز سوعان رۇقسات بولسا، بارساق دەيدى.
- سارىباي، تۋىڭدى اكەل، مەن كورەيىن،
رۇقساتتى، تۋ سويلەسە، مەن بەرەيىن.
تيىسپە اق بەزەنگەن جۇرتقا بەكەر،
دارەجەڭ، ۇستەم بولسىن جول- مەرەيىڭ!
اق تۋدى بوگەنبايعا اكەپ بەردى،
قاراشى قاسيەتتى بوگەن ەردى.
موينىنا كىسە سالىپ، تۋ كوتەرىپ،
بوگەنباي زارلىقپەنەن ەڭىرەدى.
بوگەنباي تۋعا قاراپ زار قىلادى.
جەلپىنىپ وزىنەن- ءوزى سوندا اق تۋ،
سۋىلداپ كوككە قاراپ سوزىلادى.
بوگەن ايتتى: -ەي، سارىباي، تىڭدا ءسوزدى،
تۋ بۇرىنعى تولقۋدىڭ ءتۇرىن بۇزدى.
تىلەسەڭ، رۇقسات بەرىپ جىبەرەيىن،
شىراعىم، باسا كورمە جامان ءىزدى.
ول جاقتان امان قايتساڭ جەرىن كورىپ،
قىزىقتىرعان بىرەۋگە كەتپەي ەرىپ.
ساپار جۇرگەن جولىڭدا كىم دە بولسا
قۇرمەتتەر، ءجونىڭدى ايتساڭ، سىيىن بەرىپ.
تۇسەرسىڭ ارامدىق پەن نازالىققا،
سارىباي، باستا جانىم تازالىققا.
جاي جاتقان بەيپىل ەلگە تيىسەمىن دەپ،
كەزىگىپ جۇرە كورمە كەك- شوق شاققا.
و جاقتا ءجۇرىپ الماي، تەز قايت، جانىم،
تاياۋ تۇر بارقىت بەلدە جاۋ دا ءمالىم.
« ەر كەتسە ەل يەسىز قالار » دەگەن،
ويلاڭدار، قايدا بولسىن ەلدىڭ قامىن.
جارايت دەپ، باتانى الىپ، جۇرمەك بولدى،
اتتانىپ دۇيسەنبى كۇن باسپاق بولدى.
جۇك ارتىپ، ءتورت تۇيەگە قوسىن تەڭدەپ،
بۇل جولعا اتتانعانى ون بەس بولدى.
باتا الىپ بوگەنبايدان ءجۇرىپ كەتتى،
ءبىر تورتەۋ جولداس بولىپ بىرىگىپتى.
ەلىنە سىرتقى قورعان بارامىز دەپ،
بۇلار دا تانىس ادام زاتى شەكتى.
جونەلدى سىرعا تامان تۋرا باستاپ،
ون بەسى سىر بويىنان ارمان اسپاق.
سىر دەگەن ارال تەڭىز بولۋ مۇمكىن،
كىم بىلەد بولا ما ەكەن سۋى جالپاق؟
ءتورت شەكتى ءوز بەتىمەن ءجۇرىپ كەتتى،
ەلگە قايتا بارعاندا امانداسپاق.
«جول بولسىن، ولجالى بول» دەپ تىلەستى،
امان- ساۋ ۇيگە قايتىپ ءدام- تۇز تاتپاق.
كورمەگەن سىرداريانى تۋىپ، ءسىرا،
قارامىس دەيتىن جەرگە كەپتى تۋرا.
قاراۋىلداپ ءبىر كەزەڭنەن قاراپ ەدى،
بۇل جەردىڭ بايقاپ ءبىلدى ەنى قىسقا.
كوكشە مۇزى بار ەكەن جالعاس بىتكەن،
سول جەردەن وتەمىز دەپ ءجۇرىپ كەتكەن.
ەكى كۇن مۇز ۇستىندە تىنباي ءجۇرىپ،
اقىرى سىرداريادان امان وتكەن.
ار جاققا شىعىپ الىپ، تىكتى قوسىن،
ەل ءجونىن سۇراماي- اق ۇلگى- جوسىن.
ەكەنىن قايسى ءبىر ەل قايدان ءبىلسىن؟
ايتەۋىر، ايتىلۋى قازاق بولسىن.
ءۇش كۇندەي سىر ار جاعىن ارالادى،
ەشكىمگە بايىز قىلىپ قارامادى.
ءبىر قالىڭ جىلقى جاتىر ءبىر تۇبەكتە،
ۇيدەگى ايتقان ءسوزدى سانامادى.
قاس قاراۋ ايعىر سالعان توقپىشاقتان,
ءبىر قالىڭ جايىن جىلقى قاپتاپ جاتقان.
قىزىعىپ بۇل جىلقىنىڭ ءوڭ- تۇسىنە،
ءۇي جاققا ايداماققا ماقۇل تاپقان.
جىلقىنىڭ مىڭعا تاياۋ قويماي تايىن،
(تەك جاتقان ەلدىكى ەدى بەيپىل، جايىن. )
جىلقىنى سىرداريادان ايداپ ءوتتى،
ۇيدەگى ءسوزىن قويىپ بوگەنبايدىڭ.
كوكشە مۇز- وزەن، كول بەتىنە جاڭا قاتقان مۇز.
توقپىشاق- جىلقىنىڭ شولگە شىدامدى جۇيرىك تۇقىمى.
كارىنىڭ ءسوزى تۇگىل، ءوزىن ۇمىتتى،
مولشەرى مىڭداي جىلقى ايداپ ءوتتى.
بيەنىڭ قۇلىنداعان مەزگىلى ەدى،
بەر جاققا ون بەس كۇندەي ايال ەتتى.
قۋعىنشى كەلەر دەگەن ويىندا جوق،
باتىردىڭ قايراتتارى كوڭىلىنە توق.
ازدىرماي ادام ۇلىن نە عىپ قويسىن،
الداعان ساپىرىندى، دۇنيە بوق!
ءبىر بايدىڭ التاي دەگەن بالالارى،
مالعا تولعان بۇل سىردىڭ سالالارى.
بايبىشە توقالمەنەن ەگەر تاۋىپ،
سول جىلى اشىلعان ەد ارالارى.
التايدا بايبىشەدەن توعىز ۇل ەد،
توقالدان ۇشەۋى ۇل، ءبىر قىز ەدى.
دەيتۇعىن قانىشايىم- قىزدىڭ اتى،
« مىرزا » دەپ ات قويىلعان بۇلبۇل ەدى.
كەنجەسى ون ەكى ۇلدىڭ قانىشايىم،
بىلەدى بۇل ءۇيسىننىڭ تۇگەل جايىن.
سول كۇندە ون سەگىزگە كەلگەن جاسى،
بۇل ەلدىڭ مەنسىنبەيتىن مىرزا، بايىن.
سول ەلدە ءبىر قۇل بار ەد ءوزى اسقان باي،
ءار جىلى بوتالايدى ءجۇز تۇيەسى- اي.
جىلقىسى، قوي مەن سيىر تولىپ جاتىر،
سول جىلى قاتىنى ءولىپ، كەتەدى جاي.
التايدىڭ ۇلكەن ۇلى قوپا باتىر،
قوپاعا بارلىق ءۇيسىن سالادى اقىل.
قۇل بايقۇس قانىشايىمدى الامىن دەپ،
بەرەر مال كوپ، سويلەسۋگە كەلە جاتىر.
قوپامەن توقتاسىپتى قالىڭمالعا،
ءجۇز تۇيە بەرمەك بوپتى قارعىباۋعا.
بۇل ءىستى اقىلداسپاي ءوزى ىستەدى،
اياعى توقتار ەكەن قانداي جايعا؟
ەر قوپا ءجۇز تۇيە الىپ ۇيگە كەلدى،
مۇنى ەستىپ قانىشايىم كۇيزەلەدى.
التاي باي، شەشەسىمەن وسى قىزدىڭ،
سورلى بوپ الدىڭعى جىل كۇزدە ولەدى.
توقالدىڭ وردا دەگەن بالاسى بار،
بولعان سوڭ ەكى قاتىن اراسى جار.
« قۇلعا مەن قارىنداسىم بەرمەيمىن » دەپ،
بيلەۋگە ەكى جاقتىڭ تالاسى بار.
- بۇرىن سەن قارىنداسىڭدى بەردىڭ بايعا،
قۇل ەمەس، اتالى ۇلدان بەردىڭ جايعا.
ءۇيى سىنىق قۇلعا قۇدا بولامىن دەپ،
بەتىڭە، قوپا، سەنىڭ ارىڭ قايدا؟
سەن ءسىرا، بيلەمە دە، باسپا ءىزىمدى،
ايتامىن قايدا بارسام بۇل ءسوزىمدى.
قىزىقساڭ، قۇلعا مالى كوپ ەكەن دەپ،
بەرە بەر ءدال بويجەتكەن ءوز قىزىڭدى.
ەكەۋى وسىمەنەن ارازداستى،
بۇرىن قوپا بيلەيتىن مال مەن باستى.
بالاسىن ءتورت ءۇيسىننىڭ جيىپ الىپ،
ەنشىگە بۇل ەكەۋى كوپ تالاستى.
قوپانىڭ بار تىلەگى باسقا بولمەك،
نەمەرە، كارى مەنەن جاسقا بولمەك.
ەكى قاتىن بالاسى- ەكى رۋ ەل،
ەكىگە بولەمىن دەپ وردا ەلىرمەك.
ءۇيسىننىڭ ات شاپتىرىپ جيدى ءبارىن،
ايتادى ەكەۋى دە ويدا بارىن.
التايدىڭ ۇل- قىزىنا مالدى ءبولىپ،
بەرە الماي نەمەرەگە اتا مالىن.
ءبولىپ اپ وردا مالىن كەتتى كوشىپ،
قورعانعا كوشىپ باردى ەل ءبولىسىپ.
قالىڭ ەل قوپامەنەن قالا بەردى،
وردامەن سەگىز ءجۇز ءۇي كەتتى ىلەسىپ.
ءبىر جەرگە قورعان دەگەن بارىپ جەتتى،
جەر ەكەن ءوزى بەرىك، جايلاۋعا ەپتى.
باسىنان سىرداريانىڭ كوكتەي ءوتىپ،
ءوزىنىڭ اتا جەرىن تاستاپ كەتتى.
ءبىر قۇل بار بايسال دەگەن التاي بايدا،
ەنشىلەس ۇلداي بولعان وسى جايدا.
ەنشىلەس ۇلدارىمەن كوپ جىل بوپتى،
يە بوپ كارى ۇيىنە تۇراد سوندا.
ۇلكەن ۇيدە شال مەن قىز بىرگە وتىر،
ورداداعى مال- جانعا يە بولار.
قىز دەمەي، « مىرزا » دەيدى قانىشايىمدى،
التايدىڭ كەنجەسى دەپ، سىرگە جيار.
شال مەنەن قانىشايىم كارى وردادا،
ول داعى بىرگە كوشىپ كەلگەن مۇندا.
اراسى ەكى اعايىن قاتىن جاۋ بوپ،
بارىمتالاپ جىلقى الىساد اندا- ساندا.
قوپانىڭ بار تىلەگى قىزدى اپەرمەك،
كوپشىلىك ءوز جاعىندا، بويى سەرگەك.
جاس جىگىت وردا باتىر كونەر ەمەس،
ىزامەن بويىن جەڭگەن اشۋ كەرنەپ.
بۇل ىسكە تۋرا كەلگەن ەر سارىباي،
جىلقىسىن ايداپ كەتكەن تۇگىن قويماي.
« بۇل مالدى وردا الدى » ، - دەيدى سوندا قوپا،
العانىن سىرتتان جاۋ كەپ بىلمەدى ويلاي.
باياعى بىرگە شىققان سول ءتورت كىسى،
ورلەگەن سىرداريانى بولىپ ءىسى.
قوناقتاپ اتى جەتكەن اۋىلىنا،
بۇل جولدا ايال بولار جوق جۇمىسى.
توقتاماي كەتىپ باراد بۇل ءتورت جىگىت،
ولجا مال قۇداندالىدان قىلعان ءۇمىت.
ۇيىنە التاي بايدىڭ كەلىپ قوندى،
جولاۋشى بارامىز دەپ الىسقا شەت.
كۇن باتار- قونالقى ىزدەر ۋاقىت بولدى،
مالى كوپ ءبىر اۋىلعا جاقىن كەلدى.
ءبىز جۇرگەن الىس جەردىڭ ادامى ەدىك،
وسىندا قونامىز دەپ حابار بەردى.
كەلگەنى التاي بايدىڭ كارى ورداسى،
ۇيدە ەدى جالعىز عانا قىزدىڭ باسى.
« قوناق كەلدى، تەز شىعىپ، ات بايلا » ، - دەپ،
جۇمسادى بايسال شالدى قىز بالاسى.
ءبىر باي ءۇي- قونار ءۇيى سەگىز قانات،
بايلىعى كورىنىپ تۇر ءسان- سالتانات.
جالعىز يە- قىزدان باسقا كورىنبەيدى،
استىندا شاعي كورپە نەشە قابات.
مامىردىڭ جازعىتۇرىم تۋعان ايى،
بولا ما كوشكەن ەلدىڭ، ءسىرا، جايى؟
اكەلىپ ءتورت كىسىگە سويعان مالى-
قىسىردىڭ ءبىر شۇپ- شۇناق جيرەن تايى.
قوناقتار جاتىپ الىپ كەڭەسەدى،
و، بالە، بايلىعىڭ دا ءجون دەسەدى.
شىركىن- اي، باسى بوس پا مىنا قىزدىڭ،
الام دەپ قانداي ادام تەڭەسەدى؟
مۇنداي قىز بولار ما ەكەن حالايىقتا،
سەكىلدى سيپاتى بار التىن تاقتا.
شىركىن- اي، مايانبايدىڭ باتىرلارى،
سول اۋىلعا كەز بولار ما وسى ۋاقىتتا؟ !
قىز جاتىر ءسوزدىڭ ءبارىن ەستىپ تەگىس،
قالايشا جولاۋشىمەن كەڭەسەمىز.
مايان اۋىلى دەيتۇعىن قانداي ەكەن،
قۇلاققا تيمەۋشى ەدى بۇرىن دىبىس.
تاڭەرتەڭ مەيمانىمنان بىلسەم مۇنى،
انىعىراق تابىلار ءسوزدىڭ شىنى.
و، دۇنيە، كىشى اعاعا سەرىك بولسا،
مەن، ءسىرا، بولماس ەدىم مالدىڭ قۇلى.
تاڭەرتەڭ قوناقتارمەن سوزگە كەلدى،
سۇرايدى كىم ەكەنىن، قانداي ەلدى؟
- مايان اۋىلى دەيتۇعىن اۋىل بار ما،
اتاعى ايماعىمەن قانداي؟ - دەدى.
- بەلگىلى مايان اۋىلى بۇل قازاققا،
اتاعى جەتكەن شىعار وسى جاققا.
كارى باتىر بوگەنباي باقىت قونعان،
كوز سالعان توڭىرەگىنە ول جان- جاققا.
قازاقتا ودان اسقان اۋىل بولماس،
لىقسىپ مال مەن باسى تولعان باققا.
ەرلىكپەن ماڭىنداعى ايماقتى العان،
و داعى جەتى كەنجە جاۋعا اتتانعان.
جاۋ دەسە جابىرقاماي اتقا مىنەد،
جالىندى ءبارى باتىر سايداقتاعان.
قولباسشى- ەر سارىباي ەركىن جۇرگەن،
ەرلىگىن تۇتاس ەلدىڭ ءبارى بىلگەن.
ەسە العان ەگەسكەننەن جالعىز ءوزى،
قالمايدى قۇلشىلىققا قاسىنا ەرگەن.
ىزدەسىپ قايدا جاۋمەن قىلادى ەگەس،
جاۋلارىن قارسى كەلگەن ادام دەمەس.
بىزبەنەن ون بەس كۇندەي بىرگە ءجۇرىپ،
داريانىڭ بەر جاعىنا ءوتتى تەگىس.
ار جاعىن سىرداريانىڭ كورەمىز دەپ،
جاۋدى تاپساق جازاسىن بەرەمىز دەپ.
جاۋ بولماسا، سايرانداپ جەردى كورىپ،
اتتانعان ەرىككەننەن كەلەمىز دەپ.
اتى كىم سارىبايدان وزگەلەردىڭ؟
اتتارىن ءبىز ەستىدىك اتاقتى ەردىڭ.
اتتارىن اتاقتى ەردىڭ ءبىلىپ الساق،
مەيمانىم، بەرەكەلى حابار بەردىڭ.
- بەكسۇلتان، تىنىبەك پەن ەر ايدارقان،
بەتىنە اشۋلانسا قاراماس جان.
جۇمانبەك پەن قۇمانبەك ەكى باتىر،
جانە دە ەر سادىربەك بىرگە تۋعان.
قاجىماس، جاۋدان قايتپاس وڭكەي سۇڭقار،
مىنگەنى تەكە جاۋمىت9-ىلعي تۇلپار،
نۇسقاسىن ءبىر كورگەندە كوز توياتىن،
ۇلگى كوپ اۋىلىندا جۇرتقا تارقار.
- جاقسى ەكەن بىرگە تۋعان جاقىندارى،
ءبىر جەردەن تابىلعان سوڭ اقىلدارى.
ەرلەردىڭ اتىن ەستىپ تانىس بولدىق،
بويداق پا الدە بار ما قاتىندارى؟
- تىنىبەك باتىر دەگەن انىق بويداق،
جۇرەدى قىز السام دەپ كەڭنەن ويلاپ.
قاتىنى وزگەسىنىڭ بار دەپ بىلەم،
قيعاش قاس ءبارى داعى وڭشەڭ جايناق.
قوناقتار قوش ايتىسىپ بولدى جۇرمەك،
قىز كوڭىلى قوناقتاردى از كىدىرتپەك.
- سىرداريادان ولار قايتار نەشە كۇندە؟
باتىرلار، قىلار ما ەكەن ۇزاق ەرمەك؟
- ءبىز ايرىلىپ كەتكەلى بەس كۇن بولدى،
كەسۋگە بولا ما ەكەن ۇزاق جولدى؟
ءبىر جۇمانىڭ ىشىندە قايتا اينالماق،
ويلايمىز، - دەپ قوناقتار اتقا ءمىندى.
ولار كەتتى، قىز ءتۇستى اقىل- ويعا،
عاشىقتىق جايىلعانداي تۇلا بويعا.
- اكەپ بەر، قارالا اتتى، - دەپ بۇيىردى،
ايتقانى جەڭگەسىنە، - بارام تويعا.
قاسىنا ءبىر جىگىتتى جولداسقا الدى،
ساۋىت كيىپ، موينىنا ساداق سالدى.
ءبىر ىسكە جان ويلاماس بارامىن دەپ،
مالىڭا يە بول دەپ، تاستاپ شالدى.
مىنگەنى ەكەۋىنىڭ ەكى تۇلپار،
بەر جاعىن سىرداريانىڭ قۇلداي سالدى.
بولعانداي كورىنەدى كۇن دە قىسقا،
جەر الىستاپ كەتكەندەي قىز بايقۇسقا.
جول ءجۇرىپ بەس كۇن ءوتىپ، التىنشى كۇن،
جەتىپتى ارەڭ زورعا قارامىسقا.
بەيتانىس قىزعا مىناۋ كەلگەن جەرى،
كوپ جىلقى قاپتاپ جاتقان باران دەنى.
داريادان ءوتىپ بارىپ، ءوتىپ كەلگەن،
وسى ەدى باتىرلاردىڭ جاتقان جەرى.
جايىلعان قالىڭ مالدى كوزى كوردى،
قوس تىگىپ جاتقان وڭشەڭ ەردى كوردى.
جىلى ۇشىراپ ەن- تاڭباسى كوزگە ءتۇسىپ،
ءوزىنىڭ اتا مالىن تانىدى ەندى.
