بابالار ءسوزى: ابىلاي حان
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانىپ وتىرادى.
***
«جاقسىنىڭ ءوزى ولسە دە، ءسوزى ولمەيدى»،
تامىرى ىزگىلىكتىڭ ۇزىلمەيدى.
باتىردى، دانىشپاندى ۇلگى جايعان
شەشەندەر، شەجىرەلەر بەدەرلەيدى.
قازاققا حان بوپ وتكەن ەر ابىلاي،
اتاعى جەر جۇزىنە شىققان تالاي.
باتىرلىق، دانىشپاندىق، حاندىعىنان
ازىراق ءسوز سويلەيىن شىندى بۇرماي.
شىن اتى ابىلايدىڭ - ءابىلمانسۇر،
«سابالاق» دەپ ۇران ساپ «ابىلايلاپ»، جاۋىن جەڭىپ،
كەيىنگى ۇرپاقتارعا قالدىرعان جىر.
ەجەلدەن ىرگە تەپكەن اتا- بابا،
قونىسى بولعان ەكەن سىرداريا.
كەيىنگى داۋرەندەگەن زامانىندا،
ورتا ءجۇز، تۇرعان جەرى- سارىارقا.
ەجەلدەن قازاق، قالماق جەرگە تالاس،
ەل شاۋىپ، كىسى ءولتىرىپ جاساعان قاس.
جەڭىلىپ كەيدە ولار، كەيدە بۇلار،
ەگەستەن ەل ورتاسى تاپپاي تولاس.
ءار ءىستىڭ وزىنە ساي سەبەبى بار،
سەبەپسىز جۇمىر ءىس جوق جان- جاعى تار.
قوزعايىن ارتاماننان از عانا ءسوز،
دەمەڭدەر، مۇنىڭ قانداي ءمانىسى بار.
شىعىستا ءبىر حان وتكەن شىڭعىس دەگەن،
قاھارمەن قان قاقساتىپ ەل بيلەگەن.
«اسپاننىڭ استىن تۇگەل الامىن» دەپ،
قان ۋىستاپ، جىنىن بۇركىپ دۇرىلدەگەن.
«تەمۋچين» دەپ ەستيمىز اۋەلگى اتىن،
موڭعۇل دەپ ۇعىنعامىز ناعىز زاتىن.
زالىمدىق ايلا- شارعى، امال تاۋىپ،
اسىرعان سايقالدىقپەن سالتاناتىن.
«شىڭعىس» دەپ اتاتتىردى ءوزىن سولاي،
ىرگە جايىپ كەڭەيتتى تاۋىپ وراي.
«شىعىستا شىڭعىس دەگەن حانمىن، - دەدى، -
جەر بەتىن مەن مەڭگەرەم بۇدان بىلاي!»
تاپالاپ بارعان جەرىن باسىپ الدى،
اشىعىپ بارعان سايىن ارتىق الدى.
كەتىرىپ بەرەكەسىن بۇكىل ەلدىڭ،
قۇلاشتاپ تالاي جەرگە جەتىپ الدى.
شىڭعىستىڭ ءتورت ۇلى بار سوڭىنا ەرگەن،
جوشى، شاعاتاي، ۇگەدەي، تولە دەگەن.
تىرىدە ات تۇياعى تيگەن جەرىن
ولەردە وسىلارعا ءبولىپ بەرگەن.
بيلەمەك بولدى بۇلار تاراپ- تاراپ،
ءبولىسىپ نەشە مىڭنان شاڭىراق ساناپ.
كونشىمەك كوڭىلدەرى سوندا عانا،
ءتورت بۇرىشىن دۇنيەنىڭ السا تورلاپ.
بيلەمەك ءبىرى وڭدى، ءبىرى سولدى،
بار الەمگە قۇلاشتاپ سوزىپ قولدى.
التىن وردا، اق وردا حاندىق قۇرىپ،
مال، بايلىق، التىن- كۇمىس جيدى قوردى.
جوڭعاردا قۇبا قالماق قوڭتايجىسى،
تۇقىمى وسىلاردىڭ - ءبىر ارىسى.
يندىدان كەلگەن جاۋدان ساقتايتۇعىن،
تۇراتىن بارقىت بەلدە قولباسشىسى.
تاعى دا ءبىر بۇتاعى عالدان دەگەن
حان بولىپ، ول دا ءبىر كەز داۋرەندەگەن.
قان الىپ قادالعاننان قانعانىنشا،
تابانى ءورت قوزدىردى تيگەن جەردەن.
عالداننىڭ مۇراگەرى سۋان رابدان،
بەيبىت ەلگە بۇلىك ساپ قىلعان ماقتان.
قاسقىر بوپ قاندىبالاق قويداي قىردى
قازاقتى سىر بويىندا جايىن جاتقان.
ايىرىلىپ ۇل اتادان، قىز انادان،
باستاعى ءۇي، اسقان قازان جۇرتتا قالعان.
تاۋ اسىپ، قايىڭ ساۋىپ، تىر جالاڭاش،
ارقاعا قازاق اۋدى سىر بويىنان.
كەبىنسىز، كومۋسىز بوپ ولگەندەرى،
ءتىرى قالدى اش، ارىپ سەندەلگەنى.
ءتان توزىپ، ءىلىنىپ قۇداي بولدى،
قارىسىپ جاياۋ- جالپى جۇرگەندەرى.
سۋعا كەپ جاياۋ- جالپى جيىلىپتى،
ەل اعاسى قاريالار بىلاي دەپتى:
«دۇنيەدە قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن،
اقتابان- شۇبىرىندى كۇنى كەپتى».
وتكەن ءىس كوزدەن عايىپ، كوڭىلدە ناق،
«اقتابان- شۇبىرىندى» قىلدى قالماق.
جاس ءوسىپ ەرجەتكەندە، جارلى بايىپ،
ۇرپاقتار بورىشتارىڭ كەك قايتارماق!
شىڭعىس حان جوشى اتتى ۇلكەن ۇلىن
بيلەتتى حاندىق قۇرىپ قازاق ەلىن.
جوشى ۇلى باتۋ بايتاق ساحاراعا
تىگىپتى التىن وردا حاندىق تۋىن.
ەرتىستىڭ ەكى جاعى - كەڭ دالاسى،
ورال تاۋ، ارال تەڭىز اينالاسى.
كاسپي مەن سارى ارقادان تيانشاندا
جوشى حان بولا قالدى ەلدىڭ باسى.
جوشىنىڭ قازاق كونبەس قالجاعىنا،
تۇسەدى ەگەرلەسە ار جاعىنا.
قازاق تا حان بوپ وتكەن ءوز تۇسىندا،
نە ايتار مۇلگي بەرسە ءارۋاعىنا.
سول كەزدە حاننىڭ ءبىرى كەرەي ەدى،
ءۇش جۇزگە بيلىك ايتقان ەگەي ەدى.
ايدىنى ارىستانداي سىرتتان باتىر،
ەسە الىپ، ەلىن ەلگە تەڭەپ ەدى.
كەرەي حان بوپ اتالدى التى الاشقا،
عادىلدىكتەن تارقادى ءاربىر نۇسقا.
حاننىڭ ءعادىل بولعانى ەلدىڭ باعى،
مىنەزى وزگەرمەيدى جازى، قىستا.
ەلدىڭ باسىن قۇرادى، ەردىڭ باسىن،
شاقىرىپ بەرەكەگە ىقىلاسىن.
ەرتە ويلاپ ءاربىر ءىستى، الدىن بولجاپ،
كەڭەسىپ ءپىشۋشى ەدى ءىستىڭ باسىن.
ادامنىڭ ارمانى الىس، ءومىرى شەكتى،
دۇنيە-اي تۇراعى جوق ول دا ءوتتى.
كەرەي حان دۇنيەدەن قايتقاننان سوڭ،
ورنىنا حان كوتەردى ەل جانىبەكتى.
جانىبەك حان بوپ تۇردى ورنىن باسىپ،
ونەرى كەرەي حاننان تۇردى اسىپ.
ەل جىگىن، جەردىڭ شەتىن قولىنا الىپ،
حالقىنا عادىلدىكپەن ۇلگى شاشىپ.
نە قيىن ماسەلەگە جاۋاپ تاپتى،
اقىلدىڭ ءبىتىپ جاتقان كوزىن اشىپ.
ارتىنان ءىزىن باستى مۇرىندىق حان،
ءۇش جۇزگە بيلىك ايتىپ كەلتىرگەن ءسان.
قاسىم حان، ماماش، تاحير، بۇيداش، توعىم،
حاقنازار حان بوپ وتكەن شىعاي، ءسالىم.
حان وتپەس ادىلدىكتە قاسىم حاننان،
اتادان ارنالعانداي وزىق تۋعا
ەلەۋلى ۇلگى ايتىپ بەرەكەلى ەلدى ءسۇيىپ.
جاۋ بولسا سىرتتان كەلگەن جازا بەرىپ،
تاۋەكەل حان كەسىردى ءجۇردى تىيىپ.
شىندىقتى سويلەۋ كەرەك بىلگەن كىسى،
ارتىق قايرات، اقىلدى زەيىنىمەن،
حان بوپ ءوتتى ەسىم حان دەگەن كىسى.
ەل ايتار: -ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم دەپ،
الىستاپ تەرەڭ ويلار ەل قامىن جەپ.
ءار ەلدىڭ حان سايلانعان جاقسىلارى،
ءمىن تاۋىپ ايتا المادى مىناۋ كىم؟ - دەپ.
جان ەمەس ەسىم حان دا قاراپايىم،
ءار ءىستىڭ دانالىقپەن بىلگەن جايىن.
ءتىلى وتكىر، ويى زەرەك، ىسكە شەبەر،
جاراتقان ونى ارتىق ءبىر قۇدايىم.
جۇرگىزىپ «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولىن»،
جاساعان «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولىن».
ءوزى ويشىل، ءوزى زەرەك - بۇل ءبىر داۋلەت،
ءبىر تالاي داۋرەن ءسۇردى تەۋىپ ورىن.
بولجايدى جاسى جەتىپ قالعاندىعىن،
بالاسى سالقام جاڭگىر العان تاعىن.
اكەسى ەسىم حاننىڭ جولىن قۋىپ،
جاڭگىر حان دا كەلتىردى تاعى ءسانىن.
جاڭگىر حان العان ەكەن ەكى قاتىن،
ءبىرى قازاق، بىرەۋى قالماق زاتىن.
ەكەۋى ەكى ۇل تاۋىپ ازان ايتىپ،
ءاز تاۋكە، ءۋاليباقى قويعان اتىن.
جاڭگىردىڭ بۇل ەكەۋى ءوز بالاسى،
جالعىز- اق شەشە بولەك ايىرماسى.
ءاز تاۋكەنىڭ شەشەسى - قالماق قىزى،
بايبىشە توقالىمەن جوق باقتالاسى.
جاڭگىر حان ەكى ۇلىنا كوڭىلى تولعان،
- ەر جەتسە، مۇرام، - دەيدى، - ەسەن-امان.
ساڭى اۋىپ بىرەۋىنە السام دەيدى،
قۇشتار بوپ، ناعاشىسى قولقا سالعان.
قايىپ حان ءۋاليدىڭ ناعاشىسى،
ول داعى ەل اۋزىندا جاقسى كىسى.
قىز-قىرقىن بالالارى بولعانىمەن،
جوق ەدى مۇرا بولار ۇل بالاسى.
جاڭگىر حان - ءۋاليدى بەرگەن سولاي،
قاريا - باتاگوي دەپ كوڭىلىن قيماي.
«وزىمە باسقا ۇلدارىم جەتەدى، - دەپ-
ەرجەتكەندە كەلمەي مە، قالسا سىيماي».
ءۋاليدى الىپ قايتتى ناعاشىسى،
ارمانعا جەتتى ءبىتىپ بار جۇمىسى.
«ۇلدى- ارقاۋ، قىزدى- بوياۋ» دەيدى قازاق،
قىز- قوناق، ۇل بايلاۋلى بوپ ىرىسى.
جاڭگىر حان بەرگەننەن سوڭ ءوزى قيىپ،
«بالام» دەپ ايتا العان جوق اۋزىن تىيىپ.
جاڭگىر حان دۇنيەدەن وتكەن كەزدە،
ءاز تاۋكە حان بوپ قالعان تاققا ءمىنىپ.
اتالىپ تاۋكە حان بوپ ەل بيلەدى،
ايىرماي جارلى، باي دەپ تەڭ بيلەدى.
ارتىق قايرات، تاپقىر وي بولعاندىقتان،
ەشكىم دەپ ايتا العان جوق «كەم بيلەدى».
ەر جەتتى ءۋاليباقى ناعاشىدا،
ارتىق بوپ ءوز تەڭىنەن باعاسى دا.
ەلىنە قۇرمەتتىنىڭ ءبىرى بولدى،
حانى دا ايالايتىن، قاراسى دا.
ناعاشى، قايىن دا جۇرت- ەر
ءتيىمدى بولسا ەگەر توڭىرەككە.
سول ەلدى باۋىر باسىپ مەكەن ەتتى،
قورعان بوپ ءۋاليباقى كەم- كەتىككە.
ءبىرتالاي مىقتى بولىپ داۋرەن سۇرگەن،
تويتارعان تالاي جاۋدى شەتتەن كەلگەن.
سوعىسقان قازاق، قالماق ءبىر قىرعىندا،
قاپىدا ءۋاليقابى جاۋدان ولگەن.
بار ەدى جالعىز ۇلى، - جەتىم قالدى،
تۋعاندا «ابىلاي» دەپ اتىن قويدى.
جىگەرى جەتىمدىكتى ەلەتكەن جوق،
جاسىنان اسقان تەنتەك، سودىر بولدى.
بولعانمەن ەلگە تەنتەك، جاۋعا قاتال
جاۋ دەسە جالعىز ءوزى بۇزار قامال.
«قانىشەر ابىلاي» دەپ ەل اتاپتى،
قاتۋلانسا جانى اشىپ دەمەيدى وبال.
جاۋ دەسە توپتان وزعان بولعان باتىر،
الدىمدا ءولىم بار دەپ قىلماس سابىر.
«ءبىر تومار جۇيرىككە دە» دەگەندەيىن،
قالماقپەن ءبىر سوعىستا ءولىپتى اقىر.
اتاقتى باتىر ەدى ەل قورعاعان،
كەلەد دەپ ويلامايدى اجال قايدان.
سوعىستا اجال جەتىپ ءولىپ كەتىپ،
جالعىز ۇل قالعان ەكەن ابىلايدان.
ولگەندەردىڭ ارتىنان ءولۋ قايدا؟
ەرجەتىپ ۇل دا جەتتى وسى جايدا.
