قىران تاعدىرى نەمەسە بۇگىن قازاقتىڭ دارا تۋعان تالانتتى ۇلى مۇحتار شاحانوۆتىڭ تۋعان كۇنى
ك س ر و جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى (1969)، ك س ر و جازۋشىلار وداعىنىڭ پلەنۋم مۇشەسى (1978)، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى (1996)، رەسپۋبليكاداعى تۇڭعىش قۇرىلعان ەكولوگيالىق قوزعالىس - ارال جانە بالقاش پروبلەمالارى جونىندەگى قوعامدىق كوميتەتتىڭ ءتوراعاسى (1988)، 1986 - جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى اياسىندا قازاق حالقىنا «ۇلتشىل» دەپ كىنا تاققان ك و ك پ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ قاۋلىسىنا قارسى جانە سول جەلتوقسان كەزىندەگى شىندىقتى قالىپتاستىرۋ جونىندە تۇڭعىش رەت قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ پلەنۋمىندا (1988)، ك س ر و حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ I-سەزىندە (كرەمل، 1989) باتىل مىنەز كورسەتتى.
ك س ر و بيلىگى بۇعان قۇلاق اسپاعان سوڭ بەلگىلى عالىم، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ا. ساحاروۆتىڭ، كەيىننەن رەسەيدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولعان ب. ەلتسيننىڭ قولداۋىمەن بۇل پروبلەمانى ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا ەكىنشى رەت قايتا كوتەرىپ، ك س ر و پرەزيدەنتى م. گورباچيەۆتى جەلتوقسان وقيعاسىن زەرتتەۋ جانە وعان تۇبەگەيلى باعا بەرۋ جونىندە جاڭا كوميسسيا قۇرۋعا ماجبۇرلەدى. بۇل كوميسسيا ك س ر و بيلىگى ءجۇرىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە-اق ك و ك پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسىنا وداقتا ءبىرىنشى بوپ ساياسي ايىپ تاقتى...
م. شاحانوۆ 1926 - جىلى يسلام ءدىنىنىڭ قالدىعى دەگەن جەلەۋمەن كەڭەستەر وداعىنىڭ توتاليتارلىق جۇيەسى تويلاۋعا تىيىم سالعان «ناۋرىز» مەرەكەسىنىڭ 62 جىلدان سوڭ قايتا سالتانات قۇرۋىنا مۇرىندىق بولدى (1988 ج. ). 1989 - جىلى 22 - قاراشادا قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسى ورىس جانە قازاق تىلدەرىنە بىردەي مەملەكەتتىك دارەجە بەرگەن زاڭدى قابىلداپ، ءتىپتى وعان دۇركىرەتە قول سوعىپ قويعاندا، ەكىنشى رەت قايتا شىعىپ سويلەپ، دەپۋتاتتاردى قازاق ءتىلىن جەكە مەملەكەتتىك ءتىل جاساۋعا ۇندەدى جانە قابىلدانعان زاڭنىڭ ۇلكەن زاردابى بولاتىنىن ەسكەرتتى.
م. شاحانوۆ ۇسىنىسى پرەزيدەنتتىڭ قولداۋىمەن داۋىسقا قايتا سالىنىپ قازاق ءتىلى جەكەدارا مەملەكەتتىك مارتەبە يەلەندى. اقىن سوڭعى جىلدارى «ءۇش تۇعىرلى تىلگە» دە، تىكەلەي قازاق حالقىن جانە رەسپۋبليكاداعى از ۇلتتاردى تىكەلەي جويۋعا الىپ باراتىن، باستاۋىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الاتىن «قازاقستاندىق ۇلتقا» دا باتىل قارسىلىق تانىتىپ كەلەدى.
م. شاحانوۆ 1989-91 - جىلدار ارالىعىندا ك س ر و حالىق دەپۋتاتى، ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، 1990-93 - جىلدارى - رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ، 2004-2007 - جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.
م. شاحانوۆتىڭ «وركەنيەتتىڭ اداسۋى»، «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى» (شىڭعىس حاننىڭ پەندەلىك قۇپياسى) اتتى روماندارى يۋنەسكو شەڭبەرىندە قارالىپ، الەمدىك دەڭگەيدە قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىردى. ونىڭ شىعارمالارى دۇنيەجۇزىنىڭ 50 دەن استام تىلدەرىنە اۋدارىلدى.
