مۋزىكانىڭ شاريعاتتاعى ۇكىمى قانداي؟
مۋزىكاعا بايلانىستى دالەلدەردىڭ ءار ءتۇرلى بولۋىنا بايلانىستى عۇلامالاردىڭ كەيبىرەۋى جالپى مۋزىكانى حارام دەسە، ەندى بىرەۋلەرى ادامعا پايدالىسى حالال دەپ ءفاتۋا بەرگەن. (3)
پايعامبارىمىزدىڭ مۋزىكاعا بايلانىستى حاديستەرىنىڭ ءار ءتۇرلى بولۋىنىڭ استارىنان تىيىم سالىنعان نەمەسە رۇقسات ەتىلگەن نارسەنىڭ تىكەلەي مۋزىكا اسپاپتارى ەمەس، ولاردىڭ قالاي قولدانىلۋى، سونداي-اق، تىڭداۋشى مەن ورىنداۋشىنىڭ تۇپكى نيەتىنە بايلانىستى ەكەنىن اڭعارامىز.
سەبەبى، كەز-كەلگەن مۋزىكا اسپابىنىڭ جاقسى- جامان اركەلكى تارتىلۋىنا، بۇعان قوسا، ايتىلاتىن ءان مازمۇنىنىڭ ءار الۋان بولۋىنا بايلانىستى ونىڭ ادامعا تيگىزەر اسەرى دە ءار ءتۇرلى بولادى.
مىنە، سوندىقتان حارام- حالال ۇكىمىن مۋزىكا اسپابىنان گورى ونىڭ قالاي قولدانىلۋىن نەگىزگە الىپ قاراستىرعان ءجون.
مىسالى، سىرىڭكەنى بەيكۇنا بىرەۋدىڭ ءۇيىن ورتەۋ ءتارىزدى قاستاندىققا دا، وت جاعىپ ءۇي جىلىتۋ، اس ءپىسىرۋ سياقتى يگىلىكتى ىستەر ءۇشىن دە قولدانۋعا بولادى.
ادام تابيعاتى، ىشكى سەزىمدەرى، جان دۇنيەسى ەرىكتى- ەرىكسىز كوپتەگەن نارسەلەردى قالايدى. مىسالى، كوركەم تابيعات كورىنىستەرىن تاماشالاعاندا بويى سەرگىپ راحاتتانادى.
وزەننىڭ سىلدىراپ اققان ءۇنى ونە بويىنا ەرەكشە اسەر ەتەدى. تەڭىزدىڭ بۋىرقانىپ تاسۋى، ورمانداعى توتى، بۇلبۇل سەكىلدى جىرشى قۇستاردىڭ سايراپ ءان سالۋى دا جان دۇنيەسىن راحاتقا بولەپ، دەم الدىرادى.
سوندىقتان ادامنىڭ جان دۇنيەسى، ىشكى سەزىمدەرى ءاردايىم كوركەم تابيعاتتى تاماشالاۋدى، سۋدىڭ سارقىراعان داۋىسىن ەستىپ، قۇستار سالعان اسەم اندەردى ەستۋگە قۇمارتىپ تۇرادى. يسلام ءدىنى ادام بالاسىن ءوز تابيعاتىنداعى وسىنداي سەزىمدەرىنە تۇساۋ سالىپ يا بولماسا بالتا شاۋىپ جوق ەتۋ ءۇشىن كەلگەن جوق. كەرىسىنشە، ولاردى رەتتەپ، ورتا جولعا باعىتتاۋ ءۇشىن كەلدى. (4)
ەندەشە مۋزىكا - ەگەر ادام بالاسىنىڭ ۋاقىتىن بوسقا وتكىزىپ عيباداتتارىنا كەدەرگى جاساسا، ءناپسىسىن قوزدىرىپ، ويىنا حارام نارسەلەردى سالىپ، جامان پيعىلدارعا جەتەلەيتىن بولسا، داڭعىرىعىنىڭ قاتتىلىعىنان ميداعى كلەتكالاردى ءولتىرىپ، ادام مىنەزىن ۇشقالاقتىققا تاربيەلەسە وندا - حارام. «پايعامبارىمىزدىڭ كەيبىر حاديستەرىندەگى مۋزىكاعا بايلانىستى تىيىمدار وسىنداي تەرىس باعىتقا جەتەلەيتىن مۋزىكالارعا بايلانىستى بولسا كەرەك» - دەيدى Ⅺ عاسىردا ءومىر سۇرگەن تاقۋالىعىمەن تانىمال حانافي عالىمى ابدۋل- عاني ءان-ءنابۋلۋسي ءوزىنىڭ «يداحۋت- ءدالالات في ساماعيل- ءاالاات» (مۋزىكا اسپاپتارىن تىڭداۋعا بايلانىستى دالەلدەردى بايانداۋ) اتتى كىتابىندا. (5)
ال ەگەر مۋزىكا كەرىسىنشە ىشكى دۇنيەسىندەگى كەيبىر جاقسى سەزىمدەردى جەتىلدىرەتىن، رۋحىن، ميىن تىنىشتىققا بولەيتىن، شارشاعاندا جۇيكەلەرىن دەم الدىراتىن، ويىنا كوركەم پىكىرلەر سالاتىن، ىشكى بولمىسىنا جاقسى اسەر ەتەتىن مۋزىكا مەن اۋەن بولسا، وندا نەگە حارام بولسىن!