ات قويعان «ءۋالي» دەپ اتەي ارناپ،
ءجۇرسىن دەپ اكەم اتى شىقپاي ويدا.
ەستىگەن ءجۇرۋشى ەدى كۇلىمسىرەپ،
اكە اتىن بالاسىنا قويعان نە دەپ.
ەل قويدى لايىقتاپ ءبىر قوسىمشا ات،
دەسەك تە كوركەم ءۋالي بولادى دەپ.
ءوزى دە اتقا لايىق كوركەم ەدى،
ءبىر جاقسى ادام بولار ارتقى تەگى.
ارىستا التى الاشقا جول بەرمەيتىن،
باستايتىن قالىڭ قولدى سەركە ەدى.
قاراسا شاھيزادا كوركەمدىگى،
جىگىت بوپ ول دا جەتتى سەگىز قىرلى.
تۇقىمى قاراكوكتىڭ ءبىر دەگدار دەپ،
تاڭىرقاپ تامسانادى كورگەن ەلى.
قولباسشى، ءارى باتىر جاۋعا شابار،
ەگەسسە، ەسە الادى جاۋدان نەلەر.
قالماق، قازاق سوعىسقان ءبىر قىرعىندا،
قايىسپاي كوركەم ءۋالي جاۋدان ولەر.
قالماقتان قازاق كوردى قيىن ءىستى،
قىرىلىپ، اشارشىلىق كۇيگە ءتۇستى.
جاۋ تالاپ، جاپ- جاداعاي جۇرتى قالىپ،
جان- جاققا جاياۋ قاڭعىپ، تەنتىرەستى.
سوعىستا كوركەم ءۋالي ءولىپ كەتكەن،
جاس ايەل جەسىر قالىپ، قاڭعىپ كەتكەن.
جاس ايەل، ءوزى سۇلۋ وتىرا ما؟
بىرەۋگە تاشكەن جاقتا ءتيىپ كەتكەن.
بولماعان سوڭ قورمالى- امەڭگەرى،
قالماعان سوڭ باسپانا، كۇن كورەرى.
قالسا دا ىشتە التى ايلىق حان ۇرپاعى،
ولمەۋ ءۇشىن كۇيەۋگە تيگەن ەدى.
باياعى ىشتە قالعان بالا تۋىپ،
سول جاقتا مەكەن ەتىپ قالدى تۇرىپ.
دەپ قويدى «ءابىلمانسۇر» ونىڭ اتىن،
ەرجەتىپ ول دا ون تورتكە كەلدى جۋىق.
كۇن بەرمەي وگەي اكە تاباشى بوپ،
سۇيەلدەي كوز الدىندا جاراسى بوپ.
ءسوز شىقتى اربىرەۋدەن كۇڭكىلدەگەن،
«قازاقتىڭ جەتىم قالعان بالاسى» دەپ.
سيپاتى بۇل بالانىڭ ەلدەن بولەك،
بالا جوق سول ءبىر ەلدە ايتار تەڭ دەپ.
سابىرلى، تەرەڭ ويلى، ءسوزى باتىم،
كورگەن جان تاڭىرقايدى «مىناۋ كىم؟ » دەپ.
«اكەسى- قازاق» دەسە قايران قالار،
بۇل قازاق قاي جەردە دەپ بولار قۇمار.
سۇراۋ ساپ اكە ءجونىن شەشەسىنەن،
ءبىر كۇنى بالا بوزداپ، سالادى زار.
شەشەسى بايان ەتتى بىلگەندەرىن،
بۇل جاققا قالاي قاڭعىپ كەلگەندەرىن.
اكەسى، اتاسى مەن باباسى دا
سوعىستا قالماقتاردان ولگەندەرىن.
شەشە ايتتى:
ارعى تەگىن بىلمەيمىن دەپ،
ەستىگەم سارىارقادا مەكەنى دەپ.
قاتپاعان قابىرعاڭ دا جاس ءسابيسىڭ،
ەل- جۇرتتى سەن قاڭعىما ىزدەيمىن، - دەپ.
- ەي، شەشە، مەنى بۇلاي الداماساڭ،
توعىز اي كوتەردىم دەپ زارلاماساڭ.
ەرجەتىپ، ەس بىلگەندە تاستادى دەپ،
بەرمەسەڭ تەرىس باتا، قارعاماساڭ.
بۇل جەردە تۇرا المايمىن قويساڭ بايلاپ،
قويسا دا تۇركىستانعا سۇلتان سايلاپ.
ارمان جوق ءوز ەلىمدە ۇلتان بولسام،
جۇرگەنشە زىعىردانىم كۇندە قايناپ!
شەشەتاي، قال دەمەشى مۇندا تۇرىپ،
جەتىمگە ىرگەلى ەلدە تيمەس قۇرىق.
«ەل- جۇرتسىز، اكەسىز» دەپ، «سۇيەكسىز» دەپ،
بۇل جەردە جۇرە المايمىن سوزدەن سىنىپ.
كەتەمىن نە بولسا دا سول ەل جاققا،
كىم تالاسار ءتاڭىرىم بەرگەن باققا؟
كەگىمدى ءتىرى جۇرسەم كەتىرمەسپىن،
ولتىرگەن ءۇش اتامدى سول قالماققا.
شەشەسى قايىرىپ ءسوز قىلا المادى،
بالاسى كەتۋ ويىن بۇرا المادى.
جاعالاپ ەلدەن- ەلگە كەتتى ءجۇرىپ،
اناسى قايتىپ حابار الا المادى.
توقتاماي ءابىلمانسۇر كەتكەن ءجۇرىپ،
جىلا قوناق جۇرىسپەن ەل قىدىرىپ.
بىلمەككە ەلى ءجونىن كەلە جاتىر،
ۇلى ءجۇز تولە ءبيدى العان تاۋىپ.
كورمەگەن، ەستىمەگەن تولە ءبيدى،
بىرەۋدەن جايىن جۇرگەن سۇراپ ءبىلدى.
«ءبي بولسا ەلدىڭ جايىن بىلەدى»، - دەپ
ۇيىنە ىزدەپ كەلىپ، سالەم بەردى.
بالاعا ءبي قارايدى كوزىن تىكتەپ،
تۋعان جان جاي ادامنان بۇل ەمەس دەپ.
كيگەنمەن كونە تىماق، جىرتىق شاپان،
كوزى وتتى، جىگەرى ارتىق جاس تۇلەك دەپ.
قۇس بولسا، اق سۇڭقاردىڭ بالاپانى،
ادام بولسا، زاتى ارتىق اسىل جانى.
ەرجەتىپ امان- ەسەن اتقا مىنسە،
ەل- جۇرتتىڭ بولاتىنداي ارىستانى.
- شىراعىم، قارامىسىڭ، تورەمىسىڭ،
اتىڭ كىم، اتا تەگىڭ بىلەمىسىڭ؟
قايدا تۋىپ، قايدا ءوستىڭ، قايدان كەلدىڭ،
سەن تەكسىز بولساڭ، ءوستىپ جۇرەمىسىڭ؟!
شاشى ءوسىپ كەتسە داعى قۇلاق باسىپ،
كەڭ ماڭداي وتتى كوزگە تۇر جاراسىپ.
جانارى جالت- جۇلت ەتىپ سەسكەنتەدى،
جۇرگەندەي الدەكىممەن باق تالاسىپ.
- بيەكە، جاھان كەزگەن مەن ءبىر سورلى،
اكەم ءولىپ، شەشەمىز قورلىق كوردى.
بىلدىرەر ونى ماعان تۋىسىم جوق،
اتىمدى مەن بىلمەيمىن نە دەپ قويدى.
تۋعان جەر بىلە المايمىن، قاي ەلىمدى؟
كوپ سۇراۋ اۋرە بولار بىلمەگەندى.
بەلگىسىز وزىمە دە اتى- زاتىم،
تىلەيمىن وزىڭىزدەن ات قويۋدى.
- بايقاسام نازار سالىپ اجارىڭا،
جەتپەيدى كوزىم ىسكە جارارىڭا.
كەتىپتى شاشىڭ ءوسىپ شۋدالانىپ،
ءداپ لايىق «سابالاق» ات بۇل جايىڭا.
بالا دا جوق دەمەدى، قاقتى يەگىن،
ەمەس دەپ ءبي ويلايدى مىناۋ تەگىن.
اھ ۇرار قايعىلانىپ اندا- ساندا،
شىعارماي ودان وزگە ەشبىر ءجونىن.
ويى جوق بۇل ات ماعان ار دەيتۇعىن،
«سابالاق» دەسە بولدى «ا» دەيتۇعىن.
كورگەن كۇلىپ، ەستىگەن تاڭ قالسا دا،
سيقىنا سابالاق ات ءدال دەيتۇعىن.
بالانىڭ ويى- الىستا، كوڭىلى- ەرەك،
سىر شەرتىپ ەش ادامعا ايتپاس دەرەك.
تولەگە قولعانات بوپ جۇرە تۇردى،
باسقانى ەس جيعان سوڭ كەيىن كورمەك.
كۇشى ارتىق، اقىلى داريا جاس باسىنان،
ءار ىستە ارتىق تۇردى قۇربىسىنان.
پاتشانىڭ شاھيزادا شىن بەينەسى،
بايقاساڭ ءاربىر بەلگى نۇسقاسىنان.
مالشى بوپ، تاياق ۇستاپ قويىن باقتى،
كەش جاتىپ، ەرتە تۇرىپ وتىن جاقتى.
بۇيىرعان ءاربىر ءىستى كوڭىلدى ىستەپ،
بايىپتى مىنەزىمەن بيگە جاقتى.
قويدان ءوتىپ، ونان سوڭ باقتى تۇيە،
نەنى باقسا، سول مالعا بولىپ يە.
وتىن الىپ، جۇك ارتىپ، ىركىت ءپىسىپ،
قۇلىن بايلاپ، ساۋعىزدى جيىپ بيە.
ءبي داعى بۇل بالاعا كوڭىل بولەر،
قۇپيا ءاربىر ىستە سىناپ كورەر.
«تاپسا ەگەر ءوز قاتىنىم وسىنداي ۇل،
قۇدايدان بولماس ەد، - دەپ، - باسقا تىلەر».
سابالاق ىستەر ىستەن جالىقپايدى،
كەزىكسە قيىن ىسكە تارىقپايدى.
ىستەگەن ىستەرىنىڭ ءبارى باپتى
ەلدەن ەرەك ءىسىنىڭ پارىقتارى.
سابالاق قاتتى ۇيىقتايدى مەيىرى قانىپ،
جاستىعىن باسقا جاننان بيىك سالىپ.
ەكى اياق ەكى جاققا كەتەر الشاق،
قوس قولى ەكى جاقتا قۇلاش جايىپ.
جوعارى باسىن نەگە تارتادى ەكەن؟
ءتورت جاقتا ءتورت بوربايى جاتادى ەكەن.
ۇيقىسى، جاتۋى دا جاننان بولەك،
بىلە الماي تولە باسى قاتادى ەكەن.
ءبىر جەردە سول كۇندەرى توي بولىپتى،
بارسام دەپ بالا تويعا وي ءبولىپتى.
- مال يەن، اۋىل دا يەن، سەن دە كەتسەڭ، -
ءبي: -بارما، سارقىت اكەپ بەرەم، - دەپتى.
توي قىلعان ءبىر باي ادام سالتاناتتى،
تولەگە توي مالىنىڭ باسىن تارتتى.
ءبىر كەسىپ ەزۋىنەن تاباققا ساپ،
قالعانىن ورامالعا وراپ اپتى.
سارقىت دەپ سابالاققا بەرمەك بوپتى،
تولە ءبي تاعى سىناپ كورمەك بوپتى.
قاسىنا ەرىپ بارعان اتقوسشىعا،
«سارقىت دەپ سابالاققا اپار»، - دەپتى.
ءسال قيمىلىنا سول ءبىر شاقتا.
ەستىگەن- كورگەنىڭدى ماعان كەپ ايت،
وتىرىك ءبىر اۋىز دا قوسىپ ايتپا!
مىناۋ دەپ توي سارقىتى الىپ بارعان،
سابالاق مالدان كەلىپ ۇيىقتاپ قالعان.
ءتورت جاقتا ءتورت بوربايى، باسى بيىك
كەرىلىپ جاتىسىنا قايران قالعان.
سابالاق ويانعاندا ساسقالاقتاپ،
قارايدى توڭىرەككە كوزى الاقتاپ.
- قورىقتىڭ سونشا نەگە؟ - دەپ سۇراسا،
بىلايشا جاۋاپ بەردى ءسوزىن باپتاپ:
- كوپ قالماق كەلىپ قاپتى ەلدى باسىپ،
مەن ءجۇرمىن قالماقتارمەن جاعالاسىپ.
ءوڭىم دەپ اتىپ تۇرسام، ءتۇسىم ەكەن،
وياندىم سول سەبەپتەن ساسقالاقتاپ.
اتقوسشى ءبي جىبەرگەن باستى بەردى،
- سارقىتى تويدان بەرگەن وسى، - دەدى.
الدى دا، بۇلاق بارىپ بەتىن جۋىپ،
شاقىردى قۇربى- قۇرداس، سەرىكتەردى.
- سارقىت جە، - دەپ شاقىردى جولداستارىن،
تويماساڭ دا اۋىز ءتي تويدىڭ ءدامىن.
بيەكەم تويدان سارقىت دەپ اكەلدى،
بارماساڭ دا، سودان ءبىل تويدىڭ جايىن.
ولار دا كەپ وتىردى تىزەلەسىپ،
كوز، قۇلاعىن ولارعا بەردى كەسىپ.
قالعانىن ءوزى ءمۇجىپ، ميىن جەدى،
بولسىن دەپ توي- مەرەكە تەڭ كۇلىسىپ.
اتقوسشى قايران قالدى سابالاققا،
جەتىمگە جاراسىمسىز مىرزالىققا.
ءوزىڭ تويماي جۇرگەندە ەلگە بەردىڭ،
وزىڭە بۇل جومارتتىق لايىق پا؟!
- ءبىرى كوز، ءبىرى قۇلاق بولار ماعان،
ادامعا بەرگەن جاقسى قولدا باردان.
«ەل تانى اسىڭ باردا بەرىپ ءجۇرىپ»،
دەگەن ءسوز بۇرىنعىدان بىزگە قالعان.
زامانداس ولار ماعان سەرىكتەرىم،
بولعان سوڭ بۇلار جاندا زەرىكپەدىم.
«اداممەن ادام كۇنى» بولادى ەكەن،
جالعىز ءومىر سۇرگەن جان كورىپ پە ەدىڭ؟!
اتقوسشى تاڭىرقادى كورگەنىنە،
تاتىمدى جاۋاپ ايتىپ بەرگەنىنە.