جىلقىنىڭ ءىشىن كەلىپ ارالاعان،
قايعىسى ەت جۇرەگىن جارالاعان.
قاس قاراۋ ايعىر سالىپ توقپىشاقتان،
اتتارىن تەل ءوسىرىپ سالالاعان.
اكەمە قىدىر قونعان قايران، جىلقى،
تىرناشتاپ اكەم بايقۇس جيعان مۇلكى.
بايلىق پەن اۋىر داۋلەت ارقاسىندا
بولىپ ەد تۋعان بالا كوتەرىڭكى.
كەز بوپسىڭ ەلەۋلەرىم شىققان ەرگە،
ءتۇستىڭ عوي قۋعىن كورىپ قارا تەرگە.
ارتىڭنان امانداسا كەلىپ تۇرمىن،
« الا كەت مەنى داعى » بارار جەرگە.
كيىنگەن ەركەك كيىم، قارۋ- جاراق،
شالبارى قىزىل بالاق، قۇندىز مانات.
استىندا ەكەۋىنىڭ ەكى تۇلپار-
ەرلەردەي قامال بۇزار ەتەر جالاق.
قوستاعى بىرەۋ تۇرىپ، اتقا ءمىندى،
بۇلاردى « قۋعىنشى » دەپ باتىر ءبىلدى.
بىلمەككە كىم ەكەنىن تۋرا ءجۇرىپ،
ەكەۋگە جىلقىداعى جەتىپ كەلدى.
استىندا بوز اتى بار ءبىر جاس جىگىت،
ەكەن دەپ، قىزدى جىگىت، سالەم بەردى.
قاراسىپ تۇر جىلقىعا، كەلگەن ەرگە،
اتتارى مالشىنىپ تۇر قارا تەرگە.
جىلقىنىڭ قۋعىنشىسى بولار ما ەكەن؟
وزىنە سەنگەن ەر عوي بىرمە- بىرگە.
- سىزدەر كىم، مال ارالاپ جۇرگەن كەلىپ،
بىلمەككە كەلىپ ەدىم حابار بەرىپ.
رۇقساتسىز مال ارالاپ نەگە ءجۇرسىڭ؟
ايتىڭدار جوندەرىڭدى قوسقا ءجۇرىپ!
- شىراعىم، كىم بولادى ۇران- زاتىڭ؟
بار ەدى جوق جوعالتقان ءبىر قاجاتىم.
ءۇيىرىن قىسىراقتىڭ جاۋعا الدىرىپ،
بولدىردى نەشە كۇندەي مىنگەن اتىم.
بەلگىسى قىسىراعىم وڭشەڭ شىبار،
موينىندا بارلىعىنىڭ تاققان تۇمار.
شارشادىم نەشە كۇندەي مالىمدى ىزدەپ،
قوسىلىپ ءسىزدىڭ مالعا جاتقان شىعار.
بار بولسا، تابارسىزدار مالىڭىزدى،
ايتىڭىز قوسقا ءجۇرىپ بارىڭىزدى.
بەلگىسىز كىم ەكەنىڭ جاۋ سەكىلدى،
بىلدىرمەي كەتپەڭىزدەر ءحالىڭىزدى.
ىلەسىپ سول جىگىتپەن بىرگە ءجۇردى،
قوستاعى باتىرلارعا سالەم بەردى.
كەلگەن سوڭ « قوسمالداق » دەپ قۇرمەتتەپسىپ،
اتىنان كەلگەن ەردى كوتەرەدى.
سويلەستى كەلگەننەن سوڭ جۇمىستارىن،
بىلەدى جايىن ەمەس، جۇمىس بارىن.
وزگەسى « ەركەك » دەپ ءبىلىپ وتىر،
سارىباي تانىپ ءبىلدى قىز جوسپارىن.
باتىرلار قۇرمەتتەدى اس ءتۇسىرىپ،
سويلەدى باتىر سارىباي ءسوزدى سىرىپ:
- بار بولسا جۇمىسىڭدى ورىندايمىن،
شىراعىم، كەلىپ قاپسىڭ مويىن بۇرىپ.
جۇمىسىڭ مۇندا كەلگەن قاتتى شىعار،
جۇرۋگە لايىق ەمەس ەل قىدىرىپ،
باتىرعا ات- قارۋىڭ لايىق ەكەن،
بۇل جەرگە كەلمەيسىز عوي بەكەر ءجۇرىپ.
قاي جاقتان، قايسى رۋدان، قايدان ءجۇردىڭ؟
قالايىق ات- ءجونىڭدى ءبىز دە ۇعىپ.
- باتىر، سىزدەن ءجون سۇرايمىن اۋەل باستاپ،
بولسا دا ءوز جۇمىسىم بىلاي تاستاپ.
ايباتتى ارىستانداي ەر ەكەنسىڭ،
كەتكەندەي دۇشپانىڭدى جەرگە جاستاپ.
سارىباي سوندا ايتادى اتا زاتىن،
ماقتان عىپ سويلەپ كەتتى قولعاناتىن.
اتام- مايان، ءارۋاقتى اعام- بوگەن،
قولباسشى مەن سارىباي بىلسەڭ اتىم.
ار جاعىن سىرداريانىڭ ارالاپ ەك،
تۇگەتىپ ەلگە قايتتىق ساياحاتىم.
كىسىدەي سىيلاساتىن كورىنەسىڭ،
الىپ قايت كەرەگىڭدى ازاماتىم.
بىلەيىن ءوز ءجونىڭدى كىم ەكەنىڭ،
اتا- جۇرت، رۋ- تۋعان، جەر- مەكەنىڭ؟
قارۋىڭ ءبىر باسىڭا تۇگەل جەتكەن،
بىلىنبەي بەلگىلى تۇر ەر ەكەنىڭ.
- بىرەۋ بەر ورتاڭىزدان ماعان ارناپ،
بولماسا، ءوزىم سۇراپ السام تاڭداپ.
ءوزىمدى، وزەگىمدى جارىپ سويلەپ،
كەتەيىن ءوز جونىمە قىلماي سالاق.
- تاڭداۋدى كەلگەن جانعا بەرۋشى ەدىم،
جاقسىنى سىرتتاي تانىپ ءبىلۋشى ەدىم.
وزىڭدەي تەڭدەس جاندار كەز كەلگەندە،
قايناتقان قورعاسىنداي ەرۋشى ەدىم.
الا عوي سۇراعانىڭدى، ايتتىم شىنىم،
بار ەكەن ءوز باسىڭدا انىق ءبىلىم.
دەيتۇعىن الا- قۇلا تۇگى دە جوق،
ءبارى دە بوتەن ەمەس- مەنىڭ ءىنىم.
- ءبارىڭىز ءبىر اتادان جالعىز تەكتى،
ەستيمىن بەرمەيدى دەپ جاۋعا كەكتى.
الىستان ات وكسىتىپ كەلدىم اتەي،
بەرسەڭىز ورتاڭىزدان تىنىبەكتى.
- بولادى، ءبىراز عانا كەڭەسەلىك،
توقتاتىپ ءسوزدى اقىلعا تەڭەسەلىك، -
مىنگىزىپ قانىشايىمدى دەدى اتىنا، -
جىگىتتەر، بەر كەلىڭدەر سويلەسەيىك!
تىنىبەك بارامىسىڭ جەكپە- جەككە،
بۇل ءوزى كەلگەن جوق قوي، ءسىرا، تەككە.
ءبىر سىر بار جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىندە،
سىنشى عوي كەلىپ تۇرعان ءبىر بۇلىككە.
دەگەن ءسوز باتىر- اڭعال، اپتىق- پالۋان،
جۇيرىك بار ءوز الىنشە الۋان- الۋان.
انشەيىن كۇشپەن الا قويام دەمە،
ۇنايدى اقىلمەنەن ۇتىپ العان.
تىنىبەك: -بارام، - دەيدى، - بەرسەڭ ەرىك،
ادامعا، قايرات- كۇشكە اقىل سەرىك.
ول، ءسىرا، مەنەن ارتىق كورىنبەيدى،
بار شىعار جاستىقپەنەن بويدا جەلىك.
سارىباي سوندا ايتادى: - مىناۋ قالاي؟
وسىنى سەن الۋىڭ ەكىتالاي.
بۇل ءوزى بادىرايتىپ باسىپ الماس،
جىلىم عوي كەلىپ تۇرعان جاناسالاي.
وسى قىز بىزگە بەكەر كەلگەن ەمەس،
بۇدان بۇرىن قىز بىزگە ەرگەن ەمەس.
سوزىنە ءسوزدى تاۋىپ، ءدال باسىپ ايت،
كورگەن جان كورىنەدى ەلدەن ەگەس.
- بالە، ساكەڭ جىگىتتى قىز دەيدى ەكەن،
وسى كەلگەن كىم ءبىلدى، شىن قىز با ەكەن؟
سالتاناتى جىگىتتەن ارتىق تۇر عوي،
قىز ءجۇرىپ ەتۋشى مە ەد ءتۇزدى مەكەن؟
ءبارى ايتتى: - وسى كەلگەن قىز ەمەس دەپ،
جىگىتتى قىز دەيتۇعىن ءبىز ەمەس دەپ.
دۋ كۇلىپ جىبەرەدى وڭشەڭ باتىر،
ساكەڭ الجىپ كەتتى دەپ بىزگە ىلەسىپ.
- كونسەڭىز باتىرلىقتىڭ ءجونى وسىلاي،
كونبەسەڭ وكىنەرسىڭ ءقازىر بالا- اي.
ويسىز شىركىن كورمەيدى ەش نارسەنى،
تىزگىن تارتقان بارماعى، تۇردى قالاي؟
تۇرمايدى تۋرا قاراپ، تايىسىپ تۇر،
نۇسقاسىنان توگىلىپ بەتىنەن نۇر.
ات ۇستىندە تۇرعاندا كوزىم شالدى،
تىزگىن تارتقان بارماعى مايىسىپ تۇر.
تىنىبەك بىلەرمىز دەپ باردى جايعا،
ءبىرى دە نانباي « قىز » دەگەن سارىبايعا.
ايتقانى سارىبايدىڭ راس ەكەن،
تانىدى قىز ەكەنىن بارىپ سوندا.
- تىنىبەك، بار جايىمدى سويلەيىن مەن،
ەمەس ەد ارتىڭنان ىزدەپ كەلمەگىم ءجون.
دەگەنگە مايان اۋىلى ىزدەپ كەلدىم،
مەن داعى ءوز ورنىمدا ەمەس ەم كەم.
سويلەدى ورتاسىندا بارلىق ءحالدى،
تىنىبەك تازا تىڭداپ قۇلاق سالدى.
- ءحالىمنىڭ قابىل كورسەڭ ايتام ءبارىن،
اركىمنىڭ ءوزى سۇيەر تەڭى بار- دى.
ءوز اتىم- قانىشايىم، اعام- وردا،
اكەم- التاي، ءۇيسىنمىن، جاتقان قوردا.
ون ەكى ۇل، ءبىر قىز ەدىك ءبىر اكەدەن،
ءولىپ كەتكەن اكە- شەشەم وتكەن جازدا.
ۇلكەن ۇل بايبىشەدەن قوپا باتىر،
مال ءۇشىن بەرمەك بولدى مەنى قۇلعا.
بەرە الماي بىرگە تۋعان اعالارىم،
ولار قالىپ، ءبىز بوسىپ كەلدىك مۇندا.
ەكى قاتىن بالاسى ەگەر تاۋىپ،
كەك كەرنەپ، جاۋلىق ءتۇستى ەكى اراعا.
ءبىر قۇلعا قىزىل قۇلاق بەرمەك بولدى،
بارماققا كوڭىلىم جوق ونداي قورعا.
سان ساڭىلاق اۋىلىڭا سايالاعان،
ءبىر سورلى بولىپ تۇرمىن تۇسكەن تورعا.
ەستىپ ەم اتاعىڭدى الىس جەردەن،
قىرانىم، كەز بوپ تۇرسىڭ بۇگىن تاڭدا.
ايتادى ءتورت شەكتىنىڭ قونعاندىعىن،
قوناقتىڭ جاقسى جايلى بولعاندىعىن.
تەڭ كورسەڭ ءوز باسىم مەن اۋىلىمدى،
بولايىن جولدارىڭا قۇرباندىعىڭ.
وزىممەن بىرگە تۋعان باۋىرىم بار،
وزىڭمەن مالعا تەڭدەس اۋىلىم بار.
كورە كەت اۋىلىمدى الىس ەمەس،
بولماڭدار كىم ەكەن دەپ شالا قۇمار.
ەس- دەرتى تىنىبەكتىڭ كەتتى بۇعان،
- قانىشايىم، سەنبەيمىن بە، شىركىن، ساعان!
بارۋعا وسى جولى ۋاقىتىم جوق،
ءبىر مولشەر ايتار ەدىم، نانساڭ ماعان.
ءوز باسىڭ- ايەل زاتتىڭ قارا ءتىلى،
ءتۇرىڭ بار بايشەشەكتىڭ قىزىل گۇلى.
سوزىڭە سەنىڭ ايتقان ابدەن سەندىم،
وسى ايدا ىزدەپ تابام كەلەر جىلعى.
كەلىپ تۇر تىلەگەنىم ءدال كەزىندە،
قانىشايىم، انىقتاپ سەن بۇل سوزىمە.
وسى ايدا ىزدەپ تابام كەلەر جىلعى،
سەرتىڭنەن قايتىپ كەتسەڭ، كۇنا وزىڭدە.
تابىلار ايتپاعانمەن ءسوزدىڭ شىنى،
نەگە ايتتى دەپ ويلاما كەيىن مۇنى.
سەرتىم سول ساعان ايتار بۇگىن مەنىڭ
وسى ايدا ىزدەپ تابام كەلەر جىلعى.
مامىردىڭ تۋىپ تۇرعان، مىنە، ون بەسى،
بولا ما جاقسىلىقتىڭ ەرتە- كەشى.
قىز المان شابىندىدان دەگەنىم بار،
كەلەر جىل دەگەن ءىسىم- سونىڭ ءىسى.
كەلەر جىل الىس ەمەس ءتىرى جانعا،
الدى- ارتىن بۇل ءسوزىمنىڭ ابدەن اڭدا.
« ەل شاۋىپ، مال مەن قىزىن ولجا قىپتى » ،
دەگەن ءسوز سۇيەگىمە بولار تاڭبا.
بۇل جولى بارا المايمىن اۋىلىڭا،
بىزدەن سالەم ايتا بار باۋىرىڭا.
وسى جولى بارسام دا بولار ەدى،
ساكەڭ رۇقسات بەرمەيدى بارۋىما.
بۇل سوزگە قانىشايىم ويلاندى كوپ،
ءسوز ارتى قالاي بولار، ۇزاردى دەپ.
اسىققان ايەل زاتقا ۇلكەن ۇيات،
قايىرسام ەندى جاۋاپ بولار ما دەپ؟
- جارايدى، بۇ دا بولسا قاناعاتىم،
ءوزىڭ جەت ۋاعداڭا، ەي، قاناتىم.
قوسپاسا، ءبىر تاڭىرگە شارا بار ما؟
كەتەدى، كوپ سويلەسە، سوزدەن تاتىم.
- قانىشايىم، جەتكىزەرمىن ارمانىڭا،
سوعىستا وق ىلىنگەن بارماعىما.
قارت بابام قاسيەتتى باتىر بوگەن،
ەش دۇشپان جۇرە الماعان جان- جاعىنا.
قاينايدى مايدان بولسا قان- تامىرىم،
مىنە، سەرت- جولىعايىن ارۋاعىڭا.
ۋاقىت بوپ جىل اينالىپ، ءدام قوسقانشا،
اتاڭنىڭ ءوزىڭ جالبارىن ءارۋاعىنا.
كەلەر جىل وسى مامىر ون بەسىندە،
امال جوق، ءولىپ كەتسەم، كەتتى ەسىمدە.
ولمەسەم، ۋاعدام سول ءبىر تابايىن،
تىنىبەك جانى بولسا، كەۋدەسىندە.
وسىلاي سەرت ايتىستى بۇل ەكەۋى،
باسقانىڭ جارامايدى پالەن دەۋى.
تىنىبەك مولشەر كۇندى ايتقاننان سوڭ،
امالسىز توقتاپ قالدى قىز كوكەيى.
سەرت بايلاپ، ەر تىنىبەك قوسقا كەتتى،
بار جايدى سارىبايعا بايان ەتتى.
ۇعىنىپ باستان- اياق ءسوزدىڭ نارقىن،
ول داعى بۇل ايتقانىڭ جارار دەپتى.
بەكسۇلتان:
- ءبالى، وتتاپسىڭ، ەي، تىنىبەك،
دەگەننەن قورىقتىڭ با، ءجۇر بىرگە كەت!
ءوزى كەلگەن قىزدى سونشا كەيىندەتىپ،
ايتاسىڭ قۇربى- قۇرداس، ەلگە نە دەپ؟
سارىباي:
- بالە، - دەدى، - باتىر سۇلتان،
ەرلەرگە لايىق پا ەكى ايتىلعان؟
ءبىر ءسوزدى ايتىپ الىپ، قايتالاسا،
سونان سوڭ ۋاعداسىز بولادى ادام.
تىنىبەك ءبىر ءسوز ايتتى- بولدى ۋاعدا،
جاراماس ەكى ايتىلعان ەندى جانە.
لاجسىزدان كۇشپەن السا، امالىڭ جوق،
وڭداسىن جولدارىڭدى جالعىز اللا.
كەلەرمىن كەلەر جىلى ءوزىم باستاپ،
كەتپەسەڭ قانىشايىم ءوزىڭ تاستاپ.
كەلەر جىل وسى مامىر ون بەسىندە،
تۇرىڭدار ۋاعدانى مىقتى ۇستاپ.
توقتادى ءسوز اياعى سوعان بايلاپ،
قوش دەسىپ جونەلمەكشى قىز دا سايراپ.
تىلەستى اماندىقتى ءبارى داعى،
تىلەككە جاردەم بەر دەپ «مايانبايلاپ» .
باتىرلار قوسىن ارتپاق ەلگە بەتتەپ،
سۇلتان ءجۇر: «قانىشايىم ەرە كەت» ، - دەپ.
كەلەر جىل كەلەمىز بە، كەلمەيمىز بە؟
ودان دا بىرگە ءجۇر دەپ ءقازىر ەپتەپ.
قىز ايتتى: -ناسىلىڭە بولسا دۇرىس،
تىلەۋىم دە سىزدەردەن ەمەس بۇرىس.
ەكى ايتقان سوزدەن قايتشى، ەي، باتىرلار،
ارتىمدا قارامايمىن قالسا دا ىرىس.
ءىلىندىم، ەي، قىراندار قارماعىڭا،
ەگەسسە جان جۇرمەيدى جان- جاعىڭا.
قايتۋعا ايتقان سەرتتەن دۇرىس بولسا،
كەتەيىن، ءجون بوپ تۇرسا، ءارۋاعىڭا.
- جارايدى دەپ ايتقىزشى باۋىرىڭا- اي،
ەكى ايتقان ءسوزدىڭ قيىن اۋىرىن- اي.
ارمانسىز بۇل جالعاننان وتەر ەدىم،
ماياننىڭ كەلىن بولسام اۋىلىنا- اي.
سارىباي، تىنىبەككە سۇلتان كەلدى:
- قۇدايىم تىلەگىڭدى قولعا بەردى.
ءوزى كەلگەن بۇل قىزدى كەيىندەتىپ،
تىنىبەك سونشا نەگە دەلبە بولدى؟
ءجۇر دەسە، ءقازىر ەرىپ كەتەم، دەيدى،
دۇنيەنى ارتتا قالعان نە ەتەم، دەيدى.
ايتقىزشى جارايدى دەپ تۋعانىڭا،
ارمانسىز بۇل جالعاننان وتەم دەيدى.
- سۇلتان- اۋ، نە قىلاسىڭ ءسوزدى بۇزىپ،
ۋاعدا قىلدى ەكەۋى ءسوزدى ءۇزىپ.
