بيزنەستىڭ «جانالعىشى» كىم؟

استانا. قازاقپارات - قازاقستان الەمدەگى ەڭ ءبىر كەشىرىمشىل مەملەكەتكە اينالىپ كەلەدى. جاقىندا ەلدەگى قىلمىستىق زاڭناما ىزگىلەندىرىلىپ، كوپتەگەن قىلمىسكەرلەردىڭ جازاسى جەڭىلدەدى، كەيبىرى ءتىپتى جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلدى.
None
None

سونداي-اق ەلىمىزدە مۇلىكتى زاڭداستىرۋ ناۋقانى جاريالانۋدا، ەل پارلامەنتى ءتيىستى زاڭدى ەندىگى ماقۇلدادى.

بۇعان قوسا، ۇكىمەت «سالىقتىق امنيستيا جۇرگىزۋ» جونىندەگى باستاماسىن ءمالىم ەتتى.

وعان سايكەس، بيزنەستىڭ ايىپپۇلدارى كەشىرىلەدى. ال كەشە وسىلاردان باسقا، تاعى بىرنەشە راقىمشىلىق ءتۇرىن تالقىلاۋ باستالدى.

وسى كۇنى ءماجىلىستىڭ ەكونوميكالىق رەفورما جانە ايماقتىق دامۋ كوميتەتى «شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋ جونىندەگى الداعى شارالار تۋرالى» جەكە جيىن وتكىزىپ، كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا بارلىق مۇددەلى تاراپتاردى تىڭدادى.

بيزنەس وكىلدەرى قالاۋلىلارعا مۇڭ-شاعىمدارىن ايتىپ جۇگىنىپتى. دەپۋتات تالعات ەرعاليەۆ سودان ءۇزىندى وقىپ بەردى: «جەرگىلىكتى اكىمدەر وزدەرىن كۇزەتپەن جان-جاقتان قورشاپ تاستاعان. ولاردىڭ كابينەتتەرىنە جايدان-جاي كىرۋ مۇمكىن ەمەس. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن قۇرىلعان كاسىپكەرلىك ءبولىمى دە سول «قورشاۋ» ىشىندە. سوندا سۇراق تۋادى: ولار كىمدەر ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى؟ ولار وسىلايشا كاسىپكەرلەردى قورعاي ما، الدە ولاردان قورعانا ما؟».

ت. ەرعاليەۆ وڭىرلىك دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارينگە قايىرىلدى: «مينيسترلىكتەرىڭىزدە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ كوميتەتى بار. ونىڭ بۇگىندە نەمەن اينالىسىپ جاتقانى تۇسىنىكسىز. وسى ۆەدومستۆو باسشىلىعى ەشقاشان وسى سالادا جۇمىس ىستەلمەگەن، وندا بيزنەستى قالاي دامىتا الادى؟ جۇمىس تاجىريبەسى جوق. وتاندىق كاسىپكەرلىكتى ورگە سۇيرەۋشى لوكوموتيۆكە اينالۋ ورنىنا، كوميتەت ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ جۇمىسىن قايتالايدى».

- جەرگىلىكتى اكىمدەر كۇزەتپەن كاسىپكەرلەردەن وقشاۋلانىپ العان دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى ايتۋعا بولمايدى، - دەپ كەلىسپەدى ۆيتسە-مينيستر.

- قازىر ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. ءبىز ولارداعى بارلىق كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەس بەرۋشى ورگاندار قۇرامىنا تالداۋ جۇرگىزدىك، ەندى ولاردىڭ كەم دەگەندە 50 پايىزعا بيزنەس وكىلدەرىنەن تۇرۋى قامتاماسىز ەتىلەدى. جاڭا مىندەت قويىلۋدا: كاسىپكەرلىكتى قولداۋدىڭ بارلىق قۇرالدارى ۇلتتىق كاسىپكەرلىك پالاتاسىنا بەرىلەدى.

وڭىرلىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلى ءوز كوميتەتىن دە قورعاشتاپ شىقتى: «كوميتەت نەبارى 20 ادامنان تۇراتىن شتاتىمەن بەلگىلى ءبىر جۇمىسىن اتقارۋدا. ولار «بيزنەستىڭ جول كارتاسى -  2020» باعدارلاماسىن وزەكتىلەندىرۋ، مەمقولداۋدىڭ وسال تۇستارىن تابۋ، ولاردى جويۋ، اۋىر قۇرالداردى جەڭىلدەرىمەن اۋىستىرۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىسادى. بۇعان قوسا، بيىلدان باستاپ كوميتەتكە تاعى ءبىر فۋنكتسيا جۇكتەلدى: ول كاسىپكەرلىكتى تەكسەرۋ وكىلەتتىكتەرىنە يە مەمورگاندارعا باقىلاۋ جۇرگىزەدى».

