ذلئتاؤدئث باسئندا ذلئعان جةل اقسةلةؤدئ جوقتاپ جاتقانداي

استانا. قازاقپارات - ذلتئمئزدئث ذلئق زيالئسئ اقسةلةؤ سةيدئمبةكتئث رؤحاني ونةگةسئن كورگةن جئلدار جادئمدا جاثعئرعاندا.
None
None

جالئندا ساعئم ويناعان، جونئندا كيئك جوسئلعان، جةلئندة قوبئز كذمبئرلةگةن جاثاارقا دالاسئن سان رةت شارلادئم.

سان رةت ونئث جازئق دالاسئندا ماثدايئمدئ سامال جةلگة سذيگئزئپ، جارقئن جازئندا كةلدئم.

 اسپانئ مةن جةرئ ايقاسئپ، اق بورانئ تذتةگةن قئسئندا كةلدئم، سارئ كةثگئرئ مةن قارا كةثگئرئ ويانئپ، تؤعان جازئعئنا قاراي قؤانا قوزعالعان كوكتةمئندة كةلدئم، اق سةلةؤلئ دالاسئ كذثگئر-كذثگئر كذمبةز داؤئسئنا قوسئلئپ، بةيؤاقتئث بةبةؤ كذيئن سارناتقان كذزئندة كةلدئم. قانشا رةت كةلسةم، سونشا رةت ءبئرئنشئ رةت كةلگةندةي بولئپ اتتاندئم.

جاثاارقا دةگةن شارتتئ اتاؤ عوي، اسقار سذلةيمةنوأ كوكةمنئث ءسوز ساپتاؤ تاسئلئنة سالئپ ايتساق، سوسياليستئك رةاليزمنئث ءيئسئ شئعاتئن اتاؤ. «يگور جاساعئ تؤرالئ جئردئ» اؤدارؤ كةزئندة ءسوز ساثلاعئ زةينوللا قابدولوأتئث اقئن بةرقايئر امانشين اؤدارماسئنا وراي: «جئردئث «و، رؤس» دةگةن جةرئن، «و، ورئس» دةپ شولتيتپاي: «قايران، ورئستئث دالاسئ-اي دةپ اؤدارسا قايتةر ةدئ» دةگةنئندةي، جاثاارقاعا كةلگةن سايئن ذستازئمنئث وسئ ءسوزئ ةسئمة ءتذسئپ، ارؤاعئ ريزا بولسئن دةپ، «شئركئن، قازاعئمنئث دارقان دالاسئ-اي» دةپ ءبئر داؤئستاپ الامئن.

جاثاارقانئث بويئ جايقالعان شالعئن، جاپئرئلعان كوك، جةلمةن ذشقان جذپارئ سارئسؤدئث بويئن سامالداپ، ذلئتاؤعا قاراي ذمسئنادئ، اتاسؤدا ات شالدئرئپ، ورتاؤ، قئزئلتاؤ، اقتاؤلاردئ بوكتةرلةپ، توقئراؤئندئ تولتئرئپ، بالقاشقا قاراي بةت الادئ. الكةي مارعذلانداي ءاز اعالاردئث ارقاسئندا قويناؤئ كةنگة، تاؤلارئ تابئسقا اينالئپ، ذلتتئق پاسپورتئندا جاثا ةسئم يةلةنگةن جةزقازعان دالاسئ قاشان كةلسةث دة، قاشان كورسةث دة، ورةدةگئ قذرتئ مةن ئرئمشئگئ، قئمئزئ مةن سذزبةسئ، جةنتئ مةن سذبةسئ ءبئر ذزئلمةي، داستارقانئ اعئل-تةگئل بولئپ جاتاتئن اشئق قول اجةمئزدئث اق پةيئلئندةي بولئپ قارسئ الادئ. بةعازئ-ءداندئباي مادةنيةتئنئث اسپان استئنداعئ الئپ كئتابئن وسئ جةردة كوزبةن كورئپ، قولمةن ذستاپ، كوثئلمةن تةرئپ وقيسئث.

اؤةلئ قئسئندا كةلدئم. 1973 - جئلدئث اقپانئ بولاتئن. قازاق ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئنئث بةسئنشئ كؤرسئنان ديپلوم جازؤعا شئققان كةزئمئز. اقپاننئث اق بؤراداي شابئنعان، قارلئ مونشاق تاعئنعان، قارا جةلئ قاعئنعان كةزئ ةكةن. ايازئ ارقئراپ تذر. كؤرستاس دوسئم بالتاباي ءابدئعازئ ذلئ (قازئر بةلگئلئ عالئم، پروفةسسور، عئلئم دوكتورئ) ذيلةنئپ، مةن كذيةؤ جولداس بولئپ، ةرة كةلگةنمئن.