اقىن ءوز ەلىنىڭ مەملەكەتتىك دارەجەدەگى سىيلىقتارىنان، «حالىق قاھارمانى» اتاعىنان، وردەن، مەدالدارىنان جۇيەلى تۇردە باس تارتتى.
ول ونى بىلاي تۇسىندىرەدى: «وتان ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن انامىز. اركىم ءوز اناسىنا ەتكەن قىزمەتى ءۇشىن جىلۋ دامەتپەۋى كەرەك. وتان دا ءوزىنىڭ دارالانعان پەرزەنتتەرىن ماراپاتتاپ وتىرۋى شارت. ءبىراق ول وتە ادىلەتتى تۇردە شەشىم تابۋى ءتيىس. قازىر ەلىمىزدە كەز-كەلگەن زاڭداستىرىلعان نەمەسە زاڭداستىرىلماعان ۇرىلاردىڭ ەڭ كەمى ەكى وردەن، ءۇش مەدالى بار. سولاردىڭ قاتارىندا بولعىم كەلمەيدى. ال شەت مەملەكەتتەر ۇسىنعان سىيلىقتاردى الاتىن سەبەبىم، ەل پەرزەنتىنە كورسەتىلگەن، ەسەپكە قۇرىلماعان رياسىز قۇرمەت ءسال دە بولسا رەسپۋبليكامىزدىڭ رۋحاني مارتەبەسىن وسىرەدى».
مۇحتار شاحانوۆ - «قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق اقىنى»، جيىرمادان استام شەت ەلدىك اكادەميالاردىڭ، ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ قۇرمەتتى دوكتورى، پروفەسسورى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قورشاعان ورتا باعدارلاماسى سىيلىعىنىڭ، قازاقستان جانە بۇكىل وداقتىق لەنين كومسومولى سىيلىقتارىنىڭ، تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرىك دۇنيەسىنە قىزمەتى ءۇشىن» حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ، قىرعىز رەسپۋبليكاسى حالىقارالىق «رۋحانيات»، تۇرىك دۇنيەسى جازۋشىلار بىرلەستىگىنىڭ «شاحريار»، يۋنەسكو-نىڭ «بوورۋكەر» كلۋبى سىيلىقتارىنىڭ، تۇركيا، ءازىربايجان، سولتۇستىك كيپر مەملەكەتتەرى تاعايىنداعان «تۇرىك الەمىنە سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» اتاعىنىڭ يەگەرى. 2002 -جىلى م. شاحانوۆقا «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى» اتتى شىعارماسى ءۇشىن كاليفورنيا عىلىم، يندۋستريا، ءبىلىم جانە ونەر اكادەمياسىنىڭ ا. ەينشتەين اتىنداعى التىن مەدالى مەن تۇركيانىڭ گەبزە قالاسىندا «تۇركى تىلدەس حالىقتار اراسىنداعى ەڭ ۇزدىك الەم اقىنى» اتاعى بەرىلدى.
«نوبەل» سىيلىعىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي تامبوۆ قالاسىندا وتكەن «نوبەل» سىيلىعى لاۋرەاتتارى مەن نوبەلشىلەردىڭ حالىقارالىق كونگرەسىندە «نوبەل» اقپارات ورتالىعى، «نوبەل» قورى، رەسەي جاراتىلىس عىلىمدارى اكادەمياسى بىرلەسىپ بەكىتكەن «نوبەلدىڭ التىن مەدالىمەن» ماراپاتتالدى.
ءامىر تەمىردىڭ سوڭعى وسيەتى
كۇش پەن اقىل كىمدە مىقتى - سونىڭ داڭقى ەڭ ۇستەم.
قيىپ ءوتىپ وزەن-كولدەن،
قيا-شىڭنان،
ەڭىستەن.
سىرنايلاتىپ،
كەرنەيلەتىپ ءامىر-تەمىر اسكەرى
ءمارمار قالا سامارقاندقا ورالدى زور جەڭىسپەن.
كەشكە تامان تۇس-تۇسىنان سانسىز جارىق سامساعان،
كوك سارايدىڭ اياسىندا شاتتىق قوستى قانشا ادام.
اققۋ مويىن اسەم اندەر قالىقتادى توبەدە
تەمىردىڭ بۇل جەڭىسى ەدى كوپتەن كۇتىپ، اڭساعان.
