جولبارئس جذرةكتئ باتئر اتانعان بولتئرئك شةشةن

None
None
  استانا.قازاقپارات - بولتئرئك المةن ذلئ (1771-1854) - جامبئل وبلئسئ شؤ رايونئ شوقپار اؤئلئندا دذنيةگة كةلئپ، جةرلةنگةن جةرئ: جامبئل وبلئسئ تالاس اؤدانئ جيدةك اؤئلئندا جةرلةنگةن.

 بولتئرئك ذلئ ءجذزدئث ئستئ ةلئنةن شئققان.

 ئستئ ةلئنئث ويئقتئدان، قئزئلقذرت، زورباي، ورباي، ساتةك تاراعان. زوربايدان بايگةلدئ ودان قوساي، ودان مالاي-سذيئندئك-وتةگةن-سابدالئ-المةن-بولتئرئك تاراعان.

بولتئرئكتئث شةشةسئ جاعئنان تؤئستئق قاتئناسئ بار، ول- بولتئرئك شةشةن.

قازاق تاريحئنداعئ ءارئ بي-شةشةن، ءارئ جاؤئنگةر-باتئر، پالؤان رةتئندة تانئمال بولعان كورنةكتئ قايرةتكةر.

بولتئرئكتئث جاستايئنان ومئردةن وتكةنگة دةيئنگئ ارالئقتا ادامداردئث تاعدئرلارئنا قاتئستئ سانالؤان ماسةلةلةردئث بارلئعئنا دا دانالئقپةن، ادئلدئكپةن شةشئمدئ باعالاؤلار جاساعانئن كورةمئز.

بولتئرئك المةن ذلئنئث شةشةندئك سوزدةرئ جاستاردئث دا، ةرةسةكتةردئث دة جاقسئلئق پةن جاماندئق قاسيةتتةرئن سالئستئرا باعالاؤعا باعدارلايدئ. ادامداردئث فانيدةگئ قارئم-قاتئناستارئنئث كذردةلئ قايشئلئقتارئ، قاقتئعئستارئ ومئرلئك شئندئق قذبئلئستارئمةن، قاسيةتتةرئمةن ناقتئ دالةلدةنة، دايةكتةلة تذسئندئرئلةدئ. از سوزگة استارلئ، مةثزةؤلئ وي-ماعئنالارئن سئيعئزا بئلؤ - شةشةندةردئث شئعارماشئلئق ونةرئنئث باستئ ةرةكشةلئگئ. ادامداردئث رؤحاني جان الةمئ سذلؤلئعئنئث قورشاعان ورتاسئنا، كةيئنگئ ذرپاققا تاعئلئم بولاتئن ذلاعاتئ شةشةندةر سوزدةرئمةن تذجئرئمدالعان. ياعني، بي-شةشةندةر عاسئرلار بويئ ذرپاقتاردئ سويلةؤ مادةنيةتئن يگةرؤگة قالئپتاستئردئ. بذل ورايدا، بولتئرئك «ناقئل ءسوز تؤرالئ» توپتاماسئنداعئ مئناداي وقيعالئ سوزدةر تاقئرئپتارئن ايتامئز:

«ءسوزدئث كوركئ ماقال-دئ»، «ءسوز قادئرئن بئلمةسة»، «باسقا پالة تئلدةن»، «بالة قايدا دةمة - اياق استئندا»، «اكةث قاپا بولادئ»، «ءسوز ءمانئسئ»، «تذز ءسوزدئث دة ءدامئن كئرگئزةدئ»، ت. ب.

بولتئرئكتئث وسئ توپتاعئ وقيعالئ سوزدةرئندة حالئقتئث بارلئق ورتالارئنداعئ (وتباسئ، اؤئل-ايماق، جالپئ حالئق) ءسوز ونةرئنئث قذدئرةتتئ قئزمةتئنئث ادامگةرشئلئك-ةستةتيكالئق، الةؤمةتتئك ئقپالدئ ماثئزئ سارالانا باعالانعان. مئسالئ، «ءسوز قادئرئن بئلمةسة» اتتئ اثگئمةدة بولتئرئكتئث سالئستئرؤ-شةندةستئرؤ تاسئلئمةن بةرئلگةن باعالاؤلارئن كورةمئز:

باي بولماعان باي بولسا،

جايلاماعان ساز قويماس.

بي بولماعان بي بولسا،

باسئن شالماعان ءسوز قويماس.

