مونتە-كارلو بايقاۋىندا باس جۇلدە العان جالعىز قازاق
العاش سەمەيدەگى مەكتەپ-ينتەرناتقا وقۋعا كەلگەن اۋىل بالاسى مەن ەلدى ساعىنىپ، ۇزاق ۋاقىت ەرتىس جاعاسىندا تۇنجىراپ وتىرعانىمدا، جىميىپ كۇلىپ، قاسىما جايعاساتىن اقسارى ءوڭدى قاعىلەز، ۇرپەك باس سارى بالا ءالى ەسىمدە.
ءاۋ باستاعى ارمانى سۋرەتشى بولۋ ەدى
ءبىز - ءبىر اۋىلدىڭ تۋماسى، ءبىر مەكتەپتىڭ تۇلەگىمىز. بالتابەك مەنەن ءبىر سىنىپ جوعارى وقىدى. تۇراتىن بولمەلەرىمىز دە ءبىر قاباتتا. دەمالىس كۇندەرى ينتەرنات وقۋشىلارىنا قالاداعى تۋىستارىنا بارىپ تۇرۋعا رۇقسات بەرىلەتىن.
مەنىڭ قالادا تۋىستارىم بولماعان سوڭ، بالتابەك سول جاعالاۋدا تۇراتىن ەگدەلەۋ اپاسىنىڭ ۇيىنە ءجيى ەرتىپ باراتىن. ءار كەلگەن سايىن اپامىزدىڭ بالتاشقا كىتاپ وقىتاتىن ادەتى بار ەدى.
ونىڭ بالا قيالى سونداي ۇشقىر، ارمانشىل ەدى. ادەبي كىتاپتاردى كوپ وقيتىن. بالتابەك 6-7-سىنىپتان باستاپ، كوزگە ءىلىنىپ، كورىكتەنىپ شىعا كەلدى. سيقىرلى مۋزىكا الەمىن دە تەز-اق مەڭگەرىپ، وبلىستان جۇلدە الدى. مەكتەپ ءىشى مەن قالاداعى مادەنيەت سارايلارىندا ول قاتىسپاعان ۇيىرمەسى بولمايتىن. نە نارسەنىڭ قىرى مەن سىرىن قالتارىس قالدىرماي، دوپ باساتىن ول اسقاق ارمانىن ارقالاپ، الماتىعا باردى. جولى بولمادى.
بالتابەكتى عۇمىر بويىنا توبەسىنە كوتەرىپ وتكەن ەڭ قادىرلىسى دە - وسى ءوزى شىر ەتىپ، دۇنيەگە كەلگەن، ۇشار باسىن اق قار، كوك مۇز كومكەرگەن تارباعاتاي تاۋلارى. سودان بولسا كەرەك، ول تۋعان اۋىلىنىڭ ونەرىنە اتسالىستى، ءبىر جىلدان سوڭ ۇلى ونەردەن وزەكتى ارناسىن تاپتى. اقىرى الماتىنىڭ ەسترادا-سيرك ستۋديياسىنا تۇستى. بالا كۇنىنەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ كاۋسارىنان قانىپ ىشكەن بالتاشتىڭ بولمىسىنداعى وزگەشەلىكتىڭ ءوز دەگەنىنە جەتكىزەتىنىنە ءوز باسىم ءشۇباسىز سەنەتىن ەدىم.
ءاۋ باستاعى ارمانى سۋرەتشى، بولماسا مۋزىكانت بولۋ ەدى عوي. ول كىمدى بولماسىن تاڭعالدىراتىن تىلسىم سيقىردىڭ سىرىن اشۋعا كىرىستى. قازاق ونەرىنىڭ وسى سالاسىنا العاشقى بولىپ تەر توگىپ، الەمدىك ارەنادا سيرك ونەرىن مويىنداتقان سۇلتانعالي شۇكىروۆ پەن سارا قابيعوجينانىڭ قاتارىنا قوسىلدى. جەتپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي، ستۋدەنت كەزىنىڭ وزىندە-اق الماتىنىڭ ۇلكەن ساحنالارىندا ونەر كورسەتە باستادى.
سول ۋاقىتتا قازاق تەلەۆيدەنيەسىندە تالانتتاردى تانىستىراتىن تاماشا ايدار بولاتىن. بىردە قازاق ادەبيەتىنىڭ سول جىلدارداعى جاس لەگى، قارا ءسوزدىڭ حاس شەبەرلەرى - ورالحان بوكەي مەن روللان سەيسەنبايەۆ اعالارى ونى ورتالارىنا الىپ: «وداقتان جۇلدە الىپ كەلگەن بالتابەك جۇماعۇلوۆ!» - دەپ تانىستىردى. بۇل ونەردە جۇرگەن ادام ءۇشىن شۇكىرشىلىك ەتەتىن جاعداي ەدى. ءسىرا، تالانتتىڭ تۇلپارلىعى تاي كەزىنەن اڭعارىلسا كەرەك. تاي كەزىنەن دەمەكشى، وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى جاڭا وقۋىن بىتىرگەن جاس دارىن قازاق سيركى مەن رەسپۋبليكانىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ەسترادا ۇجىمى - «گۇلدەردىڭ» قاتارىندا ءجۇردى. وسى جىلدار ىشىندە الەمنىڭ تالاي ساحناسىندا نەبىر شاشاسىنا شاڭ جۇقپاس تارلاندارمەن بىرگە ونەر كورسەتتى.