 شئلدةسئ قاريا شئمكةنتتئث، ءتئپتئ تاشكةنتكة تاياق تاستام شاثقاي جازئقتئث قئزئ نالبيكة مئناداي اقشذناق ايازدئ كورگةندة، بالتابايعا بةكةر ءتيدئم بة دةپ ويلاپ قالماسا دا، «ءولا، مئناؤ سذمدئق قوي، ادامدار بذل جةردة قالاي ءومئر ءسذرئپ جاتئر» دةپ ةسئ شئعئپ كةتتئ. ءبئزدئ پويئزدان قارسئ الؤعا كةلگةن بالتةكةثنئث اتا-اناسئ ايازدئ ةلةيتئن ةمةس، قؤانئشتان جذزدةرئ قئزارا نذرلانئپ، جةلةث جذگئرئپ، جةدةل قئزمةت جاساپ، بئزدةردئ سول كةزدة قازاق جةرئنئث قاي جةرئنةن دة تابئلا كةتةتئن قارا تونعا وراپ جاتتئ. «مذنداي الئپ توثازئتقئشتئ كورگةن ةمةسپئز» دةپ قارا توننئث استئندا كذمبئرلةپ سويلةپ جاتئرمئز.

توي باستالدئ، كةلئننئث بةتئ اشئلدئ، جاثا تذسكةن جاس كةلئن ةرتةسئنة وسئ اؤلةتتئث اتاسئنا ءوز قولئمةن شاي قذيئپ بةرئپ وتئردئ. وسئ تويعا ويدان-قئردان جينالعان قوناقتار، ةل اعالارئ ءبئزدئ بالاسئنباي:

«سةندةردئث الماتئلارئثداعئ كازيت-جورنالدارعا وسئ جاثاارقانئث ءبئر بالاسئ جازئپ ءجذر، قالامئ جذيرئك، ءسوزئ قارؤلئ، تذبئندة ةلدئث دة، ءوزئنئث دة اتئن شئعاراتئن بولار دةپ ذمئتتةنةمئز» دةپ ول كةزدة بئزگة ءالئ دة بةيمالئم اقسةلةؤ سةيدئمبةكوأتئ كوبئرةك تئلگة تيةك ةتتئ. ماقتاؤئن جةتكئزدئ، ماداقتاؤئن تولتئردئ. سول كةزدةن باستاپ، ءوزئمئز دة قالامعا جارماسا باستاعاندئقتان، اقسةلةؤ اعامئزدئ ءبئر كورؤگة، اؤئز تولتئرئپ امانداسؤعا، سالةم بةرؤگة تالپئندئق.

قازاقتئث شئنايئ زيالئ تذلعاسئ اقسةلةؤ سةيدئمبةكوأتئ تانؤداعئ بذل مةنئث ءبئرئنشئ قادامئم ةدئ.

اراعا بةس جئل ءتذستئ. ةكئ جئل ماثعئستاؤدا قئزمةتتة بولئپ، الماتئعا ورالدئم. سول كةزدة ءبئر ءوزئ ءبئر ؤنيأةرسيتةتتةي، جاس قالامگةرلةردئث ذستاحاناسئ بولئپ كورئگئ دذرئلدةپ تذرعان «لةنينشئل جاس» گازةتئنة ءتئلشئ بولئپ جذمئسقا تذردئم. گازةتتئث ايماقتارداعئ مةنشئكتئ تئلشئلةرئ وثكةي «سةن تذر، مةن اتايئن» ازاماتتار ةدئ، كذن سايئن جاستار باسئلئمئنئث سالا قذلاش بةتتةرئن الئپ، وثئرلةردةن جازعان وزةكتئ تؤئندئلارئن بذرقئراتئپ شئعارئپ جاتاتئن. سونئث ءبئرئ ءارئ بئرةگةيئ قاراعاندئ - جةزقازعان ءوثئرئنئث ءتئلشئسئ - اقسةلةؤ سةيدئمبةكوأ.