ابايدىڭ:
«قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي»، - دەگەنىندەي كەيبىر اۋەندەر مەن اۋەزدەر ەشبىر ءسوز ايتىلماسا دا ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىنە اعىلا قۇيىلىپ، وزىنشە ءبىر الەمگە جەتەلەپ تەرەڭ ويعا شومدىرادى.
مىسالى، قازاقتىڭ كەيبىر كۇيلەرى ورىندالعان ۋاقىتتا كوز الدىڭا كەڭ بايتاق جەر مەن ونداعى اسەمدىكتەر ەلەس بەرەدى. كوكتەمدەگى كوڭىل- كۇيدى بىلدىرەتىن، جاۋعان جاڭبىردىڭ تامشىلارىن ەلەستەتەتىن، كوڭىلىڭدى دەم الدىرىپ، كەرەمەت ويعا جەتەلەيتىن جۇمساق تا نازىك اۋەندەردىڭ بار ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. وتاندى، بىرلىكتى، ەرلىكتى ۋاعىزدايتىن، اتا- انانىڭ قاسيەتىنە بايلانىستى، ادام بالاسىن ادامگەرشىلىك پەن يماندىلىققا باۋليتىن مۋزىكا مەن اندەردى تىڭداۋ ءارى ايتۋ نەلىكتەن حارام بولسىن؟
سوعىستا اسكەردىڭ جاۋ الدىنداعى رۋحىن كوتەرۋ ءارى كەيبىر اسكەري بۇيرىقتاردى ءبىلدىرۋ ماقساتىندا مۇسىلمانداردىڭ بارابان اسپابىن قولدانعاندارى (6)، ءتىپتى كەيبىر پسيحيكالىق اۋرۋلاردى مۋزىكا ارقىلى ەمدەگەندىكتەرى تاريحتان بەلگىلى. (7) مۇنداي جاقسى ىستەر ءۇشىن قولدانۋدى كىم بولسا دا قۇپتارى ءسوزسىز.
قوعامداعى ادامداردىڭ دارەجەلەرى مەن بولمىسى، تابيعاتى مەن ىشكى سەزىمدەرى بىردەي ەمەس ەكەنى شىندىق. ولاي بولسا، مۋزىكانى جالپىلاي حارام ساناپ، بارلىق ادامعا «تەك قۇراندى عانا وقى ءارى تىڭدا!» دەپ كۇشتەي المايمىز.
سەبەبى، قوعامدا قۇران وقىپ، باسقا دا وزىنە مىندەتتەلگەن عيباداتتارىن تولىق ورىنداۋمەن قاتار، ءوزى ۇناتقان پايدالى مۋزىكالاردى تىڭداعىسى كەلەتىن ادامدار دا بار.