وي-سەزىمدى اينالدىرىپ ءىنجۋ-تىزبەك القاعا،
قوجا حافيز شابىتتانىپ جىر وقىدى ورتادا.
ءامىر-تەمىر قاناتتانا،
جىرعا بالقىپ،
شوقتانىپ،
ارايلانعان جانارىندا شوقتاي قىزۋ وت جانىپ:
- نەتكەن اسقاق سۇلۋلىق بۇل،
نەتكەن جومارت سەزىم! - دەپ،
قايتا-قايتا باسىن يزەپ، قولىن سوقتى شاتتانىپ.
كەنەت بىرەۋ العا شىعىپ بۇردى وزىنە جيىندى،
حانعا قاراپ قالباڭ قاعىپ، بىرنەشە رەت ءيىلدى:
- و، كەمەڭگەر قاسيەتتىم، ۇلىلاردىڭ ۇلىسى،
داڭقىمىزدىڭ كوشباسشىسى، قۇدىرەتى، تىنىسى،
ءسىزسىز كۇللى ازيانىڭ بىتپەك ەمەس ءبىر ءىسى،
سىزدەن اسقان دانىشپان جوق،
ەگەر بىرەۋ بار دەسە،
ونىڭ ءوزى - سىزدەگى ۇلى پاراساتتىڭ ءىنىسى.
ءتىپتى الەمدە سىزبەن قاتار قويا المايمىز ەشكىمدى!
- دۇرىس!
- شىن ءسوز!
- حان جاساسىن! - دەگەن قوشتاۋ ەستىلدى.
- قاي كەزدە دە سوم التىننىڭ قادىرى جوق قولداعى، -
دەپ الگى ادام اڭگىمەسىن ءارى قاراي جالعادى، -
شىن ونەردىڭ ءمانىن بىلەر،
ءسوزدىڭ ءسانىن، ءدامىن بىلەر،
تالعامىڭىز تاعى مەنى تاڭ قالدىردى، الىبىم،
ءسىزدى بارلاپ ولەڭ ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن تانىدىم.
ونەگەڭىز عاسىرلاردان عاسىرلارعا كوشەدى،
وزىڭىزدەي كوسەمى بار ەلدىڭ باعى بەس ەلى!
- توقتا!
دوعار!
ساراپتالىق،
سەن بە، مەن بە جەتەسىز؟
سوزبەن ارباپ، ماقتاۋ جولىن مەڭگەرىپسىڭ قاتەسىز.
ءبىر كۇشەيسە، وتكەل بەرمەس توعىشارلىق ىندەتى.
ءار ادامنىڭ تىرلىكتەگى زور زاماني مىندەتى -
ساف ونەردى ارداق تۇتۋ جانە تەرەڭ ءتۇسىنۋ.
جان بايلىعىن ەسەپكە الماۋ - بوسقا كوكىپ، ءىسىنۋ،
حالقىمىزدىڭ ۇلى رۋحىن، بەدەل-پارقىن ءتۇسىرۋ.
تەك قارىنعا بيلىك بەرسەك مىنا عالام نە بولماق؟
وندا ىزگىلىك وزەندەرى اقپاي قالار تابانداپ.
قاشىر وزىپ،
تۇلپارلاردىڭ مەرەيى اقساپ،
شابانداپ،
قارعا بىتكەن قارقىلداسىپ، قىرانداردى جامانداپ،
بيىك پەنەن الاسانىڭ شەكاراسى جوعالماق.
تۇس-تۇسىنان ماقتاۋ سوزدەر قۇلاعانمەن كوشكىن بوپ،
ءالى كۇنگە جاعىمپازىن جازالاعان ەشكىم جوق.
ديىرمەنىڭ اينالعان سوڭ جالعاندىقتىڭ جەلىمەن،
باسقا ارناعا تۇسىرۋگە مىندەتتىمىن سەنى مەن...
ءسال ويلانىپ:
- كىمسىڭ ءوزىڭ، ماقساتىڭ نە؟ - دەدى حان.
- ءارقاشاندا ورىن اشقان سىزگە جۇرەك تورىنەن
قوراساننىڭ حاكىمىمىن... قۇتتىقتاۋعا كەلىپ ەم...
- جالعان حاكىم، جالعان تاۋدىڭ داڭقى جەرمەن تەڭەسسىن.
بار، قايتا بەر!
قوراسانعا ەندى حاكىم ەمەسسىڭ!