ءسوز قادئرئن بئلمةسة،

بايدان بايلئق كوشةدئ.

ءسوز قادئرئن بئلمةسة،

بيدةن بيلئك كوشةدئ.

«اكةث قاپا بولادئ» اتتئ اثگئمةدة «اؤزئ قيسئق بولسا دا بايدئث بالاسئ سويلةسئن» دةپ شئنئندا دا اؤئزئ قيسئق، ءبئراق جذرتتئث اراسئندا رةتسئز ارنارسةنئ ايتا بةرگةن بايدئث بالاسئن باعالاعانئ ءذشئن جيئننئث شئرقئ بذزئلعانئنا قاپا بولعان بولتئرئكتئث ايتقان سويلةؤ مادةنيةتئن ذعئندئرؤ ذلاعاتئنئث بارلئق كذندة دة ءمانئن جويمايتئنئ انئق:

«سوزدةن ءتاتتئ نارسة جوق. سوزدةن اششئ نارسة تاعئ جوق. سوزدةن جةثئل نارسة جوق. سوزدةن اؤئر نارسة دة جوق. ءسوزئثدئ تئلئثة بيلةتپة، اقئلئثا بيلةت. اقئلدئ ءسوزئثدئ اقئلسئزعا قور ةتپة، اقئلعا ايت. نة سويلةيتئنئثدئ ءبئل. كئمگة سويلةيتئنئثدئ ءبئل. قاي جةردة سويلةيتئنئثدئ ءبئل. قاي كةزدة سويلةيتئنئثدئ ءبئل. قالاي سويلةيتئنئثدئ ءبئل. ونئ بئلمةسةث، سارا ءسوزئث شالا بولادئ، ارتئ جالا بولادئ، اكةث قاپا بولادئ».

بولتئرئك سوزدةرئنئث ءبئرازئ ادامداردئ جولداستئققا، دوستئق قارئم-قاتئناستارعا تاربيةلةؤ بولئپ كةلةدئ. اكةنئث بالاسئن تاربيةلةؤئ - اتا-بابالاردئث جولئ. «ساثئلاؤئ جوقپةن ساباقتاس بولما» اتتئ اثگئمةدة شةشةننئث ذلئنئث سوتقار، بذزئق بالالارمةن بئرگة جذرگةنئ، اكةسئنئث ةسكةرتؤلةرئنة قذلاق اسپاعانئ، اقئرئ سولاردئث تازئ ذرلاعان وقيعاسئنا بايلانئستئ جازالانئپ، ايئپ تارتقانداردئث ءبئرئ بولعانئنا بايلانئستئ ايتقان بولتئرئكتئث ناسيحات ءسوزئ دة تاعئلئمدئ:

ساثئلاؤئ جوقپةن

ساباقتاس بولما.

بايلاؤئ جوقپةن

ساناتتاس بولما.

تئلةگئ جامانمةن

قاپاعا تذسپة.

تةگئ جامانمةن

ورتاعا تذسپة.

ادامداردئث ءوزارا جولداستئعئ، دوستئعئ ناعئز سئن ساعاتتارئندا، قيئن-قئستاؤ كةزدةرئندة تانئلادئ. ادامداردئث اراسئندا جولداستئق، دوستئق قارئم-قاتئناستارئن تةك عانا داؤلةتئ شالقئعان، قئزمةت دارةجةسئ بار كةزئندةگئ پةندةشئلئك ةسةپكة عانا قذرئپ جذرةتئندةر دة كةزدةسةتئنئ ءمالئم. ال، شئن جولداستئق، دوستئق تةك عانا قيئنشئلئقتاردئ بئرگة كوتةرئسكةن ءمارت مئنةزدئ قاسيةتتةرمةن عانا كورئنؤئ ءتيئس ةمةس پة؟