كورگەنىن، ەستىگەنىن بۇلجىتپاستان
جەتكىزدى تولە ءبيدىڭ ەندى وزىنە.
تولە ءبي كوپتەن بەرى نازار سالعان،
ايتقانى اتقوسشىنىڭ ەمەس جالعان.
«ەلگە تۇتقا ءبىر ادام بولار» دەيدى،
دۇنيەدە ءتىرى جۇرسە، ولمەي امان.
ءتورت جاققا ءتورت بوربايىن كەرگەندىگى،
مەڭگەرەم ءتورت تاراپتى دەگەندىگى.
قاسقايىپ باسى ونىڭ بيىك جاتسا،
ەل- جۇرتتىڭ بولار ما ەكەن كەمەڭگەرى؟
ءبىر جۇمباق بۇل بالانىڭ قىلىقتارى،
شىعادى قانداي ونەر جۋىقتا ءالى.
سىر بەرىپ، «بالا پالەن» دەمەگەنمەن،
تولە ءبي ونان عاجاپ سىر ۇققان- دى.
تۇيەدەن ءوتىپ، بالا جىلقى باقتى،
جاراتىپ باپتاپ ءمىندى اسەم اتتى.
تيمەگەن جۇگەن- قۇرىق اساۋلاردى،
شىڭعىرتىپ، جۋاسىتىپ نوقتا ساپتى.
تولە ءبي ءوزى بەرگەن رۇقساتتى،
باعادى جىگىت جىلقى پاراساتتى.
مىنە بەر كوڭىلىڭە جاققاندارىن،
جورعا- جۇيرىك، جۇرىسكەر تۇلپار اتتى.
جىلقىنى قىستا بارار وتارعا ايداپ،
اۋىلدا جازدا ءجۇردى بيە بايلاپ.
قالماقتار شارىش باستاپ ەلدى شاپتى،
قازاقتى الماق بولىپ تۇگەل جاۋلاپ.
اتتاندى اتقا مىنگەن جىگىت قالماي،
توقتاماس نامىستى ەر شەپكە بارماي.
سايلاندى سابالاق تا بارامىن دەپ،
«سەن بارما، جاسسىڭ» دەگەن سوزگە ۇناماي.
- سەن جاسسىڭ، جاعالاسار جاۋعا بارما؟
كەتەرسىڭ جەمتىك بولىپ نايزالارعا.
تەڭ بولار سوعىسقانمەن اۋىلدا بوپ،
ساقتاساڭ ءيت- قۇس، جاۋدان مالدى اماندا.
دەگەندە، بالا قاتتى ويلانادى:
«جەتسە اجال، قاشقانمەن كىم قالادى؟!
ىزدەگەن اتا جاۋىم كەلگەندە ءوزى،
شايقاسپاي جانىم قالاي توزە الادى؟
شەشەمدى كەگىم ءۇشىن قيىپ كەلدىم،
جانىمدى شۇپەرەككە ءتۇيىپ كەلدىم.
المايتىن اتا- بابا قاندى كەگىن،
قالماققا قۇل بولۋعا تۋىپ پا ەدىم؟!
بولا ما جەلكىلدەگەن تۋدان قالسام،
ەلىمنىڭ ەر قوسىنى-دۋدان قالسام؟
بولمايىم با ەلگە- كۇلكى، ەرگە- نامىس،
قويانداي جەلدەن قورىققان بۇعا قالسام».
جونەلدى جاپا- جاياۋ سودان بىلاي،
مىنۋگە كولىك ەتەر ات سۇراماي.
تولە ءبي ات، ازىق تا ال دەگەن جوق،
كەتتى دەپ «بارما» دەگەن سوزگە ۇناماي.
ءبي ويلادى: «ەسەيسە ەر بولار ەدى،
كۇش- قايرات، اقىلى دا تولار ەدى.
قاتپاعان بۇعاناسى ءسابي قالپى،
قيىلىپ قىرشىنىنان سولار ما ەندى؟
ەسەيسە، ەلگە سەپتىك قىلماس پا ەدى،
ەر مىنەر ەلدەن ءبىر تاي تۋماس پا ەدى؟
ءتىل السا، ون مىڭ جىلقى سونىكى عوي،
ءبىر تايىن ءبي اتاسى قيماس پا ەدى؟ !
ءتىل الماي كەتەم دەسە، ءوزى ءبىلسىن،
مىنبەسىن ءبىر تاي ۇستاپ، يا ءمىنسىن.
ات، قارۋسىز تويشىلاپ بارعانداي بوپ،
بارام دەسە جاۋىنا بارىپ تۇرسىن».
سابالاق سول كەتكەننەن كەتىپ قالدى،
ارقالاپ تالاي ازاپ، كوپ ساندالدى.
مىنەر ات، كيەر كيىم، قارۋى جوق،
ەل كەزىپ، سوعىس جاققا قۇلاق سالدى.
ىنتاسى قالماقپەنەن ءبىر سوعىسپاق،
«ەجەلگى اتا جاۋ» دەپ كەگىن الماق.
استىندا ات، قولدا قارۋ بولماسا دا،
ايتەۋىر «جاۋ بار» دەگەن جاققا بارماق.
ول ويىن سابالاقتىڭ كىم بىلەدى،
كىم بۇعان قارۋ ءىلىپ، ات بەرەدى؟
ەل كەزىپ باس- اياقسىز كەلە جاتسا،
الدىنان ءبىر باي اۋىل كەز كەلەدى.
اۋىلدىڭ كەلە جاتىپ سىرتىن جاناپ،
بىرەۋدەن ات سۋارعان الدى سۇراپ.
- اۋىلى تەمىربايدىڭ، - دەگەن ەدى،
بۇرىلدى كەتەيىن دەپ ءبىر سۋسىنداپ.
بايىپپەن ۇيگە كىرىپ، سالەم بەردى،
وتىرعان بايبىشە مەن بايدى كوردى.
جاس بالا تانىمايتىن، سىرتى كىربەڭ،
تەمىرباي: -مەن كورمەگەن بۇل كىم؟ - دەدى.
تەمىرباي سالەم الىپ، ءجون سۇرادى،
اكەسى، ەلى- جۇرتىن تەڭ سۇرادى:
«باراسىڭ قايدان كەلىپ، قايسى جاققا،
اتىڭ كىم، بايان ەتشى؟» - دەپ سۇرادى.
بالا ايتتى:
- جاھان كەزگەن مەن ءبىر جەتىم،
بىلمەيمىن قايدا ەكەنىن ەلى- جۇرتىم.
كىسىنى ەسىركەگەن جاقىنىم دەپ،
ەل كەزگەن جەتىمەكپىن- وسى سيقىم.
بىلمەيمىن اكەم اتىن پالەنشە دەپ،
اتىمدى ەل ايتادى «سابالاق» دەپ.
ات پا ەكەن اكەم قويعان، ەل قويدى ما؟
بىلمەيمىن بۇل جەرىن دە ءالى تەكتەپ.
باسىمنان كىم سيپاسا، سول بوپ اكەم،
الايىپ قاباق شىتسا، قورقىپ كەتەم.
الدا اعا، ارتتا ءىنى- جاناشىر جوق،
جاندايمىن بۇل ومىرگە تۋعان بوتەن.
تەمىرباي قايران قالدى سوزدەرىنە،
جارق ەتكەن ناجاعايداي كوزدەرىنە.
قايىرماي قايتا جاۋاپ از كىدىردى،
بالاعا قاراي بەرىپ كوڭىل بولە.
- جوق بولسا، جاناشىرىڭ پانالايتىن،
جۇمىسىڭ بولماسا ەلدى ارالايتىن.
تاماق تا، كيىم دە بار ساعان جەتەر،
مال دا بار شاماڭ جەتسە باعا الاتىن.
قوناق بول، بىرنەشە كۇن دەمىڭدى الىپ،
تۇراقتاپ بارار جەردى ەسىڭە الىپ.
سەن ءۇشىن قازان اسىپ، وت جاقپايمىز،
جاياۋلاپ كەلىپ قاپسىڭ اشىپ- ارىپ.
سابالاق باس يزەدى ۇناعانداي،
وي سوقتى- ايالدايدى ءبىر جۇماداي.
سەزدىرمەي سابالاققا باي، بايبىشە،
قۇپيا سويلەسەدى ەلگە جايماي.
- توعىز اي ەكىقابات، بولساڭ جۇكتى،
بالانى تابا الماسسىڭ مۇنداي، ءتىپتى.
ادامنىڭ اسىلى ەكەن مىنا بالا،
بالا عىپ باعىپ الساق، نەمىز كەتتى.
بالا جوق ءبىر شىر ەتكەن كىندىگىمنەن،
كورمەسەم، كىمنەن كورەم، تاڭىرىمنەن؟
وزىڭنەن تۋسا بالا بۇدان ارتپاس،
بايقاسام، بۇل بالانىڭ تۇرقى بوتەن.
بايبىشە بايدىڭ ءسوزىن قايىرعان جوق،
بالانى كورگەن سايىن كوڭىلى توق.
كوكتەن تىلەپ جۇرگەنىم ءوزى كەلدى،
ارتىما قالار بولسا وسى يە بوپ.
قۋاندى بايبىشە دە ۇل تاپقانداي،
بالانى مەيىرى ءتۇسىپ ۇناتقانداي.
تەمىرباي كوپ اڭگىمە اياعىندا،
باستادى ماي تامىزىپ ءسوزدى مۇنداي:
- ەي، بالا، كوڭىلىم تولدى سەنى كورىپ،
بالاعا ءبىر شىر ەتكەن ەدىم جەرىك.
جانىمدا تۋىستارىم از دا ەمەس،
شىقپايدى ءبىراق بىرگە ۇيدەن ەرىپ.
ايتاتىن بۇيىمتايىم مىناۋ ساعان،
بالا بوپ تۇرىپ قالساڭ قايتەد ماعان؟
مال- جانعا مەنەن كەيىن سەن يەسىڭ،
ولسەم قوي، تازا ارۋلاپ، جۇرسەڭ امان.
بوتەن وي سابالاق تا بىلدىرگەن جوق،
تەمىرباي بايبىشە مەن قالدى ءماز بوپ.
سوعىسقا بارار ويى تاعى دا بار،
دەپ ءتۇيدى ءساتى تۇسسە ەرتە- كەش جوق.
سونىمەن تەمىربايعا بالا بولدى،
تەمىرباي بۇل بالاعا پانا بولدى.
باسقارىپ اقىلمەنەن ءاربىر ءىستى،
سابالاق ءدال ون سەگىز جاسقا تولدى.
بايبىشە، تەمىربايدىڭ، توقالى بار،
جاماعات، ەل- اعايىن كەيدە ءىشى تار.
«سابالاق توقالمەنەن كوڭىلدەس»، - دەپ
كورە الماس كۇنشىلدەردىڭ وسەگى بار.
بۇل وسەك بايعا جەتتى ەمىس- ەمىس،
بار دەسىپ سابالاقتا سۋىق ءجۇرىس.
ەستىپتى سابالاق تا بۇل وسەكتى،
ءار جەردە ءسوز قىلىسقان سىبىس- سىبىس.
سابالاق شىدامادى مىنا سوزگە،
كوپ تۇسپەي، نامىسى كەپ ەل كوزىنە.
دولدانىپ، بەلىن بۋىپ كەتەيىن دەپ،
قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەس الىس جەرگە.
اۋىزدان شىققان ءسوزدى جيۋ قيىن،
تاراپ كەتكەن وسەكتى تىيۋ قيىن.
اۋزىم بار دەپ سويلەيدى كەيبىرەۋلەر،
ولاردىڭ اۋزىن جىپپەن تىگۋ قيىن.
ءبىر كۇنى بىلاي دەدى تەمىربايعا:
- ءسىز- اكە، مەن- بالا بوپ ءجۇردىم مۇندا.
سوعىسىپ قازاق، قالماق جاتىر ەكەن،
كەلەدى مەنىڭ بارعىم سوعىس جايعا.
جالادا قالدىم بەكەر سوزگە ءىلىنىپ،
«اقتا» دەپ، كىمگە بارام مەن جۇگىنىپ.
اس بەرىپ، ات مىنگىزىپ، ارداقتادىڭ،
تۋىسىڭ كورە المادى ءىشى كۇيىپ.
قالماقتىڭ تۇر قازاقتان كۇشى ارتىپ،
قازاققا سوعىس سايىن ءتىسى باتىپ.
قۋماعان ەل نامىسىن ەر بولا ما؟
سابىر قىپ تۇرا المادىم ۇيدە جاتىپ.
جانىم بار جاۋ دەگەندە، جالىنداعان،
قالماقتا كەگىم اۋىر الىنباعان.
نە ءولىپ، نە ءولتىرىپ ورالايىن،
ەي، اتا، رۇقسات بەر ەندى ماعان.
تەمىرباي تومەن قاراپ ويلادى كوپ،
ءبىر قاياۋ كوڭىلىنە كەلدى مە دەپ.
«وسەگى وت باسىنىڭ تۇگەمەيدى،
اعايىن كورە المادى- اۋ، بەلدەۋ جاۋ بوپ».
- اعايىن باعىڭ ارتسا، كورە المايدى،
قولدا جوق بولسا، ءبولىپ بەرە المايدى.
ەستىپ ەم، ەسكە كىرمەس سۋىق وسەك،
تۋىسىم ءبىزدى بولمەي تۇرا المايدى.
سەن ماعان بالا بولدىڭ قۇداي قوسىپ،
بوپ جۇردىك اتا- بالا قۇرمەتتەسىپ.
باس قۇراپ، ەنشى بەرىپ، وتاۋ تىگىپ،
بەرەيىن دەپ ءجۇر ەدىم، مەزگىل توسىپ.
اريدى ات تۇياقتان، ەر قۇلاقتان،
وسەگى كوپ جاماننىڭ جانعا باتقان.
وت جاعىپ ارامىزعا بولمەكشى ەكەن،
بەزگەندەر ادامدىقتان، ار- ۇياتتان.
ارمانعا جەتە المادىم ويلاعانمەن،
بارمادىم بۇدان ارى بولجاعانمەن.
ءسوز ەرىپ، وسەك قاۋلاپ ساعىڭ سىنار،
تۇرماسسىڭ ەندى مۇندا زورلاعانمەن.
ءبىر كۇندە «بالا بول» دەپ قالاعانمىن،
تۋعانعا تۋماساڭ دا، بالاعانمىن.
الىپ كەت مال- دۇنيەدەن قالاۋىڭدى،
ەسىڭدە ءتىرى جۇرسەڭ، مەن بولارمىن.