بالتابەك پەن رايسا بەس دۇركىن جەڭىمپاز اتانعان ەكەن
شىنى سول، ءوز باسىم بالتابەكتىڭ اسىپ-تاسىعانىن دا، جاسقانىپ-جاسىعانىن دا، ءسۇرىنىپ-شالىنعانىن دا، ءتىپتى، الدە بىرەۋلەردەي «بالاققا جابىسقان ءبيت» بولعانىن دا كورمەپپىن. تەك بيىكتەن كوردىم. قىرعىزدىڭ نيازالى اقىنى ايتقانداي: «جاقسى كىسىنىڭ كۇلىشۇندەي، سۇلۋ اتتىڭ جۇرۇشۇندەي»، ونى اركەز جەز مۇرتىنان جىميىپ تۇراتىن بەكزات قالپىندا كورەتىنمىن.
80-جىلداردىڭ بەل ورتاسى بولسا كەرەك، پاۆلوداردا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىم. ونىڭ گاسترولدىك ساپارمەن كەلگەنىن ەستىپ، سالەم بەرە باردىم. قاسىندا ورتا بويلى، التىنداي تولقىندانعان شاشى توگىلىپ، موينىنا تۇسكەن، ۇلبىرەي جىميىپ ءبىر ايەل تۇر ەكەن. باياعى اقجارقىن قالپى، يىلە سالەم بەرەتىن ادەتىنە باسىپ: «تانىس بولىڭىز، مۇرىن ەلىنىڭ كەلىنى» دەدى مارجانداي تىستەرىن اقسيتىپ. وزگە ۇلتتىڭ وكىلى. مەيلى، كىم بولسا دا، حاس تالانتتىڭ قاسىندا بولىپ، ساحنادا قوس اققۋداي قالقىعانىن كوردىم. سىڭارىن تاۋىپتى، قاتتى قۋاندىم. ولار اڭىزعا اينالعان قوس جۇپ بولىپ، سان الۋان سىرلى دۇنيەنى ساحناعا شىعاردى. ونەر ادامىنىڭ وي-قيالىنان تۋىندايتىن اسا كۇردەلى، ءبىر رەت كورگەن جاننىڭ كوز الدىنان كەتپەي قوياتىن، اسەر-اياسىنان الىسقا جىبەرمەيتىن تىلسىم ونەرىمەن الەمنىڭ تالاي مىقتىسىن مويىنداتتى.
- مەنىڭ ماڭدايىما ءاۋ باستا جازىلعان ونەر وسى بولعان سوڭ، ودان الشاقتاپ كەتۋىم مۇمكىن ەمەس، - دەيتىن ول. وسىلاي ءجۇرىپ ءبىلىمىن شىڭدادى، ۇرپاعىن ءوسىردى. ماسكەۋدىڭ تەاتر ونەرى اكادەمياسىنىڭ رەجيسسەرلىك بولىمىنە ءتۇستى. دۇنيەدەگى تالاي مىقتىلارمەن بىرگە بولىپ، ءتالىم الدى، تارتىستى. لەنينگرادتتاعى شتوكلاند شەبەرحاناسى مەن ماسكەۋلىك لەونيد ماسلياكوۆتىڭ ورتالىعىنان ءدارىس الدى. الەمدىك سيرك ونەرىنىڭ مايتالماندارى يۋري نيكۋلين، ولەگ پوپوۆ ول قاتىسقان حالىقارالىق بايقاۋلاردا قازىلىق ەتتى. قازاق سيركىنىڭ قوس جۇبىنا تالايلار تاڭعالدى، تاڭداي قاقتى. ولاردىڭ پاريج، ۆارشاۆا، كارلوۆى ۆارىداعى حالىقارالىق بايقاۋلارى ءبىر باستارىنا جەتەرلىك.