اقاثنئث قاي كةزدة، قاي جةردة جاريالاعاندارئن قالت جئبةرمةيمئن. جاتا قالئپ، جاستانا وقيمئن. ويتكةنئ، ول كوبئنة ءوثئر تاريحئ مةن ةل تاريحئن، ءوثئر مادةنيةتئ مةن وتان مادةنيةتئن، ءوثئر ونةرئ مةن ذلت ونةرئن تالداپ، سارالاپ، ءبئر-بئرئنة ةتةنة بايلاپ، ةجةلگئ ءداؤئر مةن قازئرگئ زاماندئ قوس تئندةي جئمداستئرئپ، ارئدةن قوزعاپ، ءالئميساقتان تارتئپ، جانئما جاعار تذستان كةلةدئ.

وكئنئشتئسئ، ءبئزدئث تولقئن جاستار گازةتئنة كةلگةندة الدئثعئ تولقئن اعالار باسقا ةندئكتةر مةن بويلئقتارعا بةت الئپ، كةيئنگئ تولقئن - ئنئلةرگة كةزةك بةرة باستاعان-دئ. جاستار گازةتئنةن كةيئن، 1975 - جئلعا دةيئن «ورتالئق قازاقستان» وبلئستئق گازةتئندة جاؤاپتئ حاتشئ بولعان اقاث 1976 - جئلئ اعا باسئلئم - «سوسياليستئك قازاقستانعا» قئزمةت اؤئستئرئپ كةلدئ. مةن دة 1976 - جئلدئث كذزئندة «لةنينشئل جاس» گازةتئنة تئلشئلئك قئزمةتكة كةلگةندة «اسسالاؤماعالايكذم» دةپ اؤئز تولتئرئپ امانداسئپ، سازداؤعا بئتكةن داراقتاي اقسةلةؤ اعاما قوس قولئمدئ شاكئرتتئك ئلتيپاتپةن ذسئنعانمئن.

- باؤئرئم، سةن ماثعئستاؤدان كةلسةث، وندا مول قازئنانئث ورتاسئنان كةلگةن ةكةنسئث. شئركئن، ماثعئستاؤدئث ماث دالاسئ ذلتتئق تاريحتئث مذحيتئ عوي، كوسئپ ال دا، جازا بةر، كةسئپ ال دا، ذسئنا بةر، مةن دة ورتالئق قازاقستاننئث تاؤ مةن تاسئن، قورئمئ مةن قاؤئمئن، كذمبةزئ مةن كةشةنئن ارمانسئز ارالاپ، مول قازئنا بوكتةرئپ ورالدئم، - دةپ اعالئق اقجارما كوثئلمةن ءسات ساپار تئلةدئ.

مةن ءسويتئپ جاثاارقا دالاسئندا سئرتئنان ةسئمئن العاش ةستئگةن اقسةلةؤ اعاما ودان ءارئ جاقئنداي ءتذستئم.

ارادا ءبئرشاما ؤاقئت وتكةندة اقاثا ودان ءارئ جاقئنداي باستادئم، ول «سوسياليستئك قازاقستان» گازةتئنئث ادةبيةت جانة ونةر ءبولئمئنئث، مةن «لةنينشئل جاس» باسئلئمئنئث ادةبيةت جانة ونةر ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئمئن. قئزمةت ذقساس، مايدان ورتاق، ساپار باعئتتاس، پئكئر ذندةس. وسئلايشا، ول اعا، مةن ءئنئ بولئپ، ةتةنة ارالاسئپ، قويان-قولتئق جذمئس جاساعان جئلدار ءبئزدئ بئرتة-بئرتة ودان ءارئ جاقئنداستئرئپ، ةندئ ادةبي-ونةر كةشتةرئندة عانا ةمةس، دامدةس بولا ءجذرئپ، سئرلاس، سئنداس بولاتئنداي جاعدايعا جةتكئزدئ.

ول كةزدة، جاسئرئپ-جابارئ جوق، بارلئق اقپارات قذرالدارئنداعئ قازاق جئگئتتةرئنئث ورتاق ةرمةگئ، سول زامانداعئ ساياتشئلئعئ - كارتا ويناؤ. عابةث مةن عابيدةن اعالاردان تارتئپ، كةيئنگئ اعالارئمئزعا جذعئستئ بولعان ةرمةك. بئرئمةن ءبئرئ تةتةلةس، ءبئر-بئرئنة جةدةلدةس، ءبئر-بئرئمةن قاناتتاس-قاتارلاس ازاماتتار - قالامگةرلةر جيئ باس قوساتئن ويئن-كوكپار، قيسئنئن كةلتئرئپ ايتقاندا، ءارئ ادةبي-مادةني باسقوسؤ، ونةر كةشئ، پئكئرتالاس ورداسئ بولاتئن.