كەتۋگە نيەت بۇردىڭ، قايت دەمەيمىن،
اينالىپ قايتا كەلسەڭ، جات دەمەيمىن.
الىپ كەت كەرەگىڭدى، تاعى وتىنەم،
قولىڭدى ەش نارسەدەن «تارت» دەمەيمىن.
- ەي اتا، تۋماساڭ دا مەيىرىڭ ءتاتتى،
اراعا وسەك سونبەس وتىن جاقتى.
اۋەلى، باتاڭدى بەر- رۇقسات ەت،
سۇرايمىن سونان كەيىن ساربەستى اتتى.
ۇيرەتىپ ءوز قولىممەن نوقتا سالعام،
اڭسارىم كوپ جىلقىڭنان سوعان اۋعان.
دەيتۇعىن «ەر جىگىتتىڭ ات- قاناتى»،
ەشنارسە قالامايمىن باسقا سودان.
سابالاق باتاسىن اپ، اتقا ءمىندى،
قولىنا جارقىلداتىپ قارۋ ءىلدى.
جاس باتىر جالاڭداعان ارىستانداي،
سوعىسقان قازاق، قالماق جەرگە كەلدى.
ءۇش جۇزدەن بارلىق قازاق جينالىپتى،
قابانباي ورتا جۇزدەن قول جيىپتى.
بوگەنباي ۇلى جۇزگە قولباسشى بوپ،
ورتاعا ابىلمامبەت تۋ تىگىپتى.
ورتا ءجۇز كىشى جۇزبەن بىرىگىپتى،
سان باتىر بار بىرىنەن- ءبىرى مىقتى.
جاقىن جەر دەپ دەڭگەيىن اتەي قالاپ،
سابالاق بوگەنبايدى ىزدەپ كەتتى.
بوگەنگە سالەم بەردى سابالاق كەپ،
ەر بوگەن جالت قارادى «مىناۋ كىم» ؟ دەپ.
جاس جىگىت، جاڭا ءوسپىرىم سارى ات مىنگەن
ىزەت قىپ تۇرا قالدى كولدەنەڭدەپ.
- سابالاق، سۇراساڭىز، مەنىڭ اتىم،
اۋلىنان تەمىربايدىڭ مىنگەن اتىم.
ەل كەگى، ەر نامىسى ۇيدە قويماي،
قالماقتان كەك قايتارۋ- اماناتىم.
بوگەنباي قايتا جاۋاپ قايىرعان جوق،
بولعانداي جاۋابىنا كوڭىلى توق.
سوزىنە، مىنەزىنە، كەلبەتىنە،
اجارلى ايباتىنا قارادى كوپ.
- ەي، قاراق، قۇپ بولادى ماعان ەرسەڭ،
كوڭىلىم تولدى ساعان بايقاپ كورسەم.
كەلبەتىڭ جاۋعا جاسىل تۇسىرگەندەي،
جاۋىمنان مەن رازى، ەسە اپەرسەڭ.
اۋەلى اتىمدى ۇستاپ، قاسىمدا ءجۇر،
كەي جىگىت قارا سوزدە بولادى-ءدۇر.
جاسىماس، جاۋدان قايتپاس سىرتقى بەينەڭ،
سوندا دا سوعىس جايىن كوزىڭمەن كور.
سابالاق ەستۋشى ەدى بوگەنباي دەپ،
كورمەگەن مۇنداي جاقىن قاسىنا كەپ.
تاڭدانىپ، ءورلى- قىرلى قاراي بەردى،
بارادى ەكى كوزى بوگەڭدى جەپ.
بوگەنباي ءداۋ كىسى ەكەن، ۇزىن بويلى،
قاراسۇر، قىر مۇرىندى، ويلى كوزدى.
يەگى ۇزىن، كوزى وتكىر، بيىك قاباق،
كەسەك دەنە كورگەننەن كوزگە تولدى.
سالالى جۇمىر كەلگەن ۇزىن ساۋساق،
اۋىر جۇك زور دەنەسى- اتقا سالماق.
ايبارلى داۋىسىنان جەر سىلكىنەر،
شاقىرسا ۇران سالىپ: «مايانبايلاپ!»
ءبارى بار باتىرلىقتىڭ مۇشەسىندە،
ولقى جوق ءوزى ىستەگەن ءار ىسىندە.
استىندا نار قىزىل ات العان باپتاپ،
توپتا جوق مۇنداي جىلقى مىنگەن پەندە.
سابالاق اتقوسشى بوپ ءجۇردى جاناپ،
العان سوڭ اتشىلىققا ءوزى قالاپ.
بوگەنباي سابالاققا كوپ قارايدى،
دەپ ويلاپ، ءبىر زور ىسكە قالار جاراپ.
سوعىسقان ەكى- ءۇش جىلداي قازاق، قالماق،
جەڭە الماي ءبىرىن- ءبىرى جۇرگەن ارباپ.
تىنىعىپ بىرنەشە رەت سوعىسسا دا،
قازاققا قيىن بولدى قالماقتى الماق.
قالماقتى باستاپ جۇرگەن عالدان سەرەن،
ءوزى حان، ءوزى باتىر ايتساڭ تەگىن.
قازاققا جارلىق ايتقان- ابىلمامبەت،
ونىڭ دا تابا المايسىڭ كەمتىك جەرىن.
قالماقتىڭ ەڭ باتىرى شارىش دەگەن،
عالدان حان ونى ەرەكشە قۇرمەتتەگەن.
جيىلىپ قالماق، قازاق كوز جىبەرسە،
شارىشقا تەڭ كەلەر جوق جالپاق ەلدەن.
زور دەنە، ءتۇسى سۋىق، شويىن قارا،
بايقاساڭ، ءجۇز كىسىلىك بارداي شاما.
بىلەكتەي بەلگە وراعان ايدارى بار،
ۇقسايدى دۋلىعاسى مۇناراعا.
كۇشى مەن ءادىس- قايلا تەڭ كەلگەندەي،
مىڭ بۇتتىق قارا تاستى وڭگەرگەندەي.
اسىپ تۇر مىڭ سان قولدان كەسەر باسى،
تۇتقاسى بولسا جەردى يىرگەندەي.
زور تۋعان قالماق ەكەن جۋان كەۋدە،
جان شىقپاس تەڭ ايتار بۇعان مۇلدە.
ماقتانىپ ەسكەكتەيدى جەلدەنگەندەي،
سوقتىرعان سوم التىننان ءبارىن ناقتاپ.
تاڭداۋلى بەس قارۋى وزىنە ساي،
قانداي جان قاتۋلانسا قۇتىلماس جاي.
«جەكپە- جەك»، - دەپ توپتان شىعىپ ايعايلاسا،
قالىڭ قول ءبىر تولقيدى ادام تاپپاي.
كوپ شىققان جەكپە- جەككە قازاق جاقتان،
ءبارىن دە قالماق جەڭىپ، قىلعان ماقتان.
«باتىرمىز ءجۇز كىسىلىك» دەپ جۇرگەندەر،
تۇيرەلىپ نايزا ۇشىندا قۇلادى اتتان.
بوگەنباي، قابانبايلار- قولدىڭ باسى،
ابىلمامبەت حانىنىڭ اقىلداسى.
باتىر بوگەن جەكەگە شىعام دەسە،
ۇناماي ابىلمامبەت بولدى قارسى.
جوق جوسىق باسشى جەكە شىعام دەۋگە،
ادام سايلاپ، تۋ ۇستاپ تۇرام بەلدە.
قولباسشىسى جىعىلسا، تۋ جىعىلار،
جەڭىلگەندىك بەلگىسى كورەر كوزگە.
بوگەنباي سۇپ- سۇر بولىپ، ءتۇسى قاشتى،
وياڭداپ وتتى كوزىن قاباق باستى.
شارىشقا جەكپە- جەككە شىقپاق بولدى،
قورلىعى بۇل قالماقتىڭ جانعا باتتى.
ۇناماي ابىلمامبەت قاتاڭ تۇردى:
- سەن ولسەڭ، تۋ جىعىلىپ، قول قۇريدى.
توبىڭدا ەر كەزەككە جوق پا جىگىت؟
بار بولسا تاڭداپ سودان شىعار ءبىردى.
- ەڭ مىقتىڭدى شىعار، - دەپ، شارىش تۇردى، -
كەش قىلىپ، تۇرامىسىڭ، ەرتە كۇندى.
بولماسا، تۋىڭدى جىق، جەڭىلدىم دە،
سەنى توسىپ اتىمنىڭ بەلى تالدى.
بوگەنباي شىقپاق بولدى كەزەگىنە،
ۇناماي ابىلمامبەت حان سوزىنە.
سۇرادى سوندا رۇقسات: «مەن بارام»!» دەپ،
سابالاق بوگەنبايعا كەپ جۇگىنە.
- ەي، بالا، سەن شىقپايسىڭ، جاسىڭ كىشى،
ون ەسە سەنەن ارتىق ونىڭ كۇشى.
كورمەگەن بۇرىن سوعىس جاس بالاسىڭ،
ول سايقال كوپ سوعىستان بار ءادىسى.
قالاسىڭ بەكەر ءولىپ، جەڭە المايسىڭ،
مەن قالام قايعى تارتىپ، كەلە المايسىڭ.
اۋەلى مەن بارايىن، سەن تۇرا تۇر،
تۋدى ۇستاپ، مەن كەلگەنشە قوزعالمايسىڭ.
- مەن ولسەم، ءبىر بالا ولەر كوپ قولىڭنان،
ولمەسەم، سەرپىلتەرمىن ازابىڭنان.
سىناپ كور، سابالاقتى بۇل مايداندا،
كەگىم بار تۇگەمەيتىن ءتورت اتامنان.
تامام جۇرت جالت قارادى، ءبىر بۇرىلىپ،
سابالاق «شىعامىن» دەپ، تۇر جۇگىنىپ.
قاتپاعان قابىرعاسى جاس بالانى،
ەر بوگەن جىبەرمەي تۇر كوزى قيىپ.
بىرەۋلەر ايتتى: «رۇقسات بەرسەڭىز، - دەپ، -
قايراتىن جاس قىرشىننىڭ كورسەڭىز، - دەپ.
ەرشىكەش، وجەت مىنەز بالا ەكەن،
شىقپاس ول ءوز باسىنا ءولىم ىزدەپ».
بوگەنباي رۇقساتتى بولدى بەرمەك،
قالىڭ قول تاماشانى ەندى كورمەك.
اداقتاپ بەس قارۋىن باپتاپ الىپ،
ءمىنىپ اپ ساربەستىنى بولدى جۇرمەك.
سابالاق توپتان شىقتى «ابىلايلاپ!»
شارىشتى «قايداسىڭ؟!» دەپ كوزى جايناپ.
پاڭسىنىپ شارىش تۇردى كوزىنە ىلمەي،
كەلەد دەپ ءبىر بالانى اجال ايداپ.
- ەي، بالا، - دەدى شارىش، - قالجاقتاما،
مۇنداي ادەت جوق ءبىزدىڭ قالماقتاردا.
جوق پا ەدى جاناشىرىڭ ايالايتىن،
ساعان ەرتە سوعىسپاق، ويلاپ قارا!
وقيدى سەندەي بالا مولداسىندا،
تاي ءمىنىپ جارىسادى ءۇي قاسىندا.
توبىڭنان جىگىت شىقپاي، بالا شىقتى،
قالعانى ەركەك ەمەس، ۇرعاشى ما؟
قازاققا سەندەي بالا جازالى ما،
بولماسا ماعان قىلعان مازاعى ما؟
موينىڭدى شىلشە بۇراپ لاقتىرايىن،
تۇرعاندا شىداي الماي عازابىما.
- ەي، شارىش، بالاسىنىپ، قاپىل قالما،
مەنى اياپ، جاستىعىمدى ەسىڭە الما.
«تانىماس كۇش اتاسىن» - ەسىڭدە مە،
جەتە مە كوزىڭ ءتىرى قالارىڭا؟
مەن ءوزىم ون سەگىزگە كەلدىم جاڭا،
ولتىرەمىن دەپ تۇرمىن، بەرى قارا.
بويداعى قۇدىرەتىڭدى تۇگەل جۇمسا،
ايتامىن تاعى قايتا: «قاپى قالما!»
- ەي، بالا، سوعىسام دەپ ولمەيمىسىڭ،
سوعىسساڭ، ەرجەتكەندە كەلمەيمىسىڭ.
توپ كورمەگەن بالانى سوعىسقا ايداپ
وتىرعان ەل مىنەزىن ءجون دەيمىسىڭ؟ !
ياپىراي، مەنى قازاق قىلدى مازاق،
وتپەس- اۋ دۇنيەدە بۇدان ازاپ.
كەزەكتى الدىمەنەن ساعان بەرەم،
ونان سوڭ مويىنىڭدى ۇزەم، شىلشە بۇراپ.
- ەي، شارىش، قالماقتىكى كەزەك بۇرىن،
ول جولدى ەرتەدەگى بۇرما قىرىس.
ايتىپ قال ارمانىڭدى، سەن ولەسىڭ،
توسىپ تۇر، نە دەسەڭ دە، اجال بۇگىن!
- ەي، بالا، كونە المايمىن قالجاعىڭا،
تۇسەسىڭ ءسوز سويلەسەڭ، ار جاعىما.
سوعىستا ون توعىزدان بولدىم شەبەر،
اقىرسام، شىدامايسىڭ زاردابىما.
ەتەككە تۋدىڭ باسى قۇلاعانداي،
ۇتىلعان سوزدەن شارىش شىداي الماي.
اتىنا قامشى باسىپ تۇرا ۇمتىلدى،
كۇشتى قول وتكىر نايزا سىناعانداي.
تۇكىرىپ، ەكى قولعا كۇشىن جانىپ،
قىزارىپ، ەكى كوزى وتتاي جانىپ.
بەتكە الىپ وندىرشەكتى كەلە جاتىر،
شىعارماق تۋ سىرتىنان ءبىر- اق جارىپ.
قاتتى قول، ءتونىپ كەلگەن وتكىر نايزا،
جارق ەتتى اق ساۋىتقا قادالعاندا.
وزىنە- ءوزى سەنبەي قالدى تۇرىپ،
نايزاسى ءدال ۇشىنان مايىرىلعاندا.
سابالاق «ابىلاي!» دەپ ۇران سالدى،
نايزانى مايىرىلعان جۇلىپ الدى.
قۇلاشتاي ساربەستىگە قامشى باسىپ،
اعىنداپ شاۋىپ كەلىپ، كەزەك الدى.
ۇمتىلدى ساربەستىمەن شوقتاي بولىپ،
اتىلعان سارى مويناق وقتاي بولىپ.
جەلكەدەن وتكىر قىلىش سارت ەتكەندە،
شارىشتىڭ باسى ءتۇستى دوپتاي بولىپ.