كەلەر جىل الىس ەمەس ءتىرى جانعا،
سالتاناتپەن الامىز تويىن قىلىپ.
قايتالاپ بىتكەن ءسوزدى دەي بەرمەشى،
بوسايدى، كوپ سويلەسە، ءسوز جۇيەسى.
ولار دا تولىپ جاتقان اتالى ەل،
قىزىن ىزدەپ شىقپاي ما ەلدىڭ ەسى؟
« اسىققان شايتان ءىسى » دەگەن ءسوز بار،
بولمايدى يگىلىكتىڭ ەرتە- كەشى.
توقتاتتى بەكسۇلتاندى سونى ايتىپ،
« كەتسىن » ، - دەپ قانىشايىم ۇيگە قايتىپ.
كۇن ىسىپ، اۋە قايناپ شالدىعارمىز،
كەتەلىك، ايال قىلماي ەلگە تارتىپ.
سارىباي باتا بەردى قولىن جايىپ:
- جۇرمەڭدەر، جاس جىگىتتەر، سەرتتەن تايىپ.
جانىڭا جاردەم بەرسىن حاق تاعالا،
جەتكىزسىن مۇراتىڭا ەرەنعايىپ!
تىنىبەك قايتا كەلىپ، قوش ايتىستى،
ايىرۋ قيىن بولدى ەكى جاستى.
جالعاننىڭ ەڭ قيىنى وسى بولدى- اۋ،
ەكى جاس قوسقاننان سوڭ ىقىلاستى.
سونىمەن قوش ايتىستى ەكى عاشىق،
قيا الماي ءبىرىن- ءبىرى ماۋقىن باسىپ.
قايتا الماي ايتقان سەرتتەن ارماندا بوپ،
تىنىبەك قانىشايىمعا جاقىنداسىپ:
- ءسوزىمدى توقتاتىپپىن بەكەر ايتىپ،
باراسىڭ، قانىشايىم، ۇيگە قايتىپ.
باسىنا ءبىر سوزبەنەن بايلاپ ەدىم،
كەتەمىن سەنى تاستاپ قيىپ ءقايتىپ؟ !
- مەنىڭ دە جۇرەگىمدى تۇرسىڭ كەسىپ،
تانىستىق، تىنىبەكجان، ءبىر سويلەسىپ.
جولىڭا باباڭ سالعان دۇرىس بولسا،
بايلاي كەت، قانجىعاڭا باستى كەسىپ.
بارادى سەندە كەتىپ مەنىڭ جانىم،
كۇنىڭدى كەيىن بايلاپ نە قىلعانىڭ؟
دەمەسەڭ جان كەۋدەدە، ەي، تىنىبەك،
بىلمەي تۇر وسى سورلى جىعىلعانىن.
ەكى تىلەك ءبىر جەرگە سىيىسادى،
اقىرى ءبىرىن- ءبىرى قيىسادى.
ءتاڭىردىڭ ءبىر جازعانى بولادى- اۋ دەپ،
كوڭىلدەرى وسىعان تىنىسادى.
تۇرمادى اتتىڭ باسىن ەندى تارتىپ،
«بارام» - دەپ جىلادى قىز، - ۇيگە قايتىپ؟
باسىندا باتىلدىقپەن ايتسا داعى،
بارادى تىنىبەكتى قايعى تارتىپ.
ءبىر سوزىنەن قايتپايتىن ەردىڭ ءىسى،
بارىنەن قيىنىراق جاستىڭ ءىسى.
جانى بولەك بولعان سوڭ ءجۇرىپ كەتتى،
بارادى ارەڭ زورعا جانىپ ءىشى.
قايتادى قانىشايىم دا جىلاي- جىلاي:
« ون ەكى جىلداي بولار ون ەكى اي.
كەلمەسەڭ، كەلەر جىلى ءوشتى ءومىرىم،
قايتەيىن جىلاعانمەن، تىنىبەك- اي! »
ۇيىنە اماندىقپەن ەرلەر بارعان،
ىشىندە تىنىبەكتىڭ تولى ارمان.
ۇيدەگى قاسيەتتى قارت باباعا،
وسىنداي قىزدىڭ جايىن بايانداعان.
ايتادى سىردان ءوتىپ جۇرگەندەرىن،
سويلەدى جامان- جاقسى كورگەندەرىن.
جەرىنەن التى قوناق ات وكسىتىپ،
سويلەدى سونداي قىزدىڭ كەلگەندىگىن.
بوگەنباي ۇعىپ وتىر ءسوزدىڭ ءبارىن،
نە ءتۇرلى جاقسى- جامان بولعاندارىن.
- جىلاتىپ جاس بالانى تاستاپ كەتىپ،
ءجون ەمەس، - دەدى، - وبالىنا قالعاندارىڭ.
اجالدان ءتاڭىر امان ساقتاپ شىقتى،
بارىڭدار بويدا بولسا بيتتەي ءحالىڭ.
سول جاستىڭ كوز جاسىنا قالاسىڭدار،
شىقپاسا، جونەلىڭدەر، شىبىن جانىڭ.
ءوتتى عوي سۇيەگىمنەن قىزدىڭ زارى،
ءجون ەمەس، جاس ماياننىڭ سۇڭقارلارى.
التىن تاۋىپ الساڭ دا از ايالداپ،
نە ەتەر ەد ورىندالسا ءىستىڭ ءبارى.
« ماياننىڭ اۋىلىنا كەلىن بولسام » ،
دەگەن ءسوز سۇيەگىمنەن كەتتى ارى.
ارتىمدا ءوزىم ولسەم، قالعانىڭ بار،
نە قىلسا ورىندالسىن قىز ارمانى.
وسى جىل قىستىڭ بەتى كەلدى زارلاپ،
ءىلىندى سۇزەك- ناۋقاس ەلدى قارماپ.
بەكسۇلتان، تۇمەنبەك، جۇمانبەك، سادىربەككە،
اۋىرۋ تيگەندەي بوپ انىق ارناپ.
ەكى ەلدىڭ ورتاسىندا ەگەر بولىپ،
سارىباي سوعان كەتتى ەلدى شارلاپ.
ناۋقاس بوپ جاتقان ەرلەر وڭالمادى،
تىنىبەك قانىشايىمعا قالاي بارماق؟ !
سارىباي ءسوز بىتىرە سوعان كەتتى،
ناۋرىزدىڭ اتتاناتىن ايى جەتتى.
جىگىتكە قىز قارعىسى وڭاي ەمەس،
بوگەنباي تىنىبەككە: « اتتان! » - دەپتى.
ايدارقان، تىنىبەك پەن اقاي بالا،
جەتەۋ بوپ بۇل ساپارعا اتتانىپتى.
جۇرمەيدى قوس- قوس اتسىز اۋەل باستان،
اقكەكىل، نار قىزىلدى الا كەتتى.
اداسپاي قارامىسقا بارىپ ەدى،
سول جەردە سوقىر تۇمان قاپتاپ كەتتى.
جۇرگەنىن قايسى جولمەن ايىرا الماي،
قورعاننان شىعىپ كەتىپ، ارمان ءوتتى.
ورتادا كۇن مولشەرىن قاراستىرسا،
ارادا ءۇش كۇن ءوتىپ ماۋسىم جەتتى.
تولاسسىز جاۋدى جاڭبىر، تۇمان باسىپ،
جول تاپپاي جولاۋشىلار كەتتى اسىپ.
سارىباي بولماعانى، امال بار ما،
تابار ەد قارا تۇندە تۋرا باسىپ.
سويلەيىن قانىشايىم ەندى جايىن،
جاۋلىعى تۋىسقاننىڭ تۇرعان دايىن.
«ەلىن شاۋىپ، نە قىلسام دا اپەرەم» دەپ،
قوپا دا وكىمدەيدى بارعان سايىن.
باۋىرىندا قورعان تاۋدىڭ جالعىز ەسىك،
قۇيادى سىردارياعا جالعىز تەسىك.
ەشبىر جاۋ ونى كەلىپ الا المايدى،
كىرمەسە قورعان تاۋدىڭ ءتۇبىن تەسىپ.
جولدا ساز تابان تىرەپ ۇرىسۋعا،
وردا دا جۇباتىپ تۇر پالەن دەسىپ.
بىتكەنشە مامىر ايى تىڭ كەپ ەدى،
جولىقتى قىز ناۋقاسقا ءۇمىت كەسىپ.
مامىر ءوتىپ، ماۋسىم تۋدى، كەلە المادى،
تىلەگى قانىشايىمنىڭ بولا المادى.
كەلگەنشە سول ۋاقىتقا سىر بىلدىرمەي،
ەش ادام قىزدىڭ جايىن بىلە المادى.
ناۋقاس قىز جەڭگەسىنە ايتتى سىرىن:
(ايتپاي- اق شىداپ كەلگەن بۇدان بۇرىن) .
« ءبىر جىگىتكە كۇن بايلاسقان سەرتىم بار ەد،
كۇن ءوتتى، مىناۋ، - دەيدى، - مەنىڭ ءتۇرىم.
ءتىرى بوپ جۇرە المايمىن قادام باسىپ،
جالىن شىعاد « اھ » دەسەم اۋزىمدى اشىپ.
مامىردىڭ ون بەسىندە كەلمەكشى ەدى،
ۋاعدا قىلىپ ەدىك ءسوز بايلاسىپ.
جەڭەشە، وردەكەمە ايتپا مۇنى،
بۇل كۇندە ءبىر- اق تاي عوي قىزدىڭ قۇنى.
« ارماندا ەركەجانىم ءوتتى » دەرسىڭ،
قۇرىسىن تومەن ەتەك قىزدىڭ كۇنى.
جىگىتتىڭ اتى- تىنىبەك، ەلى- مايان،
بۇل ءسوزىم سەرت ايتىسقان تاڭىرگە ايان.
كورمەسەم، تىنىبەكتى تىرىلىك جوق،
قايتەيىن، ىشتە دەرتتى كىمگە جايام؟ »
سونى ايتىپ ناشار حالگە ىلىنەدى،
دەرت باسىپ، سىرقاۋ كۇشتەپ بىلىنەدى.
مامىر تۇگىل ماۋسىمنىڭ بەسى بولدى،
ءبىر ءسوز جوق، ناراۋ تارتتى ءتىلى دە ەندى.
ايتەۋىر جانى جاتىر، كىرپىك قاعىپ،
ۇزاعان ناۋقاستى جۇرت وتىر باعىپ.
اجالعا تاياۋلاعان مەزگىلىندە،
امالسىز كىمگە ايتادى مۇڭىن شاعىپ.
سوندا دا ءۇيسىن كۇندە حابار سالعان،
ۇزاعان ناۋقاسىنان حابار العان.
قاسىندا ەكى جۇزدەي ساداقشى بار،
وتكىزبەس وردا جاۋدى تاس قورعاننان.
« ساۋىقسا، ءبىر كۇن بارىپ الامىز » ، - دەپ،
ۇيسىندەر سىرتتان بايقاپ حابارلانعان.
جىلقىسىن بۇدان كورىپ كەلگەن كەزدە،
اشۋمەن قانىشايىم ءبىر ءسوز سالعان.
سول ءسوزى ويىندا بار ەر قوپانىڭ،
« قايتسەڭ دە الدىرام » دەر قالسا جانىڭ.
جىلقىڭدى جاۋ ايداعان كوردىم دەپ ەد،
سول جاۋمەن اقىلى ءبىر، بىلەم، ءمالىم.
ەكى كەك كوڭىلىمدە بىردەي بار- دى،
توقالعا كورسەتەرمىن كەڭ مەن تاردى.
الدىردى وردا باستاپ بار جىلقىمدى،
ايتپەسە، بىلمەيتىن جاۋ قايدان الدى؟
قاس بولار ازارىندا قارىنداسى،
وردانىڭ قۇلعا تۇسپەس ىقىلاسى.
ءبىر- اق كۇندە شاۋىپ الىپ كەتەر ەدىم،
بۇلاردى ساقتاپ تۇرعان قورعان تاسى.
سول كۇندە جەتى باتىر ءجۇر الىستا،
كورمەگەن ءبىر قيىن جەر جازى- قىستا.
كۇن جاۋىپ، ات جۇرمەيتىن باتپاق بولىپ،
جول تابار مەزگىلى جوق وسى تۇستا.
ءبىر كۇنى كۇن اشىلىپ، بۇلت تارادى،
تۇس- تۇستاپ تاۋعا شىعىپ جول قارادى.
وزدەرى قورعان تاۋدىڭ سىرتىندا ەكەن،
ەل بارىن ىلدي جاقتا اڭعارمادى.
ءتۇسىپ تۇر بۇلار جولدىڭ اۋرەسىنە،
كوز ءتۇستى جاڭا كۇننىڭ ساۋلەسىنە.
ۇمىتىپ ولەر حالىن، سوندا تىنىبەك،
تۇسەدى قانىشايىم قىز ەسىنە.
ايتقان كۇن ۋاعدادان ءوتىپ كەتتى،
قايعىمەن باسىن قويدى تىزەسىنە.
ازەرمەن جۇرە- جۇرە تاۋعا جەتتى،
ءبىر بيىك ۇلكەن تاۋعا شىعا كەپتى.
باسىنان وسى تاۋدىڭ قاراپ تۇرسا،
قالىڭ ەل باۋىرىندا كورىنىپتى.
جۇرەتىن جول تابا الماي تاۋدان قۇلاپ،
وتىردى ەلدى كورىپ بەكەر جىلاپ.
ءبىر دىبىس « شۋ- شۋلەگەن » ەستىلەدى،
كەش مەزگىل تىڭ تىڭداسا سالىپ قۇلاق.
ءبىر ەلۋدەي تۇيە بار جاقىن جاتقان،
تۇيەنى بۇلار قۋىپ باقىلداتقان.
ەلگە بارار دارمەن جوق، بۇگىن مۇندا
قوس تىگىپ، اس ءپىسىرىپ، باقىر اسقان.
استىڭعى قيا تاستان بىرەۋ كەلدى،
استىندا كوك بيە بار، انىق كوردى.
تەپەكتەپ كەلىپ قالعان ءبىر شال ەكەن،
الدىنان قارسى شىعىپ سالەم بەردى.
سۇراماق ەلدىڭ جايىن حابارلاسىپ،
بۇلاردى كورىپ شال دا قالدى ساسىپ.
كەلمەدى اۋزى سوزگە كەمسەڭ قاعىپ،
شال ءولىپ قالا جازداپ قارا باسىپ.
- شالەكە- اۋ، ءبىز جولاۋشى جولدا اداسقان،
جاراماس ۇلكەن كىسى بەكەر ساسقان.
تۇيە مە ىزدەگەنىڭ، انە جاتىر، -
دەگەن سوڭ شال بەيشارا اۋزىن اشقان.
ءبىر قاقتى سوندا يەگىن: -يە- يە،
قاراعىم، ىزدەگەنىم مەنىڭ تۇيە.
ورتاسى ەلىمىزدىڭ جاۋ بولىپ تۇر،
سوندىقتان قورقىپ ەدىم جانىم كۇيە.
شالمەنەن سوندا تۇرىپ سويلەستى ءسوز،
ءبىر ءتىلدى قۇداي ايداپ كەلتىردى كەز.
سۇراماق باستان- اياق ەلدىڭ جايىن،
ەل نە كەرەك، كەرەگى جالعىز- اق قىز.
- بار ما ەكەن قانىشايىم امان- ءتىرى،
نە كەرەك ءۇيسىن بىزگە كوپتىڭ ءبىرى؟
الىستان ىزدەپ كەلگەن ءبىز جولاۋشى،
شەشىلسە ريزامىز كوڭىل كىرى.
- ءا، شىركىن، قانىشايىم، قاراعىم سول،
دەگەنگە شاما دا جوق: « سەن امان بول! »
ايتەۋىر، ولگەنى جوق ءتىرى جاتىر،
ول ولسە، ارتتا قالار ارمانى مول.
سول ۇيدەمىن، قانىشايىم- مەنىڭ بالام،
مەزگىلسىز ءجۇرمىن، بالام، كوڭىلىم الاڭ.
ءتىرى جاتىر دەمەسەم، ءتىل قاتپايدى،
ىسىنە ءبىر اللانىڭ بار ما شارام؟
سول ەدى كوزىمىزدىڭ قاراشىعى،
ونى ساۋ قويمادى عوي حاق تاعالام.
ناۋقاسقا اينالام دەپ، تۇيە ىزدەمەي،
سول سەبەپتى شىعىپ ەم كەشكە تامان.
تىنىبەك تۇيە ايداسىپ بىرگە ءجۇردى،
ناشار حالدە ەكەنىن ەندى ءبىلدى.
قالعاندارى سول جەردە قونىپ قالماق،
اۋەلى بىلمەكشى بوپ ءوزى كەلدى.
« شۋ- شۋلەپ » تۇيەنى ايداپ جاياۋ ءتۇسىپ،
ازەرمەن ءتۇن ىشىندە ەلگە كىردى.
تىگىلگەن قاتار- قاتار اقبوز ۇيلەر،
قورادا جاتىن مال كوپ كەشتە تۇنەر.
ەركەك كىندىك كورىنبەيدى اتقا مىنەر،
بالا مەن قاتىن- قالاش كوپ جۇرگەندەر.
قاراۋىلداپ كۇن بويى جاۋدى توسىپ،
ءتۇن جارىمدا ەركەكتەر ۇيگە كەلەر.
شال اكەلىپ ءتۇسىردى ۇيگە ەردى،
بوگەتسىز تىنىبەك جاس ۇيگە كىردى.
قاسىندا ەكى قاتىن، ءبىر قىز وتىر،
ولىكتەي جاتقان قىزدى كوزى كوردى.
شال سىرتتاعى تۇرىپ قالدى وت باسىندا،
سويلەسىپ ءبىر قاتىنمەن ءجۇر قاسىندا.
« اتى كىم؟ » دەگەن سوزدەر ەستىلەدى،
« جول ءجۇرىپ الىس جەردەن كەپتى وسىندا » .
تىنىبەك تە ايتىپ جاتىر سوعان ناقتاپ،
تىڭدايدى قاتىن بايقۇس جۇرە توقتاپ.
شال سورلى باستان- اياق ايتىپ بولدى،
الگى ءبىر جاس قاتىنعا قالبىراقتاپ.
بۇل قاتىن ۇيگە كىردى ەسىك اشىپ،
از تۇرىپ، ارتىق قاراپ، ماڭ- ماڭ باسىپ.
- ءيا، مىرزا، كورىسەتىن ءجون بار عوي، - دەپ،
كورىستى قولىن جايىپ، قۇشاقتاسىپ.
- تىنىبەك، امانبىسىڭ، اينالايىن،
ءبىلدىڭ بە ەركەجاننىڭ ءحالى- جايىن؟
ەرتەرەك كەلە المادىڭ، ەي، تىنىبەك،
ەركەمنىڭ ءحالى وسىنداي بولدى ۋايىم.
كورىسىپ، بۇل ەكەۋى امانداستى،
كوزىنەن قاتىن ناركەس توكتى جاستى.
تىلەگى ەكى جاستىڭ بولادى- اۋ دەپ،
بەيشارا تورگە تامان قادام باستى.
تابىتتاي قۇس توسەكتە جاتقان قىزدىڭ
باردى دا الگى قاتىن بەتىن اشتى.
- ەركەجان جان بويىندا، مىنە، جاتىر،
قۇرمادىم ءسان- سالتانات: كىلەم، شاتىر.
سويلەسۋگە ءحالىڭ بار ما، ەي، ەركەجان؟
سۇيگەنىڭ- تىنىبەكجان كەلىپ وتىر.
« اھ! » دەپ كەۋدە كەرە اۋزىن اشتى،
ۇھىلەپ لەبىزىنەن جالىن شاشتى.
ومىردەن ءۇمىت ۇزگەن بەيشارا قىز،
كوتەردى تىنىبەكتى ەستىپ باستى.