- ۇلاعاتتى ۇلى حانىم، كۇن كەلبەتتىم، كەڭىسىم،
مۇنىڭىز تىم اۋىر جازا بولماس پا ەكەن مەن ءۇشىن.
شەتكە قاعۋ - وزىڭىزگە شىن بەرىلگەن حاكىمدى
تارىلتپاي ما سىزدەگى ۇلى جومارتتىقتىڭ ءورىسىن؟
- مىنە، مىنە، سىن ساعاتتا ساناڭ قالاي بۇلتىڭدار،
قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىن دە الداپ كەتەر تۇرقىڭ بار.
جانارىمدى تۇزداي ەتىپ،
وتپەي جۇرگەن قىزداي ەتىپ،
كوزسىز ماقتاپ، بەدەلىمدى اسىردىڭ-اۋ تاۋدان دا.
سەن جانىمنان تابىلار ما ەڭ باستان باعىم اۋعاندا؟
ونداي شاقتا جالت بۇرىلىپ كەتەرىڭە داۋ بار ما!
ماداق سوزدەر توبەسىنەن قارشا بوراپ جاۋعاندا،
ەلىكپەيتىن باسشىنىڭ تىم از بولارىن بىلەسىڭ،
سوندىقتان سەن قاتەرلىسىڭ جاسىرىنعان جاۋدان دا.
بيلىك دەگەن - قالىڭ ەلدىڭ كوز قادايتىن الاڭى.
مەنى ءجيى، ءجونسىز ماقتاۋ سالتقا اينالىپ بارادى.
كەيبىر قۋلار شەكتەن شىعىپ ءتىپتى تەڭەۋ تاپپاۋدا.
جالعان جىرشى، جالعان اقىن،
جەلپي كەلىپ جەل قاناتىن،
بۇدان بىلاي ەرىك بەرسە ادىلەتسىز ماقتاۋعا،
سول ساتىندە-اق بۇيىرامىن قاتال، اۋىر جازاعا!
ادىلەتتى جازا باردا عادىلەتتى ەل ازا ما؟
تارازىلار ۋاقىت كەيىن، كىم بوركەمىك، كىم مىقتى،
تەك ءادىل سىن - ەل تىرەگى،
جالعان ماقتاۋ ولتىرەدى،
ءامىرشىنىڭ ساناسىنان سىعالاعان شىندىقتى.
ال بۇل جۇرتقا اكەلەدى قانشا قايعى-قاسىرەت.
قۇنسىز ەتىپ مەرەي كوگىن،
جاعىمپازدىڭ كوبەيگەنىن،
ۇعۋ كەرەك تۋار جاڭا قاسىرەتتىڭ باسى دەپ.
مىڭ نامىسسىز جاعىمپازدان قۇلدىق ۇران قۇلاعان،
ارتىق ماعان قاسقايىپ كەپ شىندىقتى ايتقان ءبىر ادام.
ەندى شىندىق مەنىڭ مىنا بيلىك قۇرعان ولكەمدە
ىزگىلىكپەن جۇپتاسادى،
نىق باسادى ەرتەڭگە، -
دەپ ءامىرشى جىگەر جۇزگەن جانارىندا باق جانىپ،
جانعان باقپەن شىعىپ كەتتى قالىڭ جۇرتتى قاق جارىپ.
سودان بەرى قانشا جاپتى سوناۋ تاۋدىڭ باسىن قار،
سان گۇلدەنىپ، سان قۋارىپ،
ءامىر-تەمىر داڭقىن الىپ،
جۇمىر جەردىڭ كەۋدەسىنەن ۇشتى دۇلەي عاسىرلار.
...باس قولباسشى سامارحاننىڭ باس كوشەسى بويىندا
ەسكەرتكىش بوپ بيىكتەپ تۇر، بەرىلگەندەي پايىمعا،
بەرىلگەندەي ۋايىمعا،
عاسىرىندا ەسەپسىز كوپ قان توككەنى جايىندا،
ءبىراق ۇلى ءبىر مىنەزدى سالت ەتكەنى جايىندا...
ءنان بايتەرەك الدەنە دەپ سىبىرلايدى قايىڭعا...