مذندا تةك اقشا ذتئپ، كوثئل كوتةرؤ ءذشئن عانا كةلمةي، وسئناؤ شاعئن ادةبي ورتاعا كةلئپ، سول ؤاقئتتا جذرت نازارئن اؤدارعان جاثالئقتار مةن جاقسئلئقتاردئ ءبولئسؤ، جاثا شئعارمالارمةن كوزايئم بولئپ كورئسؤ، جاثا ونةر تؤئندئسئ تؤرالئ ءبئر مامئلةگة كةلئپ، كةلئسؤ سةكئلدئ جازارماننئث جان دذنيةسئنة شؤاق تذسئرةتئن جايتتار جةتكئلئكتئ بولاتئن.

ءتئپتئ، سول ورتاعا سذرانئپ كةلئپ، وزدةرئ كارتا ويناماسا دا، ورتاق اثگئمةگة ارالاسئپ، نة بولماسا ئنتئعا تئثداپ، ئقئلاستانا قوشتاپ وتئراتئن بةلگئلئ-بةلگئلئ ونةر تارلاندارئ دا از ةمةس بولاتئن. سول ونةر تارلاندارئ قاجةت كةزئندة ءبئزدئث اسئعئس، البئرت سوزدةرئمئزگة دة اعالئق اقئلئن ايتئپ، بئرگة كذلئپ، بئرگة مذثايئپ، بئرگة قؤانئپ وتئراتئن. ويئننان وي تؤئپ، ازئلدةن اثگئمة قوزداپ، سوزدةن ءسوز تؤئنداپ جاتاتئن. جازار تاقئرئپ تا، قازار پئكئر دة وسئ جةردةن باستاؤ الئپ جاتؤشئ ةدئ.

سول كةزدةردة ءبارئمئزدئث دة جذرةگئمئزدة، كوثئل تذكپئرئندة ةل بولاشاعئ، مادةنيةت پةن ونةر كةلةشةگئ، بوستاندئق پةن ازاتتئق دةگةن اسئل ذعئمدار ءبارئمئزدئ بئرگة باؤراپ، بئزدةر ودان ءارئ ةتةنة، ودان ءارئ تؤئس، ودان ءارئ جاقئن بولا تذسةتئنبئز. جةرگة تارتئپ، جةر باؤئرلاپ جاتئپ قالماي، الداعئ كذندةردةنء بئر اياؤلئ دا ابزال حابار كذتئپ، قازاق جذرتئنئث قايعئلئ تاريحئ مةن قاسئرةتتئ وتكةنئن دة بئر-بئرئمئزگة جاسقانباي ايتئپ، جانئمئزدئ اشئپ سالؤشئ ةدئك. سول ورتا، سول ازاماتتار وسئ «زاثسئز مةكتةپتةن» دة ءبئرتالاي ةلگة سةپ، وزئنة شةپ العان بولار دةپ ويلايمئن. ايتةؤئر، وسئ مةكتةپ سول قالامگةرلةردئث التئن ؤاقئتئن زايا ةتئپ، جةپ جاتسا دا، ارادا وتكةن جئلداردئ ويعا الئپ، ارتقا ءبئر قايئرئلعاندا تاپقانئمئز دا از ةمةس ةكةن-اؤ دةپ جوعالعان جئلدارعا سالاؤات ايتامئز.

مئنة، وسئنداي باسقوسؤلاردا اتاقتئ اقاث - سةگئز قئرلئ، ءبئر سئرلئ اقاث، سةرئ دة سال اقاث، كونة دة جاثا اقاث، ايتقئش تا بئلگئش اقاث ءوزئنئث «قذنانبايدان قالعان كذمئس شاقشاسئن» ةتئگئنئث تاقاسئنا تئق ةتكئزئپ ءبئر قاعئپ تاستاپ، كوك بذيرا ناسئبايدئ وزئنة ءتان اسا ءبئر ءساندئ دة سالتاناتتئ داعدئلانعان تاسئلمةن ةرنئنة تاستاپ جئبةرئپ، قؤاتتئ ناسئبايدئ قذشئرلانا دامدةپ، «باياعئدا، ساكةن كوكةمئز ارقادا جذرگةندة ساياتشئلئق جاساپ، بئر اؤئلعا كةلئپتئ» دةپ بئزگة بةيمالئم ءبئر قئزئقتئ دا قذپيا اثگئمةنئث شةتئن شئعارئپ، ار جاعئن ايتا قويماي، قولئنداعئ كارتاسئنا ذزاقتاؤ ءذثئلئپ، الگئ اثگئمةسئنئث اسةرئ كئمگة قالاي اسةر ةتكةنئن باعامداپ، ءبئر بايئرقالايدئ.

