ەگىز الەمنىڭ ەسىگى قايدا؟
كەلەشەككە، كەتكەن كۇنگە، الىسقا، جاقىنعا جانە ادام ساناسىنان تىس باسقا الەمگە ياعني ەرتەگىلەر ەلىنە تاسىمالدايتىن ءتۇرلى قۇرىلعىلاردىڭ دا جايىنان حاباردارمىز.
«جەل سوقپاسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» دەمەكشى، ادام سەنگىسىز بۇل وقيعالاردىڭ دا ءبىر ۇشىندا تۇنىپ جاتقان سىرى بار شىعار. ەندەشە، ادامدى ەكىنشى ولشەمگە سەكىرتەتىن جەر الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى نۇكتەلەرىنە توقتالىپ وتەيىك.
اينانىڭ ارعى جاعى
كۇندە قاراپ جۇرگەن قاراپايىم اينادان ءسىز وزىڭىزدەن وزگە ەشكىمدى كورە الماسىڭىز انىق. ءبىراق وزگە جاندار ءدال سول اينادان ءوزىنىڭ تاعدىرىمەن تالاسقان ەكىنشى الەمدى تانيدى. ولاردىڭ پايىمىنشا، قارسى الدىڭدا تۇرعان اينەكتىڭ ارعى بەتىندە ەكىنشى ەگىز الەم بار. ياعني اينا ءبىزدىڭ تاعدىرىمىزدى قوس الەممەن قيىستىراتىن كوپىردىڭ ءرولىن اتقارادى. بۇل پايىمدى سەرگەك ويلايتىن جانداردىڭ جوققا شىعارارى ءسوزسىز. ءبىراق سيقىر مەن ماگيانىڭ ءتۇر- ءتۇرى وسى جىلتىر اينەكتىڭ كومەگىمەن ىسكە اساتىنىن ەسكەرسەك، اينا جايلى ايتىلعان قيسىنسىز اڭگىمەلەردىڭ راستىعىنا سەنگەندەي بولاسىڭ. اينانىڭ سيقىرىنا سەنگەن عالىمدار دا بولعان ەكەن. مىسالى، عىلىمدا «كوزىريەۆ ايناسى» اتالىپ كەتكەن قۇرىلعى بار. جىلتىر الليۋمينيدەن جاسالعان بۇل اينانىڭ ادامدى ءتۇرلى ويعا شومدىراتىن، ءتىپتى كەيدە وزگە الەمگە ساپار شەكتىرەتىن قاسيەتى بولعان- مىس. عالىم ن. كوزىريەۆتىڭ ويلاپ تاپقان بۇل قۇرىلعىسىن ءوز سىنىنان وتكىزگەن ادامدار سىناق بارىسىندا بالا كۇنىنىڭ سۋرەتتەرىن جانە وزگە دە ەلەستەردى كورگەنىن ايتقان. كىم بىلەدى، ءتىلىن تاپسا اينا دا ادامنىڭ، الەمنىڭ تالاي سىرىن اقتاراتىن شىعار.. .
قوس كەڭىستىككە قاتىستى ءتۇرلى بولجامدار ايتىلادى. ءتىپتى بۇل بولجامعا گوگولدىڭ «سيقىرلى مەكەن» اتتى پوۆەسىن وقىعان جان شىن سەنۋى مۇمكىن. اتالمىش ەڭبەكتە ادامدى ەكىنشى كەڭىستىككە لاقتىراتىن سيقىرلى جەر جايلى ايتىلادى. ءيا، مۇنداي سيقىرلى كوپىرلەر جەر جاھاننىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە بولۋى مۇمكىن.