حاننىڭ سوڭعى وسيەتى،
سوزگە اينالعان قاسيەتى،
التى ءجۇز جىل وتكەننەن سوڭ، كانە، كىمنىڭ ويىندا؟
ءبىر جاس جىگىت مىنبەدە تۇر (سىرت كوزگە تىم اقىلدى)،
قوساتىنداي كوڭىلمەنەن الىس پەنەن جاقىندى.
قالباقتادى، جالباقتادى،
ارىستان عىپ ارداقتادى،
دانىشپان عىپ سالماقتادى،
ەسكەرتكىشتى ورناتۋعا بۇيرىق بەرگەن حاكىمدى.
...سالدەن كەيىن حاكىم ونى ءوز قاسىنا شاقىردى...
ناق سول تۇستا وڭ قاناتتان،
پاراساتى سامعاپ اققان،
وزەگىنەن گۇل كوكتەگەن،
تەمىر اسا قۇرمەتتەگەن،
قوجا حافيز ولەڭدەرى جاڭعىرىعا وقىلدى...
............................................................................
وي سالار دەپ سەنىپ ەدىم تالاي جاڭا كەسكىنگە،
ۇلى جىرعا ءبىراق نازار اۋدارمادى ەشكىم دە...
قىران تاعدىرى
باياعىدا،
بابامىزدىڭ باباسىنىڭ باباسى
جۇرگەن كەزدە سۇيەنبەي تاياعىنا
كوڭىلىنە پاكتىكتەن وسىرگەن گۇل،
جومارت ءارى مەيىربان جەسىر كەمپىر
ۇستاپ اپتى اۋلاسىنا كەلىپ قونعان بۇركىتتى.
(ودان مۇنداي باتىلدىقتى كىم كۇتتى؟)
ال بۇركىتتىڭ كورىپ يمەك تۇمسىعىن
كەمپىر قاتتى ۇركىپتى.
ونى وزىنشە "مايىسقان" دەپ ويلاپتى،
سوزگە كەلمەي پىشاعىن تەز قايراپتى.
يمەك جەرىن كەسىپ، جونىپ، تەگىستەپ،
سورلى قۇسقا ءبىر جاقسىلىق جاساۋعا بەل بايلاپتى.
گۇجىم اسپان الەمىنە ايباتتى،
قايراتىنا تامساندىرعان ايماقتى،
قايسار قىران تاعدىرى،
اقىلسىزداۋ، ءبىراق ادال كەمپىردىڭ،
پىشاعىندا ويناپتى.
كەمپىر بايعۇس سىرتقا جايىپ شىن سىرىن،
"باسى قايتتى، - دەپ قۋاندى، - ءقاۋىپتىڭ".
جونا- جونا يمەك بۇركىت تۇمسىعىن
تۇمسىعىنا ۇقساتىپتى ول تاۋىقتىڭ.
ەندى بىردە بۇركىتتىڭ
وتكىر، ۇزىن تىرناقتارىن اڭعارىپ،
باسىن شايقاپ تۇرىپ قاپتى تاڭدانىپ:
- مۇشكىل ەكەن،
مۇشكىل ەكەن بۇل ءحالىڭ،
سورلى قۇسىم، ەگەر دە مەن جولىقپاسام باعىڭا،
جەتىپسىڭ-اۋ جۇدەپ ولەر شاعىڭا، -
دەپ وتاپ اپ تاستادى بار تىرناعىن.
پاتشا جۇرتقا جار سالدى:
- تالماس قانات،
الماس قىلىش يىقتى،
ماعان ىلعي اڭساتاتىن بيىكتى،
ءتىپتى جالعىز ءىنىم ولگەن كەزدە دە
ۇمىتتىرعان كەۋدەمدەگى كۇيىكتى،
بۇركىتىمدى جوعالتتىم ەڭ سۇيىكتى.
قىران ەدى ول باستان باعى ۇشپاعان،
مەنمىن دەگەن ارلاندى،
مەنمىن دەگەن كيىكتى،
تىرناعى مەن تۇمسىعىندا ۇستاعان.
قايىرىمدىلىق ەرلىككە ءتان ءاماندا،
بۇركىتىمدى تاۋىپ بەرگەن ادامعا
ات باسىنداي التىن سىيلاۋ
تۇك قيىندىق تۋعىزبايدى ماعان دا.
ويعا، قىرعا شابارماندار اعىلدى،
جۇرتتىڭ ءبارى بۇركىتتى ىزدەپ سابىلدى.
ءۇمىت وتى سان تاراپتان جاعىلدى،
ءبىراق، بۇركىت قيىندىقسىز تابىلدى.