ءبئز اقاثنئث اؤزئنا كئرئپ كةتةردةي ةمئنئپ، ويئندئ ذمئتئپ، ويمةن الئسئپ كةتةمئز. «ءبئزدئث ماعجان سذمدئق بولعان عوي، ءوزئ ءساندئ، ءوزئ اقئن، ءوزئ شةشةن، ءوزئ كوسةم، ءتئپتئ لةنين قاتئسقان ءبئر كةشتة اسابا بولئپ، وثشةث ارئستانداي ورئستاردئ اؤزئنا قاراتقان» دةپ جانة ءبئر عاجاپ اثگئمةنئث شةتئن شئعارادئ. ةندئ ويئننئث دا قئزئعئ مةن ازارتئ ارتقا شةگئنئپ، اقاثنئث تاريحقا تولئ ءتئلسئم اثگئمةلةرئنئث اؤانئنا قذلايمئز.

 بذل 1980 - جئلداردئث باسئ بولاتئن. ول كةزدة ماعجاننئث اتئن ايتؤ ءذشئن كادئمگئدةي باتئلدئق، ءتئپتئ باتئرلئق  كةرةك. ءبئراق اقاث جانئندا جالاؤلاپ وتئرعان بئزدةرگة سةنةدئ، ول حيكايالارئنئث ءمانئ مةن مازمذنئ قاجةتتئ ساناعا قاپئسئز جةتةتئنئن ذعئنعاندئقتان كوكةيئندةگئ كورئكتئ دة «بورئكتئ» ويلارئن قورئقپاي اشئپ، جاسقانباي ايتادئ.

ةندئ بئردة ءبئز ةسئمئن ةتةنة بئلة بةرمةيتئن ءالئمحان ةرمةكوأ تؤرالئ قئزئقتئ حيكايا شةرتة جونةلةدئ. «اتاقتئ ماتةماتيك ءالئمحان دةگةن اعالارئث بار، كةزئندة ن ك أ د-نئث زئندانئن كورگةن، سول اعالارئث تؤرالئ «مئنا لةنين دةگةن سارئساقال دا وسال ادام ةمةس ةكةن، بئزدئث ءالئمحانمةن ءبئر ساعات پئكئرتالاستئرؤعا جاراپتئ» دةگةن اثگئمة ةستئدئثدةر مة دةپ جانة ءبئر قايئرادئ. كذن كوسةمگة كذن سالئپ قارايتئن بئزدةر جان-جاعئمئزعا جالتاق-جالتاق قارايمئز. سودان الاشوردا ارداگةرلةرئ تؤرالئ اثگئمة كةتةدئ. ولاردئث ايتقاندارئن تاپ قاسئندا وتئرعانداي ةتئپ قئزئقتئ دا اسةرلئ ةتئپ ايتقاندا، ءوزئمئز دة قئزئنئپ، شئركئن، سول تذلعالاردئ كورگةن دة ارماندا، كورمةگةن دة ارماندا ةكةن عوي دةپ جانارئمئز جاساؤراپ قالادئ.

«باستاؤئش، بايانداؤئش..، سان ةسئم، زات ةسئم، سئن ةسئم» دةگةن قازاق تئلئنئث تئركةستةرئ مةن اتاؤلارئن العاش قازاق تئلئندة اتاؤلاپ تذسئرگةن، 1914 - جئلئ «قازاق ءتئلئنئث گرامماتيكاسئ» دةگةن تذثعئش وقؤلئقتئ جازعان، «اققذمنئث ءبئر قئزئ بار ئثكار اتتئ» دةگةن اسقاق تا سذلؤ ءاندئ شئعارعان احاث - احمةت بايتذرسئنوأ دةپ تاعئ كةتةدئ جوسئلئپ. سوسئن احاثنئث تذرمةدة وتئرعان جاس مذحتارعا - مذحتار اؤةزوأكة دةگةن وسيةت حاتئن ويشا قايتالاپ وقئپ، «ارئستان عوي احمةت» دةپ ءبئر كذرسئنئپ، «قذنانباي شاقشاسئن» قولئنا الئپ، قذتئسئنئث اؤزئن اشادئ.

