اجالدان ءۇش رەت امان قالعان ارداگەر
سۇلتان ەردەنباي ۇلى 1936-جىلى شىڭعىستاۋ ورتالاۋ مەكتەبىن بىتىرگەننەن كەيىن سول جىلدىڭ كۇزىندە الماتى قالاسىنداعى مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ رابفاگىنا ءتۇسىپ، 1937-جىلى رابفاكتى ءتامامداپ، ينستيتۋتقا قابىلدانادى. سوندا 1940-جىلدىڭ قازان ايىنا دەيىن وقيدى. قازان ايىندا ول اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى.
سۇلتان ەردەنبايەۆ لەنينگراد قالاسىنداعى كىشى كومانديرلەر دايارلايتىن مەكتەپتى 1941-جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا اياقتاپ، كيەۆ سوعىس وكرۋگىنە قاراستى، 186- اتقىشتار پولكىنىڭ بولىمشە كومانديرى بولىپ تاعايىندالادى.
ودان ءارى سوعىسقا اتتانعان سۇلتان ەردەنبايەۆ كيەۆ ستارايا رۋسسا، نوۆگورود قالالارىن قورعاۋعا قاتىسادى. 1943-جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىن ۆولكوۆ مايدانىندا جاۋعا قارسى سوعىسقان. قاتارىندا سۇلتان ەردەنبايەۆ تا بولعان ارميا 1943-جىلدىڭ كۇزىندە پەتروزاۆودسك باعىتىنداعى زاپويارە قورشاۋىندا قالادى. تالاي ساربازدىڭ ءومىرىن قيعان قيان-كەسكى ۇرىس مايدانىنان اكەم امان شىعادى. 1944-جىلدىڭ ماۋسىمىندا شابۋىلعا شىققاندا، ۇلكەن ءسىبىر وزەنىنەن ءوتۋ وپەراتسياسىنا قاتىسىپ، لەدەنەتس جانە پەتروزاۆودسك قالالارىن جاۋدان ازات ەتۋگە قاتىسىپ، «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالادى.
سوعىستى نەمىس جەرىندە اياقتاپ، 1945-جىلدىڭ تامىزىندا جەڭىسپەن ەلگە ورالادى. ول مايدانداعى ەرلىگى ءۇشىن «2- دارەجەلى ۇلى وتان سوعىسى» وردەنى مەن «ەرلىگى ءۇشىن» جانە باسقا دا بىرنەشە مەدالدارمەن ماراپاتتالاعان.
اكەم اجالمەن ءۇش رەت بەتپە-بەت كەلىپ، امان قالعان. اجالمەن العاش بەتپە-بەت كەلۋى سوعىس مايدانى ەكەنى بەلگىلى. سوعىستان كەيىن دە ەكى رەت اجال اۋزىنان امان قالىپتى. 1953-جىلى اكەم اۋداندىق زات دايىنداۋ مەكەمەسىندە باس ەسەپشى بولىپ قىزمەت ىستەپ جۇرەدى. جاز مەزگىلى. كەنەت نوسەر جاڭبىر جاۋىپ، جارقىلداپ نايزاعاي وينايدى. ءبىر مەزەتتە نايزاعاي اكەمنىڭ جۇمىس ستولىنا تۇسەدى. اكەمنىڭ ءۇستى-باسىن كۇيىك شالىپ، ەس-ءتۇسسىز قۇلايدى. قاسىندا بولعان قىزمەتتەستەرى تەز جەردى قازىپ، اكەمدى بەلدەن اسىرا كومىپ تاستايدى. الدەن ۋاقىتتا بارىپ اكەم ەسىن جيادى. ءسويتىپ ەكىنشى رەت اجال قۇرساۋىنان قۇتىلىپ شىعادى.
اكەمنىڭ ءۇشىنشى رەت اجالدان امان قالۋى دا ادام سەنگىسىز. بۇل جاعداي 1963-جىلى بولعان ەكەن. قىس ايى. بىشكەكتە ءبىر تۋىستارى قايتىس بولىپ، اكەم ەكى تۋىسىن ەرتىپ جەدەل جولعا اتتانادى. سەمەيدەن الماتى ارقىلى بىشكەككە ۇشاتىن «ي ل-18» ۇشاعىنا ارەڭ دەگەندە بيلەت الادى. ورىن سوڭعى جاقتان تيەدى. وعان دا «ءتاۋبا» دەسەدى. قىرسىق شالعاندا الماتى مەن بىشكەكتە بوران سوعىپ تۇرعان كورىنەدى. اۋەجاي ۇشاقتى قابىلدامايدى.
ۇشاق الماتى مەن بىشكەكتىڭ اسپانىن اينالىپ ءبىراز ۇشىپ جۇرەدى. كەرى قايتۋعا جانارماي جەتپەي مە، ايتەۋىر ۇشاق كومانديرى الماتىعا قونۋعا بەل بايلايدى. «سابىر ساقتاڭىزدار! مەن تاجىريبەلى ۇشقىشپىن. قازىر الماتىعا قونامىز!» دەپ ەسكەرتەدى دە، ۇشاق تومەندەي باستايدى. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ۇشاق جەرگە قۇلايدى. «ەسىمدى جيسام، ۇشاق بەل ورتاسىنان ءبولىنىپ كەتىپتى. ايدالادا جاتىرمىز. بوراتىپ، قارلى جاڭبىر جاۋىپ تۇر. سالدەن كەيىن ۇشاقتىڭ الدىڭعى بولىگى جارىلىپ، ورتەنە باستادى. اللا ساقتاپ، ءبىز ۇشەۋىمىز دە ءتىرى قالدىق. امان قالعانداردى ارنايى كولىكتەرمەن الماتىنىڭ اۋرۋحاناسىنا جەتكىزدى. مەن اۋرۋحانادا ەكى ايداي جاتىپ ەلگە ورالدىم» دەپ وتىراتىن. مەن ەس بىلگەندە قۇرداستارى اكەمدى «كوسموناۆت» دەيتىن. ونىڭ ءمانىن كەيىن ءبىلدىم.
وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى سۇلتان ەردەنباي ۇلى ومىرلىك جارى كاكەن جالەل قىزى ەكەۋى 3 ۇل، 4 قىز ءوسىردى. ءبارى دە جوعارعى ءبىلىمدى مامان. سول ۇلدار مەن قىزداردان 14 نەمەرە، 20 شوبەرە ءسۇيدى. ول 1996-جىلى ومىردەن وزدى. سوعىستان كەيىنگى جىلدارداعى ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەسكەرىپ، ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ ءوزى قول قويعان قولساعات سىيعا تارتتى.
بۇل كۇندە قاراۋىل اۋىلىنداعى ارداگەرلەرگە ارنالعان ساياباقتا اكەمىزدىڭ اتى گرانيت تاقتاعا جازىلىپ، ماڭگىگە ورىن العان.
اۆتور: كامشات ەردەنبايەۆا
«الاش ايناسى»