مازاسىزدىق بۇلتى سونداي سەرپىلدى،
الاس-كۇلەس شاتتىق كۇيى شەرتىلدى.
شادىمان جۇرت حان كوتەرە ماداقتاپ،
پاتشا الدىنا الىپ كەلدى كەمپىردى.
پاتشا لەزدە قۇسىن تانىپ، تۇنەرىپ
ءۇنسىز قالدى ءزىلمان ويعا تىرەلىپ.
كوڭلىندەگى اپاس-قاپاس تاسقىندى،
ايعاقكەرلەپ جانارىنا جاس تۇندى.
ەندى ءبىر ءسات ويمەن شولىپ قيىردى،
قاباعىن تاس جيىردى.
نوكەرىن تەز شاقىردى دا بۇركىتتى،
ولتىرۋگە بۇيىردى.
- تاعدىرىڭدى قاسىرەتكە بايلانعان،
اپ شىعا المان، بۇل تۇيىقتان، قايراننان.
حوش بول، قۇسىم، - دەدى پاتشا قىرانعا، -
ولگەن جاقسى قاسيەتىن جويعاننان.
سونان كەيىن:
- ءيا، كەمپىرىم، امان با؟ !
دەپ جادىراپ شىعا كەلدى ول تاباندا، -
سەندەي جومارت ادامدار،
اۋادان دا قاجەت ءبىزدىڭ قوعامعا.
ۇستەم سودان مەرەيىڭ دە، باعاڭ دا.
شاپاعاتىڭ ءتيدى، مىنە، ماعان دا.
اتتەڭ، اتتەڭ... وسى دارقان پەيلىڭە
اقىلىڭنىڭ ساي كەلمەۋى جامان دا.
تۇعىرىڭدا تۇرا المايسىڭ تاعات قىپ،
ءسويتىپ تاعى جاسايسىڭ- اۋ اعاتتىق.
نارەستەنىڭ قولىنداعى قانجارداي -
اقىلسىزدىڭ قولىنداعى جومارتتىق.
جانىڭ ادال.
ادال سودان اسىڭ دا.
ات باسىنداي التىنىڭدى ال،
توسىلما!
ءبىراق مىنا التىن العان قولىڭدى،
امال قانشا، قالدىراسىڭ وسىندا.
تەك ءوزىڭدى ساناي كورمە عارىپقا،
قاتال جازا قولداندى دەپ قامىقپا.
ويتكەنى سەن قارسى شاپقان جاۋدان دا
ءقاۋىپتىسىڭ حالىققا.
قالىڭ قاۋىم سەنەن وڭعاق كۇي كورسە،
ساعان قاراپ جومارتتىقتان جيرەنسە،
نە بولماقشى؟
ال مىنا التىن ءوزىڭدى
اسىراسىن ارقاڭ جەرگە تيگەنشە!
قاتال پاتشا دەگەنىنەن قايتقان با؟ !
ءسويتىپ قولىن كەسكەن ەكەن كەمپىردىڭ...
انام ماعان وسى اڭىزدى ايتقاندا
كوز الدىمدا سەن تۇردىڭ.
دارىنىڭ دا، داڭقىڭ دا بار جاڭعىرعىن،
اق تىلەكتەر اراي شاشسا گۇلدەيسىڭ.
ءبىراق ەرتەڭ نە كۇتەدى الدىڭنان،
بىلمەيسىڭ-اۋ،
ونى مۇلدەم بىلمەيسىڭ.
تۇتاستىرىپ باق پەن سوردىڭ اراسىن
سيقىرلايدى اتار تاڭنىڭ نازدى ءۇنى.
بۇگىن كىممەن،
ەرتەڭ كىممەن بولاسىڭ؟
تىم كۇردەلى بۇل سۇراقتىڭ مازمۇنى.
زامان ەگەر اياماسا بار نۇرىن،
مانساپ سەنى قۇلاتا الماس تورىنا.
جاتسام- تۇرسام تىلەمەيمىن تەك،
تاعدىرىڭ،
تۇسپەسىن دەپ اۋمەسەردىڭ قولىنا.
ەگىن جۇرتقا باعالى تەك دانىمەن،
ءدان سالارلىق ويلارىڭدى سۇرىپتا.
دوس كوڭىلىن ۇسىنعاننىڭ بارىنەن
دوستىق شىعا بەرمەيتىنىن ۇمىتپا...