ايىعىپ اۋرۋىنان تىلگە كەلدى،
تىلەگىن كوكسەپ جاتقان ءتاڭىر بەردى.
« ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟ » دەپ، اڭ- تاڭ قالىپ،
توڭكەرىپ قاراي بەردى قارا كوزدى.
قاسىندا ەكى جۇزدەي ساداقشى بار،
ۇيىنە اس ىشۋگە وردا كەلدى.
قاتىنى ورداعا ايتتى: -كەلدى ءبىر ەر،
الىستان كەلگەن ادام كوپ ءجۇرىپ جەر.
قۇپيا ءبىر سىر ەكەن جان بىلمەيتىن،
كەز قىلعان بۇل ەكەۋىن ءتاڭىرىم شەبەر.
ەركەجان بۇل جىگىتتى كورگەن ەكەن،
ۋاعدانى بۇرىن بايلاپ بەرگەن ەكەن.
الدىندا اۋىراردىڭ ايتقان ءوزى،
بۇل ىسكە سەن ءبىر كومەك بەرسەڭ دەگەن.
سول جىگىت ىزدەپ كەپتى وسى كۇندە،
كورسەڭىز كەلىپ وتىر ءقازىر ۇيدە.
تۇقىمى قانجىعالى مايانبايدىڭ،
الىستان سونشا ىزدەپ تاپتى تۇندە.
كورىنەدى باتىر جىگىت اتى- تىنىبەك،
ۋاعداسى وسى ايدا ەكەن، ىزدەپ كەلمەك.
جارقىلداپ ساۋىت- سايمان، قارۋ- جاراق،
جان ەكەن ءبىر كەلىسكەن ەلدەن بولەك.
وزەندى ورلەپ، تاۋ اسىپ، جول تابا الماي،
ءجۇرىپتى نەشە كۇندەي تاۋعا تۇنەپ.
« كورۋگە جانىم قۇمار ونداي ەردى » ، -
دەدى دە، قاتىنىمەن بىرگە كىردى.
وردانىڭ سالتاناتىن كورىپ تىنىبەك،
ءيىلىپ، تۇرەگەلىپ سالەم بەردى.
تانىسىپ ءسوزدىڭ ءبىلدى ىڭعايلارىن،
سۇراسىپ باتىرلاردىڭ حال- جايلارىن.
قاسىنا شالدىڭ كىسى قوسىپ بەرىپ،
الدىردى كەيىن قالعان جولداستارىن.
تىنىعىپ بەس- التى كۇن بۇلار جاتتى،
وردا دا سالتاناتپەن كۇتىپ جاتتى.
باقسى ويناپ، بالگەر ەمدەپ جازىلدى دەپ
ۇيسىندەر قىز جايىنان حابار تاپتى.
قوپا ايتار: « قۇتىلمايسىڭ قىزدى بەرمەي،
كەتە المايسىڭ سەن، ءسىرا، سوزگە كونبەي.
اۋەلدە ايتقانىمدى قىلامىن » ، - دەپ،
ولار دا كىسى ساپ تۇر تىنىم بەرمەي.
وردا ايتتى قوناقتارعا ءىستىڭ جايىن،
سويلەسىپ اقىلداستى ءسوز ىڭعايىن.
« ايدارقان، ەندىگىنى سەن ءبىل، - دەدى، -
وسى يتكە قورلىق قىلعان نە قىلايىن؟ »
« دەپ ايتساڭ، بەرە المايمىز ساعان قىزدى،
قىرساڭ دا، مەيلىڭ دەشى، ءبارىمىزدى.
اۋەلى، ءوزىڭ باستاپ قارا كورسەت،
سونان سوڭ كوپ ۇيسىنگە جىبەر ءبىزدى » .
ەلشىدەن حابار بەردى وسى سوزبەن،
مۇنى ەستىپ اشۋلاندى اقىلى كەم.
ەلىن جيىپ ءبىر- اق شاۋىپ الماق بولدى،
ءوز اۋىلىن ءوزى شاۋىپ، قىلماقشى جەم.
اتتارىن كۇيلەندىرىپ بۇلار باپتاپ،
ۇيسىندەر قولىن جيىپ كەلدى قاپتاپ.
قاسىنا ەكى جۇزدەي كىسى ەرتىپ،
بۇلار دا قارسى شىقتى بويىن شاقتاپ.
اق تۋىن مايانبايدىڭ تىكتى اپارىپ،
« قولدا- دەپ، - مايان باتىر! » - ءارۋاقتاپ.
تىڭ كۇش كەپ، وردا بۇگىن مىعىم تۇردى،
تۇرعانداي بۇرىن كۇشىن كەيىن ساقتاپ.
جەكپە- جەك شىقپاق بولدى ەكى جاقتان،
بۇل جەردە جەڭىپ السا، بولدى ماقتان.
ايدارقان اقكەكىلمەن شىقپاق بولدى،
ءۇيسىن ەر، مىقتى بولساڭ، ەندى ساقتان!
جاس اقاي اتتان ءتۇسىپ تىلەك تىلەپ،
« رۇقسات بەر، وسىعان مەن شىعايىن » ، - دەپ.
بارماققا جەكپە- جەككە بەل بايلادى،
بۇلاردىڭ مىقتىلىعىن سىنايىن دەپ.
بەرەدى وردا باتىر تىلەك تىلەپ،
جاس سۇڭقار، شىعا كەلدى، جاڭا تىلەك.
بالاسى مايانبايدىڭ سوعىس كورسە،
كەتەدى شىداي الماي قايناپ جۇرەك.
قوپانىڭ ءوز بالاسى شىقتى بۇعان،
ول داعى جىگىت ەدى ەرگە ۇقساعان.
اۋدارىپ اقاي اتىن الىپ ەدى،
ءۇيسىننىڭ بەتى قايتىپ، تايدى تابان.
سول كۇنى جەكپە- جەكتەن جەتپىس ءبىر ات
العانى اقاي جاستىڭ بولدى ايان.
ەش ادام جەكپە- جەككە شىعا المادى،
ۇرىسىپ جاس بالانى جىعا المادى.
الاتىن قانشا قايلا قىلسا داعى،
دۇشپانىن جەرگە جاستاپ تىعا المادى.
ءبىر اقىل تاپتى بۇلار كوبى جاقتاپ:
« جەكەنى قوي، سوعىسايىق ءبىر- اق قاپتاپ.
بەس- التىدان جابىلساق بىرەۋىنە،
سانى ازدى كەتپەيمىز بە جەرگە تاپتاپ؟ ! »
سايلانىپ سويىل- شوقپار، نايزا- قىلىش،
وسى اقىل جاقسى دەدى ءبارى ماقتاپ.
ات قويدى قىلىش الىپ مىڭداي كىسى،
ويلادى قان توگەر دەپ نايزا ۇشى.
ماياننىڭ بار بالاسى اتقا ءمىندى،
بۇل ىسكە قايناپ كەتكەن قايرات- كۇشى.
سول كۇنى ۇرىس بولدى كەشكە دەيىن،
مايانباي سوعىس دەسە تۇرار بەيىم.
ولىمگە ءۇيسىن جاعى قالدى باتىپ،
قايتىستى كەش بولعان سوڭ ۇيگە كەيىن.
قوپادان قالعان كىسى قامالىپ تۇر،
باسىنا قىلىش- نايزا سابالىپ تۇر.
بۇرىنعى اسقاندىقتان قالدى قوپا،
قايعىعا قايعى كەلىپ جامالىپ تۇر.
ەندى ءۇيسىن بەتتەر ەمەس ۇرىسۋعا،
قايرات جوق تابان تىرەپ تۇرىسۋعا.
ۇيىنە وردا باتىر قايتىپ ءتۇستى،
كۇلىسىپ، قىزىعىسىپ ايعاي- دۋعا.
جاتىپتى ون شاقتى كۇن دامىلداسىپ،
جيىلدى ءۇيسىن ەلى جابىرلاسىپ.
« بۇلارعا سىرتتان بىرەۋ كەلگەن ەكەن،
ونەرى بۇل وردانىڭ كەتتى- اۋ اسىپ! »
ەستىلمەي ەلدىڭ ءسوزى نەعىپ تۇرسىن،
ءبىر جۇمىس تاپپاق بولدى اقىلداسىپ.
شولىنەن اقكەزەڭنىڭ توسپاق بولدى،
سول جەرگە جيناپ سۋسىن تاسىپ ەلدەن.
« قىرىلىپ، ازەر بولسا ءبىز قالارمىز،
قالايىق شولدە، - دەدى، - ءبىر ايقاسىپ » .
سايلانىپ سەگىز جۇزدەي كىسى اتتاندى،
بۇل ىستەن حابارسىز بوپ وردا قالدى.
« قاراعىم، اماندىقتا ءجون تاپساق » ، - دەپ.
ايدارقان تىنىبەككە اقىل سالدى.
نە كورسەك تە ءوزىمىز كورەيىك دەپ،
وردا دا مىنا ءسوزدى قابىل الدى.
توي قىلىپ، بەرمەك بولدى قارىنداسىن،
قاپىدا حابارى جوق نە قىلاسىڭ؟
ءۇي تىگىپ قانشا ەلدى ايداپ بەرمەك،
ارتىقشا ارتتىرماقشى قازىناسىن.
كەيىنگى بوگەنبايدان ءسوز سويلەيىك،
توي تويلاپ، جىرىن جىرلاپ بۇلار جاتسىن.
ءبىر كۇنى قارت بوگەنباي كورەدى ءتۇس،
ءمانىسى كورگەن ءتۇستىڭ ءبىر قيىن ءىس.
ءبىر كەسەل جولاۋشىعا بار ەكەن دەپ
شاقىردى مايان ۇلىن- ءبارىن تەگىس.
ايتادى سارىبايعا: -تىڭدار ءسوزىم،
ءتۇس كوردىم ءبىر جاماندىق مەنىڭ ءوزىم.
قاپىدا جاۋ قولىندا قاپ جۇرمەسىن،
تەز اتتان باسشى بولىپ، جانىم، ءوزىڭ!
ءشولىن تاپ اقكەزەڭنىڭ تەزدەن بارىپ،
ءتۇسىمدى جورىپ تۇرمىن ويعا سالىپ.
ءمانىسى بۇل ءتۇسىمنىڭ قيىنىراق،
ويلاسام وزەگىمدى كەتەر جارىپ.
سىيىنار مايان ۇلى بوگەنىنە،
ايتقانى قاريانىڭ كەلەدى دە.
« ءتۇس- تۇلكىنىڭ بوعى » دەپ قارامايدى،
بوگەننىڭ بولار ماقۇل دەگەنىنە.
اتتاندى ابىر- سابىر جولداس جيىپ،
توقتالىپ جاتا المادى كوڭىلى تىنىپ.
جولداس اپ، ون بەس كىسى كەلە جاتىر،
كۇن ىسىپ، سول ۋاقىتتا كەتتى كۇيىپ.
اقكەزەڭ- سەگىز كۇندىك اينالاسى،
سۋى جوق، قۋراعان ءشوپ ايدالاسى.
توتە جول جولاۋشىعا بولعانمەنەن،
بۇل شولدە جۇرگەن ەمەس جان بالاسى.
قونباي، تۇسپەي كەلەدى سارىباي دا،
شولىركەپ كەبىرسىگەن اۋزى- باسى.
قىرىنا اقكەزەڭنىڭ شىقسام دەيدى،
سول جەردە نە بولدى دەپ باۋىرلاسى.
وسىنشا قان توگىسىپ، ەگەر بولعان-
ءبىر قىزدىڭ الىم- بەرىم تايتالاسى.
جول باسىپ بۇلار داعى بارا تۇرسىن،
جونەلتكەن وردا داعى قارىنداسىن.
ءبىر سويقان اقكەزەڭدە بولماق بولدى،
قوپانىڭ سالۋىنشا ىقىلاسىن.
جونەلدى دۇيسەنبى كۇن جۇگىن ارتىپ،
رازى ەكى جاعى قوشىن ايتىپ.
ەگەسى ەلىمىزدىڭ تۇگەگەندە،
قىلارمىز « باردى- كەلدى » ، ءدام- تۇز تاتىپ.
ەلىڭنىڭ ۇلكەن- كىشى بارلىعىنا،
قويارسىڭ دۇعاي سالەم بىزدەن ايتىپ.
« ولىسپەگەن كورىسەدى » دەيدى ەكەن-
شىعارىپ، وردا مىرزا كەتكەن قايتىپ.
سۋ الدى الدەرىنشە مەسپەن بايلاپ،
تۇيەگە سىيعانىنشا العان ارتىپ.
جەتەككە وتىز تۇيە جۇگىن ارتقان،
جامىلتىپ جىبەك كىلەم ارقان تارتقان.
شولىمەن اقكەزەڭنىڭ تۋرا اسپاق،
مولشەرمەن ايتىپ بەرگەن جەرمەن قايتقان.
جاۋ جوق دەپ، كەلە جاتىر جاداعايلاپ،
ءدال شولگە كىرىپ كەلدى كۇلىپ- ويناپ.
جاۋ دەگەن باتىرلاردىڭ ەسىندە جوق،
ساۋىتتى قانجىعاعا العان بايلاپ.
كەزەنىپ ەلدەن جاۋعا شىقپاعان سوڭ،
تولىقتاپ اپ شىقپاعان قارۋ سايلاپ.
قىرىنا اقكەزەڭنىڭ شىققان شاقتا،
مولشەرى شالقار ءتۇس ەد سول ۋاقىتتا.
سامساعان سارى قولعا جولىعىپتى،
مىنگەنى بارلىعىنىڭ وڭشەڭ لاقپا.
ات قويىپ مىڭ سان ادام جابىرلاعان.
قاپىدا ساۋىتتارىن كيگىزبەدى،
توقتاتار جەرى وسى ما ەردىڭ باعىن؟
سوعىستى بەت- بەتىمەن « مايانبايلاپ »،
قور بولدى قانىشايىم سورى قايناپ.
اتتان ءتۇسىپ، شەڭگەلگە جاسىرىندى،
تۇيەنى يىرە ساپ، اتىن بايلاپ.
ءتورت كۇندەي سۋ ىشپەگەن اتتىڭ ءبارى،
ماياننىڭ ەندى ساستى باتىرلارى.
تانىسىپ ايدارقان مەن تىنىبەكتى،
جابىلىپ ۇرىس قىلعان جاس پەن كارى.
نايزا ۇرىپ، قىلىش شاۋىپ، ساداق تارتىپ،
كەتكەندەي ۇيسىندەردىڭ قايراتى ارتىپ.
اقكەكىل تۇمسىعىنان شانشىلادى،
بولدىرىپ، سۋ ىشپەگەن قانى قاتىپ.
تىنىبەك تۇرعان ەدى اتتان تۇسپەي،
ءتۇسىردى اتىنان دا ءۇيسىن كۇشتەي.
كۇدەرىن شىبىن جاننان ۇزگەن مەزگىل،
بۇرىنعى كورگەن كۇنى- كورگەن تۇستەي.
سوعىستى تاۋعا تامان جاياۋ باسىپ،
ۇيسىندەر كەلە جاتىر جابىرلاسىپ.
سوعىسىپ بەت- بەتىنە كەتكەن ەرلەر،
بىلمەيدى نە بولعانىن اسىپ- ساسىپ.
ازەرمەن ەر تىنىبەك تاۋعا شىقتى،
ايتەۋ ءبىر جان ساقتاۋعا باردى قاشىپ.
قۇتىلار كورىنبەيدى قاشقانمەنەن،
شاڭ- توزاڭ ارالاسقان اسپانمەنەن.
ساداقتىڭ وعىن قولمەن قاعىپ الىپ،
وزىنە تيگىزبەيدى اتقانمەنەن.
سول جەردە جيىرما جەرى جارالاندى،
كۇن ىسىپ، ەت جۇرەگى وتتاي جاندى.
قاسقىر تارتقان قويداي بوپ وتىر باتىر،
بىلمەيدى، نە بولارىن ەندى ءحالى.. .
ءتۇس اۋىپ، كۇن توبەدەن اسقان شاعى،
بۇل جەردە تومەندەگەن ەردىڭ باعى.
ماياننىڭ ىزدەپ شىققان باتىرلارى-
بەرگەن سوڭ شىن تىلەكتى كەلدى تاعى.
كەز بولدى اۋەل كەلىپ ارتقان جۇككە،
قاراماي جەتىپ كەلدى ارتقان تۇككە.
تانىدى ەرتوقىم مەن قارالا اتتى،
تەڭ بار ما سارىبايداي شىن زەرەككە؟ !
جاتىر ەد قانىشايىم ولمەي جانى،
قالماپ ەد قورىققاندا بەتتە قانى.
بەتىنە شەڭگەل ءتيىپ اق مامىقتاي،
سورلىنىڭ كەتىپ جاتقان سونداي ءسانى.
تانىدى سارىبايدى بۇعىپ جاتىپ،
ورنىنان قىز دا تۇردى سوندا اتىپ.
حال- جايدى سارىبايعا ايتىپ ەدى،
سۇپ- سۇر بوپ الدى قانىن ىشكە تارتىپ.
قول بۇلعاپ، جولداستارىن « ۇمتىل! » دەدى،
اتىنىڭ ايال بولماي باسىن تارتىپ.
اتىلىپ وق جىلانداي كەتىپ باراد،
ايعايلاپ، اقىرادى جاۋ مۇندالاپ.
ارتىنان كوك بورىدەي كەلىپ ءتيدى،
ءبىر سالىپ كەز كەلگەنىن دومالاتىپ.
ۇستىنە اقكەزەڭنىڭ شىعا كەلسە،
اقكەكىل ساندالىپ تۇر قانعا باتىپ.
جارادان جانۋاردىڭ ساۋ جەرى جوق،
يت ءۇيسىن السىرەتكەن اتىن اتىپ.
تيگەن سوڭ تىڭنان كەلىپ، وكپە تۇستان،
ولىمگە ۇيسىندەر دە قالدى باتىپ.
قالعانى جان ساۋعالاپ قاشىپ جاتىر،
بەلگىلى قۋ كەزەڭنەن اسىپ جاتىر.
قۇتقارماي بىردە- ءبىرىن تۇگەتەر ەد،
« قاشقان جاۋدى قۋما » دەپ ءبىر ءسوز جاتىر.
ءۇيسىندى كوپ قۋعانمەن تۇك بولماس دەپ،
جارالى جاتقاندارعا قايتتى باتىر.
كوپ ەكەن ۇيسىندەردەن ولگەن ادام،
جارالى بوپ ءبىرتالاي كۇڭىرەنگەن.
بوس اتتار ەر- توقىممەن تىزگىن سۇيرەپ،
يەسىز ءار جىلعادا بوساپ قالعان.
« باس قايعى، بايتال تۇگىل » بولىپ اقىر،
بىرىنە- ءبىرى توقتاپ قاراماعان.
جىعىلعان ايدارقاندى كوزى كورگەن،
قاسىنا تۋرا باسىپ جەتىپ كەلگەن.
سابالاپ ءوزىن- ءوزى جاتىر ەكەن،
ايعايعا قانى قىزىپ تۇرەگەلگەن.
نار قىزىل ولگەن ەكەن قانى كەتىپ،
ەسىل ات قازا تاپتى اجال جەتىپ.
اقىلى ايدارقاننىڭ دۇرىس ەكەن،
سويلەستى تىلگە كەلىپ، ءسوزىن قاتىپ.
شابىسىپ تاۋعا كەلدى ءوزى كورگەن،
كۇش- قايرات كەتكەن ەكەن تىنىبەك ەردەن.
ايتەۋىر، كەۋدەسىندە جانى بارىن،
سارىباي ءوزى جەتىپ كوزى كورگەن.
وڭگەرىپ، تۇيە قالعان جەرگە اكەلدى،
مەڭدەتىپ تاستاپتى جاۋ ەسىل ەردى.
حال- جايىن تىنىبەكتىڭ كورگەننەن سوڭ،
زارلانىپ قانىشايىم جىلاي بەردى.