مۋزىكا تىڭداۋدى ۇناتاتىن ادامدارعا ءبىز ەگەر جاقسى مۋزىكانى تىڭداۋعا بولاتىنىن ايتىپ ءجون سىلتەمەسەك، ءتىپتى كوركەم ماعىنالى ءارى اۋەندى اندەردىڭ شىعارىلۋىنا باعىت- باعدار بەرىپ رەتتەمەسەك، ول ادامنىڭ بارا- بارا جامان مۋزىكالارعا ۇرىنباسىنا كىم كەپىل؟
ەگەر مۋزىكانى جالپىلاما حارام دەسەك، وندا مۇسىلمانداردىڭ مادەنيەتى، ونەرى ارتتا قالارى ءسوزسىز. مىسالى، كەرەمەت ساحنالارعا تولى ۇلان- اسىر تاريحىمىزدى بەينەلەيتىن كينولارىمىزعا ەشبىر مۋزىكا اسپابى قوسىلىپ، كەرەكتى جەرىندە ەففەكتى بەرىلمەسە، ول كينونى كىم ەرەكشە اسەرمەن تاماشالاي الادى؟
وندا جاستارىمىزدىڭ وزگەلەردىڭ وتە تارتىمدى، اسەرى كۇشتى، ءبىراق ماعىناسى ۋلى كينولارىنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ كەتەرى ءسوزسىز. سول سياقتى تەلەكانالداردا ءبىر باعدارلامادان ەكىنشى باعدارلاماعا ءوتۋ كەزەڭدەرىندە، باسقا دا كورەرمەندەردىڭ نازارىن اۋدارار جاعدايلاردا مۋزىكا اسپاپتارىنىڭ ءرولىنىڭ ماڭىزدىلىعىن كىم جوققا شىعارا الادى؟ !
ءسوز سوڭى، مۋزىكا بەلگىلى ءبىر ءمان- ماعىنانى جەتكىزۋدە قولدانىلاتىن «ءسوز» ىسپەتتى. سوزبەن پايدالى نارسەنى ناسيحاتتاۋعا دا، زياندى تەرىس ماعىنانى جەتكىزۋگە بولاتىنى سەكىلدى مۋزىكانى دا جاقسى- جامان ءتۇرلى باعىتتا قولدانۋعا بولادى دەي كەلە ءابۋ ناسىر ءال- فارابيدىڭ باسىنان وتكەن مىنا ءبىر وقيعانى بەرە كەتۋدى ءجون كوردىك.
ءال- فارابي بابامىز ءان- كۇي دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن جان بولعان ەكەن.
ءبىر كۇنى ءوزىنىڭ ءبىر ۇستازىنان ءان- كۇي جايىن سۇرادى. ۇستازىنىڭ ايتۋىنشا، سىرناي- كەرنەي، اۋەن - جىن- شايتاننىڭ ءىسى بولىپ شىقتى. ادامدى الاڭ قىلىپ ازدىرادى، ىسىنەن قالدىرىپ، كۇناعا كىرىپتار ەتەدى ەكەن.
بۇرىن ءان- كۇيدى جاقسى سۇيەتىن ءابۋناسىر وسىنى ەستىگەننەن كەيىن قولىنا كۇي اسپابىن المايتىن بولدى. ءان- كۇيدى ءسۇيىپ وينايتىن ءابۋدىڭ ءبىر قىمباتتى قيماس جولداسى جوعالىپ قالعانداي كۇي كەشەدى دە مىنانداي ويعا باتادى. اسەم ءان دەگەن ادامدى جادىراتاتىن، كوڭىلدى كوتەرىپ، جۇرەكتىڭ مەيىرىمىن وياتاتىن ءبىر قاسيەتتى ونەر عوي. ەندەشە، ول قالاي سايتاننىڭ مەنشىگى بولادى؟
وسى ساۋالىن ول ەكىنشى ءبىر ۇستازىنان سۇرايدى. ول ۇستازى: اسەم ساز - ول قاسيەتتى نارسە ەمەس پە؟ مۇندا اسپاننىڭ سىرى بار، الەمنىڭ ءۇنى بار. قولىڭنان كەلسە بۇل ونەردەن جيرەنبە...» - دەيدى. مۇنى ەستىپ ءابۋناسىر قاتتى شاتتانادى.