قالداياقوۆ وزەنى
بار قازاقتى تامساندىرعان،
تاڭنان-تاڭعا ءان سالدىرعان،
ءوزىن انمەن قارسى الدىرعان ءشامشى ەدىڭ.
زورسىعاننىڭ كوبىسى قۇرى سۇلدە،
ەشكىم كوزى تىرىسىندە
ءان كوگىنەن ءدال وزىندەي تابا العان جوق نار سەنىم،
قانداي عاجاپ كەرەمەتىڭ بار سەنىڭ.
ۇلىلىققا ەلىكتەگىش وتسىز، ءنارسىز كوزدەر كوپ،
بىرەۋلەر ءجۇر ساۋساعىنىڭ كومەگىمەن سازگەر بوپ،
ال سەن ۇلى جۇرەگىڭمەن،
پەيىلىڭمەن، تىلەگىڭمەن،
كۇللى تامىر تىرەگىڭمەن،
دارىن ەدىڭ الدىنا جان سالماعان،
ۇلت سەزىمىن ارقالاۋدان تالماعان.
وتىراردىڭ ەڭكەيمەگەن رۋحىن
ءار قازاققا ءان ارقىلى جالعاعان.
بالكىم، سودان ماڭدايىڭنىڭ قاسىرەتى تىم قالىڭ،
پەندەلىك پەن كەندەلىكتى كوپ كورسەڭ دە سىنبادىڭ.
زامانىڭدا ۇشىرساڭ دا ءاننىڭ نەبىر سۇڭقارىن
ءتىپتى سازگەر قوعامىنا مۇشە بولماي كەتتىڭ- اۋ،
ەرلىك شىعار سونداي ساتتە ەڭكەيمەستەن تۇرعانىڭ.
وكپەلەمە قازاعىڭا، وكپەلەمە، ىڭكارىم.
جىگىتتىڭ ءبىر جارقىنى ەدىڭ،
ءداۋىردىڭ سوم التىنى ەدىڭ،
ەدىڭ جانە ارايى.
ءبىراق سەنەن الدەقايدا قىمباتقا
باعالاندى قالايى،
سولاي كوشكەن بۇل دالادان ۇلىلاردىڭ تالايى.
مىنا شاقتا، ىزگىلىكتىڭ تاۋى توزعان كەزەڭدە،
قىرانداردان قورازدار مەن تاۋىق وزعان كەزەندە،
حاس تۇلپاردى توپ جاباعى
قالىڭ شاڭعا جاۋىپ وزعان كەزەڭدە،
اينالدىڭ سەن ەندى ەشكىم بوگەي الماس وزەنگە.
ەندى ساعان وشپەس، ولمەس اتاق داڭقتىڭ كەزەگى،
كەلگەندىگىن دوسىڭ تۇگىل، قاستارىڭ دا سەزەدى.
كەش بولسا دا جادىراپ اق، ەركەلەپ اق ەلىڭە،
ۇلتىمىزدىڭ ۇلى وزەنى - قالداياقوۆ وزەنى.
ءتۇسىنىسۋ تەورەماسى
قارا بۇلتتاي قايعى جاپتى بولمەنى,
ادامزاتتىڭ العىر، ۇلى قىرانى -
ليەۆ تولستوي جاتىر ەدى ولگەلى.
ايەلى كەپ قولىن ءسۇيىپ، جىلادى:
"تەجەي الماي مىنەزىمنىڭ تاسىرىن،
وزىڭمەنەن ءوتتى جارتى عاسىرىم.
مەن بەيباقتى كەشىرە گور.
كۇنام كوپ...
كەشىرە گور,
كەشىرە گور، اسىلىم؟!"
وتكەن كۇنىن ويمەن شولىپ الىستان
ءۇنسىز، ىشتەي كۇبىرلەدى دانىشپان:
"ءجا، كەمپىرىم،
جاسىڭدى تىي،
جەتتى ەندى،
جىلاپ ەشكىم قايىرا الماس وتكەندى.
قاشتىم سەنەن...
ساعان جاقىن جۇرگەنشە،
ارتىق كوردىم جيحان كەزىپ كەتكەندى.
جالعىز سەنەن قاشتىم با ەكەن مەن ءبىراق...
رەسەيدەن بولىنبەستەي بولدىم-اق،
ءىز باستادىم كۇرتىك قاردى ومبىلاپ.