«وسئ الگئ امةريكانئ اشقان بئرةسة حريستوفور كولؤمب دةپ، بئردة امةريگو أةسپؤچي دةپ ساندالئپ جذرگةندةر كوپ. دالباسا ءبارئ، امةريكا قذرلئعئن اشقان ءبئزدئث باؤئرلار - ءبئزدئث بابالار، كورةرسئث ةندئ ءبئر قئرئق جئلدان سوث بذل اثگئمة جان-جاقتئ ايتئلا باستايدئ. ذندئستةر اشقان ول قذرلئقتئ، الگئلةردةن كةمئ ون-ون بةس مئث جئل بذرئن اشقان ولار، قاتقان بذعازدئث ذستئمةن قونئس اؤدارئپ، سول جةرلةرگة بارئپ مةكةن تاپقان» دةپ جانة كةتتئ ءبئر باسقوسؤدا.

«ولاردئث ةكئ جذزگة جؤئق ءسوزئ تذپ-تؤرا قازاق تئلئمةن بئردةي ايتئلادئ. ال، ولار ءبئزدئث ءتئلدئ قايدان بئلةدئ، ءتئپتئ جةر بةتئندة قازاق دةگةن حالئقتئث بارئن دا بئلمةيدئ، ءبئزدئث ءتذبئ جاقئن تؤئستارئمئز ولار» دةپ تالاي دةرةك پةن دايةكتئث كوزئن جئپكة ءتئزئپ، اقاث «امةريكانئ ءوزئ اشئپ» تاستايدئ.

ارينة، ول كةزدة ءبئزدئث بذل اثگئمةمئزدةن مذلدةم بةيحابار، تاؤةلسئزدئك ناتيجةسئندة، اعئلشئن ءتئلئنئث ارقاسئندا امةريكا ةلئندة ةلشئلئك قئزمةتتة بولعان بةلگئلئ عالئم، پروفةسسور، كورنةكتئ مةملةكةت جانة قوعام قايراتكةرئ ءادئل احمةتوأ اعامئز ءبئر ةمةس، بئرنةشة زةرتتةؤ كئتاپتارئن جازئپ، امةريكا قذرلئعئن العاش اشقاندار بئزبةن اتالاس بولماسا دا، الئس اعايئن - ءتذبئ تذركئگة بارئپ تئرةلةتئن ذندئستةر ةكةنئن جةتكئزة جازئپ، بذرا تارتؤعا جئبةرمةيتئن بايسالدئ پئكئرلةر مةن تذجئرئمدار ذسئندئ.

وتكةن جئلدارعا ويشا كوز جئبةرسةم، بذل ةثبةكتةردئث شئققانئنا، ودان باسقا دا دؤالئ اؤئزدئ عالئمدار مةن زةرتتةؤشئلةردئث وسئ پئكئردئ تذپقازئق ةتئپ ذستانا باستاعانئنا قئرئق جئلعا تاياپ قالئپتئ. تئزةلئنئ ةثكةيتكةن، شئرةنگةندئ يئلتكةن، اتتئلئنئ تذسئرگةن، ةؤرازيانئث ةن دالاسئن عانا ةمةس، قارتاث ةؤروپانئث، اقساقالدئ ازيانئث ازؤئن ايعا بئلةگةن تالاي مةملةكةتتةرئن تابانعا سالئپ،  كونگئزگةن، ايداعانئنا تذرعئزعان باتئر بابالاردئث بايئرعئ ئزدةرئن ءبئز ةندئ كورئپ، ئندةتئپ ئزئنة تذسپةسةك تة، ءبئز دة ئرگةلئ ةل، مارتةبةلئ مةملةكةت بولعانبئز دةپ شالقاياتئنداي جاعدايعا جةتتئك. وسئنداي ويلاردئ جونئپ ايتئپ، جادئمئزعا كوبئرةك قذيعان اقاثنئث اؤئزةكئ اثگئمةسئ وتئز تئستةن شئعئپ، وتئز رؤلئ ةلگة تارادئ.