شارىشتىڭ باسى ءتۇستى اۋەل جەرگە،
كوز جەتپەي، سەنە الماي تۇر كورگەن پەندە.
مۇقىل تەرەك سەكىلدى دەنە قالدى،
دۋلىعا جەرگە ءتۇسىپ جارق ەتكەندە.
تەزدىككە جوق ەشكىمنىڭ كوزى جەتكەن،
ساعىمداي نەتكەن تەزدىك بولىپ وتكەن.
دۋلىعا جارق ەتكەندە اتتان تومەن،
تولىقسىپ ديۋ دەنە قۇلاپ كەتكەن.
شارىشتىڭ كوردى ەكى جاق قۇلاعانىن،
وكىرىپ قالماق جاعى جىلاعانىن.
اعىنداپ كەتكەن اتىن قايتا بۇرىپ،
سابالاق كوردى شارىش سۇلاعانىن.
ەڭكەيىپ ات ۇستىنەن ءىلدى باستى،
ايداردان تاقىمىنا مىقتاپ باستى.
اتتان!- دەپ «ابىلايلاپ» قولدى باستاپ،
قالماققا شالقار تۇستە ارالاستى.
سىرىلىپ، قالماق قاشىپ جونەلەدى،
(قولىنان قاشپاعانمەن نە كەلەدى؟!)
كەس- كەستەپ قازاق توسىپ، الدىن السا،
سەركەسىز قوي سەكىلدى بوگەلەدى.
قالماقتار سول قاشقاننان قاشا بەردى،
جەتكەننىڭ قازاق قانىن شاشا بەردى.
بۇقپالاپ كەيبىرەۋلەر ولگەن بولىپ،
جابىتتاپ ساي- جىرانى جاتا بەردى.
قالماقتار قاشا بەردى توقتاي الماي،
ءبىر جەرگە باسىن قۇراپ، توپتاي الماي.
اركىمگە ءوز تىرلىگى ءتاتتى بولدى،
كىم ءولىپ، كىم قالعانىن جوقتاي الماي.
قالماقتار سول قاشقاننان كەتتى قاشىپ،
ارتىنا ءبىر بۇرىلماي قاتتى ساسىپ.
باتىسىن تارباعاتاي كوكتەي ءوتىپ،
اينالىپ بارقىت بەلگە جونەلدى اسىپ.
وكشەلەپ قاشقان جاۋدى قازاق قۋماس،
ەجەلگى اتا جولى اركىم بۇزباس.
قالماقتىڭ ابدەن كورىپ مىنا سيقىن،
دەپ قايتتى ەندى بىزگە جاۋ بولا الماس.
قازاقتار جاۋىن جەڭىپ قايتىپ كەلدى،
باسىنا ءبىر توبەنىڭ جيىلدى ەندى.
كىم ءولىپ، كىم قالعانىن سۇراستىرىپ،
ءتاۋبا عىپ، ءبىر اللاعا سيىندى ەندى.
حاندارى ابىلمامبەت جيدى ءبارىن،
قادىرلەپ، قاستەرلەدى باتىرلارىن.
شاقىرىپ بوگەنبايدان سۇراپ وتىر:
«سارى اتتى جەكە شىققان كىم»؟ - دەپ جايىن.
- ول باتىر، - بوگەن ايتتى، - سابالاق، - دەپ،
اكەم جوق، ءوزى ايتادى جەتىممىن، دەپ.
اتقوسشىم جانىمداعى ەرتىپ جۇرگەن،
ايتپايدى، اتا ءجونىن بىلمەيمىن، دەپ.
بىلمەك بوپ ابىلمامبەت اتا ءجونىن،
جان ەمەس مىنا بالا جۇرگەن تەگىن.
- شاقىرشى اتقوسشىڭدى، بوگەن باتىر،
كورەيىن سارى اتتىنىڭ ءوزىم بەتىن.
سابالاق شاقىرعان سوڭ جەتىپ كەلدى،
قازانداي قارا باستى تاستاي بەردى.
بىلەكتەي ايدارى بار قۇلاش جەتپەس،
سەسكەنىپ كورگەن ادام بەتىن بۇردى.
شارىشتىڭ باسىن كوردى العان كەسىپ،
بايلانعان قانجىعادان بەرگەن شەشىپ.
قايران قاپ بۇل بالانىڭ ەرلىگىنە،
ايالداپ، ابىلمامبەت تۇر كەڭەسىپ.
- ەي، بالا، ۇرانىڭ نە «ابىلايلاعان»،
ەلدە جوق مۇنداي ۇران تاپتىڭ قايدان؟
كىم ءوزى ابىلايىڭ، ۇعىندىرشى،
ۇرانعا ەستىمەگەن قالدىم قايران.
ءوزىڭ ءبىر جاس بالاسىڭ- جاڭا تالاپ،
تاڭعالىپ ەرلىگىڭە تۇردىم قاراپ.
اتىڭ كىم، اكەڭ اتى، ەلى- جۇرتىڭ؟
رازى بولدىم ساعان، بەر بايانداپ.
بالا ايتتى:
- ابىلاي دەگەن- ۇلكەن اكەم،
اتاقتى ءوزى باتىر، جاۋعا بەكەم.
سوعىستىڭ قاسيەتتى ءبىر ءپىرىسى،
شاقىردىم دەپ «جاۋىمدى جەڭەر مە ەكەم» .
سول بابام باتىر ەكەن ەلدەن شىققان،
ەگەسكەن تالاي جاۋىن جەرگە تىققان.
جاسقانىپ، جالتاقتاماس جاۋ دەگەندە،
«قانىشەر ابىلاي» دەپ ەلدەن ۇققام.
ول ءوزى ءبىر سوعىستا جاۋدان ولگەن،
جالعاندا قىسقا عانا ءومىر سۇرگەن.
ءوزى اتىن ءوزى ۇرانداپ شاقىرمايدى،
سوندىقتان بۇل ۇراندى ەل بىلمەگەن.
دەيدى ەكەن ءۋاليباقى ارعى اتامدى،
«قانىشەر ابىلاي» دەر بەرگى اتامدى.
ءوز اكەم كوركەم ءۋالي دەگەن كىسى،
دەپ قويعان ءابىلمانسۇر ءوز اتىمدى.
بۇلاردىڭ ءبارى تۇگەل بولعان باتىر،
سوعىستا اربىرەۋى مىڭعا تاتىر.
اكەم، اتا- بابامدار جاۋدان ءولىپ،
ىشىمدە تۇگەمەيتىن قايعى جاتىر.
بالانىڭ ابىلمامبەت ءسوزىن تىڭداپ،
باس يزەپ ايتقان سايىن وتىر شىنداپ.
«ءبىر ۇرپاق ۋاليدەن بار دەۋشى ەدى،
سول تۇقىم وسى ەكەن» دەپ تۇر مويىنداپ.
بالاعا بىلاي دەدى ابىلمامبەت:
- اتايدى ارعى اتاڭدى ەسىم حان دەپ،
ەرتەدە ەسىم حاننان- جاڭگىر تۋعان،
جاڭگىردەن- ءۋاليباقى، ءاز تاۋكە دەپ.
تاۋكەدەن- ءابىلقايىر، تۋدى بولات،
بولاتتان- سامەكە مەن ابىلمامبەت.
ءابىلمانسۇر، سەن ماعان باۋىر بولدىڭ،
ەسىڭە ال، اتا ءجوندى ۇمىتپاي جات!
كيىپسىڭ كەبىن كيمەي كەبەنەكتى،
بىلگەن جاقسى تەگىندە اتا تەكتى.
باۋىرىنا «باۋىرىم» دەپ، قاتتى باسىپ،
كوزىنەن سورعالاتىپ جاسىن توكتى.
سيپاتىڭ، ەرلىگىڭ دە تاماشا ەكەن،
تۋىلىپ، وسكەن جەرىڭ الاش ەكەن.
جاسىندا ناعاشىسى الىپ كەتكەن،
نەمەرە- ۇلكەن اعام بالاسى ەكەن.
ەكەن عوي قابىمىز ءبىر، سابىمىز ءبىر،
قاراعىم، كورگەن ءىسىڭ ءبىر ۇلكەن جىر.
قۇلاننىڭ تۇزدە تۋعان قۇلىنىنداي،
كەلىپسىڭ تۋىپ- ءوسىپ ەلدەن قيىر.
مەن ءوزىم- ءاز تاۋكەنىڭ نەمەرەسى،
سەن بولساڭ، ءۋاليباقى شوبەرەسى.
ءۋاليباقى، ءاز تاۋكە بىرگە تۋعان،
بەرەيىن مەن تاعىمدى، بول يەسى.
جەتكەنشە جاس، اقىلىڭ قاسىمدا تۇر،
تاعىلىم اپ، تانىپ- ءبىلىپ تىلىمدە ءجۇر.
ايايتىن مەنىڭ سەنەن ەشنارسەم جوق،
ونان سوڭ، ءوزىڭ باس بوپ تاعىمدى قۇر.
قىرشىن جاس نامىس ءۇشىن قۇرىدى-اۋ»، - دەپ.
ات قويدىم ەندى ساعان دەپ «ابىلاي»،
سابالاق، ءابىلمانسۇر قالسىن بىلاي.
اتاڭنىڭ ابىلاي دەگەن اتى سونبەي،
جايناسىن اسپانداعى وت- جۇلدىزداي!..
سابالاق سودان ابىلاي اتالىپتى،
جاسى ۇلكەن قاريالاردان باتا الىپتى.
اڭىز بوپ ات- اتاعى ەلدەن- ەلگە،
ەرلىگى بۇكىل ەلگە تارالىپتى.
ابىلاي دەگەن داڭقى كەتتى شىعىپ،
ەرلىگىن سايىپقىران تۇگەل ۇعىپ.
شارىش ءولىپ، كوپ قىرعىن كورسە داعى،
قالماقتار قالعانى جوق مۇلدە بۇعىپ.
قالماقتار: «جوعالتساق، ءداپ ابىلايدى،
قازاقتا بىزگە قارسى كىم شىدايدى؟!
دەپ ويلاپ: - ءوزى جاس، ءوزى باتىر،
سول ولمەي بىزگە، ءسىرا، كۇن تۋمايدى».
كوپ قايلا عالدان سەرەن ويلاپ ءار كۇن،
شارىشتىڭ الماق بولىپ ولگەن كەگىن.
ۇيىرلەپ ءتورت تۇلىكتەن مال ايداتىپ،
ولتىرسە ابىلايدى بەرمەك تەگىن.
بىرەۋ وڭدا بولعاندا، بىرەۋ سولدا،
دۇنيە كىمدى سالماس بۇراڭ جولعا.
ارىن ساتىپ، كۇن كورگەن الدەكىمنەن،
تۇرىپتى ءتىل الىسىپ اندا- ساندا.
ءبىر تالاي ارالىقتا زامان ءوتتى،
قالماقتار شارىش ءولىپ بولعان كەكتى.
سول كەكتى قايتا بارىپ قايتارام دەپ،
عالدان حان ادام جيىپ كوپ جىنىكتى.
جىبەردى كورنەۋ ادام، جاسىرىن دا،
ىزدەتىپ ابىلايدى ءار پورىمدا.
سولاردان ايتەۋ ءبىر كۇن ءتىل الىپتى،
كەتتى دەپ ابىلايدى بۇگىن اڭعا.
ابىلاي جاس كۇنىنەن اڭعا قۇمار،
بۇركىت ساپ قانسوناردا اڭعا شىعار.
قۋالاپ ءتۇرلى اڭدى، قىزىق كورىپ،
كەي كەزدە ءتىپتى، الىستاپ ەلدەن شىعار.
ءبىر كۇنى وتەگەنمەن اڭعا كەتكەن،
اڭ قۋىپ ەلدەن الىس ءبىر جۇما وتكەن.
سالبۋرىن شارشاعان سوڭ ەن دالادا،
دەم الىپ، ات وتتاتىپ، قالعىپ كەتكەن.
جانتايىپ، اتتى تۇساپ، جاتىپ قاپتى،
ۇيقىعا ابدەن كەلگەن قاتىپ قاپتى.
قالماقتىڭ جيىرماداي جاساۋىلى
باس سالىپ، وسى جەردە بايلاپ اپتى.
اكەتىپ ابىلايدى بايلاپ مىقتى،
الدىنا عالدان حاننىڭ الىپ جەتتى.
«اكەتتى ابىلايدى» دەگەن حابار،
ىلەزدە بۇكىل ەلگە تاراپ كەتتى...
ەستىگەن ابىلمامبەت سۇم حاباردى،
ۇھىلەپ، حان وردادا، قايعىلاندى.
«ولتىرمەي، نە السا دا، قايتارسىن»، - دەپ،
عالدانعا اتەي ارناپ ەلشى سالدى.
ەلشىدەن ءسوز بايلاپتى ەكى ءتۇرلى:
«جيىرما ەرگە لايىقتاپ بەرسەك قۇندى.
تۇرامىز سەرتىمىزدە تابان تىرەپ،
قانشا مال الام دەسە ايتسىن شىندى.
تاعى ءبىر ءسوزىم مىناۋ سەرتىم سىندى:
بەرمەسە، سوعىساتىن ايتسىن كۇندى.
بىتكەنشە ەركەك كىندىك سوعىسامىز،
كىم بىلەر كىم جەڭىلىپ، كىم جەڭەدى؟
توقتاسىن ەكى سەرتتىڭ بىرەۋىنە،
بولماسا، ايتسىن قويار تىلەگى نە؟
عالدان حان، جەتى اتاڭنان حان بوپ ءوتتىڭ،
بىلەرسىڭ ەل تىنىشتىق تىلەرىن دە.
بەرمەسەڭ ابىلايدى ءتىرى قولعا،
اينالار ءىستىڭ ارتى- شىنى زورعا.
شاقىرام حان باسىڭدى جەكپە- جەككە،
ەل جايىن ءوز جايىڭمەن قوسىپ ويلا» .
«سەرتىڭە، - دەپتى عالدان، - باسا المايمىن،
سوعىسساڭ كەلە بەرگىن، قاشا المايمىن.
قىرىلىپ بۇكىل قالماق تۇگەسە دە،
توپان سۋ قاپتاتساڭ دا تايسالمايمىن».
عالدان حان جاتىپ الدى كونبەيمىن، - دەپ،
ولتىرەم، ءتىرى قايتىپ بەرمەيمىن، - دەپ.
شارىشتىڭ قۇنى قالاي جيىرمالىق؟
قۇنىنا مىڭ كىسىنىڭ تەڭ دەيمىن، - دەپ.
قارىسىپ جاتىپ الدى عالدان سەرەن،
ابىلمامبەت سارعايىپ جۇتتى شەرىن.