كۇللى الەمدى تامساندىرعان اقىلىم
سەنەن قولداۋ تاپپاعانى قورلىق-اق.
ءبىر شىندىق بار ەشكىمنىڭ جوق تالاسى -
ۇل-قىزىمنىڭ بولدىڭ عازيز اناسى.
قارتايعاندا تۇسىنىسپەي، اتتەڭ-اي،
جولىمىزدىڭ قىرسىققانىن قاراشى.
دەي المايمىن: "ماڭدايىمنىڭ سورىسىڭ...
قامقورىم بوپ سوزدىڭ قانشا قول ۇشىن.
ءبىراق مەنى تۇسىنبەدىڭ.
تۇسىنۋگە جانە دە
تىرىسپادىڭ...
كەشىرمەيمىن سول ءۇشىن،
كەشىرمەيمىن سول ءۇشىن...".
كۇللى ادامي پەندەلىكپەن الىسقان،
قىران ويى تۇراق تاپپاي عارىشتان.
ايەلىنە قاراپ تەرەڭ كۇرسىنە،
ماڭگىلىككە كوزىن جۇمدى دانىشپان.
قايدا،
قايدا
كوڭىل سىرىن كوزدەن ۇعار نازىكتىك؟
ءۇش ولشەم بار -
بيىكتىك پەن تەرەڭدىك، كەڭدىك (ياكي جازىقتىق).
بۇل ۇشەۋىن باعالاماۋ - كوزسىزدىك ءھام كەرەڭدىك.
ال تۇسىنبەۋ...
باقىتسىزدىق بولار ول،
ءيا، ادامدىق قاتىناستا جوق ءالى دە سارا جول.
وڭاي ەمەس،
وڭاي ەمەس بۇل ەگەس،
قاشان بولسىن بىرلىك جولى بۇرىستاۋ.
كەرەك دەسەڭ، تۇسىنبەستىك كىنا ەمەس،
قىلمىسپەن تەڭ - تۇسىنۋگە تىرىسپاۋ.
وھ، قانشاما بۇلاقتاردى جۇرت تۇسىنبەي سۋالتتى.
ءسويتىپ، قانشا بايتەرەكتى قۋارتتى.
وھ، قانشاما ۇلىلاردى جۇرت تۇسىنبەي ءولتىردى,
ءسويتىپ، مىنا تىرشىلىككە ۇلكەن زيان كەلتىردى.
برۋنونى وتقا جاققان،
گاليلەيدى سوتقا تارتقان،
ءبىرجان سالدىڭ ارقان بايلاپ قولىنا،
جىلان بولىپ ۇلىقبەكتىڭ يىرىلگەن جولىنا
تۇسىنبەستىك ەدى عوي.
سونىڭ ءبارى ادامزاتتىڭ سورىنا.
تۇسىنبەستىك از جايدى ما قاناتىن؟
مۇنان اسقان نالا بار ما،
ۇلى ابايدى ساباعان دا
تۇسىنبەستىك بولاتىن.
تالانتىنا تامساندىرعان تالايدى،
جازعان شاقتا اۋەزوۆ سول "ابايدى"،
"بۇل تۋىندى شىعا المايدى بەلەسكە"، -
دەپ قۇلشىنا قارسىلاسقان،
قياس ويعا قامشى قوسقان،
تاعى دا سول تۇسىنبەستىك ەمەس پە؟
ال، اۋەزوۆ جولسىزدىققا بۇل سىندى
ىزالانا قول سىلتەپ،
ىشتەي، ءۇنسىز كۇرسىندى:
"ءتۇسىنەتىن حالىق امان بولسىن"، - دەپ.
وتكەن - ءوتتى.
ءبىراق ءبارى ەسەپتە.
قانداي ازاپ،
قانداي ازاپ - ۇعىسپاۋ.
تۇسىنبەگەن كىنالى ەمەس دەسەك تە،
قىلمىسپەن تەڭ - تۇسىنۋگە تىرىسپاۋ.
تۇسىنبەستىك - سەكىلدى ءبىر كوك تۇمان،
سول كوك تۇمان تۋدىرادى كوپ كۇمان.
ءبىر جاس دارىن كوتەرىلسە مىنبەگە،
جۇرت تۇسىنبەي قالماسا ەكەن دەپ تۇرام!
دەرەككوز: qazaquni.kz