ەلباسى «قازاقستان -2050» ستراتەگياسىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسىن ەكى ەسەلەۋ تۋرالى مىندەت قويعان بولاتىن. بۇل وڭاي بولمايىن دەپ تۇر. وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى ورىنباسارىنىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنتتىڭ سول تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كاسىپكەرلىك ءجىو وسىمىنەن دە ارتىق قارقىنمەن دامۋى كەرەك!

«بىزدە 2008 - جىلى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى قازىرگىدەن دە جوعارى بولاتىن. قازىر بۇل كورسەتكىش 17,8 پايىزعا تەڭ، ول كەزىندە 20 پايىزدان دا اسقان. ءبىز تالداۋ جۇرگىزدىك: مەملەكەت باسشىسى بەلگىلەگەن مىندەت بويىنشا 2020 - جىلعا قاراي ونىڭ ۇلەسىن 25 پايىزعا، ال 2050 - جىلعا قاراي 50 پايىزعا جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەس شامامەن 7-10 پايىزداپ دامۋى قاجەت. ياعني ج ءى ءو-دەن دە ارتىق قارقىنمەن وسۋگە ءتيىس».

بۇل ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ «ارينە، ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز ءىسىن جاڭا باستاعان بيزنەستى وركەندەتۋ قاجەت، - دەدى س. جۇمانعارين. - بۇلارعا مەملەكەت باعدارلاما اياسىندا 3 ميلليون تەڭگە ميكروكرەديت پەن گرانت بەرەدى. ءبىز ونى 10 ميلليونعا دەيىن كوبەيتپەكپىز».

وسى ورايدا قالاۋلىلار ءوز ءىسىن جاڭا اشقاندارعا راقىمشىلىق جاساۋدى ۇسىندى. دەپۋتات ايگۇل سولوۆيەۆا «تۇبەگەيلى شارالار رەتىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى سالىقتان 10 جىلعا بوساتۋ» تۋرالى باستاما كوتەردى.

- شاعىن جانە ورتا بيزنەستى سالىقتان بوساتۋ ۇسىنىسى تالقىلاۋعا لايىق، - دەدى ءماجىلىس ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، «نۇر وتان» فراكسياسىنىڭ جەتەكشىسى داريعا نازاربايەۆا. - سوندا مەملەكەتتى دە قاپتاتىپ كوماندا ۇستاۋدان، قاپ-قاپ قاعاز تولتىرۋدان قۇتقارامىز. جاڭا كاسىپكەرلەردىڭ ەڭسە تۇزەۋىنە مۇمكىندىك بەرەيىك!

ءماجىلىستىڭ ەكونوميكالىق رەفورما جانە ايماقتىق دامۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سەيتسۇلتان ايىمبەتوۆ بۇدان دا ءارى بارىپ، بارلىق شاعىن بيزنەستى سالىقتان بوساتۋ كەرەكتىگىن ايتتى. سوندا ولارعا دامىپ، ءىرى بيزنەسكە اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرىلەدى. «ءبىز دەپۋتات زاعيپا باليەۆا ەكەۋىمىز «شاعىن قالالاردى قولداۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا باستاماشى بولىپ ەدىك. مەن سوندا سالىقشىلار الدىنا ماسەلە قويدىم: «شاعىن نە مونوقالادا كىمدە-كىم شاعىن جانە ورتا بيزنەسپەن اينالىسا باستاسا، ونى 5 جىلعا سالىقتان بوساتۋعا ءتيىسپىز». الايدا ولار قارسى شىقتى. ەگەر ءبىز وسىلاي جاساساق، نە جوعالتامىز؟» دەپ سۇرادى ول.

قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى ارداق تەڭگەبايەۆتىڭ مالىمەتىنشە، وتاندىق ورتا بيزنەس - 787 ميلليارد 380 ميلليون تەڭگە، ال شاعىن بيزنەس 672 ميلليارد 918 ميلليون تەڭگە سالىق تولەيدى. «مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە بۇكىل بيزنەستەن كەلىپ تۇسەتىن 3 تريلليون 400 ميلليارد تەڭگە ءتۇسىمنىڭ 33 پايىزى شاعىن جانە ورتا بيزنەستەن تۇسەدى، - دەدى ول. - سوندىقتان تولىق بوساتۋعا بارماس بۇرىن الدىمەن، جاقسىلاپ ويلانىپ العان ءجون».