الايدا، ول ۇلكەن ۇستاز ءابۋ مالىك حازىرەتتىڭ وزىنەن سۇراماققا بەكىندى. ءابۋ مالىك ۇستاز بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
- ول دا دۇرىس، ول دا دۇرىس. ەكى ايتۋشىنىڭ ەكەۋى دە دۇرىس ايتادى... يا، سولاي... جاماندىق تا، جاقسىلىق تا ادامنىڭ ءوز بويىنداعى قاسيەتكە سۇيەنەدى. ازعىندىق پەن ىزگىلىك ەجەلدەن ەگىز ەمەس پە؟ ءان-كۇيدىڭ اۋەنىنە ەرىپ، باسقا ونەر- بىلىمنەن قول ۇزسەڭ، سونىمەن ءومىرىڭدى عاپىل وتكىزسەڭ وكىنىش ەمەي نەمەنە. اسەم اۋەن الپىس ەكى تامىردى بىردەي قوزعايتىن كەرەمەتتى، قۇدىرەتتى نارسە. ونىڭ سەنى بيلەپ اكەتۋى عاجاپ ەمەس.
العاشقى ايتۋشى سەنى سونان ساقتاندىرادى. قۇدىرەتتى ونەردى كەرەكتى جەرىندە ولشەۋمەن ۇستاپ، تىزگىندى اقىل-ويعا بەرىپ ىزگىلىك ىسكە قوسساق، ونان كەلەر پايدا تاعى كوپ. كوكىرەك كەڭىپ كوڭىل وياتار، قيال قوزدىرىپ قايرات بەرەر تاعى سول... عىلىمنىڭ اتا تەگى ءار نەنىڭ ولشەۋىن بىلۋدە ەمەس پە؟ سەن ءان- كۇي ۇيرەنسەڭ ونان مەنىڭ ءقاۋپىم جوق. قۇدىرەتتى كۇيدىڭ سيقىرلى ءۇنىن تەجەپ وتىرۋعا سەنىڭ اقىل- قابىلەتىڭ مول جەتەدى. (8)
muftyat.kz
(1) - مىسالى، ريۋاياتتا ءابۋ باكىر (ر. ا. ) قىزى ايشا انامىزدىڭ ۇيىنە كىرەدى. ول جەردە ەكى ءجاريانىڭ «بۋعاس» سوعىسىنا بايلانىستى ءان ايتىپ جاتقانىن كورەدى دە: پايعامباردىڭ ۇيىندە شايتاننىڭ ميزمارى (شايتاننىڭ اۋەن اسپابى، سىرنايى) ما؟ - دەپ كەيىس بىلدىرەدى.
پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) بولسا: «ۋا، ءابۋ باكىر، ولارعا تيىسپە! بۇگىن مەيرام كۇنى عوي» دەدى. وسى سەكىلدى باسقا دا حاديستەرگە سۇيەنگەن كەيبىر عۇلامالار: «ەگەر ءان ايتۋ جالپى حارام بولعاندا، پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) ءوز ۇيىندە ونىڭ ايتىلۋىنا مۇلدە رۇقسات بەرمەس ەدى» دەپ، زيانى جوق مۋزىكا، اندەرگە رۇقسات بەرەتىن ءفاتۋالار شىعارعان.
(2) - مىسالى، حاديستە: «ءان، ولەڭ جۇرەكتە ەكىجۇزدىلىكتى وسىرەدى» دەلىنگەن. وسى سەكىلدى حاديستەرگە قاراعان كەيبىر عۇلامالار جالپى مۋزىكا، اندەرگە حارام دەپ ءفاتۋا بەرگەن.
(3) - ءال- يمامۋل- اكبار ماحمۋد ءشالتۋت، ءال- ءفاتااۋا. 355-بەت. ءدارۋش- شۋرۋق، ەگيپەت. 2004 ج.
(4) - ءال- يمامۋل- اكبار ماحمۋد ءشالتۋت، ءال- ءفاتااۋا. 355-بەت. ءدارۋش- شۋرۋق، ەگيپەت. 2004 ج.
(5) - ءال- يمامۋل- اكبار ماحمۋد ءشالتۋت، ءال- ءفاتااۋا. 355-بەت. ءدارۋش- شۋرۋق، ەگيپەت. 2004 ج.
(6) - فاتاۋا مۋستافا زارقا، 349-بەت. دارۋل- قالام، ديماشق. 2001 ج.
(7) - ھەيەت، ءمۇسلۇمان يليم ونجۇلەري، 149-بەت. ستامبۋل، 2005 ج.
(8) - اعجان ماشانوۆ، ءال-فارابي. جالىن باسپاسى، 1970 ج.