شىعىپتى ءبىر سالادان اقاي باستاپ،
بەسەۋى توبىن جازباي جۇرگەن قوستاپ.
ولاردىڭ دەنەسىندە جاراسى جوق،
ءبىر بۇيىردەن ءۇيسىندى جۇرگەن جاستاپ.
سۋى جوق اقكەزەڭدى كوزى كوردى،
تۇيەگە جارالىنى ارتىپ ءجۇردى.
كۇن- ءتۇنى تىنىم الماي ءجۇرىپ كەلىپ،
ءبىر سوقىر باستاۋى بار جەرگە كەلدى.
سول جەردە ءبىراز جاتىپ دەمالىستى،
ايدارقان وزدىگىنەن الار باستى.
حال- جايى تىنىبەكتىڭ ناشار بولىپ،
سول جەردە ءتورت كۇن كۇتتى بۇل ناۋقاستى.
ۇيىنە امان باردى ولمەي جانى،
توقتالىپ تىيىلمادى اققان قانى.
ايتەۋىر ۇلى دەنە امان ەكەن،
جازىلدى قانىشايىمنىڭ سىنباي ساعى.
كەلگەن سوڭ بوگەنبايعا ايتتى ءبارىن،
شولىندە اقكەزەڭنىڭ نە بولعانىن.
قاپىدا بىلمەي قاپتى ۇيسىندەردىڭ،
جول توسىپ، ءشول دالادا اڭدىعانىن.
- نار قىزىل مەن اقكەكىل ءولدى، - دەدى،
جارالى اتاقتى ەرىڭ كەلدى، - دەدى.
جاۋ سۇراعان ۇيسىنگە جاسىل ءتۇسىپ،
ايتەۋىر قاندى قىرعىن كوردى، - دەدى.
قانشا ادامى ولگەنىن ءوزى بىلەد،
قالعانى باس ساۋعالاپ بەزدى، - دەدى.
- باتىرلار، قۋانىڭدار اماندىققا،
جولىعار نيەت بۇزعان جاماندىققا.
قاناتتى قۇستاي ەدىك ات بارىندا،
جولىقتىق ەندى شىنداپ شاباندىققا.
ەكى اتىم ەكەۋىڭنەن ەمەس ارزان،
مەن شىعار كۇن جوق ەكەن قايعى- زاردان.
جارايدى، جاۋ بولماسا ەشتەمە ەتپەس،
جاۋ بولسا، بۇرىنعىداي جوق قوي شالجاڭ.
ەر ساقتار جاۋىن جەڭىپ ەلدىڭ باعىن،
ات ساقتار جاۋ الدىندا ەردىڭ جانىن.
مەكەن قىپ بارقىت بەلدى جۇرەتۇعىن،
ءبىر جاۋدىڭ تۇقىمى بار، بىلەم- ءمالىم.
« جاۋ جوق » دەپ جاداعايلاپ، جاتپاڭدار جاي،
كورىندى ماعان قيىن وسى ەكى تاي.
ەر ساقتار ەرلىك قايدا ات بولماسا، -
دەپ جىلاپ كوپ قايعىردى قارت بوگەنباي.
ءۇشىنشى ءبولىم
قاراناي
ەرتەدە قالماق حانى ولگەن شىنار،
تۇقىمى سول قالماقتىڭ كەككە قۇمار.
جالعىز ۇل توعىز جاستا قالعان ەكەن،
بۇل كۇندە ءوز ەلىندە حاندىعى بار.
قاراناي- ونىڭ اتى، ءوزى باتىل،
«قازاقتان كەك الام!- دەپ كەلە جاتىر.
ء«ولتىرىپ بوگەنبايدى كەگىمدى السام،
بويىمدا ارمان قالماس» ، - دەيدى باتىر.
«بوگەنباي جەتىم قىلعان كۇشپەن ايداپ،
ولتىرگەن جان اكەمدى قولمەن بايلاپ.
كەتپەيدى سالعان داۋىسى قۇلاعىمنان،
ويرانداپ، ۇران سالعان مايانبايلاپ» .
قاسىنا ون توعىز مىڭ اسكەر العان،
قازاققا تۋرا بەتتەپ كەلىپ قالعان.
ايدىنى سونداي قاتتى سۇمىرايدىڭ،
قىرعىنداپ جۇرگەن جەرىن ويران سالعان.
بوگەنباي ءتۇس كورىپتى سوندا تاعى،
(ات جوق دەپ كەيىپ تۇرعان بۇل ءبىر شاعى) .
ءتۇسىنىڭ كورىپ تۇرعان ءتۇسى جامان،
وسىعان بوگەنبايدىڭ سىنعان ساعى.
«ۇيقىدا ءبىر داريا كوردىم باعىپ،
شالقىعان ءبىر جاعىنان وتىن جاعىپ.
ورتاسىندا قارا توبەت ارسىلدايدى» ،
دەپ، ءتۇسىن اركىمگە ايتتى مۇڭىن شاعىپ.
«وت شالقىپ سۋعا زالال قىلا الماي تۇر،
سۋ تولقىپ وت جالىنىن جىعا الماي تۇر.
قارا سۋدىڭ ۇستىندە قارا توبەت،
ول ۇلىپ، ارس- ۇرس ەتىپ شىعا الماي تۇر» .
ءتۇس كورىپ ءتۇن ىشىندە ويانعاندا،
اعىپتى قىسىلعاننان ماڭدايدان تەر.
«كورەتىن كارتەيگەندە ءىسىم بە ەدىڭ؟
ءتۇس بولدى- اۋ بۇل نە دەگەن، ءتاڭىرىم شەبەر.
كوپ ەكەن كورگەنىمنەن كورمەگەنىم،
مۇنداي ءىس ويلاماۋشى ەم، پارۋارديگار.
ادام باسى- اللانىڭ دوبى ەكەن عوي،
نە دەگەن سىرلى دۇنيە بەدەر- بەدەر؟
شاقىرىپ سارىبايدى الدى باتىر،
سارىباي كىرىپ كەلسە، جىلاپ جاتىر.
سارىباي، مەنىڭ كوزىم قاراڭ بولدى،
بار ەكەن مەنى اڭدىعان ءبىر جاۋ اقىر.
بۇگىن جاتىپ كوردىم ءتۇس،
كورگەنىم قاتتى قيىن ءىس.
ەلىڭنەن ساڭلاق جيعىزىپ،
بەلىڭدى بايلاپ، ءتۇيىنىس.
ءبىر جاعىمدا جانعان وت،
شالقىپ سۋعا جەتە الماس،
شالقىعان وتتىڭ جالىنى
تولقىعان سۋدان وتە الماس.
ورتاسىندا ءبىر قارا يت،
ازۋىن كوردىم جەتى الماس.
جان- جاعىمنان جابىلىپ،
ەكى دۇشپان قىسىپ تۇر.
وسى ءتۇستى كورگەن سوڭ،
كوڭىلىمە قاياۋ ءتۇسىپ تۇر.
كارتەيگەن شاعىم، ءحالىم جوق،
وسىدان جانىم شوشىپ تۇر.
وت پەنەن سۋ قابىسىپ،
قىسىپ قاتتى قارا ءيتتى.
بايلاۋلى تۇر جۇلقىنىپ،
ۇزە الماي تۇر ول ءجىپتى.
قايراتىم قايتقان كەزىمدە،
ءۇزىپ تۇرمىن ءۇمىتتى.
بوسانسا ەلدى قىرادى- اۋ،
شىعا الماسىن تىلەيمىن.
ەكى كوزى قىپ- قىزىل،
شوشىدىم نەگە، بىلمەيمىن؟
ۇلكەن ءقاۋىپ ءتونىپ تۇر،
وسى ءبىر ءتۇسىم شىن دەيمىن.
تىك شاپشىپ تۇر ارسىلداپ،
ازۋىن كوردىم پىشاقتاي.
وسىدان زارەم ۇشتى عوي،
قولداماساڭ، مايانباي!
جەتپىسكە جاسىم كەلگەندە،
قيىن ءىس بولدى- اۋ ياپىرماي!
سارىباي مۇنى ەستىپ، جينادى ەلىن،
ويلاماس ەكى ايتار دەپ بوگەن ەرىن.
ەل جيىپ كۇندىز- ءتۇنى جۇرگەنىندە،
قالماق تا قۋسىرىپتى قازاق جەرىن.
بەس كۇننىڭ بەسىن شەنى بولعان كەزدە،
شاپقىلاپ بىرەۋ كەلدى تەلىم- تەلىم.
جىلادى بوگەنبايعا كەلگەن ادام:
- ءتۇستى، - دەپ، - ەل باسىنا اقىرزامان.
قاسىندا جەر قايىسقان لاشكەرى بار،
قاراناي حان كەپ قالدى بىزگە تامان.
قاسىنا ون توعىز مىڭ لاشكەر العان،
قازاققا تۋرا بەتتەپ كەلىپ قالعان.
ەكىسىن ءۇش ەسەنىڭ قىرىپ كەلەد،
دابىل اپ، جۇرگەن جەرىن ويرانداعان.
مال تۇگىل، جاننان ءۇمىت ءۇزىپ تۇرمىز،
تارتىپ اپ، ايداپ كەتەد مالدى سەمىز.
ايبىنىن الاساتقان ايتىپ بولماس،
سانى جوق لاشكەرىنىڭ ۇشان تەڭىز.
سارىباي ەلىن جيدى دامىل الماي،
اتتاندى ەركەك كىندىك ادام قالماي.
بوگەنباي «مەن دە بارام» دەگەن ەدى،
«بارما» دەپ جۇرت ايتقان سوڭ ازەر قالدى- اي.
جانىنا ابىلاي حاننىڭ كىسى باردى:
- ءبىر تارتقان قازاق ەدىڭ قايعى- زاردى.
مەنىڭ دە كەرەك بولار كۇنىم بولار،
بىرگە الىس مىناۋ كەلگەن قالىڭ جاۋدى.
ابىلاي حان ايتتى: - كومەك بەرە المايمىن،
اتالى جاۋ، ونى مەن جەڭە المايمىن.
ءوزىڭ كور، نە قىلساڭ دا، مەنەن اۋلاق،
ارانداسىپ، سوعىسىپ ولە المايمىن.
جاتقان جىلان قۇيرىعىن باسىپ السام،
اقىرىندا بۇعان داۋا تابا المايمىن.
ءجون ايتىپ، ابىلاي كومەك بەرە المادى،
ەستىگەن كوپ ازامات تۇرا المادى.
سايلانىپ شىقتى اتاقتى جۇزدەي كىسى،
ۇيىندە نامىستى ەرلەر قالا المادى.
- قالساڭ قال، ابىلايجان، ۇيدە ءوزىڭ،
قازاقپىن، ساعان ايتار مەنىڭ ءسوزىم.
حان ەدىڭ قازاقتاعى ەڭ اتاقتى،
ءجون بولسا ءوزىڭ ءۇشىن بۇل مىنەزىڭ.
ءجۇز ساڭلاق سارىبايعا ەردى بىلاي،
«دۇشپانعا تابا قىلما، - دەدى، - قۇداي!
تاۋسىلار ارۋاعىڭنىڭ مەزگىلى مە،
قيىندا قولداۋشى ەدىڭ، ەر مايانباي!
سارىباي تۇگەل بولدى ەلىن جيناپ،
باتىرلار كۇيزەلەر جوق جانىن قيناپ.
مىنۋگە بەكسۇلتانعا ات تابىلماي،
جاياۋدىڭ از الدىندا كەتتى جىلاپ.
اقكەكىل، نار قىزىل مەن بولدى كەرەك،
ولگەن جان تىرىلەر مە، نەگە كەرەك؟
بوگەننىڭ بىلتىرعى ايتقان ءسوزى كەلدى،
تەگىن ەمەس، قاسيەتتى، ەدى زەرەك.
ەل جيىپ، ورتا جولدان جاراقتانىپ،
قازاق تا تەڭ بولدىق دەپ كەلسە كەرەك.
قالماقتار قازاققا كەپ جاقىنداعان،
ازۋى قارانايدىڭ ساقىلداعان.
« قولىما بوگەنبايدى ءتىرى بەرسەڭ،
جاۋلاسپاي قايتامىن » ، - دەپ قاقىلداعان.
بۇل سوزگە قازاق نەگە باسسىن اياق،
سويلەدى وتكەن كۇندى باستان- اياق.
- اكەمنىڭ قىرىق توعىزدا باسىن كەسكەن،
سول كۇندە مەن بالا ەدىم جالاڭ اياق.
اكەمنىڭ ءوز تاعىندا كەسكەن باسىن،
سول كەزدە توعىزدا ەدى مەنىڭ جاسىم.
اكەپ بەر بوگەنبايدى ءتىرى قولعا،
قازاعىم، سوندا ولىمنەن قۇتىلاسىڭ.
بولماسا، جوعالتامىن تۇگەل قىرىپ،
ەرىڭدى ولتىرەمىن ءبىر- اق ۇرىپ.
قىزىڭدى- قاتىن، ۇلىڭدى- جەتىم قىلىپ،
اسىرام بارقىت بەلدەن توگىلدىرىپ.
دايىن تۇر سارىباي دا ەلىن جيىپ،
جاۋىنىڭ ءسوزى جانعا باتتى ءتيىپ.
التىن تۇعىر بوگەنىن قايدان قيسىن،
تۇگەگەنشە سوعىسپاق قازاق قۇرىپ.
- ءبىز وعان توقتامايمىز، ۇرىسامىز،
شەپ تارتىپ ەكى جاقتان قۇرىسامىز.
قاراناي، كۇنىڭدى ايت، - دەدى سارىباي، -
ءبىز دايىن ەرتەڭگى كۇن جۇلىسامىز.
اۋەلى سوعىس قالاي باستايتۇعىن،
سوعىستان ءبىز قازاقپىز قاشپايتۇعىن.
قورىققاننان كىسى ۇستاپ بەرە المايمىز،
كۇنىڭ جوق، سەن قاراناي، اسپايتۇعىن.
- مەن دايىن ەرتەڭگى كۇن كەلەم بەتكە،
سەن، قازاق، ءوزىڭ تاعى قاشىپ كەتپە؟
اۋەلى سوعىسىمىز بىلاي بولسىن،
شىعايىق ەكى جاقتان جەكپە- جەككە.
بۇل سوزگە سارىباي دا ماقۇل دەدى،
«جاۋلاسىپ، ساپار شەگىپ كەلدىڭ، - دەدى.
اجال ايداپ كەپتى ەكەن سەنى قىسىپ،
باسايىن قۇمارىڭدى كورگىن، - دەدى.
تاڭەرتەڭ مايدان تارتتى سۇم قاراناي،
قانداي جان جانىن ساقتاپ، قۇتىلار جاي؟ !
دەنەسى بار ادامنان ارتىق ەكەن،
باسىندا دۋلىعاسى- مۇناراداي.
بۇل قالماق ارتىق تۋعان جۋان كەۋدە،
قازاق تا كەمىتە الماس، پالەن دەۋگە.
استىندا قارا تۇلپار مىنگەن باپتاپ،
اتتانعان جولى ەكەن جاۋىن جەۋگە.
سارىباي كوپكە ايتادى: « ءبىرىڭ شىق » ، - دەپ،
ءجونى جوق قولباسشىنىڭ سەن شىق دەۋگە.
بەينەسى كورىنەدى قالماق وكتەم،
قارۋى ءبىر باسىنا تۇگەل جەتكەن.
قايراتى ارتقان بىرەۋى شىعار بۇعان،
بولمايدى « سەن شىق » دەۋگە تاڭداپ كوپتەن.
تۇمانبەك كەلىپ ەدى بەر دەپ جولدى،
سالايىن اتا جاۋعا قولدان توردى.
اقكەكىل مەن نار قىزىل ولگەن جىلى،
جالعىز- اق بولعان ەكەن اتتان سورلى.
تۇمانبەك باتا الادى بارايىن، دەپ،
قالماقتان ءولتىرىپ كەك الايىن، دەپ.
سىيىنىپ مايانبايدىڭ ارۋاعىنا،
جىلايدى، جاراتۋشى پانايىم، دەپ.
قاسىنا قارانايدىڭ جەتىپ بارعان،
كوڭىلىندە قورقۋ دەگەن بولسىن قايدان؟
اق ساۋىت قابات- قابات قوس تۇيمەلى،
شاڭىراقتاي جارقىراعان شويىن قالقان.
قازاق قارعاپ، قالماق تىلەيدى قارانايدى،
ول سۇمىراي ولەمىن دەپ سانامايدى.
استىندا كوك اتى بار ءبىر جاس جىگىت،
وزىمە تەڭ ەكەن دەپ بالامايدى.
قاراناي: -كىمسىڭ، - دەدى، - جاۋىم قازاق؟
بەيشارا، ولەسىڭ دەپ قىلدى مازاق.
اكەپ بەر بوگەنبايدى ءتىرى قولعا،
بولماسا ولتىرەمىن سالىپ تۇزاق.
- تۇمانبەك- مەنىڭ اتىم، اتام- مايان،
تۋىستىم بوگەنبايمەن، ەلگە ايان.
قاراناي نە دەسەڭ دە قىل ءىسىڭدى،
سوعىستان سەن ايتتى دەپ قالاي تايام؟ !
قالماق ايتتى: - كەزەكتى اۋەل كىم الادى،
جوباسى بۇرىنعىنىڭ نە بولادى؟
اتا- بابا جوسىنىن بىلەسىڭ بە-
مۇراعا ءبىزدىڭ قالماق باعىنادى.
- اۋەلى، باتىر قالماق، كەزەك ساعان،
تەگىندە جول بەرىپتى اتا- بابام.
ءسىزدىڭ ەل ءبىزدىڭ ەلمەن سوعىسقاندا،
اكەڭە كەزەك بەرگەن بوگەن اعام.
اۋەلى، كەزەك سەنەن، باتىر قالماق،
نيەتىڭ بار قازاقتى قىرىپ سالماق.
ۇيدەگى قارت بوگەننەن نەنى ايايمىن،
ايتەۋ ءبىر كۇن وتەدى دۇنيە بەيباق!
قاراناي اتقا قامشىنى،
قابىنداپ سالىپ، قابىندى.
جاۋسىراعان سۇمىراي
بۋراداي بولىپ شابىندى.
الىستان كەلگەن ايدىنمەن،
سوعىسۋدى ساعىندى.
سوناداي كەتىپ بارادى،
ات موينىن بۇرىپ الادى.
تۇلپاردىڭ ءبۇيىرىن قىزدىرىپ،
قامشىنى قاتتى سالادى.
قازاق تۇر شۋلاپ ءارۋاقتاپ،
قاراناي شاۋىپ بارادى.
قالماق حانى قاراناي،
قاعىنىپ شاپتى قاراماي.
تۇلپار اتىن سەكىرتىپ،
ءتوندىرىپ نايزا بارادى- اي.
جان شىعاتىن جەر سول دەپ،
و دا تىلەپ جول بەر دەپ.
قارىسقان قاتتى قولىمەن،
سەگىز قىرلى نايزانى.
بەرىك ۇستاپ سالادى،
شۇرقىلتايدان ءدال كەزەپ.
نايزانى ۇستاپ الادى،
سىرەسىپ قاتىپ قالادى.
تالاعىڭ تۇسكىر، كوك سۇلىك،
قارىسقان ەرگە شىداماي،
مايىسىپ جىعىلىپ بارادى.
قالماقتىڭ كۇشى ءبىلىندى،
قارماققا تۇمان ءىلىندى.
تىرەسكەن كۇشكە شىداماي،
كوك ات كوتتەن ءسۇرىندى.
ايىرىلدى قولى نايزادان،
جوعالدى تۇمان ايلادان.
ءدال جيىرما ەكى جاسىندا،
قاراناي جاستى جايلاعان.
ءبىر- اق سالدى جۇرەككە،
قالماق جەتتى تىلەككە.
داندايسىپ قالدى قالماقتار،
قازاق شاپتى سۇيەككە.
قالماق تا قاپتاي سوعىسىپ،
كوپ تارتىستى بۇل كەككە.