دەگەنمەن، قارجى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى «ءوز ءىسىن جاڭا باستاۋشى بيزنەسمەندەردى» بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە سالىقتان ارىلتۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋعا بولاتىندىعىن ايتادى: «ءبىراق بۇل جەردە دە تۇيتكىلدەر جەتەدى. ويتكەنى وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ مەنتاليتەت سونداي -  ەرتەڭ بارلىق بيزنەسمەندەر «ءوز ءىسىن جاڭا اشقان شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە» اينالىپ شىعا كەلەدى. ولاردى اشكەرەلەۋ قيىن بولادى، ويتكەنى كريتەري بەلگىلەۋ، ءاربىر كاسىپورىننىڭ تاريحىن ءبىلىپ، ىندەتۋ قيىن. ناتيجەسىندە، بارلىعىنىڭ كومپانياسى تەك 3  جىل عانا جۇمىس ىستەيدى دە، سوسىن ونى «لاقتىرىپ» تاستاپ، جاڭا بيزنەس باستايدى. سولاي قايتالانا بەرەدى. ەگەر وسى ماسەلەنى ءبىز پىسىقتاي الساق، وندا جاسالۋى مۇمكىن».

«شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى جۇمىس ىستەمەيدى، ءبىراق ولار كاسىپكەرلىگىن جاۋىپ تاستاي دا المايدى. ەلىمىزدە 1,5 ميلليون كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى تىركەلگەن، ونىڭ 800 مىڭى عانا شىن مانىندە جۇمىس جاسايدى. مەندە وسىعان وراي ءبىر ۇسىنىس بار: وسى سالادا دا امنيستيا جۇرگىزەيىك تە، 10 جىلدان ارتىق ۋاقىت ارەكەت ەتپەيتىن كاسىپورىنداردىڭ جابىلۋىنا جول اشايىق! وسى ارقىلى بيزنەس-كليمات جاقسارادى» دەدى ت. ەرعاليەۆ.

- تاماشا ۇسىنىس! -  دەدى وڭىرلىك دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى س. جۇمانعارين. - ونى ۇلتتىق كاسىپكەرلىك پالاتاسىمەن تالقىلاۋ كەرەك. جالپى، بۇعان دەيىن مۇنداي امنيستيا جۇرگىزىلگەن، ونىڭ ناتيجەسىندە كوپتەگەن وسىنداي كاسىپورىن جابىلدى. ەگەر قازىر ونى ەكىنشى رەت جۇرگىزۋ ماسەلەسى قويىلىپ وتىرسا، كەلىڭىزدەر، تالداۋ جۇرگىزەيىك. ءبىز قارسى بولمايمىز. كەرىسىنشە، ول بازانى تازارتادى.

تالداۋ بارىسىندا جۇمىس جۇرگىزبەيتىن، ءبىراق جابىلماعان كاسىپورىننىڭ تاريحى زەردەلەنەدى، قارىزىنىڭ نە قىلمىسىنىڭ بار-جوقتىعى انىقتالادى.

جيىندى قورىتقان داريعا نازارباەۆا بيزنەستى وركەندەتۋ ءۇشىن ونى «قولدايتىن قۋاتتى قارجىلىق قۇرالدار قۇرۋدىڭ» ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. «بانك سەكتورى رەفورمالاۋدى تالاپ ەتەدى. كوممەرتسيالىق بانكتەر بەرەتىن كرەديتتەردىڭ ستاۆكاسى وتە جوعارى. ولاردى ءتىپتى «جانالعىش» دەپ اتاۋعا بولاتىنداي! ويتكەنى ەلىمىزدە 14-17 پايىزدىق رەنتابەلدىلىك دەڭگەيىن كورسەتەتىن بيزنەس ءتۇرى كەمدە-كەم. دەمەك، نەسيە پايىزى ءومىر شىندىعىنا سايكەس كەلمەيدى».

«ءبىز الدا كاسىپكەرلىككە قاتىستى جاڭا زاڭ جوباسىمەن پارلامەنتكە كەلەمىز، سوندا ونىڭ اينالاسىندا وتە قاتاڭ پىكىرتالاس جۇرەتىنگە ۇقسايدى. لوببيلەۋ دە كوپ بولادى دەپ ويلايمىن. ءبىز بۇگىن ايتىلعان ۇسىنىستار بويىنشا جوبانى پىسىقتايمىز» دەپ سەندىردى وڭىرلىك دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى س. جۇمانعارين.

اۆتور: ايحان ءشارىپ

«ايقىن»

سوڭعى جاڭالىقتار