راس- وتىرىگى ناقتىلانباسا دا، مۇنداي كوپىرلەر عىلىمدا بىرنەشە تۇرگە بولىنەتىن كورىنەدى. بىلۋىمىزشە، ادامدى ايعا دا تاسىمالداپ جىبەرەتىن پورتالداردىڭ جۇمىس ىستەيتىن ۋاقىتى تۇراقتى ەمەس. ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى. ياعني، ەرتەگىلەر الەمىنە كىرەتىن ەسىك بىردە اشىق بولسا، بىردە قۇلىپتاۋلى بولادى. سونداي- اق ولار وڭدى- سولدى كوشە بەرەدى. ارلى- بەرلى كوشىپ جۇرەتىن «اتتانۋ نۇكتەلەرى» بىردە امەريكا قۇرلىعىنا كوشىپ بارسا، بىردە شالعايدا جاتقان گرەنلانديا مۇزدى ارالىنا قونىس «اۋدارۋى» مۇمكىن. كەيدە ءتىپتى قاراپايىم تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەن جاننىڭ ءدال تۇبەسىنەن ءتۇسىپ، تاعدىرىن تۇراقسىز ءومىردىڭ تۇرلاۋىنا سالىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ءيا، وسىنداي «اداسىپ جۇرگەن» نۇكتەلەر كەيدە ساۋ ادامنىڭ ساناسىن الداپ، بۇل الەمنىڭ تۋ سىرتىنا سىرعىتىپ جىبەرۋى عاجاپ ەمەس. ومىردە مۇنداي وقيعا دا بولعان.
1880 - جىلى تەننەسي شتاتىنىڭ تۇرعىنى دەۆيد لانگ ۇيىنە كەلە جاتقان جەرىنەن جوعالىپ كەتكەن. اياڭداي باسىپ ۇيىنە كەلە جاتقان جەرىندە عايىپتان تايىپ كۇيەۋىنىڭ ءىز- ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن ايەلى باسىندا تۇككە دە تۇسىنبەگەن. ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەگەن ول باستاپقىدا مۇنى جاي ەلەس دەپ ۇققان. ءبىراق.. . كۇيەۋى «سول كەتكەننەن مول كەتتى، ورالمادى» . قونىس اۋدارىپ جۇرەتىن قارا نۇكتە دەۆيدتى جولىنان اداستىرىپ، ءومىرىن تاس- تالقان ەتتى. ءبىراز جىل وتكەن سوڭ وتاعاسى جوعالعان جەردە ديامەترى 5 مەترگە جەتەتىن دوڭگەلەنگەن قارا نۇكتە پايدا بولعان. كوپ ۇزاماي، دەۆيدتەن حات كەلگەن. ول ءوزىنىڭ امان- ساۋلىعىن ايتىپ، بۇل الەمنەن تىس كەڭىستىكتە تىرشىلىك ەتىپ جاتقانىن جازعان. ءيا، بۇل شىندىقتان گورى اڭىزعا كوبىرەك ۇقسايدى.
ال 1994 - جىلى نورۆەگيالىق كەمە اتلانت مۇحيتىنان ەمىزۋلى نارەستەنى تاۋىپ العان. ءبىر قىزىعى، نارەستەنى سۋعا باتىرماي جانىن ساقتاپ قالعان قۇتقارۋ دوڭگەلەكشەسى تيتانيككە تيەسىلى بولىپ شىقتى. بۇل نارەستە 1912 - جىلى قايعىلى جاعدايدا سۋعا كەتكەن تيتانيكتەن امان قالعان بالا بولۋى مۇمكىن عوي. قونىس اۋدارىپ، كوشىپ جۇرگەن ۋاقىت ءيىرىمى وسى بالاعا كەز بولىپ، ونى بولاشاققا اۋىستىرىپ جىبەرگەن. 1953 - جىلى مەحيكودا دا ءدال وسىنداي جاعداي قايتالانعان. فيليپپين ارالىندا ازاماتتىق بورىشىن اتقارىپ جۇرگەن جاۋىنگەر ويدا- جوقتا مەحيكودان ءبىراق شىققان. بۇل ەلگە قالاي تاپ بولعانىن جاۋىنگەردىڭ ءوزى دە تۇسىنە الماعان. ءيا، الەمدە وسىنداي قىزىقتار بولىپ تۇرادى. وسىدان سوڭ ايتىلعان جايتقا سەنەرىڭدى دە، سەنبەسىڭدى بىلمەيسىڭ.
BNews.kz