قازاق الىپ جونەلدى،
ولگەننىڭ بەرمەي دەنەسىن.
قازاقتان ءسان كەتتى عوي،
ءارۋاق قولداپ، جەبەسىن!
قاراناي كوڭىلى الىستا،
قۇرتپاق ەلدىڭ كەلەسىن.
سادىربەككە وق ءتيدى،
كىرگىزدى دۇشپان شەگەسىن.
قاپتاعان سوعىس بولعان سوڭ،
قاي ولگەنىن ەلەسىن؟ !
ەكى كۇن كومدى ولىگىن،
كورسەتتى قالماق ەرلىگىن.
سارىباي مەن بەكسۇلتان
بىرگە تۋعان باۋىرلاس
جوقتايدى ەكى سەرىگىن.
ءۇشىنشى كۇن تۇزەلىپ،
قالماق ءمىندى كەرىگىن.
قارانايعا جازىم جوق،
ءوزىنىڭ باسپاي جەلىگىن.
سال ۇرىپ قالماق ەلىرىپ،
اسىپ تۇر كوڭىلى جەلىگىپ.
« ءولىم بار » دەپ ويلاماس،
تۇرسا دا اجال كورىنىپ.
- ەي، سارىباي، ولەيىن،
ولمەسەم، قايتىپ كەلەيىن.
جاياۋلىقتىڭ ءجونى جوق،
ءبىر ات تاۋىپ بەرىڭىز-
جازاسىن جاۋدىڭ بەرەيىن.
نايزاسىنا سۇيەنىپ،
تۋىسقانىنا كۇيىنىپ.
زار ەڭىرەپ بەكسۇلتان،
وتىرا كەتتى جۇگىنىپ.
سارىباي ايتتى: - قاراعىم،
ارتىمدا قارۋ- جاراعىم.
مىنەتىن ات بولماي تۇر،
قولىمدا بار ما باياعىم؟
اپەرەيىن بىرەۋىن،
ءوزىڭ تاڭدا لايىعىن.
بەكسۇلتان ايتتى: - اپەرسەڭ،
اقانايدىڭ الا اتىن.
قالماققا ءوزىم بارايىن،
ءىسىم جوق قاپىل قالاتىن.
اقانايدى شاقىردى،
«ات بەر» ، - دەپ سالدى اقىلدى.
جاۋدان امان قالمايمىز،
الماساق مىنا كاپىردى.
وسى كەلگەن قاراناي،
دۇنيەنى ساپىردى.
اقاناي ايتتى: - بەرمەيمىن،
استىمدا جالعىز اتىمدى.
قاپتاعان سوعىس بوپ كەتسە،
ءوزىم ءولىپ قالام دەپ،
اتىن بەرمەي شاتىلدى.
بەكسۇلتان سوندا ايتادى:
- اتىڭدى بەرسەڭ قايتەدى،
ءبارىبىر امان قالمايمىز.
جيىرما بەس جاسىمدا،
جاۋدان بەكەر ولگەنشە،
«سەن ءولتىر! دەپ اقىردى.
كوپ ادام كەلىپ جابىلىپ،
«بەر» دەپ ايتتى اقىلدى:
- ءبارىمىز امان قالمايمىز،
جەڭبەسەك مىنا باتىردى.
اقاناي امالسىزدان اتتان ءتۇستى،
بىرەۋدەن نە دەسەڭ دە كوبى كۇشتى.
ءمىنىپ اپ اقانايدىڭ الا اتىنا،
بەكسۇلتان سالماق بولدى قيىن ءىستى.
- قوش ساۋ بول، مەن كەلمەسەم بۇل بارعاننان،
قۇتىلدىم اتسىز بولعان ءبىر ارماننان.
ايانار وسى جولدا نەم بار مەنىڭ،
ايىرىلدىم ەكى قانات- قوس قارعامنان.
داۋىسى قاتتى شىقتى « مايانداعان » ،
سوعىستا باتىر ەدى ايانباعان.
كوزى وتكىر جىگىت ەدى قۇباقانداۋ،
سۇرلانىپ قايرات كەرىپ قاتۋلانعان.
كەلبەتى قارانايداي بار دەپ ايتتى،
سىرتىنان قالماق، قازاق بايانداعان.
كوز جازباي قاراناي تۇر تىكىرەيىپ،
كەتكەن جوق و دا قورقىپ ۇرەيلەنىپ.
استىندا قارا تۇلپار تىك قارعيدى،
تۇقىرىپ تۇمسىعىمەن جەردى ءسۇزىپ.
قاراناي مۇنى كورىپ، تولدى كوزى،
ەر عوي دەپ ءدال لايىق مۇنىڭ ءوزى.
« ولگەنشە كەميمىن » ، - دەپ كىم ايتادى؟
ارتىق تۇر قارانايدىڭ ايتقان ءسوزى.
- ەي، قازاق، كەپتى سەنى اجال ايداپ،
نايزام تۇر قوس وشاقتى العان سايلاپ.
جول بەر دە، جەڭىلدىم دەپ ەلىڭە قايت،
قۇر ايعاي سالا بەرمەي « مايانبايلاپ » .
- قاراناي، نە قىلاسىڭ ءسوزدى قۋىپ،
كورگەم جوق جاۋدان قورقىپ ءوزىم تۋىپ.
بار بولسا، كەرەمەتىڭ كورسەتە بەر،
توبەمە تاستاساڭ دا تاۋدى جۇلىپ.
ەر ەمەس ەكەۋى دە سوزگە بۇلتاق،
سۇيەنگەن قارا كۇشكە، سوزگە شورقاق.
بۇيىرار قايسىسىنا قايدان ءبىلسىن،
ءبىر اجال ەكەۋىنە تۇر عوي ورتاق.
قاراناي ايتتى: - كەزەك بەر ماعان، قازاق،
ءجۇرۋىڭ الىس ەمەس سەنىڭ از- اق.
ەجەلدەن قالماق، قازاق سوعىسقاندا،
كەتەتىن قازاقتى ەتىپ، قالماق مازاق.
- الا بەر كەزەگىڭدى، قالماق باتىر،
ءبىر اجال ەكەۋمىزگە كەلە جاتىر.
قايتسەك تە، بىرەۋىمىز جەڭۋ كەرەك،
جۇرمەسپىز ەكەۋمىز دە، بىلسەڭ اقىر!
كەزەكتى بولدى اۋەلى، قالماق الماق،
جوراسىن بۇرىنعىنىڭ قيىن بۇزباق.
الدىندا ءولىم بار دەپ ويلامايدى،
قازاقتى جەكە- جەكە قىرىپ سالماق.
قالماق تۇر اتىن تەبىنىپ،
قورقىنىش جوق بويىندا.
سوعىسقا كوڭىلى بەرىلىپ،
الىستان كەلگەن ايدىنمەن،
بۇقاداي بۋعا سەمىرىپ.
اسىعىپ كەزەك الام دەيت،
قاباعىن قاتتى ءتۇيىنىپ.
ءولىم بار دەپ ويلاماس،
اجالدىڭ الا ارقانى
تۇرسا دا موينىنا ءىلىنىپ.
قاراناي كەشەگىدەي ونەر باستاپ،
سۇلتاندى مايدان جەرگە كەتتى باستاپ.
قۇتىرعان ارىستانداي الاسۇردى،
كوڭىلىندە ولتىرەم دەپ جەرگە جاستاپ.
قولىنا ەر قاراناي الدى نايزا،
باتىردان مايىسپا دەپ، قاندى نايزا.
سۇلتان دا التىن جۇرەك ەردىڭ ءبىرى-
كوڭىلىنە كىرەر ەمەس قورقۋ قايدا؟ !
تابانداپ ورنىندا تايماي تۇردى،
قاراناي قوس قولداپ كەپ نايزا ۇردى.
شاپ بەرىپ نايزاسىنان ۇستاي الىپ،
جۇلىپ اپ، سوندا سۇلتان لاقتىردى.
- قازاعىم، ەر ەكەنسىڭ سەن دە، - دەدى،
سەن ال ەندى كەزەكتى، كەل دە، - دەدى.
اۋەلگى وزىڭدەي بوپ مەن دە تۇرام،
نايزاڭدى جۇلىپ الام مەن دە، - دەدى.
بەكسۇلتان قارالاعا قامشى باستى،
كوزىنەن قان ارالاس توكتى جاستى.
ۇزاپ بارىپ اناداي جەردەن شاۋىپ،
قالماققا ەندى كەلىپ جاقىنداستى.
نايزاسىن سول قولىنا الدى ىڭعايلاپ،
سۋىردى كوك سەمسەردى باۋىن بايلاپ.
قولىنا بۇلدىرگەسىن ءىلىپ الىپ،
كەلەدى ءبىر ىستەۋگە امال سايلاپ.
ونىڭ دا كۇشى باسىم، قارۋى ارتىق،
نايزاعا جاعالاسار قولدى قارماپ.
قاسىنا قارانايدىڭ كەلدى جەتىپ،
بارىنشا تۇلپار اتىن ەكپىندەتىپ.
نايزانى كوزدەپ تۇرعان باتىر قالماق،
نايزاعا قولى ۇمتىلدى قارباڭ ەتىپ.
نايزانى قارانايعا بەرە سالىپ،
سەمسەرمەن جازىم قىلدى سالىپ ءوتىپ.
الىپ قول ۇرعان قىلىش ءتيدى قاتتى،
سىر ەتىپ اق ساۋىتتان ارمان باتتى.
جەلكەدەن دالدەپ ۇرعان بار كۇشىمەن،
ەر قالماق ات موينىنان وماقا اتتى.
جىعىلدى ەر قاراناي وماقا اسىپ،
بەكسۇلتان ۇرىپ جىقتى قايراتى اسىپ.
ارتىندا تاياۋ تۇرعان اقاي بالا،
سۇيەگىن قارانايدىڭ قالدى باسىپ.
« سۇيەگىن حانىمىزدىڭ بەرمەيمىز » ، - دەپ،
قالماقتار وڭمەن- سولدى داڭىلداستى.
اتىنا قاس باتىرلار قامشى باستى،
ىركىلگەن ەكى جاقتىڭ كۇشى تاستى.
ءدال ءتۇستىڭ مەزگىلىندە قازاق، قالماق،
قىرعىنعا ءبىر باتۋعا ارالاستى.
بوپ كەتتى قازاق بۇگىن ارىستانداي،
سەرپىلدى قالماق قاشىپ جارىسقانداي.
ەكى جۇرت ارالاسقان قىرعىن بولىپ،
اجالعا ۇشىراپتى جاندار تالاي.
ەسەسىن اكەسىنىڭ ىزدەپ كەلگەن،
ءمانىسى قارانايدىڭ بولدى وسىنداي.
بەر جاعى بارقىت بەلدىڭ قازاق جەرى،
بوپ كەتتى شەگىنگەندەي قالماق كەرى.
ەل جيىپ ولگەندەرىن ەسەپتەسە،
بولىپتى ءبىر مىڭ ءۇش ءجۇز ولگەندەرى.
« سوعىستىڭ نە بولعانىن كورەمىن » ، - دەپ،
قوسقا دا كەلىپ قاپتى بوگەن ەرى.
بوگەن قارت بۇعان داعى كوپ قايعىردى،
وقىستا ولگەننەن سوڭ ىنىلەرى.
اس بەرىپ ولگەندەرگە، بەيىت سوعىپ،
قازاقتىڭ ءبىر قايعىرىپ قايتقان جەرى.
جوڭعاردىڭ دالاسىندا قىرعىن تاۋىپ،
قازاقتا تاعى قالدى قالماق كەگى.
كۇنگەيىن بارقىت بەلدىڭ قالماق الىپ،
اسقان جوق كوپكە دەيىن سودان بەرى.
قازاققا سودان بەرى مەكەن بولدى،
جوڭعار مەن بارقىت بەلدىڭ تەرىسكەيى.
ءتورتىنشى ءبولىم
جۇتتان قاشقان
ەكى جىل امان تۇردى ۇرىس كورمەي،
ەرلەردە اتتانىس جوق، ءجۇرىس كورمەي.
جازىندا جاۋىن جاۋماي، جەر ءشول بولىپ،
قينالدى قانجىعا ەلى مالى شولدەي.
قىس قاتتى، جاز ءشولدى بولدى مالعا جايسىز،
مالعا جايسىز بولعانى- جانعا جايسىز.
كەي اۋىل اق سۇيەك بوپ قالدى جۇتاپ،
قوراسى قوزى، بۇزاۋ، تايلاق، تايسىز.
جەل بولسا، جەر جۇزىنەن شاڭ شىعادى،
مال ساۋسا، ءسۇت ورنىنا قان شىعادى.
جۋانى سوزىلىپ، جىڭىشكەسى ۇزىلگەن جۇرت،
مالدىڭ سيقى كەتكەن سوڭ اشىعادى.
بالا جوق بوگەنبايدىڭ ءوز باسىندا،
قايعىرىپ، بالانى ويلاپ جان شىعادى.
بوگەننەن اقىل سۇراپ جيىلعان جۇرت،
« نە دەپ اقىل ايتار؟ » دەپ اسىعادى.
بوگەندى ەكى قايعى بىردەي كۇتتى،
كارىنىڭ قايعىمەنەن كۇندەرى ءوتتى.
اقىل جوق بۇل كارىدە وسى كۇندە،
سۇمدىق، دەپ، بۇل نە دەگەن- ەسى كەتتى.
بوگەن ايتتى: - مەن كورگەن ءتۇسىم جامان،
وسى ەلدە مال ۇرىعى قالمايدى امان.
ساقتاۋعا مال ۇرىعىن اقىل ويلاپ،
شىقپاسا ازاماتتار شەتكە تامان.
مال ەمەس پە قازاقتىڭ قازىناسى،
مال تۇگەسە تۇسپەي مە، اقىر زامان؟ !
سۋ شىقپاي قازعان قۇدىق قۇرىپ جاتىر،
بۇعان دا قايعىرادى بوگەن باتىر.
مالدى ايداپ، شەتتەن بارىپ قونىس ىزدە،
بوزبالا، اتقا مىنەر، تىگىپ شاتىر.
بوگەننىڭ ءبىر قۇلى بار بەكتار اتتى،
جايلاۋدا وتارلاتىپ جىلقى باقتى.
قاسىندا باسقا دا كوپ جىلقىشى بار،
سۋ تاپپاي مال دا، جان دا شاڭىرقاپتى.
سالمايدى باسىن جەرگە مالى شۋلاپ،
توقتاماي جەرىگەندەي شۇبار شۋلاپ.
بوگەننەن اقىل سۇراپ بەكتار كەلدى،
ول جەرگە مال تۇرۋعا بولمايدى باپ.
بوگەنباي سارىبايمەن اقىلداستى،
قانجىعا ەلىن جيناپ قوستى باستى.
بۇل جەردە مال ۇرىعى قالمايدى ەندى،
«ويلان» دەپ، جان ساقتاۋدى ەلگە شاشتى.
بوگەن ايتتى: - بار ەدى ايعىرىم ءبىر،
ونى ۇيىرگە سالعالى جيىرما جىل.
بىرەۋىڭ سونى بارىپ ءبىلىپ كەلشى،
جەر جايىن بىلمەس پە ەكەن كوكجال ايعىر؟
كوكجالىم قىدىر قونعان بىلگەن شىعار،
كوپ جولدى جەر قاراۋمەن جۇرگەن شىعار.
سارىباي، سونى بارىپ ءوزىڭ ءبىلىپ،
سونان سوڭ قايتا ماعان بەرشى حابار.
سارىباي بەكسۇلتان مەن ءجۇرىپ كەتتى،
جىلقىعا ەكى كۇندە بارىپ جەتتى.
ءبارىن دە مالشىلاردىڭ ۇيىقتاتىپ،
ەكەۋى كوپ جىلقىنى كۇزەتىپتى.
جاراعان كوكجال ايعىر باۋىرىنان،
تەر اققان ايعىزدانىپ ساۋىرىنان.
ءۇيىرىنىڭ ورتاسىندا موينىن سالىپ،
كورگەندە بۇل ەكەۋىن وقىرانعان.
جانۋار ايتاتۇعىن ءتىلى دە جوق،
جىلقىنىڭ جۇرەتۇعىن كۇيى دە جوق.
جىلقىدان كەش بولعان سوڭ كەتتى شاۋىپ،
كەتكەنىن ونىڭ قايدا ءبىلۋشى جوق.
تاڭەرتەڭ كوكجال ايعىر قايتىپ كەلدى،
بويالعان ءۇستى- باسى قارا تەرلى.
كوكجال ايعىر وسىنداي كۇيدە ەكەن دەپ،
بوگەنگە بۇلار كەلىپ حابار بەردى.
باسىندا بوگەنبايدىڭ جالپى مالى،
جەتەدى ەلۋ مىڭعا قوسسا ءبارى.
جىلقىسى جالاڭ عانا ون سەگىز مىڭ،
قايتپاعان اۋىل ەدى مالدان باعى.
ەگىزدىڭ ساڭلاقتارىن جيىپ الدى،
بوگەنگە ءجۇر دەگەن سوڭ، ءبارى باردى.
ءۇش مىڭعا بىردەن قوستى تىگىپ الىپ،
ەگىزدىڭ جۇرمەك بولدى باتىرلارى.
قار جاۋىپ، قىس تۇسپەيتىن جەردى ىزدەپ،
ارتىنان كوكجال ايعىر ەرمەك بولدى.
قوس ارتىپ، قۇرباندىعىن ايتىپ سويدى،
جايلاۋدا وڭشەڭ باتىر ەتكە تويدى.
قامدانىپ ەرلەر اتقا مىنگەننەن سوڭ،
كوكجال دا باستاي بەردى جۇرەر جولدى.
ءۇيىرى جونەلەدى ودان قالماي،
بەلگىلى توقتار ەمەس جەرگە بارماي.
قوشتاسىپ باتىرلارمەن كەيىن قايتتى،
باتاسىن بەرىپ تاعى ەر بوگەنباي.
- جاقىن بولسا حابارىن بەرەرسىڭدەر،
الىس بولسا ءبىر- اق كەپ كورەرسىڭدەر.
جاۋدان امان ساقتاسىن ءتاڭىرىم ءبىزدى،
اجال جەتسە، ۇيدە دە ولەرسىڭدەر.
جۇيرىك ات، قىران بۇركىت قولدارىندا،
جىلقىنىڭ ەرلەر كەتتى سوڭدارىندا.
ءبىر ءجۇز ون بەس جىگىت بوپ اتتانىپتى،
سارىباي اقىل تابار جولدارىندا.
كوكجال كەپ كەيبىر جەرگە جايىن جاتار،
جىلقىشى قوس تىگەدى قاتار- قاتار.
كوكجال ايعىر جونەلسە بەتىن قويىپ،
جابىرلاسىپ ازامات قوسىن ارتار.
وسىمەن قىرىق بەس كۇن كوشتى تالماي،
كەي جەرگە كوكجال كەتەر باسىن سالماي.
بارىپتى اشىلى قۇراق كەڭ سالاعا،
باتىرلار ەرىپ باردى بۇدان قالماي.
جەر ەكەن جەردىڭ جەرى بوكەن سالا،
ءبىر جاعى بيىك تاۋلى جازىق دالا.
قوياندى، بەتەگەلى ءبىر جاعى كول،
باعۋلى باي قونىسى دەگەن عانا.
ارىقتان ارەڭ بارعان جىلقىلارى،
جاي تۇرىپ قاندى ازامات ۇيقىلارى.
كوبەڭدەپ كوتەرىلدى ارىعان مال،
جەر ەكەن ءشوبى شۇيگىن، مالعا جايلى.
ءبىر ايداي وسى ارادا جاتتى جايلاپ،
جەلىنى قايتا قۇرىپ، بيە بايلاپ.
كوكجالدىڭ باستاپ بارعان جەرىن قارا،
سەمىردى بارلىق جىلقى اقشامايلاپ.