جان- جاققا جارلىق ايتىپ، حابار سالدى،
قۇتقارۋ ابىلايدى بولدى قيىن.
عالدان حان ابىلايدى ۇستاپ العان،
ماقتانىپ ماڭايىنا داۋىرىق سالعان.
شىنجىرمەن قول- اياعىن تاس قىپ بايلاپ،
جەر قازىپ، تىرىدەيىن كورگە سالعان.
ابىلاي ءبىراز زامان كوردە جاتتى،
بولعاندا بەس- التى كۇن ءبىر ءدام تاتتى.
زىندانى جەردەن قازعان- تەمىر ەسىك،
كورۋگە بولماۋشى ەدى ادامزاتتى.
ءبىر كۇنى زىندانىنان الىپ شىقتى،
سايلاۋىت، قورشاعاندار تۇگەل مىقتى.
الدىنا عالدان حاننىڭ باس يگىزبەك،
كورسەتىپ ولتىرمەكشى بار قورلىقتى.
كوپ قالماق ابىلايدى ورتاعا العان،
بەكىتىپ قول- اياققا كىسەن سالعان.
كۇن كورمەي جەر استىندا ءۇش اي جاتىپ،
سارعىشتاپ كەسەك دەنە سولعىنداعان.
سوندىقتان اجارى ارتىق قاتۋلانعان،
ارتىق تۇر زور دەنەسى تۇرعان جاننان.
كىرگەنمەن كوزى ىشىنە وتشا جانىپ،
كوپ قالماق مۇسىنىنە قايران قالعان.
سىمباتتى سۇلۋ دەنە، ءىرى سۇيەك،
تۇلعاسى جۇمىر بىتكەن بەينە دىڭگەك.
ءبىرى الدىنان جەتەلەپ، ءبىرى يتەرىپ،
كىرگىزدى حان ورداعا ارەڭ سۇيرەپ.
ورداسى عالدان حاننىڭ ون ءتورت قانات،
كەلتىرىپ سانمەن تىككەن ءبىر سالتانات.
ءۇي ءىشى تورعىن- تورقا ويۋلاتقان،
ۇزىگى كەستەلەنگەن قىزىل مانات.
عالدان حان ءدال تورىندە، تاعىندا وتىر،
ءبىر ءتىلماش، ەكى ءۋازىر جانىندا وتىر.
حانىمى عالدان حاننىڭ قىزىل شىراي،
ماڭىزدى ءبىر بايبىشە بابىندا وتىر.
بايقاسا ءبىر ازامات ۇلى بارداي،
كىشىلەۋ ابىلايدان جاسى بارداي.
ەندى عانا بويجەتكەن ءبىر قىز وتىر،
حان، حانىم، ءبىر ۇل، ءبىر قىز- ءتورت ادامداي.
ورداعا تۇتقىندى الىپ تورتەۋ كىردى،
قالعانى قىلىش الىپ سىرتتا تۇردى.
باس قويۋ حاندارىنا پارىز ەكەن،
كىرگەندەر توڭقاڭ قاعىپ باسىن ءيدى.
بىرەۋى ابىلايدى نۇقىپ قالدى،
دەگەندەي، ول نەمەنە جالت قارادى.
باسىڭدى ءىي، سەن دە حانعا دەگەنى مە،
بىلسە دە، بىلمەگەن بوپ تۇرىپ الدى.
وردا جىم- جىرت، دىبىس جوق ىزىڭ ەتكەن،
كىرگەندەر اۋزىن اشپاي بۇيرىق كۇتكەن.
اۋەلى، حان كەڭەستى باستاماسا،
قۇرمەتسىزدىك بولار دەپ ايىپ كەسكەن.
وسىلاي حان وردانىڭ ەرەجەسى،
كىمنىڭ تەڭ بولماق حانمەن تەرەزەسى.
شارتتى بۇزعان پەندەگە جەندەتتەردىڭ
دايىن تۇر قىلىش پەن دار، جەرەبەسى.
قيىلىپ حان قارادى ابىلايعا،
كەزىگىپ كورمەگەندەي مۇنداي جانعا.
قايمىعىپ ارىستانداي ايباتىنان،
لايىق- اق ەر ەكەن دەپ ماقتاعانعا.
شاشى ءوسىپ، كيىم كىرلەپ، جۇدەۋ تارتقان،
جارالى قولى- اياعى كىسەن قاققان.
سوندا دا ساعى سىنباي جايناڭدايدى،
ەمەستەي شىمبايىنا قايعى باتقان.
- كىمسىڭ سەن؟ - دەدى عالدان، - جاۋىم قازاق،
موينىڭا سالىنىپ تۇر ءبىزدىڭ تۇزاق.
ءولتىرىپ شارىشىمدى، ەلدى قىردىڭ،
كورسەتىپ ولتىرەمىن ساعان توزاق.
قالماققا نەگە بولدىڭ سونشا دۇشپان،
ءيت قازاق، اجالىڭ عوي سەنى قىسقان.
ءولىمنىڭ بوساعاسىن تۇرسىڭ اتتاپ،
ءبىز ساعان قىلا المايمىز ەندى بوستان.
شارىشتىڭ سەنى ءولتىرىپ، كەگىن الام،
ويلاما دەپ: «بۇل جولى ءتىرى قالام» .
قۇنىنا مال ەسەپتەپ وتىرمايمىز،
بىرگە ءبىر، اۋەل سەنىڭ باسىڭدى الام!
ارىزسىز سەن ءولتىردىڭ شارىشىمدى،
جال- قۇيرىق، العا ۇستار ارىسىمدى.
ءبىزدىڭ جول- ولتىرەردە تىلەك سۇراۋ،
ايت، قانە، ايتاتۇعىن ارىزىڭدى!
دى وسىنى ايتىپ عالدان سەرەن،
بەرگەندەي ابىلايعا ءسوز كەزەگىن.
تىڭداي تۇر جالىقپاساڭ ەستىگەندەر،
سويلەيىن ابىلايدىڭ نە دەگەنىن.
- ەسىم حان التىنشى اتام حان بوپ وتكەن،
ۇزىلمەي تۇقىم قۋىپ بىزگە جەتكەن.
ءابىلمانسۇر، سابالاق- بۇرىنعى اتىم،
قازىر ەل ابىلاي دەپ اتاپ كەتكەن.
سارى ارقا- قاسيەتتى تۋعان جەرىم،
قانداسىم ابىلمامبەت- اسقار بەلىم.
ءوز اكەم، اتا- بابام جاۋدان ءولىپ،
قالماققا سول سەبەپتەن اسقان كەگىم.
شارىشتىڭ ءوزى شىعىپ جەكپە- جەككە،
«ءبىرىڭ شىق!» دەپ ايعايلاپ تۇردى كوپكە.
نامىسقا شىداي الماي سودان شىقتىم،
كونە كەك ارالاسىپ جاڭا كەككە.
ول الىپ اۋەل كەزەك نايزا سالدى،
نايزاسى مايىرىلىپ باتپاي قالدى.
مەن الىپ كەيىن كەزەك قىلىش شاپتىم،
دومالاپ باسى الدىما ءتۇسىپ قالدى.
سوعىستى ول مايدانداسىپ- ارمانى جوق،
سوعىستا ەشبىر قاپى قالعانى جوق.
مەنى ۇيىقتاپ جاتقاندا بايلاپ الدىڭ،
كەتەدى- اۋ، وسى جەرىڭ ارمانىم بوپ.
ۇرلىقپەن ۇيقى ۇستىندە بايلاپ الدىڭ،
ارمانىم الىسا الماي قاپى قالدىم.
مال توناپ، ەل بۇلدىرگەن كىنام دە جوق،
قالايشا عالدان ماعان قاتۋلاندىڭ؟
ەلىمە پالە تىلەپ شارىش باردى،
شارىشتىڭ مەنىڭ ەلىم نەسىن الدى؟!
شاقىرىپ جەكپە- جەككە كۇشى جەتپەي،
قان تىلەپ، قانىن توگىپ ءولىپ قالدى.
كۇيزەلىپ بارا جاتىر قالىڭ ەلىم،
ويعا قالا سالا الماي، تاۋىنا ەگىن.
بولماسا سەن قالماقتىڭ شابۋىلى،
كوركەيىپ قايران ەلىم، بايىر ەدىم.
كەلەدى ورىندالماي ويدا ارمانىم،
شاپقان سوڭ، جىلدا ەلىمدى سەندەي جاۋىم.
ويىمدا ورنى تولماس وكىنىش سول-
سەن جاۋدى جوعالتۋ ەد ويلاعانىم.
جاي تۇسكەن جالعىز اعاش سەلكىلدەنىپ،
تامىرسىز قۇريمىن عوي كەتسەم ءولىپ.
زاردابىن جالعىزدىقتىڭ تارتتىم قاتتى،
وسىعان قايعىلانام تاعى وكىنىپ.
جالعىزبىن ءتورت اتامنان بەرى قاراي،
مەنى ولتىرسەڭ قۇريدى تۇقىم قالماي.
كەتپەدىم قاتىن الىپ، بالا ءسۇيىپ،
دەگەندە حان حانىمى قالدى قاراي.
حانىمى بىلاي دەدى ءسوزدى ءبولىپ:
ءتورت اتا كەلگەن ەكەن جالعىز بولىپ.
تۇقىمىڭ سەنىڭ داعى قۇرىماي ما،
جالعىز ۇل ءامىرسانا قالسا ءولىپ؟
دەگەندە عالدان سەرەن قالدى ويلانىپ،
ءبىر قاراپ حانىمىنا كوزى الارىپ.
ابىلاي ورىنىنان ۇشىپ تۇردى،
حانىمنىڭ قالماقشا ايتقان ءسوزىن ۇعىپ.
- ورنىڭنان، - عالدان ايتتى، - تۇردىڭ نەگە؟
قۋانبا جالعىز اۋىز ايتقان سوزگە.
مەن سەنى ولتىرۋدەن قايتقانىم جوق،
ول بوس ءسوز قاتىن ايتقان مەدەۋ كىمگە؟!
- اقىلدى جان دەپ قالدىم حانىمىڭدى،
ءتۇسىندى زەرەكتىكپەن ايتقان شىندى.
تەڭ بولدى بوساتقانمەن حانىم ءسوزى،
تەڭەدى مەن جالعىزعا جالعىز ۇلدى.
كۇشتىلەر تاۋ كوتەرەر، تاس كوتەرەر،
ولەزگە قايرات بىتپەس باس كوتەرەر.
اقىلدى تاۋ كوتەرگەن كۇشتى بوگەپ،
مۇزعا گۇل، تاس بەتىنە التىن ەگەر.
قارا كۇش ادامداعى ول ءبىر ايبار،
الىستان اقىل دەگەن ءبىر- اق اربار.
بىلەك جۋان بولعاندا ءبىردى جىعىپ،
ءبىلىمدى يلاندىرىپ مىڭدى جىعار.
«قول قويدىم، مىناۋ ءسوزى تەگىن ەمەس،
مىڭ باتپان، وڭاي- وسپاق جەڭىل ەمەس.
ولتىرمەي بۇل قازاقتى قويا بەرسەك،
قايتالاي مەنىمەنەن قىلار ما ەگەس؟
بار دەگەن ءۇش ارمانىم ءسوزى دە ناق،
ول ارمان ەكەۋى دە ماعان ورتاق.
قاپىدا قالدىم دەگەن ءبىر ارمانى،
بولاتىن باتىرلاردا بۇرىننان- اق».
- ەكەنسىڭ سەن دە جالعىز ءتورت اتاڭنان،
كەلەمىن مەن دە جالعىز ءتورت اتامنان.
جالعىز ۇل جار دەگەندە- ءامىرسانا،
ول ولسە بەلگى قالماس ۇرپاعىمنان.
ولىمگە ەندى سەنى قيا المايمىن،
قاستاندىق جالعىزدىققا قىلا المايمىن.
دوس بوپ ءوت، ولگەنىڭشە جالعىز ۇلمەن،
بۇل سەرتتەن قايتا مويىن بۇرا المايمىن».
عالدان حان ابىلايمەن كوپ كەڭەستى،
توقتاتىپ ءسوزدى اقىلعا كوپ تەڭەستى.
ولىمنەن ابىلايدى شىن قۇتقارىپ،
العاشقى قاتۋلانعان قويدى ەگەستى.
عالدان حان كوپ سۇرادى ەل جاعدايىن،
ەمىنىپ ىشكى- سىرتقى كوپ ءمان- جايىن.
ءار ءتۇرلى ءتۇيىندى ءسوز سويلەپ وتىر،
جەتكىزىپ ءوزىنىڭ دە ارماندارىن.
ابىلاي عالدان حانعا ۇناپ قالدى،
«ەلىڭدە قوي كوپ پە؟ » دەپ سۇراپ قالدى.
ابىلاي قويىمىز كوپ دەگەن ەدى،
قايىرىپ عالدان مۇنداي ويعا سالدى:
- قوي دەگەن ءتورت تۇلىكتە كوپتىڭ ءبىرى،
قويشىسى- وتىرىكشى، قويى- ۇرى.
ەلىڭدە ۇساق جانجال باسىلمايدى،
مۇنداي ەل بولماس ەدى بەرەكەلى.
عالدان حان: -كوپ پە، - دەدى، - سيىر، جىلقى؟
- ءتورت تۇلىك ەلىمىزدىڭ تۇگەل مۇلكى.
بولماسا، ءتورت تۇلىگى قاتار وسكەن،
بولمايدى سالتاناتتى ەلدىڭ سيقى.
حان ايتتى:
- جىلقى باعىپ قىمىز ىشكەن،
ءتورت تۇلىك مالدى باعىپ، ىركىت پىسكەن.
كەلەدى ەڭبەكسىزدەۋ ونداي حالىق،
الىستاۋ بەرەكەلى ورتاق ىستەن.
- ەلدەرىڭ، - عالدان ايتتى، - سالا ما ەگىن؟
ابىلاي دەدى: -ەگىن ساپ، توكپەس تەرىن.
تىنىشتىق سەنىڭ ەلىڭ بەرمەگەن سوڭ،
ءار جەردە تولقىپ ءجۇرىپ كورگەن كۇنىن.
عالدان حان ابىلايدى سىناپ كوردى،
جەرلەردەن كوڭىلگە العان سۇراپ كوردى.
اقىل مەن الىپ كۇشى تەڭ توعىسقان،
ءبىلىمدى، تەرەڭ ويلى ءبىر جان ەدى.
عالداننىڭ ابىلايعا كوڭىلى ءتۇستى،
سىرلاسىپ وتكىزدى ولار تالاي كەشتى.