كةيدة شاعئنداؤ توپپةن قالعاندا، كةيدة ورتاق وتئرئستان ةكةؤارا قايتئپ كةلة جاتقاندا اقاث احاث مةن جاقاث، ءمئرجاقئپ پةن حالةل، مذستافا مةن شاكارئم تؤرالئ دا اثگئمة تيةگئن اعئتادئ. «باؤئرئم، سةن دة ادةبيةت پةن ونةر سالاسئن باسقارئپ وتئرسئث، بئلة جذرگةنئث ءجون، «لةنينشئل جاس» گازةتئ ذلتتئق ذستاحانا عوي، كوثئلئثنئث كورئگئنة سال» دةپ ماعان تالاي-تالاي قذپيا جايلارئن ايتقان-دئ. اقاثمةن اثگئمةمئز جاراسؤشئ ةدئ. اسئرةسة، كذي ونةرئ تؤرالئ ايتقاندا كةيدة قوستاپ، كةيدة داؤلاسئپ، كةيدة پئكئرتالاستئرئپ، ءبئراز جةرگة بارؤشئ ةدئك.

اقاثنئث قالامئنان تؤعان كوپتةگةن كئتاپتارئنئث باسئم بولئگئ كذي تاريحئنا، كذي ونةرئنة ارنالعان. «سةرپةر» (1982)، «اققئز» (1991)، «قازاقتئث ايگئلئ كذيشئلةرئ» (1992)، «كذي-شةجئرة» (ءبئرئنشئ-ةكئنشئ كئتاپتار)، (1992، 1997 - جئلدار)، «قازاقتئث كذي ونةرئ» (2002). بذلاردئث ءبارئن قاراپ وتئرساث، قازاق حالقئنئث باسقا ةشبئر جذرتقا ذقسامايتئن ةرةكشة ونةرئ - كذي ءونةرئ، ونئث ايتؤلئ تذلعالارئ مةن بةلگئلئ كذيپازدار تاريحئ ذلتتئق ونةر وقؤلئعئ رةتئندة قازئرگئ ونةر سالاسئنئث بولاشاق ماماندارئنا وقؤلئق رةتئندة ارنايئ باعدارلاما بويئنشا وقئتؤعا سذرانئپ تذرعان جيناقتار. سذرانئپ تذرعان ماسةلةلةر. اتتةث، ذلت ماثدايئنا بئتكةن وسئ ونةر مةن ذلت تاثدايئنا بئتكةن انشئلئك ونةردئث سارقئلماس سالقار قازئناسئ قازئر جانئ جوق قاعاز بةتتةرئندة ؤاقئتئن كذتئپ سارعايئپ جاتقانئ جانعا باتادئ.

وسئلاردئث ءبئرتالايئن مةن تاسقا باسئلماي تذرئپ ونئث ءوز اؤزئنان ةستئگةنمئن. 1979 - جئلدئث جةلتوقسان ايئندا التايدا بولعان قئسقئ ساپارئمدا تارباعاتاي وثئرئندة تذراتئن شةجئرة قارت، كذيشئ، ايگئلئ قاجئمذقاننئث كوزئن كورئپ، اثگئمةسئن تئثداعان ءبئر اقساقالدئ ئزدةپ بارئپ، ءبئر ءتذن اثگئمةلةستئم. سوندا ول كئسئ وسئ تارباعاتاي ايماعئندا عذمئر كةشكةن كوكةن دةگةن كذيشئنئث سيكلدئ كذيلةرئن (12 كذي) شةرتئپ بةرگةن بولاتئن.

الماتئعا ورالعاسئن «كوكةن كذيشئنئث قذپياسئ» دةگةن ماقالا جازئپ، «لةنينشئل جاس» گازةتئندة جاريالادئم. ماقالا شئققان كذننئث ةرتةسئنة اقاث شاقئردئ. «مئناؤ ءبئر عاجاپ حابار ةكةن، الگئ كذيشئنئث جاعدايئ، دةنساؤلئعئ قالاي، قؤاتتئ ما، بذدان باسقا قانداي كذيلةردئ بئلةدئ ةكةن، قاي جةردة، قاي اؤئلدا؟» دةپ تاپتئشتةپ سذرادئ. سول اقساقالدئ ئزدةپ بارؤ كةرةك ةكةن دةپ ويلانئپ قالعانئ ةسئمدة. قاريانئ ئزدةپ باردئ ما، بارمادئ ما، ول جاعئن سذراؤ ةسئمة كةلمةپتئ. سوندا دا قازاقتئث كذيشئلئك ونةرئ، ونئث سان الؤان مةكتةپتةرئ تؤرالئ كةثئنةن كوسئلگةن اثگئمة بولدئ.