بار وندا قاسقىر، تۇلكى- اڭنىڭ ءبارى،
قۇتقارماس اڭعا تۇسكەن قىراندارى.
جۇيرىك ات، باتىر جىگىت ءبارى سوندا،
تۇزەتىپ بوگەنبايدىڭ بەرگەن ءسانى.
جەر ەكەن ون ەكى اباق قىس قوناتىن،
جەر ەمەس قاراستىرسا قىس بولاتىن.
جاۋىنگەر وڭكەي باتىر- تاستۇلەكتەر،
كەرمەگە بايلاپ قويعان تۇلپار اتىن.
ەل كوشىپ، كەلىپ قالدى كۇز بەتىنە،
بەرىك بوپ جاۋىنگەرلەر كۇزەتىنە.
جۇرەدى اتتان تۇسپەي كۇندىز- ءتۇنى،
شىققان سوڭ تىم بەكىنگەن ەل شەتىنە.
كەزەنىپ ءبىر ءجۇز ون بەس قاتار تۇرسا،
ءتۇرى جوق جان شىدايتىن كەلبەتىنە.
اباقتىڭ بيلەۋشىسى سادىر تورە،
قۇنان بي جۇرەدى وعان اقىل بەرە.
ەل جيىپ، سادىر تورە شاپپاق بولدى،
جىلقىنى كۇزەۋىندە جاتقان كورە.
قۇنان بيگە تورە كەپ اقىلداستى،
جيناعان جاۋعا لايىق وڭكەي جاستى.
- ءبىر عاسىر ولجا بولار مال كەلىپتى،
كوپ جىلقى قاپتاپ كەتكەن تاۋ مەن تاستى.
ۇستاماس كىرلى قولمەن مالدار ەكەن،
ويلاسام، كورگەن سايىن قارنىم اشتى.
قالايشا بوتەن جىلقى باقتىرامىن،
وسىنى اقىل بەرسەڭ، شاپتىرامىن.
اباققا جالعىز كۇندە تاراتام دا،
ورنىن وسى مالدىڭ تاپتىرامىن.
سۇراۋسىز نەتكەن ادام كەلىپ جاتقان،
بۇل نە دەگەن ۇلگىسىز قۇداي اتقان!
ەڭ كوپ بولسا ادامى جۇزدەي جىگىت،
مال باعادى كۇندىز- ءتۇنى تۇسپەي اتتان.
قۇنان ايتتى: - بەرمەيمىن بۇعان اقىل،
كەلگەن قوناق شابىلعان ەمەس ماقۇل.
ءوز بويىنا سەنبەسە، شەتكە شىقپاس،
بايقاسام، جىگىتتەرى وڭشەڭ باتىل.
جاتقان جىلان قۇيرىعىن باسىپ الىپ،
وكىنىپ جۇرمەگەيسىڭ قالىپ قاپىل.
تۇلپار ات بارلىعىنىڭ مىنگەندەرى،
بەس قارۋ بويلارىنا ىلگەندەرى.
جالىندى ءبارى باتىر، وڭشەڭ كوكجال،
سايلانىپ جاۋ بار ما دەپ جۇرگەندەرى.
بالكىم، بۇل جاۋدان ەمەس، جۇتتان قاشقان،
الاتىن جەر كادەسىز قارىنداستان.
قوناققا كەلىپ وتىر- زالال قىلما،
تورە، ءسوزىڭ بۇل بولسا اقىلداسقان.
بۇل جيىنعا سايلاندى سارىباي دا،
قالۋعا ءبىر كەزدەسىپ وسىندايدا.
قاسىنا ەكى جىگىت ەرتىپ الىپ،
ىزدەپ كەپ، كورەمىن دەپ قۇنان قايدا؟
قۇناننىڭ اۋىلىنا جيىلىستى،
سارىباي سول اۋىلعا كەلىپ ءتۇستى.
قۇنان بيگە كىرىپ كەپ، سالەم بەرىپ،
كوپ ەرمەن اتقا مىنەر ءجۇز كورىستى.
- اسسالاۋماعالەيكۋم، قۇنان ءبيىم،
قابىرعاڭ قالىڭ سەرە، سەمىز كۇيىڭ.
جەرىمىز مال قالمايتىن جۇت بوپ كەتتى،
تاقسىر- اۋ، جەرىڭىزدىڭ ءشوبىن قيىڭ!
قۇنان بي امانداستى تۇرەگەلە،
ساۋلەتتى سارىبايدىڭ ءتۇرىن كورە.
- ءجونىڭدى بايان قىلشى، - دەدى، - قالقام،
قاي ەلسىڭ، جاتىر ەدىڭ قايدان كەلە؟
سارىباي سوندا ايتادى ەلى جايىن،
شەتقۋراي، كوكسۋقياق جەرى جايىن.
اتاسى مايانبايدىڭ اتىن ايتىپ،
سويلەدى سودان كەيىن بوگەنبايىن.
بي قۇنان ەكى كوزدەن توكتى جاستى،
شىن بەرىپ سارىبايعا ىقىلاستى.
- بوگەننىڭ وسى كۇندە ءوزى بار ما،
وتىز جىل كورمەگەلى اسىل تاستى؟
قازاققا ولجا سالعان قايران، بوگەن،
ولجا الدىق تالاي جاۋدان يەن- تەگىن.
شىراعىم، قالاي جاتساڭ، سولاي جايلا،
جوقتاپ ەد بوگەن باتىر قازاق كەگىن.
ەكى جىل جولداس بولدىم بوگەنبايعا،
« سىيعا- سىي، سىراعا- بال » دەگەن قايدا؟
بوگەننىڭ ەرلىگىنە ەرگەن قازاق،
مال تۇگىل، قىلعان ەدى جانىن پيدا!
قۇنان بي تۇگەل ءبىلدى ەلى جايىن،
جاقىنداپ بارا جاتىر ايتقان سايىن.
بەرەتىن ەرۋلىگىم وسى بولسىن،
قوناق بول ءبىزدىڭ ۇيگە، سارىبايىم.
قۇنان بي ەندى ۇقتى ءسوزدىڭ شىنىن،
تاڭىرقاپ، سارىبايدىڭ كورىپ ءتۇرىن.
ءبىر كوكجال سايىپقىران كەمەڭگەر دەپ،
ادامنىڭ ايتپاي بىلەد ىشكى سىرىن.
« دوسىڭ دا، دۇشپانىڭ دا ەر بولسىن » دەپ،
ويلاما ءبىر- بىرىنەن كەم بولسىن دەپ.
سوقىر بيگە بارساڭ دا وسىنى ايتار:
« بەيكۇنا ەلدى شاۋىپ نە بوپتى؟ » - دەپ.
بايقادى بۇل جاعدايدى سادىر تورە،
قۇنان بي قولپاشتادى مۇنى نەگە؟
جەر ىزدەپ، ءشوپ تىلەگەن جولاۋشىنى،
كوردى دەپ، بىزدەن ارتىق سونشا نەگە؟
سادىردىڭ قۇتى كەتتى، قۇنان كونبەي،
جىلقىنى كورگەن سايىن ءجۇردى شولدەي.
سارىباي قۇنان بيمەن جاقىن بولىپ،
تورەنى تومەندەتتى ەسە بەرمەي.
مىنگەنى بەكتار قۇلدىڭ لاعي جورعا،
كيگەنى اتلاس پەنەن شاعي- تورقا.
اباقتىڭ ءبىر اۋىلى قوناق قىلسا،
اتىنان ارەڭ تۇسەد زوپا- زورعا.
وسىنىڭ ءبارى مۇنىڭ مالى، دەيدى،
بوگەننىڭ جالعىز ۇلى- جانى، دەيدى.
ەلۋ مىڭ ءىرى قاراعا يە بولعان،
جۇلدىزى ماڭدايداعى- باعى، دەيدى.
تورەنىڭ جالعىز سوزدە تەرىستىگى،
بولعان جوق ودان كەيىن كەرىستىگى.
وسىدان ءقايتىپ ەسە قايتارام دەپ،
سارىبايدىڭ تورەدەن ءجۇر كەتپەي كەگى.
تورەدە جالعىز قىز بار حاديشا اتتى،
اسىلزات، ءجۇرىس- تۇرىس سالتاناتتى.
كول اڭدىسىپ، قارشىعا قولىنا العان،
بەلدەۋدەن جىبەرمەيدى قوس جورعا اتتى.
تورە قىزىن بەكتارعا بەرە مە دەپ،
سارىباي قۇنان بيگە كىسى ساپتى.
قۇنان ايتسا كونبەيتىن تورە قايدا؟
بوگەن ۇلى دەگەن سوڭ قۇدالاستى.
مىڭ جىلقى ءبولىپ بەردى قالىڭ مالعا،
اققۋدى الماق بولدى قارا قارعا.
قۇلعا اكەپ، تورە زاتتان قىز ايتتىرعان،
ىسىنە سارىبايدىڭ امال بار ما؟ !
مال امان قىستاي جاتىپ، جازعا شىقتى،
ەشكىمنەن سەسكەنبەيدى بۇلار مىقتى.
«بوگەننىڭ ۇلى بولسا، ءبىر كەلەر» ، - دەپ،
بويجەتكەن قىز كۇيەۋىن كۇندە كۇتتى.
ايتتىرعانىنا ءماز بولىپ بەكتار سورلى،
قىز اۋىلىنا باسپادى اتتاپ جولدى.
جاماندىقتىڭ ارت جاعى شولاق- اق قوي،
« كۇيەۋ- قۇل » دەگەندى قىز ەستىپ بولدى.
اقىلدى ءوزى زەرەك ادام ءتىپتى،
بۇل ءىستى نە بولار دەپ ارتىن كۇتتى.
ورتادان قان توگىسىپ ەگەر تۋار،
جاي جۇرمەي جاۋلاسادى- اۋ ەكى ەل مىقتى.
قان توكتىرمەي حالىمشە مەن كۇتەيىن،
تاعدىردىڭ ءبىر جازعانى بولار دەپتى.
جاز شىقتى، مايان ۇلى قايتپاق بولدى،
ەلگە امان جەتسەك دەگەن ارمان بولدى.
« بۇقا بۋعا » دەگەندەي بولىپ قايتتى،
قىز الام دەپ، قۋانىپ بەكتار سورلى.
بوگەننەن ون مىڭ بيە قۇلىنداپتى،
امان- ساۋ قايتا اينالىپ، جەرىن تاپتى.
« مال امان، ازاماتتار كەلەدى » دەپ،
بوگەنگە سۇيىنشىلەپ كىسى شاپتى.
قارت بوگەن ءوزى شىقتى الدارىنان،
ساعىنعان باتىرلارىن سالدارىنان.
باسقا ەلى قانجىعانىڭ اق سۇيەك بوپ،
ايىرىلعان الال ەتتى مالدارىنان.
جىلقىنى كورگەننەن سوڭ قۋانادى،
ەرلەرىن امان كورىپ جۇبانادى.
جىلقىنىڭ اماندىعىن كورسەتپەككە،
مالدى ايداپ مولشەر سايعا قامالادى.
قارادى قارت بوگەنباي كوزىن سالىپ،
ءۇيىرىن ءۇش ايعىردىڭ ەسىنە الىپ.
كوك الا، كوكجال مەنەن جيرەنقاسقا،
ءبىرى جوق ءۇش ايعىردىڭ كوردى تانىپ.
« شاقىردى مۇندا كەل » ، - دەپ سارىبايدى،
ەلۋ مىڭ ايداپ كەتتىڭ قولدان مالدى.
جوعالتساڭ ءبارىن بىردەي نە قىلايىن،
قايدا دەپ جيرەنقاسقا قۇلىن- تايدى؟
قويمادى بۇلتارعانعا بوگەن باتىر،
قويمادى جاسىرۋعا ايتپاي اقىر.
بەكتارعا قىز ايتتىرعان قۇدا بولىپ،
ءبىر باستان جايىن ايتىپ كەلە جاتىر.
بايقادى كارى بوگەن ءسوزدىڭ ءىزىن،
بىلەدى ايتتىرعانى تورە قىزىن.
- شىراعىم، ايتقان ءسوزدىڭ سىيى كەتتى،
بۇل ءىستىڭ اياق جاعىن توقتات ءوزىڭ.
بوگەنگە قايعى ءتۇستى ۋايىمنان،
كورمەسەم، كىمنەن كورەم قۇدايىمنان.
ق ۇلىمدى ۇل دەگىزگەن، ءتاڭىرىم- اي،
تىڭ ەدىم، ايىرىلدىم عوي مەن جايىمنان.
سارىباي، ايتقان ءسوزىڭ بۇل بولا ما،
قۇل شىركىن جەتى قويلىق پۇل بولا ما؟ !
اققۋدى قارعا باپتاپ الدىرماقسىڭ،
بۇل ءىسىڭ ناسىلىڭە ءجون بولا ما؟
سادىربەك- ون ەكى اباق ەل تورەسى،
ءبىر قۇلعا قىزىن مالعا ساتقان نەسى؟
اكەمنىڭ ءارۋاعىنا بەرگەن ەكەن
دەگەن سوڭ مايانبايدىڭ نەمەرەسى.
ماياننان ءبىرىڭ الساڭ، نەڭ كەتەدى؟
تۇبىڭە ارتقاندىعىڭ ءبىر جەتەدى.
جولىقپا مۇنداي ىسكە ەندىگارى،
شىراعىم، بۇيتە بەرسەڭ، ار كەتەدى.
مالىمدى ارمان قىلىپ مەن نە ەتەيىن،
بۇل مالعا سەندەر يە مەنەن كەيىن.
ارتىمدا ۇلىم تۇگىل، قىزىم دا جوق،
بەرمەيدى جىلاعانمەن كەشكە دەيىن.
سول قىزدى نە قىلساڭ دا بىرەۋىڭ ال،
شىقپاسىن سىلەكەيى شايان بوپ مال.
تەز بارىپ بۇل جۇمىستى بىتىرمەسەڭ،
كورەسىڭ مەنەن ءبىر ءىس كوڭىلىم قاتال.
سارىباي جولداس جيىپ قايتا جۇرمەك،
بۇل جەردە بولا المادى جاي كىدىرمەك.
ءجۇز جىلقى، ەلۋ تۇيە مالدى ايداپ،
الۋعا بارارىندا توي مال بەرمەك.
ەكى كۇن دايىندالىپ ءجۇرىپ كەتتى،
ون ەكى كۇن جول ءجۇرىپ بارىپ جەتتى.
توي قىلىپ، نەشە كۇندەي ەلىن جيناپ،
كۇيەۋگە تورە قىزىن بەرمەك بوپتى.
كۇتۋشى حاديشانىڭ ءبىر قىزى بار،
وڭاشا وعان جىلاپ قىلادى زار.
« ەل ورتاسى جاۋ بولىپ كەتە مە؟ » - دەپ،
ويلايدى اقىلمەنەن سابىرى بار.
- بۇل ءسوزدى سەنىپ ايتتىم، جامال، ساعان،
ءبىر حابار قوناقتاردان اپەر ماعان.
الدىمدا باراتۇعىن يەم قانداي،
ول ادام ءتاۋىر مە ەكەن، الدە جامان؟
ونى ەستىپ جامال كەتتى سىلدىر قاعىپ،
وتىردى جاقسى- جامان ءسوزدى باعىپ.
سارىباي جامالمەنەن سويلەسەدى،
- ەي، جامال، بۇل اراعا كەلدىڭ ناعىپ؟
- كەلىپ ەم قوناقتاردى كورەيىن دەپ،
ارتىنان جاقسىلاردىڭ ەرەيىن دەپ.
كۇيەۋى حاديشانىڭ قانداي ەكەن،
ادەيى سوعان كەلدىم بىلەيىن دەپ.
- قاراپ كور ەندى، جامال، ءبىزدىڭ جايدى،
تانىپ ال قايسىمىز سىزگە ۇنايدى.
ءبارىمىز ءبىر كىسىنىڭ بالاسىمىز،
سول بولسىن كىم ۇناسا باسىبايلى.
ەلۋدىڭ قىرىق توعىزى ءبىر اتادان،
جالعىز- اق بەكتار سورلى ءبىر اتادان.
بالاسىن مايانبايدىڭ كەمىتە الماس،
قاراكوك ۇزىلمەگەن جەتى اتادان.
وسىنىڭ ءبارىن تەگىس جامال ءبىلدى،
جامال دا زەرەك ەدى، ءسوزدى، ءتىلدى.
ءبىر كىسىدەن باسقاڭىز جارايسىزدار،
ءشول بولىپ، وشىرمەسىن قىزىل گۇلدى.
- جامال- اۋ، سەن دە سويلە راس جايدى،
ايتا بار حاديشاعا بارار جايدى.
بىرەۋى وسىلاردىڭ كۇيەۋ بولار،
قايسىسىنا ءجىپ تاقسا، سول ۇنايدى.
جاقسىلىق بىزدەن بولماس شاعىپ ايتساڭ،
ەكى جاق ەل بۇزىلار وتىرىك ايتساڭ.
وت الىپ، قويا بەرمە قوپاعا ءورت،
حاديشا رازى بولار ءجونىن ايتساڭ.
جامال ەستىپ بۇل ءسوزدى قىزعا باردى،
كوڭىلىندە ويلاپ باردى قايعى- زاردى.
قاديشا قور بوپ قۇلعا كەتە مە دەپ،
جىلاۋمەن جەتكەنىنشە كوز قىزاردى.
سويلەمەس جامال بايقۇس اڭگىمەسىن،
ويلايدى ايتامىن دەپ ونى نەسىن.
قاديشا مەنەن ءوزى از بىلە مە؟
ءوزى دە ويلايدى عوي ءبىر ولمەسىن!
وتىردى ءوز ورنىنا جامال بارىپ،
ءبىر نارسە ويلاعانداي كوڭىلى جارىپ.
جامالعا جابىرقاعان جەتىپ باردى،
قىز حاديشا ورنىنان تۇرا سالىپ:
- جامال- اۋ، سەن وتىرسىڭ مەنى باعىپ،
ايتپايسىڭ كەلگەنىڭدى ماعان نەعىپ؟
جاقسى دەسەڭ، قۋانتار ءجونىڭ بار ەد،
جامان بولسا، ايتساڭشى مۇڭ قىپ شاعىپ.
- بوتەن جوق قۇدالاردىڭ اراسىندا- اي،
ءبارى دە جىگىت ەكەن جاراسىمدى- اي.
كىسىنى لايىقسىز كورە المادىم،
ويلادىم ءبىر كىسىنىڭ بالاسىنداي.
- جامال- اۋ، ەسەك قانداي، قاشىر قانداي،
تانيسىڭ، ءتاۋىر قانداي، ناشار قانداي؟
ماعان ايتار ءسوزىڭدى جوندەدىڭ بە،
جىلادىڭ با، ەكى كوزىڭ قىزارعانداي؟
- سۇراما مەنەن ونىڭ اڭگىمەسىن،
ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي ءسوز جۇيەسىن.
ءتاڭىردىڭ ءبىر جازعانى بولادى عوي،
كورەرمىز، ءتىرى بولساق سوزگە يەسىن.
- جارايدى، جامال دوسىم، بار اقىلىڭ،
سەن ەدىڭ قاسىمداعى ەڭ جاقىنىم.
« سابىر ءتۇبى- سارى التىن » دەگەن بار عوي،
ۇمىتپاي ويعا الىپ ءجۇر، وسى اقىلىم.
سەن ەدىڭ كىشكەنتايدان قولعاناتىم،
جانىمداي جاقسى كورىپ ءجۇردىم جاقىن.
قۇلعا ساتپاي، مەنى اكەم مالعا ساتتى،
تىڭدايتىن ءبىر ادام جوق ايتسام ءداتىم.
قاراسام، جاۋ كورىنەد جان- جاعىما،
قارايتىن جان كورمەدىم بەت- ساعىما.
ۇيدە ءبىر بوگەن دەگەن كارى بار دەيد،
بارامىن ءتىرى وتىرعان ءارۋاعىنا.