ەكى ەلدىڭ ورتاسىندا ەگەر بولسا،
كەڭەسىپ شەشپەككە انىق ۋادەلەستى.
سونىمەن ابىلايدىڭ سوتى تىندى،
ابىلاي ءومىر جولىن قايتا قۇردى.
عالدان حان جالعىز قىزى گۇلدەجاۋدى
ومىرلىك ابىلايعا قوسپاق بولدى.
ابىلاي امان- ەسەن ەلگە قايتتى،
قۇر قايتپاي، حاننىڭ قىزىن الىپ قايتتى.
الدىنان ابىلمامبەت ءوزى شىقتى،
باسىنان كەشكەن ءىستى تۇگەل ايتتى.
كەلگەن جوق قارا كۇشپەن بۇزىپ قامال،
ءار ىسكە اقىل- ايلا تاپقان امال.
كۇش- تەنتەك، قازان بۇزار، اقىل اعا،
كۇشكە سەنگەن اقىلعا بولار دوعال.
وتقا سالسا كۇيمەيتىن، سۋعا باتپاس،
قۇدىقتا قىرىق جىل جاتسا، تات تا باسپاس.
قىرىق جىل سۋ تۇبىندە جاتسا يەسىز،
ناق التىن سارى ءتۇسىن قۇبىلتا الماس.
سول كەزدە ابىلمامبەت- حاننىڭ باسى،
قۋاندى جاسارعانداي حان ورداسى.
ءۇش جۇزگە تۇتاس تۇگەل حابار جولداپ،
ايتىلدى ۇلان- اسىر توي جوباسى.
ءۇش جۇزگە ات شاپتىرىپ، جيدى ءبارىن،
ايتىپتى سىرت ەلگە دە توي قىلارىن.
اي بۇرىن قوس اتپەنەن الدىرىپتى،
ەلدەگى ۇلى قاريا، جاقسىلارىن.
ءۇش ءجۇزدىڭ جيىپ الدى جاقسىلارىن،
ايتپاققا حاندىق تاعىن تاپسىرارىن.
توي قىلىپ ابىلايعا باتا سۇراپ،
حان سايلاپ، حالقى اتىنان باق تىلەرىن.
ايتادى جاسى الپىستان وتكەندىگىن،
ازايىپ اقىل- قايرات كەتكەندىگىن.
حان بول دەپ، ابىلايعا ايتقان سەرتتىڭ،
مولشەرلى كۇنى بۇگىن جەتكەندىگىن.
- تورىمنەن كورىم جۋىق ەندى مەنىڭ،
كەنەلتتىڭ ءتىرى كەلىپ، تولدى كەمىم.
ءتىرى كۇندە بەرەيىن ءوز قولىممەن،
مىنەكي، حاندىق مۇرام بولسىن سەنىڭ!
ءوزىمنىڭ ۇلىم دا بار، قىزىم دا بار،
بولا الماس ءبىراق ولار ءبىر ساعان پار.
ەل- جۇرتىم رازى بولسىن، ءارۋاق تا،
تەگىننەن باباڭىزعا قارىزىم بار.
بالامدى قۇبايدوللا بەردىم ساعان،
بولادى ول دا وزىڭدەي سايىپقىران.
ارتتا ءىنى، باۋىرىڭدا بالاڭ بولسىن،
بىلىنبەس جالعىزدىعىڭ بولسا امان.. .
حان تاعىن ءسويتىپ بەردى ابىلمامبەت،
ابىلاي حان بوپ قالدى الىپ مىندەت.
ارىسى التى الاشتىڭ رازى بوپ،
جاسادى ابىلايعا ۇلكەن قۇرمەت.
ابىلاي حان بوپ ءوتتى سودان بىلاي،
كەرەمەت اقىل تاپتى تالاي- تالاي.
اقىلدىڭ ءبىتىپ جاتقان كوزىن اشتى،
جاقسىمەن جاقىن ءجۇرىپ جاناسالاي.
قول جيىپ ەلىندەگى باتىرلاردان،
قورعادى ەلىن كەلگەن سىرتقى جاۋدان.
ارمانى وتىرىقتاپ قالا سالىپ،
توپتاسىپ جەر ەمشەگىن بولماق ساۋعان.
كەرەيدەن جانعا تارتتى جانىبەكتى،
تۋىسى جاننان بولەك، زاتى تەكتى.
نۇسقاسىن كورگەن جاننىڭ كوزى تويار،
شوي جەلكە، شويىن دەنە، جۋان مىقتى.
ەسىكتەي كەڭ كەۋدەلى كەرە قۇلاش،
كەڭ يىق، قاقپاق جاۋىرىن، تايقازان باس.
قول- اياق بۇلشىق ەتى بولەك- بولەك،
قول تيسە بىلىنەدى بەينە ءبىر تاس.
قاپ- قارا كىشكەنە كوز، جالپاق بەتتى،
قىر مۇرىن، شىقشىتى كەڭ قالىڭ ەتتى.
اپپاق ءتىس قولدان ءتىزىپ قالاعانداي،
سەلدىر مۇرت، قالىڭ ەرىن، ساقالدى ەپتى.
اتقوسشى جاستايىنان باتىرلارعا،
باقىرشى اتانىپتى ول تاعى دا.
قارا ۇلان، قارا بالا دەپ تە ايتادى،
ءوز اتىن جاۋ الدىندا جاسىرۋعا.
مىنەرى- كوك دونەنى تاڭداپ مالدان،
قولقا ساپ ناعاشىدان سۇراپ العان.
سالقى ءتوس، وراق مويىن، توماعا كوز،
جوق ەدى كوڭىلى قالعان جانۋاردان.
شەلەك تاناۋ تاۋ جەلىن تارتسا جۇتار،
ىسقىرسا ەكپىنىنەن ءۇي قۇلاتار.
كەڭ سالا، باۋىرى جازىق، جۇمىر تۇياق،
جان شىقپاس، شاۋىپ كەتسە، وعان شىدار.
جەلىپ كەتسە، باسادى جەلمايانى،
ءور، ەڭىس تالعامايدى تاۋ، دالانى.
ادىر- ادىر تاۋلاردان شاۋىپ وتسەڭ،
تەردى قويىپ، بىلىنبەس بۋسانعانى.
مىنسە، مىقتى جانۋار جۋان، جۋاس،
ادىمى اتتاعاندا التى قۇلاش.
جان سەرىگى جاسىنان جانعا جايلى،
جاكەڭە دونەنىنەن بولعان سىرلاس.
تاعى بار قانجىعالى بوگەنبايى،
ءۇش جۇزگە بەلگىلى ەدى ونىڭ جايى.
قولباسى ۇلى جۇزدە داۋىرلەگەن،
اقىرسا قامال بۇزار ءار نىسايى.
بوگەنباي ەر اتانعان ون سەگىزدە،
تاڭدانتار ەرلىكتەرى ەستىگەندە.
ادامدى تىك قاراسا سەسكەنتەدى،
تىك بىتكەن قارا قاسى ەدىرەيە.
باقانداي ساۋساقتارى سالا- سالا،
بۇلشىق ەت جۋان ءسىڭىر دارا- دارا.
تۇتقاسى بولسا جەردى يىرگەندەي،
مىقتى بەل، قارۋلى قول ەلدەن الا.
قاراسۇر، ادام ەكەن ءتۇسى سۋىق،
ايباتى شوشىتارداي كەلسە جۋىق.
كۇشىنە اقىلى ساي تىم كەمەڭگەر،
اتادان جارالعان ول ۇزدىك تۋىپ.
ەل شەتى تىنىش بولسا جايىن جۇرەر،
جاۋ دەسە ۇران سالىپ اتقا مىنەر.
بەلىندە بەس قارۋى قاشاندا ساي،
جاۋىنا قامال بۇزىپ جالعىز كىرەر.
جاۋىنا جەكپە- جەككە تالاي شىققان،
جاپىرىپ مىڭ سان قولدى جەرگە تىققان.
ۇران ساپ «مايانبايلاپ!» جاۋعا شاپسا،
دۇشپانى جاپىرىلىپ جەرگە بۇققان.
پار ەدى نارقىزىل ات، شىمقاي جيرەن،
جىلقىدان ون سەگىز مىڭ تاڭداپ مىنگەن.
قاناتتى قۇستاي ەدى قۋسا جەتەر،
اقىلدى يەسىنىڭ ىمىن بىلگەن.
ابىلاي كوپ كەڭەسەر بوگەنبايمەن،
ەل جايىن، جاۋ جايىن دا تاني بىلگەن.
قۇرمەتتەپ بوگەنبايدى حان ابىلاي،
اتايتىن «ۇكى باتىر» ول تەگىننەن.
باتىرلىق، سەرىلىكپەن جۇرەدى ەكەن،
اسەمدەپ جورعا- جۇيرىك مىنەدى ەكەن.
اتانعان سول سەبەپتى «ۇكى باتىر» -
ۇكىلەپ باسقا تىماق كيەدى ەكەن.
باتىرلار اتاقتىسى- ەر قابانباي،
قاراكەرەي، ۇرانى: «تولەگەتاي».
ات العان «قوڭىر اۋليە» سوعىسىندا،
حان باتىر، سىڭعىر باتىر، دارابوزداي.
سوم دەنە، ورتا بويلى، الىپ كۇشتى،
بۇركىت كوز، قاراتورى، جىلى ءتۇستى.
تاپقىر ويلى، نامىسقور، الدى بولجار،
ابىلاي كوپ كەڭەسەر ورتاق ءىستى.
توبىلعى تورى اتى بار كوڭىلىنە توق،
ونداي مال كوپ تاڭبالى نايماندا جوق.
سالپى ەرىن، وراق مويىن، توماعا كوز،
كەز جارىم كەسەر باستا كەسىم ەت جوق.
دەيدى ەكەن قابانبايدىڭ قۋباس اتى،
تىڭداساڭ بۇل تۋرالى ەرتەك تە كوپ.
التاي مەن اقتامبەردى، ەر ەسەنبەك،
اتاقتى مالايسارى، ەر شىنىبەك.
بۇلار دا ابىلايدىڭ باتىرلارى،
ايگىلى ەل قورعاعان ەلدەن ەرەك.
كەڭگىرباي، بورانباي ءبي - ەل ۇلگىسى،
ءىزباستى، بۇقار جىراۋ - ءسوز ۇلگىسى.
دۇعاگوي شاقشاق جانىبەك تاعى دا بار،
جان دوسى، ابىلايدىڭ، مولدا كىسى.
وسىلار، مىنە، ەسىمدە قالعاندارى،
باتىرى، ءار رۋدىڭ باعلاندارى.
تاعى سان ءبي مەن سۇلتان، سەركەلەر بار،
حان وردا قولعاناتى- تارلاندارى.
ورداسى ابىلايدىڭ ورتا جۇزدە،
تەڭ ورتا ۇلى ءجۇز بەن كىشى جۇزگە.
ۇلى ءجۇز، كىشى ءجۇزدىڭ حان مەن ءبيى،
قوندىرعان اتەي ارناپ وسى وڭىرگە.
وردانى سانمەن تىككەن ون ءتورت قانات،
اق بوز ءۇي دودەگەسى ويعان مانات.
تەرمە باۋ مارجان كوزدى، جاقۇت جيەك،
كۇن مەن اي شاعىلىسىپ كوزدى شاعاد.
باستارىن كەرەگەنىڭ جاپقان كۇمىس،
جەلباۋى جەز شاڭىراق كۇرەڭ ءپۇلىش.
... شىم جىبەكتەن، تۇگەل شىرىش.
باۋ ساندىق، ماڭلىق كورپە قويعان جيىپ،
قۇس جاستىق قۇشاق جەتپەس جۇككە ءمىنىپ.
حاندىقتىڭ الۋان ءتۇرلى بەلگىلەرىن،
التىندى ادالباقانعا قويعان ءىلىپ.
ءبىر جاقتا سۇيەك توسەك ويۋلانعان،
جولبارىس تارلانىنان تەرى جايعان.
اسۋلى بەس قارۋى ىرگە جاقتا،
ءبىرقاتار رەتىمەن ىڭعايلانعان.
كەستەلى ورمان ىشىك ءىلۋلى تۇر،
كىسەلى كۇمىس بەلبەۋ ءوزى ءبىر ءتۇر.
جالپاقتاۋ ارعىن تۇماق ءتورت توبەلى،
تاقيا التىن زەرلى جانىندا تۇر.
وردانىڭ سىرتى قورشاۋ قادالانعان،
ءتۇن بولسا، قادا باسى پانار جانعان.
تىگىلگەن ابىلايدىڭ الا تۋى،
جەلبىرەپ كۇندىز- ءتۇنى الاۋ جايعان.
جان ەدى جازىق ماڭداي، دوڭگەلەك كوز،
ات جاقتى، قىر مۇرىندى، الكۇرەڭ ءجۇز.
ات ءتىستى، قارا قاستى، قويۋ ساقال،
قايراتتىڭ بەلگىسىنەن بەتىندە ءىز.
قاباقتى قاتۋلانىپ تۇيسە كىمگە،
كىرەدى ءيا ىنگە، ءيا دىنگە.
باتىردىڭ ازىعى- ەت، سۋسىنى- قۇرت،
ىشپەيدى قىزىل شايدى ۇقساپ بىزگە.
بىلمەيتىن ەل بولمادى ابىلايدى،
ءبارى دە ادىلدىككە جورعالايدى.
قامالعا قارۋ الىپ قارسى شاپسا،
قىزىل قان قىلىشىنان سورعالايدى.
سويلەسەم قۇبا قالماق زامانىنان،
بەلدەۋدەن ات كەتكەن جوق، قارۋ جاننان.
سوندا دا قازاق ەلى جومارتتىقپەن،
شىلدەدە قوناعىنا تايىن سويعان.
قازاقتىڭ وسى كەزدە ءارۋاعى استى،
ماڭىنا جولاي الماي «شايتان» قاشتى.
تەنتەكتى تەزگە سالىپ يلاندىرىپ،
مومىننىڭ زار جىلاعان كوزىن اشتى.
حانىمى ابىلايدىڭ- عالدان قىزى،
ەلدە جوق اسىپ تۋعان ءبىر قىرمىزى.
جاراسىپ حانىممەنەن ىنتىماعى،
اينالدى اناسىنا ەلدىڭ دە ىزگى.
گۇلدەجاۋ اتى وزگەردى قاراقىزعا،
ساي كەلدى كۇن بوپ، اي بوپ حانىمىزعا.
جاندا جوق سۇلۋلىعى ءبىر اسىلزات،
قۇرمەتى ارتىپ تۇردى، ەل مەن جۇرتقا.
قاراقىز حانىم بولدى اسىپ تۋعان،
اقىلى دارياداي تاسىپ تۋعان.