«جولبارئس تةرئسئن جامئلعان باتئر» اتالاتئن حالئق اثگئمةسئندة بئرگة كةلة جاتقان ادامداردئث جولبارئسپةن بةتپة-بةت كةزدةسئپ قالعاندا اثمةن الئسئپ جاتقان بولتئرئكتئ تاستاپ قاشئپ كةتكةندئكتةرئنة بايلانئستئ باعالاؤ جاسالعان. جولبارئسپةن جالعئز ءوزئ الئسئپ، ءولتئرئپ، «يئعئنا سالئپ العان جولبارئس تةرئسئنئث ءبئر پذشپاعئ جةرگة سذيرةتئلئپ» كةلة جاتقان بولتئرئككة قاشئپ كةتكةن جولداستارئ قايتا ورالئپ كةلگةندةگئ ديالوگتاردان، شةشةننئث قورئتئندئ باعالاؤلارئنان جولداستئقتئث شئنايلئعئ مةن جالعاندئعئنا باعا بةرئلگةن. بولتئرئك شةشةننئث پوةتيكالئق ماعئناسئ، مةگزةؤلئ ويلارئ تةرةث سوزدةرئ ارقئلئ ادامگةرشئلئك قاسيةت ساپاسئنئث شئنايئلئعئ دالةلدةنگةن:

«ءتئرئ بولسام دا، ءولئ جولبارئس قذرلئ بولمادئم. ءولئ بولسا دا بذل جولبارئس ءتئرئ بولتئرئكتةن گورئ جولدئ ةكةن»؛

«مةن ةكئ سويئلدئم، جولبارئس ءبئر سويئلدئ» - مئناؤ قاسئمدا تذرعان قويانجذرةكتةر مةنئ جالعئز تاستاپ قاشئپ كةتئپ، ءبئر سويئلدئم. ولاردان سوث باتئر جذرةكتئ جولبارئس بولات تئرناعئمةن، الماس ازؤئمةن تاعئ سويدئ. ال، جولبارئس بولسا، ول ءبئر-اق سويئلدئ».

«جولبارئستا قئرئق جئگئتتئث ايباتئ بار، ءبئر جئگئتتئث قايراتئ بار. جذرةگئن توقتاتا العان جئگئتكة ءبئر جولبارئس نة قايرات قئلؤشئ ةدئ» - دةپ جاؤاپ بةرئپتئ. وسئ وقيعادان كةيئن ةل ئشئندة بولتئرئكتئث «جولبارئس جذرةكتئ باتئر»، «جولبارئس تةرئسئن جامئلعان باتئر» دةگةن اتئ شئعئپتئ».

جاقسئ ادامداردئث دوستئعئ ارقئلئ ادامزاتتئث ءوسئپ-وركةندةپ كةلة جاتقانئ بةلگئلئ. سوندئقتان، بولتئرئك شةشةننئث جولداستئق، دوستئق تؤرالئ سوزدةرئ ازاماتتئق-وتانشئلدئق تذعئرنامامئز بةرئك حالئق ةكةنئمئزدئ دالةلدةيدئ.

بولتئرئك شةشةن سوزدةرئندةگئ ءتالئم-تاربيةلئك ماعئنالئ ويلار جاقسئلئق پةن جاماندئق ذعئمدارئن تانئپ-ءبئلؤ ذلاعاتئن سارالاؤعا ارنالعان. مئسالئ، «جانئث جةتئ جاماننان امان بولسئن»، «ونةرئث مةن ونةگةث ازباسئن»، «جةتئ جةتئنئ بئلگةندئ ادام دةيدئ»، «جةتئ جاقسئ»، «جةتئ جةتئم»، «بالاعا اقئل»، «بةس جامان»، «اقئل»، ت. ب. ناقئل سوزدةرئ جاس ذرپاقتئث ادامگةرشئلئك ذلاعاتئمةن قالئپتاسئپ وسؤئنة حالئق دانالئعئ بويئنشا باعدار بةرةدئ. شةشةن قازاق ذعئمئنداعئ كيةلئ جةتئ سانئنا نةگئزدةلگةن قاسيةتتةر، داستذرلةر تاعئلئمئن تولعايدئ.

قورئتا ايتقاندا، قازاق تاريحئنداعئ كورنةكتئ بي-شةشةن، باتئر بولتئرئك المةن ذلئنئث ءسوز ونةرئ شئعارماشئلئعئ مةن قايراتكةرلئگئ تذتاسقان قئزمةتئنئث ونةگةسئ ءبئزدئث ذلتتئق جانة جالپئ ادامزاتتئق مذراتتاردئ يگةرگةن وزئق وركةنيةتتئك بولمئسئمئزدئ انئقتاي تذسةدئ. قازاق وركةنيةتئنئث وسئنداي گؤمانيستئك تاعئلئمئ ذرپاقتاردئ ادامگةرشئلئك ذلاعاتئمةن ماثگئلئك بولاشاقتا دا تاربيةلةي بةرةدئ.

«الاش ايناسئ»

 

سوڭعى جاڭالىقتار
telegram