ون وتاۋ، ءجۇز تۇيە ارتىپ جاساۋ بەردى،
بايلىعىن كەلگەن ەلدىڭ ءبارى ءبىلدى.
تاماشا نەشە كۇندەي تويىن قىلىپ،
شەشەسى قىزدىڭ بىرگە جانىنا ەردى.
قىز ءمىندى الاياقتى ىرعاقتاتىپ،
ۇكىلەپ، قۇيرىق- جالىن بۇلعاقتاتىپ.
شىققان سوڭ جول ۇستىنە ءسوز باستادى،
باتىردىڭ ءارقايسىسىن سوزبەن تارتىپ.
- بىزدە جوق ايتاتۇعىن، جانىم، ءبىر ءسوز،
ءمۇدىرىپ، سەن سۇراساڭ، بوگەلەمىز.
باتىردىڭ ءارۋاعىنا كەلەمىز عوي،
قاي ءتۇرلى شىعارادى باتىر مىنەز؟
ءوزىڭدى ۇيدە جوقتاپ، ءبىزدى ايداعان،
قوندىرماي ۇيدە ءۇش كۇن جۇزگە ايداعان.
امىرىنەن ول ادامنىڭ جان ارتپايدى،
ءجون تابار ءبىر لايىق، جانىم، ساعان.
كەلىپتى ەلگە تامان جاقىنىراق،
شاۋىپتى « ءسۇيىنشى » دەپ بىرەۋ سۇراپ.
الۋشى تابىلمايتىن ءىس بولا ما،
كەتىپتى تۇستىك جەردەن ول زىمىراپ.
ءبىر ادام شاۋىپ باردى « سۇيىنشىلەپ » ،
الاردىڭ جولىن ىزدەپ، اقى تىلەپ.
بوگەنباي وتىر ەكەن ءوز ۇيىندە،
قايعىعا تاعى ءتۇسىپ اھ- ۇھىلەپ.
- قۇل قاتىنى كەلىن بوپ كەلە مە ەكەن،
وسىنداي قورلىققا جان كونە مە ەكەن؟
وڭباسىن جاس سۇلۋدىڭ اتا- اناسى،
« قۇل شىرىككە اپارىپ بەرسىن » دەگەن.
قورلىققا ءتىرى وتىرمىن ولمەگەن سوڭ،
ارتىمنان ءبىر شىر ەتكەن ەرمەگەن سوڭ.
ق ۇلىمدى ۇل دەگىزگەن، قۇدايىم- اي،
نەمەنە كوزدىڭ جاسىن كورمەگەن سوڭ.
كەلتىرمە ماڭايىما، كەتسىن اۋلاق،
وردامدى ءسوز باسادى، وسەك قاۋلاپ.
ءبىر تۇلدى الىپ كەلىپ بەينەتىمە،
جولاتپا ماڭايىما، اۋلاعىراق.
الگى ادام شاۋىپ بارىپ ايتتى تاعى،
الا الماي ءسۇيىنشىنى سىنىپ ساعى.
جايناعان جابىرقاماي حاديشا قىز،
باسىنان كەتىپ قالدى كۇن باياعى.
اتىنان تۇسكەنى مە، قۇلاعانى؟
تالىقسىپ جىن سوققانداي سۇلاعانى.
« جولىقتىم قانداي كۇيگە، ءتاڭىر- اۋ » ، دەپ،
جىرمەنەن قىزدىڭ سوندا جىلاعانى.
- بوگەن، بوگەن، بوگەنگە،
بوگەن ۇلى دەگەنگە،
ءارۋاقتى اتادان،
قاسيەتتى تۋىلعان-
نەمەرەسى دەگەنگە.
ەن سالماعان ەنسىز بۇل،
ەن سال وسى دەگەنگە.
ەنسىز كەتكەن كوپ تايعا،
تاڭبا باسسىن دەگەنگە.
يەسىز كەتكەن كوپ مالعا،
يە بولسىن دەگەنگە.
اق سۇڭقار ەدىم اسپاندا،
ۇشا المايتىن كەز بولدىم
اسۋسىز اسقار بەلەڭگە،
ءقايتىپ قانا شىدايمىن،
تۇلپاردان تۋعان قۇلىندى،
ەسەككە اكەپ تەلۋگە.
جيدەلى سۋدىڭ بويىندا،
بالىق پەنەن شورتاننىڭ
ءىشىن جارسىن دەگەنگە.
جان بەرۋشى جاساعان،
كوز جاسىمدى كورمەي مە؟
بوگەندە ايەل كوپ دەيدى،
تىلەگىم قابىل ءدال بولسا،
ءبىر شىر ەتكەن بەرمەي مە؟ !
كۇتەر ەدىم وتسەم دە،
جالعاننان بايسىز كەتسەم دە.
ارداقتى باسىم ازايىپ،
باسىمنان باقىت كەتكەن بە؟
قۇرىپ كەتسىن، قۇل قۇرعىر،
كورىنبەسىن كوزىمە!
شەشەسى باسىن سۇيەپ جاسىن تىيماي،
وتىردى « جاڭىلدىم » دەپ قىزىن قيماي.
- قاراعىم، مۇنداي كۇيگە جولىقتىڭ با؟
ق ۇلىنىم، « ارپا ىشىندە جالعىز بيداي » .
ءبىر ادام بايبىشەگە ايتقان بارىپ،
وسىنداي قىز زارىنان حابار الىپ.
- اداسقان بوگەن تۇرسىن ءوز جايىنا،
كورەيىن قاديشانى ءوزىم بارىپ!
الدىنا شاشۋ شاشا بارماق بولدى،
ايتۇياق، ەكى قورجىن جامبى سالدى.
جاقىن جەر- الىس ەمەس، اۋىل ماڭى،
الدىنان كەلىنىنىڭ جەتىپ كەلدى.
جىلاۋى حاديشانىڭ جان كۇيدىرەد،
باتىرلار ءبارى دە وتىر ءوزى بىلەد.
بايبىشە باتىر ءسوزىن « قويشى، ءارى » دەپ،
تۇيەنى جۇرگىزەدى بۇرىپ، تۇزەپ.
حاديشا جىلاپ جاتىر ەستەن تانىپ،
بوگەنگە تاعى بىرەۋ ايتقان بارىپ:
- بۇل ءىسىم راس مەنەن اعات كەتكەن،
كورەيىن، - دەدى، - ەندى ءوزىم بارىپ.
وتكەن ءىس قايتا باسقا قايدان قونار؟
بەرگەن جوق تۇك جاقسىلىق قايعى مەن زار.
وزىمدە جوق بولعانمەن تۋىسقان كوپ،
بىرەۋى كەلگەن جانعا يە بولار.
بايبىشە الىپ كەلدى كيى- شاپان،
قۇداعي باتىرمەنەن قىلادى امان.
- ءارۋاقتى، قاسيەتتى اتاڭىزعا
ءبىر بالام كەلدى، - دەيدى، - سىزگە تامان.
ادىرا، قۇلىڭ كەتسىن بىزدەن اۋلاق،
بوگەنباي قىلماق ءبىزدى ەلگە مازاق.
«تاس اۋىر بولار، - دەيدى، - تۇسكەن جەرگە» ،
جات ەلدە ءبىز ۇيالدىق جەرگە قاراپ.
بوگەنباي، قۇتتى بولسىن كەلىنىڭىز،
الىستان ءبىزدىڭ قالاي كەلۋىمىز.
« كەلگەن داۋلەت- كەتكەن سور » دەيتىن قايدا؟
ءجون بە ەكەن ءبىزدى سىرتقا تەبۋىڭىز!
- بۇل سوزگە مويىندايمىن جازام تايار،
مىناۋ جازىم جالعان عوي جولدان تايار.
قۇداعي، مەن سورلىدا نە جازىق بار،
جاسىرىن نە سىرىم بار سىزدەن ايار؟
وتاۋىن تىكتى اۋىلعا جاقىنىراق،
توي قىلدى نەشە كۇندەي اقىر، ءبىراق.
توي قىلىپ ويىندارىن ويناسا دا،
بوگەنباي قايتەمىن دەپ وتىر ءبىراق.
بەكتار قۇل كەتە بەردى ءوز ۇيىنە،
كونەر مە، تورە قىزى قۇل كۇيىنە.
بىرەۋدى- بىرەۋ اكەپ تەلىپ قويعان،
جالعان عوي جازىمى كوپ، يت دۇنيە!
بوگەنباي وي ويلايدى جالعىز ءوزى،
جالعىز- اق كۇش اكەلەر- ەكى كوزى.
بىرىنە دە وسى يتتەردىڭ بەرمەيمىن دەپ،
ايتادى قۇداعيعا وسى ءسوزدى.
- بار ەدى ءبىر اپەكەم بىرگە تۋعان،
اقشالباي دەگەنمەنەن وتاستىرعان.
توعىز ۇلى بار ەدى ءبىر وزىنەن،
بىرەۋىن اكەلەيىن بارىپ سودان.
لايىق سول جيەنىم قىزىڭىزعا،
كۇتىپ تۇر مەن كەلگەنشە كوڭىل بۇزبا.
اقىم دەيتىن جيەنىم ەڭ كەنجەسى-
باتىر دەپ ەستۋشى ەدىم، ءوزى مىرزا.
قۇداعي مىنا سوزگە: -ماقۇل، - دەدى، -
ءوزىم باردا قىزىما كورسەت بەلگى.
دەنى ساۋ، تاڭداۋلىنىڭ ءوزى بولسا،
ءجون كورسەڭ، جيەنىڭدى الدىرت، - دەدى.
جىلقىدان تاقىر اتتى الدىرىپتى،
كوڭىلىن جاس ماياندار قالدىرىپتى.
قاسىنا ءبىر- اق جولداس ەرتىپ الىپ،
اۋىلىنا اقشالبايدىڭ جولعا شىقتى.
بارىپتى اپكەسىنە ەر بوگەنباي،
بارعانى بەكەر ەمەس، بالا سۇراي.
بار ەكەن توعىز ۇلى ءبىر وزىنەن،
اقىمنان الماق ەمەس باسقا ۇلدى- اي!
كورىستى اپەكەسى باۋىرىنا،
كەلمەگەن ون جىل بولعان اۋىلىنا.
اقىمنىڭ جاسى كەلگەن جيىرماعا،
سالماقشى بالا قىلىپ باۋىرىنا.
بوگەنباي وسى دەدى كەلگەن جۇمىس:
- دەيتۇعىن جيەندەرىم اقىم، قىلىش،
اقىمدى بالا قىلام، ماعان بەرسەڭ،
قالعانى وزدەرىڭە بولار دۇرىس.
ۇستاساڭ ءوز قولىڭا قىلىشىڭدى،
ايتتىم مەن ادەي كەلگەن جۇمىسىمدى.
بەرمەسەڭ اقىمىڭدى كەتەم ۇيگە،
شىعارما باۋىرىم دەپ دىبىسىڭدى.
- قاراعىم، ىشكە سىيماي جىلاماساڭ،
اقىمنان باسقا ءبىرىن قايتەدى الساڭ.
سۋالتقان اق ءسۇتىمدى كەنجەم ەدى،
رازى بول، اقىمدى سۇراماساڭ.
اقشالباي جىلاپ تۇردى كەمسەڭ قاعىپ،
«كىمدى الساڭ دا الشى» ، - دەپ، كوڭىلىن باعىپ.
مۇڭ- زار كوپ بوگەنبايدا بالا دەسە،
شىداسىن ەستىگەن جان بۇعان ناعىپ.
تالاسىپ ەكى تۋىس اقىم جاسقا،
بوگەنباي تويا الماي تۇر ىقىلاسقا.
«قۇدايدان بالا تارتىپ الىپ پا ەڭ؟ » دەپ،
اقشالباي بايبىشەسىن سالدى باسقا.
كەمپىرىن تاق ەتكىزىپ سالىپ قالدى،
بوگەنباي رازى بوپ قانىپ قالدى.
التى كۇن اۋناپ- قۋناپ سوندا جاتىپ،
اقىمدى بالا قىلىپ قولىنا الدى.
اقىم دا ءوز ەلىنىڭ گوزالى ەدى،
ەرلىگى بەكسۇلتانداي كەمەل ەدى.
مال سويىپ، ىقىلاسپەن باتالاسىپ،
بوگەنباي جەتىنشى كۇن جونەلەدى.
تاڭەرتەڭ ەلدەن شىعىپ ءجۇرىپ كەتتى،
بويىنا ءبىر وزەننىڭ كەلىپ جەتتى.
استىندا قارا الا اتتى جالعىز ادام،
ارتىنان ەلدەن شىعىپ قۋىپ جەتتى.
قاراسا، ءبىر سۇلۋ قىز مىنگەن جورعا،
بوگەنباي كىم ەكەنىن بىلگەن قايدا؟
اقىمعا كەلە سالا ءسوز قاتادى:
- ەرمىن دەپ، ماعان ايتقان ءسوزىڭ قايدا؟
ەي، اقىم، قوي توعىتا بارماپ پا ەدىڭ،
باي، مىرزا، باتىرلار مەن كەلسە داعى،
سەنى كۇتىپ ۋاعدادا قالماپ پا ەدىم؟
مەن سەنى قۋىپ كەلدىم ءسوز سالماققا،
سەرتتەسكەن ۋاعداڭ بار، مەنى الماققا.
ءۇش جىلداي سەنى توسىپ كۇنىم ءوتتى،
باراسىڭ مەنى تاستاپ، سەن قاي جاققا؟
موينىنا اقىم جاستىڭ قويدى ءسوزدى،
سۋ بويى ءتورت- اق كىسى كەلگەن كەزى.
مىنەكي، قىزدىڭ ايتقان سوڭعى ءسوزى:
- جاۋاپ بەر، قايتپەكشىسىڭ ەندى ءبىزدى؟
سەن كەتسەڭ مەن بولامىن اۋرە- سارساڭ،
شەگىنبەيمىن وسى جەردە ءولىپ قالسام.
« ەردىڭ ەكى ايتقانى ولگەنمەن » تەڭ،
ءوزىڭ جەت ۋاعداڭا، مەنى الداساڭ!
نە دەرىن بىلە الماي تۇر اقىم ساسىپ،
اقىمدى قىزدىڭ ءسوزى تۇردى باسىپ.
بوگەنباي قىز سوزىنە رازى بولىپ،
اقىمعا « جاۋاپ ايت » ، - دەدى اقىلداسىپ.
اقىم ايتتى: - ءازىر جوق مەندە ەرىك،
بايلاعان ەدىك راس ءسوزدى بەرىك.
نە دەسەڭىز، ءوزىڭىز تياناقتات،
مويىنعا ءسوز تۇسكەن سوڭ نەگە كەرەك؟
ەر بوگەن ۇعىپ وتىر ءسوزدىڭ استىن،
ەر جىگىت شىندىق ىستەن نەگە قاشسىن؟ !
توقتامى تۇجىرىمدى اقىل تاپتى،
«قالمايىن، - دەپ، - وبالىنا ەكى جاستىڭ» .
قىسىلىپ، قيىن ەكەن قىزدان ساسقان،
بۇل كۇندە ەرىك كەتكەن ءبىزدىڭ باستان.
شىراعىم، ماعان تامان جاقىن كەل دەپ،
قىزبەنەن سوندا بوگەن اقىلداسقان.
اۋەلى، جارىقتىعىم، اپارايىن،
سالقىن ءۇي الدىندا تۇر بۇنىڭ دايىن.
سوزىمە مەنىڭ ايتقان توقتا، جانىم،
قايتا كەپ، قۇدالاسىپ الدىرايىن.
بالا دەسەم، بويىمدا كۇي قالمايدى،
سوزىمە توقتا، بالام، اينالايىن!
بوگەنمەن ۋادەلەسىپ، توقتادى قىز،
بوپ قالدى بوستىعى جوق نوقتالى قىز.
«كۇتەمىن، ءتىرى بولساڭ كەلەرسىڭ» ، - دەپ،
ۇيىنە قوش ايتىسىپ قايتادى قىز.
قىز كەتتى نانار- نانباس ۇيگە كەيىن،
اۋىلىنا ارەڭ جەتتى كەشكە دەيىن.
بوگەنباي اقىمدى الىپ ۇيگە كەلىپ،
توي قىلدى ات شاپتىرىپ ۇلى جيىن.
قۋاندى ىنىلەرى ءبارى دە ەندى،
اقىمدى قىز حاديشا بايقاپ ءجۇردى.
جاسىنان باقىت قونعان جاس ەكەن، - دەپ، -
اڭساپ جۇرگەن تىلەكتى ءتاڭىرىم بەردى.
سويلەدى بوگەن سوندا قالعان قىزدى:
- تۇستىك جەر ارتىمىزدان قۋىپ كەلدى.
توقتاتتىم، قۇداعيىم، سەنىڭ ءۇشىن،
قىلمايمىن سوزگە سىنىق ەندى ءسىزدى.
بۇل جايدى ەستىپتى ەكەن حاديشا دا:
- اپىر- اي، بولار ما ەكەن مۇنداي دانا!
تويىمىزدى ەكەۋمىزدىڭ بىرگە قىلسىن،
اكەلسىن وسى قىزدى نە قىلسا دا.
مەن رازى بولدىم عوي اتەكەمە،
« اپەكە- اي، نەگە ايتتى؟ » - دەپ، پالەن دەمە.
« ءتاڭىرىم بەرگەن باقتى بىرەۋ الماس » ،
دەگەن ءسوز- ەرتەدەگى التىن كەمە!
بەيشارا ول دا مەندەي قىز ەمەس پە،
بىرەۋى زارلانعاننىڭ ءبىز ەمەس پە؟
وسى اۋىلدىڭ ءۇش- تورتتەن قاتىنى بار،
مۇراسى- اتاسىنىڭ ءىزى ەمەس پە؟ !
بۇل ءسوزدى بوگەنبايعا انىق ايتتى،
ەر بوگەن رازى بولىپ قالدى قاتتى.
باتاسىن كوپ قايتارا بەردى بىلەم،
ەر اقىم ءتورت جولداسپەن قايتا قايتتى.
سارىباي اقىمدى الىپ بىرگە باردى،
ەلىنە سەگىز كۇندە جەتىپ باردى.
ءسوز قوسار ەل باسىمەن اقىلداسىپ،
سول قىزدىڭ اكەسىنە كىسى سالدى.
سارىباي بىتىرمەيتىن جۇمىس قايدا؟
كۇشتەن اقىل پايدالى وسىندايدا.
ارتىقشا قالىڭمالدى ايداپ بەرمەك،
ساۋدالاسىپ وتىرۋ بولسىن قايدا؟ !
بوتەن وي قىز اكەسى كورسەتكەن جوق،
باعالاپ قالىڭمال دەپ وتىرعان جوق.
رازى ەكى جاعى بولعاننان سوڭ،
توي قىلدى، كەشىكتىرمەي كوڭىلدى بوپ.
جيىلىپ مايانبايدىڭ ۇرپاقتارى،
توي قىلىپ توي ۇستىنە جاتتى ءبارى.
ارمانى حاديشانىڭ ورىندالىپ،
بولعانداي كورىنەدى ءساتتى ءبارى.
بالا بوپ بوگەنبايعا اقىم قالدى،
قولىنا ەكى اسىلدى بىردەي الدى.
اقىم- ۇل، بوگەن- اكە بولىپ تۇرىپ،
بوگەنباي سەكسەن جاستا دۇنيە سالدى.
تالايلار بىزدەن بۇرىن ءوتىپ كەتكەن،
بايانسىز دۇنيە ەدى مىناۋ نەتكەن.
بۇرىنعى وتكەن ەرلەردىڭ قىلعان ءىسى،
ۇرپاقتان- ۇرپاققا قاپ بىزگە جەتكەن.
بۇل ەمەس بىلگەندەرىم جالعىز عانا،
عۇمىرىم بولسا، جالىقپاي جازام جانە.
كورەرسىڭدەر قارىستاپ ارتىق- كەمىن،
ۇرپاقتارىم ءتيىستى بەرسىن باعا!