قۇدايىم پيعىلىنا باقىت بەرىپ،
كەشىكپەي جۇكتى بولىپ، ءبىر ۇل تۋعان.
ول بالا سول زاماندا اسىپ تۋدى،
كوڭىلىن دۇشپانداردىڭ باسىپ تۋدى.
قارنىنان اناسىنىڭ قان شەڭگەلدەپ،
قىزارتىپ ەكى كوزىن اشىپ تۋدى.
بالاعا قاسىمحان دەپ قويدى ءبىر ات،
بولماعان التى الاشتا ءبىر اسىلزات.
ابىلاي بالاسىنا كوڭىلى تولدى،
ەل- جۇرتقا بولادى دەپ ءبىر قولقانات.
سول كەزدە قازاق- قالماق سوعىسپادى،
«داۋدى- قىز، سۋدى دەگەن- شىم ۇستايدى».
ەلگە ۇيىتقى ابىلاي حان جارلىعىمەن،
قازاق تا قالا سالىپ قونىستاندى.
ابىلاي وڭ مەن سولعا بارىپ ءجۇردى،
الالىق بولسا جونگە سالىپ ءجۇردى.
بەرەكە مەن بىرلىكتى وسيەتتەپ،
بارعان جەرگە اقىلىن جايىپ ءجۇردى.
ءار ىسكە كۇنى بۇرىن بولجاۋ قىپتى،
قازاقتىڭ كەلەشەگىن ەسكە الىپتى.
«ەگىس سال، ونەرگە ورلە، قالالى بول،
سەن كىمنەن قور ەدىڭ»، - دەپ، جار سالىپتى.
ونەگە، كەڭەس ايتىپ بيلەرىنە،
قارايدى جىلى شىراي جۇزدەرىنە.
ابىلاي ورتاداعى التىن قازىق،
قۇپ تىڭداپ قۇلاق سالار سوزدەرىنە.
- تەڭ باسقىن ەل الدىندا ۇزەڭگىڭدى،
بولاسىڭ الالاساڭ ەلگە ءمىندى.
اۋلاق بول وتىرىكتەن، وسەككە ەرمە،
جاۋعا تار، ەلگە كەڭ قىل پيعىلىڭدى.
پاراقور، ۇرلىق، زورلىق، قياناتتان،
الىس ءجۇر پايداسى جوق جامان اتتان.
بايىپتى، بايسالدى بول، كورەگەن بول،
ءار كەزدە اتتاماڭدار ار- ۇياتتان.
ايتاتىن تاعى دا ءبىر ءسوزىم مىناۋ:
قالماق، قازاق، قىرعىزدار، بولماڭدار جاۋ.
وزگەرەر بولدى كەزى دەپ ويلايمىن،
جەر ءۇشىن، جەسىر ءۇشىن بارىمتالاۋ.
ەجەلدەن بولىنبەگەن تۋىسىمىز،
ءبىر تاۋدىڭ مەكەندەگەن بۇعىسىمىز.
كيىز قالقا جامىلىپ، شەكپەن كيگەن
كەڭ جايلاۋ، ساحارانىڭ سەرىسىمىز.
ءۇش تۋىس بەرەكەمەن تەڭ بوپ وتسەك،
جاۋلاسپاي، جاعالاسپاي ەل بوپ وتسەك.
جاۋ بولسا سىرتتان كەلەر، قىرعىن سالار،
تاپتاتپاس سولارعا ەلدى ءدوڭ بوپ وتسەك.
كەلەدى ءبىر جاۋ ءتونىپ، تەمىر نوقتا،
موينىڭا سالام دەيدى ويدا جوقتا.
«چيڭ» اتتى شىعىس جاقتا حان بار دەيدى،
كەڭ تۇساۋ، ۇزىن ارقاۋ ەلگە تۇتقا.
سول حانعا سۇيەنەيىك قىلماي قاۋىپ،
بارا الساق الىس ەمەس جولدى تاۋىپ.
وداقتاس، تاتۋ كورشى، دوس بولايىق،
قاقپاسىن ولار داعى الماس جاۋىپ.
كەڭەسىپ ەل، بيىمەن اقىلداسىپ،
اقسارباس ايتىپ سويىپ، ماقۇلداسىپ.
ەلشىگە ادام سايلاپ جىبەرىپتى،
قولىنا قاعاز بەرىپ، ءمورىن باسىپ.
وسىنداي جۇرگەنىندە ارمان ءوربىپ،
شىعۋعا ءبىر بيىككە كوڭىل ءبولىپ.
جۇلدىزى اسپانداعى اعىپ ءتۇستى،
قاسىمحان جالعىز ۇلى قالدى ءولىپ.
بۇل قايعى ابىلايعا قاتتى باتتى،
ءتورت ۇلى قاسىمحاننىڭ جەتىم قاپتى.
كەلىنى جاس قاراقاس جەسىر قالىپ،
بۋرىلداپ قوس قاباعىن قىراۋ جاپتى.
قايعىنى قايرات باسىپ، جاڭىلعان جوق،
قايعىنىڭ تۇيىعىنا قامالعان جوق.
حاندىقتىڭ سالتاناتىن تۇردى اسىرىپ،
التى الاش بيلىككە ءمىن تاعا العان جوق.
ابىلاي ءوز ويىنا بولعان مىقتى،
التىنداي ءبىر ارماندى ويعا بۇكتى.
ءۇيسىندى ءبىر اينالىپ كەلەيىن دەپ،
ەرتىپ اپ ءىزباستىنى جولعا شىقتى.
كىدىرمەي سودان ءارى ءجۇرىپ كەتتى،
ءبىرتالاي ەل اينالىپ كۇندەر ءوتتى.
اينالىپ سامارقانعا بارعان ءتۇنى،
ءبىر قىزىپ، ءبىر سۋىنىپ اۋىرىپتى.
جوتەلسە قان توگىلدى اۋىزىنان،
بايقادى اۋرۋىنىڭ بەتى جامان.
«ءدام- تۇزىم دۇنيەدەن تاۋسىلدى»، - دەپ،
سول كۇنى- اق كۇدەر ءۇزدى شىبىن جاننان.
وتكىزدى سۇلق جاتىپ ەكى- ءۇش كۇندى،
سوزدەن قاپ، ءتورتىنشى كۇن ءتىل كۇرمەلدى.
جۇمادا بەسىنشى كۇن ۇلى بەسىن،
كەلمەسكە كەتتى ساباز- جۇمدى كوزدى.
ەشكىمنىڭ اۋزى بارماي ءولدى دەۋگە،
قازىلعان قارا جەرگە كومدى دەۋگە.
الاشتىڭ التى ارىسى ۇھىلەدى،
سۋماڭداپ سۋىق حابار ەلدەن- ەلگە.
ابىلاي ءوتتى ءسويتىپ كوزدەن عايىپ،
ارتىنا وشپەستەي قىپ ۇلگى جايىپ.
«ءولىم قايدا بولعاندا- توپىراق سوندا»،
ءبىر تاۋعا سامارقاندا قويدى اپارىپ.
شىبىن جان ءبىر- اق ۇشتى بۋ سەكىلدى،
جىعىلدى التىنداعان تۋ سەكىلدى.
قىلعان ءىس، وتكەن ءومىر كوڭىلدە انىق،
جوقتادى بۇكىل ەلى جىر سەكىلدى.
كەلىپتى «باۋىرىم» سالىپ ءبي بورانباي،
جينالدى ەل جاقسىسى تۇتاس قالماي.
قالىپتى بۇقار جىراۋ كەلە الماعان،
ءىزباستى ەستىرتۋگە كەتتى سولاي.
ۇيىندە جاتىر ەكەن بۇقار جىراۋ،
جاسى اسىپ، بولعاننان سوڭ جۇزگە تاياۋ.
ءىزباستى سالەم بەرىپ كىرگەن كەزدە،
سەلك ەتىپ، كوڭىلىنە ءتۇستى قاياۋ.
- اسسالاۋماعالەيكۋم، بۇقار جىراۋ،
بەرمەۋشى ەڭ ءتىرى جانعا سوزدەن بۇراۋ.
جورىپ بەر، ءبىر ءتۇس كوردىم وتە جامان،
«بوعى دەپ ءتۇس تۇلكىنىڭ» بۇرما شىندى- اۋ!
بار ەدى ءبىر بايتەرەك بيىك وسكەن،
ماۋەلەپ بيىكتىگى كوككە جەتكەن.
ميۋالى بۇتاقتارى تۇگەل جەمىس،
ساياسىن بارلىق ەلىم كولەڭكە ەتكەن.
تۇسىمدە سول بايتەرەك كەتتى قۇلاپ،
تۇرماستاي قارا جەردە جاتتى سۇلاپ.
ەي، بۇقار، جورىپ بەرشى بۇل ءتۇسىمدى،
قاراماي كوڭىلىمە مەنى سىناپ.
- ارعىندا ءىزباستى ەدىڭ اتىڭ شىققان،
جانىڭا جاقىن كەلگەن ونەگە ۇققان.
ايرىلىپ ابىلايدان قالعانبىسىڭ،
قايعىلى ءتۇسىڭ جامان قاباق شىتقان.
ابىلاي ەلگە بىتكەن ءبىر بايتەرەك،
حالقىنا اسقار تاۋداي بولعان تىرەك.
ەرلىگى ەل قورعاعان- كولەڭكەسى،
ميۋاسى- دانا اقىلى بولسا كەرەك.
بۇحار جىراۋ جىرلادى،
جىرلاپ تۇرىپ جىلادى.
نۇرى كەتكەن كوزىنىڭ
كولدەتىپ جاسىن بۇلادى.
اپپاق قارداي ساقالعا
نوسەر بوپ جاس قۇيادى.
- كەشەگى جۇرگەن، حانىم- اي،
كەلتىرگەن حاندىق، ءسانىڭ- اي.
ەلگە تۇتقا بولىپ ەڭ،
رازى ەتىپ ءبارىن- اي.
«ابىلايلاعان» ۇراننان
قايتا قاشتى جاۋىڭ- اي.
ەگەسكەننەن ەسە الار
تابۋشى ەدىڭ جولىن- اي.
ءبىر شيپاسىن تاپپادىق،
ءبىر شىبىنداي جانىڭا- اي.
سەن ولگەنشە مەن ولسەم،
رازى ەدىم بارىنە- اي.
توقسان بەس جاسقا كەلگەندە
ايرىلدىم سەنەن، حانىم- اي!
تاس ءتۇستى بەلىمە،
قايعى ءتۇستى ەرىمە.
يەسىز مال باقتىرماق
بولىپ ەدىڭ ەلىمە.
قالىڭسىز قاتىن الدىرماق
بولىپ ەدىڭ تەڭىنە.
جەتە الماي قالدىڭ، قايتەيىن،
ارماننىڭ العى ورىنە.
ەگىن ساپ، قالا قۇرماقشى ەڭ،
كوكتەم مەن كۇزەۋ جەرىمە.
داۋلەتكە ەلدى كەنەلتەر،
كەلمەي دە كەتتىڭ كەزىنە.
كەتتىڭ، حانىم، ارماندا،
ارمانسىز جان بولعان با؟
الدىڭنان شىقسىن پەرىشتەڭ،
قيامەتكە، بارعاندا.
كەزىگەيىك حانىم- اي،
ۇجماقتا، ماقشار تاڭىندا.
ءتاڭىردىڭ ءىسىن كىم بۇزباق؟
اۋەلدە سولاي جازىلماق.
سەندەي باتىر، دانىشپان
حان بىزگە قايدان تابىلماق؟ !
تاڭ قالىپ ەدىم كورگەندە،
تولە بيدە جۇرگەندە.
سابالاق سارى بالا ەدىڭ،
تۇركىستاننان كەلگەندە.
رازى بولدىڭ وعان دا،
سابالاق ات سىڭگەندە.
اتقوسشى بالا اتاندىڭ،
بوگەنبايعا ەرگەندە.
«ابىلايلاپ» جونەلدىڭ،
«جەكپە- جەك» قالماق دەگەندە.
سوزدەن ۇتتىڭ قالماقتى،
سەن ەمەس تەڭىم دەگەندە.
ءبىر قۇدايدان تىلەدىم،
شارىشقا كەزەك بەرگەندە.
ساعىمداي تەزدىك ىستەدىڭ،
شارىشقا تامان تونگەندە.
دەنەسىنەن ايىرىپ،
جەلكەدەن باسىن بولگەندە.
دۋلىعاسى سىنىپتى،
باسىن جەردەن ىلگەندە.
ابىلمامبەت قۋاندى،
جاۋدى جەڭىپ كەلگەندە.
جاس العان ەدى كوزىنە،
تۋىسقانىن بىلگەندە.
ەلدى جيىپ توي قىلدى،
عالداننان امان كەلگەندە.
رازى بولدى بارلىق ەل،
حان تاعىن ساعان بەرگەندە.
ايرىلىپ قالدىم وزىڭنەن
جەتپىس ءۇش جاس كەزىڭدە.
ەلگە بولدىڭ ءبىر شىراق،
اقىلىڭ داريا، ءبىر بۇلاق.
سەندەي باتىر ۇلگى ايتار،
حان قايدان بىزگە تابىلماق؟ !
اۋەلدە سولاي جازىلسا،
ءامىرىن اللا كىم بۇزباق؟
باسى جۇمىر پەندەگە،
اقىرى ءولىم ءبىر بولماق.
رازى بول ەلىڭە،
تورقاڭ بولسىن توپىراق!
جانناتقا جانىڭ بارعاندا،
دۇلدۇلدەن ءمىن ءبىر پىراق.
الدىڭنان اللا جارىلقاپ،
بەيىشتەن بەرسىن ءبىر تۇراق.
بۇقار جىراۋ توقتادى،
سولقىلداپ، وكسىپ كوپ جىلاپ.
قايعىردى بي مەن سۇلتان جەردى قۇشىپ،
باتىردىڭ بەلى بوساپ، قاباق ءتۇسىپ.
مۇڭايدى شەشەن مەنەن شەجىرەلەر،
زار- مۇڭدى دومبىرا، قوبىز كۇيگە قوسىپ.
ءبىرتالاي سودان بەرى وتكەن زامان،
جاس ءوسىپ، جارلى بايىپ، ەل جاڭارعان.
جىر- ەرتەك، ەرتەك- جىر بوپ بىردەن بىرگە،
قيسساسى ابىلايدىڭ بىزگە قالعان.
بولادى كوزدەن عايىپ ولگەن دەنە،
مۇحيتقا سەكىلدەنىپ شوككەن كەمە.
قاشاندا ۇلگىلى ءىس ەلمەن بىرگە،
دەنە ولسە، ونەگەنى ءولدى دەمە!