قوس جۇلدىز بەس دۇركىن جەڭىمپاز بولعان ەكەن. ءونەر ادامى وسىندايدا ارقاسى قوزىپ، ۇرىنارعا قارا تاپپاي، كەڭ دۇنيەگە سىيماي كەتەدى عوي. ول اسپادى، ساسپادى. باياعى جىميىپ تۇراتىن بەكزات قالپىندا قالدى. ول - قازاق سيركىن الەمدىك دەڭگەيگە شىعارعان ەلىمىزدەگى تۇڭعىش كاسىبي سيقىرشىلار ساناتىندا، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، حالىقارالىق يلليۋزيونيستەر قاۋىمداستىعىنىڭ تولىق مۇشەسى. العان اتاقتارىن وسىلاي تىزبەلەي بەرۋگە بولاتىن تۇڭعىش قازاق بالتابەك جۇماعۇلوۆ قانا بولسا كەرەك. كينوگەر بىتكەننىڭ ارمانى - وسكار سىيلىعى، عالىم-جازۋشىنىڭ ارمانى - نوبەل سىيلىعى، سپورتشىلاردىڭ شىعار شىڭى - وليمپ التىنى دەسەك، سيرك مايتالماندارىنىڭ ارمانى - مونتە-كارلو بايقاۋىندا توپ جارۋ. بالتابەك جۇماعۇلوۆ وسى مونتە-كارلو بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەگەرى اتاندى. بۇل بيىكتى باعىندىرعان جالعىز قازاق. ول ونەر كورسەتپەگەن ساحنا الەمدە جوق شىعار.
ونىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى يلليۋزيونيستەر ونەرىن دامىتۋداعى ەڭبەگىن زور باعالاعان ا ق ش-تىڭ الاباما شتاتى «قۇرمەتتى ازامات» اتاعىن بەرىپتى.
مونتە-كارلو بايقاۋىندا باس جۇلدە العان جالعىز قازاق
ەلىمىز ەڭسەسىن ەندى كوتەرىپ، ازاتتىعىن العان تۇستا جۇماعۇلوۆتار جۇبى تاعى ءبىر بەلەستى باعىندىردى. 1992 - جىلى پاريجدە ونەر كورسەتكەن بالتابەك، رايسا جۇماعۇلوۆتاردىڭ ونەرىنە ءتانتى بولعان فرانسيا پرەزيدەنتى، پاريج قالاسىنىڭ سول كەزدەگى مەرى جاك شيراكتىڭ ول ۋاقىتتا قولعا تۇسە بەرمەيتىن قوس كامەرالى توڭازىتقىش پەن ءتۇرلى-ءتۇستى تەلەديداردى سىيلاپ تۇرىپ بالتابەككە: «پاريجدى تاڭعالدىرۋ استە مۇمكىن ەمەس. الەمنىڭ تالاي جۇلدىزدارىن كورىپ ءجۇرىپ، مۇنداي عاجايىپ كورىنىستەردى قازاقتىڭ قوس جۇبى ورىندايتىنىن بىلمەپپىن. سىزدەر عاجايىپ جۇپسىزدار» - دەگەن تەرەڭ تولعانىسىن ەۋروپانىڭ بەدەلدى اقپاراتتارى جارىسا جازدى.
سارى ارقانىڭ توسىندە تەڭدەسسىز سيرك سالدىردى
ءبىر كۇنى كەشكىسىن ۇيگە بىرەۋ تەلەفون شالدى. ورىسشا سالەم بەردى. «تاماشانىڭ» باس پروديۋسەرى لۇقپان ەسەنوۆ اعامىز ەكەن. داۋىسىنان الدەنەنىڭ بولعانىن سەزدىم. بالتابەكتىڭ جۇبايى كەنەتتەن دۇنيە سالىپتى. دارىنىن حالقىنا سارقىپ بەرىپ ۇلگەرمەگەن قوس اققۋدىڭ سىڭارىنان ايىرىلىپپىز...
ءبىراق، ول ەڭسەسىن تۇسىرمەدى. جاسىمادى دا، جاسقانبادى. ساياساتتا كوبىنە مەملەكەتتىك مۇددە العا شىعۋى ءتيىس بولسا، ول ونەردە ۇلتتىق مۇددە مەنمۇندالاپ تۇرۋىن قالايتىن. ول ۇلى - ءداستۇردى سيرك ونەرىندەگى دەگدارلىقتان ىزدەدى.
ونىمەن 2003 - جىلى قوڭىر كۇزدە اقمولادا كەزدەستىك. ۇلكەن ءىستى قولعا الىپتى. ونىڭ وزگەدەن ەرەكشەلىگى دە سول بولاتىن. بالا كۇنىنەن ايتقان ويىن جۇيەلى ىسكە اسىراتىن. سولاي جاساماققا بەل بۋىپتى. سارى ارقانىڭ توسىندە الەمدە تەڭدەسى جوق سيركتىڭ جوباسىن جاساتىپ، قاداسىن قاعىپتى. ەلباسىنىڭ ءوزى قولداپتى. «مىنە، ورنى» دەپ مەنەن بايعازى سۇرادى. مەن بولسام «بايىعان كۇنى» دەپ، ساتتىلىك تىلەدىم.
ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى بۇل عيماراتتىڭ جالپى اۋماعى 6،5 گەكتار بولاتىنىن، ونداعى ءۇش پاۆيلوندا ەكى زال، الىپ مانەج، ءوز الاڭىندا بولاتىن جانۋارلاردىڭ بارلىق ءتۇرى جانە ءۇشىنشى قاباتى «قىسقى ساراي» بولاتىنىن قۋانا جەتكىزىپ، قىسقاسى، ول استانانىڭ عاجايىپ ونەر ورداسى بولادى دەگەن-دى.
بالتابەك ازعانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە سيرك قۇرىلىسىن باستاپ، جاڭا ونەر ۇجىمىن جاساقتاپ، سان الۋان جان-جانۋار مەن اڭ-قۇستى جيناقتاپ، قىرۋار جۇمىستى جۇزەگە اسىرىپ ۇلگەردى. قىتاي مەن رەسەيگە، وزبەكستانعا تابان توزدىرىپ، سيركتىڭ قازىرگى ماقتانىشى - ازۋى التى قارىس جىرتقىش اڭداردى كۇشىك كەزىنەن ءوزى تاڭداپ اكەلگەن. ول قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىنەن تالانتتى جاستاردى ىزدەدى. قىرعىزدان ات ونەرىنىڭ بىلگىرلەرىن، قىتايدان جىرتقىش اڭداردىڭ شەبەرلەرىن شاقىردى. ماسكەۋدىڭ بەلگىلى پەداگوگتارىن الدىرىپ، ءدارىس ۇيىمداستىردى. قازاق سيركىنىڭ ۇلتتىق كولوريتى بولعان، وسىدان 35 جىل بۇرىن الەمدى تاڭعالدىرعان «بايقوڭىر» شاباندوزدار كورىنىسىن جاڭا مازمۇندا قايتا جانداندىردى. الەمنىڭ ۇزدىك سيرك شەبەرلەرىن استاناعا توپتاستىردى. سيرك شاڭىراعى استىنان ارتىستەرگە ارناپ قوناق ءۇي سالۋ، پاتەر ءبولدىرۋ سياقتى قىرۋار قيىندىقتى باستان كەشىردى.
وكىنىشكە قاراي، استانا سيركىنىڭ العاش قازىعىن قاققان، شاڭىراعىن كوتەرگەن، كوسەگەسىن كەڭەيتكەن ازاماتقا سول ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورۋدى جازباپتى. سيرك اشىلعان سوڭ، بالتابەك جۇماعۇلوۆ جۇمباق ولىممەن دۇنيە سالدى...
امال نە، ءوز بيىگىن مەجەلەگەن باۋىرىمنىڭ ءالى دە تالاي اسۋلارعا كوتەرىلەتىنىن ىشتەي سەزەتىن ەدىم. تاعدىرعا نە دەرسىڭ. پەشەنەگە جازعانعا نە داۋا. ماڭدايىمىزعا سىيمادى. وسىندايدا ادامنىڭ جاساعان جىلدارى ەمەس، ونىڭ ارتىنا قالدىرعان ىستەرى ماندىرەك، ماڭىزدىراق ەكەنىنە كوزىمىز جەتە تۇسەدى. تەگى، تىرشىلىگىن سيركسىز ەلەستەتە المايتىن بالتاش ءوز ۇرپاعىنىڭ دا وسى جولدى جالعاستىرۋىن قالايتىن.
ەرلى-زايىپتى جۇماعۇلوۆتاردىڭ قاسىندا قۇلدىراڭداپ جۇرەتىن قۇيتاقانداي ءبۇلدىرشىندى كوزى قاراقتى كورەرمەن ۇمىتا قويماعان شىعار. ول - اتاقتى قىتاي سيقىرشىسى دان ۆۋچيدىڭ شاكىرتى جۇماعۇلوۆ ولجاس بالتابەك ۇلى. بۇگىنگى قازاق سيركىنىڭ ەڭ جاس جارىق جۇلدىزى.
وتكەن جىلى استانالىق ءبىر ارىپتەسىمىز سيرك ونەرى جايىنداعى جازعان ماقالاسىندا «استانا سيركىن ءوز قولىمەن قۇرعان سيرككە بالتابەك جۇماعۇلوۆتىڭ ەسىمى بەرىلسە» دەگەن ۇسىنىس ايتىپتى. نەسى بار، وتە تاماشا ۇسىنىس.
ال بالتابەكتىڭ تۋعان، وسكەن ورتاسى - سەمەيدەگى ول ءبىلىم العان مەكتەپتىڭ قابىرعاسىنا قارا تاستىڭ بۇيىرماعانى وكىنىشتى. اتتەڭ...
اۆتور: قادىربەك كاكىم ۇلى
didar-gazeti