اقسةلةؤ سةيدئمبةكوأ ايگئلئ احمةت جذبانوأتان كةيئنگئ قازاق كذيلةرئنئث وثئرلئك، مةكتةپتئك، كةزةثدئك، داؤئرلئك، تاقئرئپتئق، يدةيالئق كلاسسيفيكاسياسئن تذزگةن، كذيلةردئث مازمذنئ مةن ءپئشئنئن تالداؤدا تةرةثگة تارتقان مامان بولدئ. كذي مةن سازدئث اراجئگئن اشا الاتئن، اؤةن مةن شةردئث وزئندئك قاسيةتتةرئن ةكشةي الاتئن سئنپاز بولاتئن. كذيدئث دراماسئ مةن تراگةدياسئن، رةكأيئمئ مةن پاتةتيكاسئن، ةلةگياسئ مةن ةپيكالئق قذلاشئن، قئسقاسئ، كذيدئث جانرلئق قئرلارئن كوثئل نوتاسئنا مازمذندئ اثگئمة ةتئپ تذسئرة الاتئن شةبةر ةدئ.

كةيئن سول اثگئمةلةردئث دةنئ اقاثنئث كذي تؤرالئ تةرةث تولعانئستاردان تذراتئن قازاق كذيلةرئنئث تاريحي جيناعئنا ةندئ. ءوزئ دة قوثئر دومبئرانئ قذبئلتا شةرتةتئن كذيپاز، ءان سالماسا دا قازاق ءاندةرئنئث ار جاق بةر جاعئن قوپارا قوزعايتئن قؤاتتئ بئلئمگة ية قايراتكةر ةدئ. «جانئبةك ءان سالادئ، اقسةلةؤ تامسانادئ» دةگةن قاناتتئ سوزگة كةيئپكةر بولعان اقاث سول جئلدارئ قازاق تةلةديدارئندا الاشتئث ارداكذرةث ءانشئسئ جانئبةك كارمةنوأپةن قازاق اندةرئ تؤرالئ حابارلار دةستةسئن جاسادئ.

بذل حابارلارئ، شئن مانئندة، قازاق ءان ونةرئنئث، ذلتئمئزدئث سان تاراؤ انشئلئك مةكتةبئنئث بارلئق ةندئكتةرئ مةن بويلئقتارئن اشقان سئندارلئ دا سئرشئل، مازمذندئ دا نذرشئل التئن قازئنا اتاندئ، التئن قورعا اجار قوستئ، ذپاي سالدئ. اسئرةسة، جانئبةك باؤئرئمئز ساكةننئث «تاؤ ئشئندة» ءانئن تةبئرةنة ايتقاندا، ونئمةن بئرگة ةلئگة، ةثسةرئلة تةثسةلگةن اقاث ةكةؤئ قوس اقبوز اتقا مئنئپ، تاؤ ئشئندة سئدئرتئپ كةلة جاتقان سةرئلةرگة ذقساپ كةتةتئن. قذلاققا ذزةثگئنئث سئثعئرئ، جذگةننئث سئبدئرئ كةلگةندةي ةدئ-اؤ. جارئقتئق، جاتقان جةرئ جايلئ بولعئر، اقاث وسئلايشا كوپكة ذلگئ، جذرتئنا ذستاز بولؤعا جاراعان تذلعا بولئپ قالئپتاستئ.

جالپئ، شاكئرتتئك، ذستازدئق دةگةن نارسة بئرةؤدئث الدئندا تاپجئلماي وتئرئپ، ءدارئسئن تئثداؤ عانا ةمةس بولار. شاكئرتتئك پةن ذستازدئقتئث قئرئ سان الؤان، سئنئ ساناثنان. وسئ تذرعئدان كةلگةندة، مةن ءوزئمدئ جذرتئمئزدئث جاقسئلارئنئث تالايئنئث الدئن كورئپ، اثگئمةسئن تئثداعان، باسئنان سيپاتئپ، باتاسئن العان باقئتتئ جانمئن دةپ ويلايمئن.

«لةنينشئل جاس» اتتئ جاستار گازةتئندة جذرگةن جئلدارئمدا سةيداحمةت بةردئقذلوأ اعانئث ذلگئ-ونةگةسئن كوردئم، سول كئسئنئث سةنئمئ ماعان ءتذسئپ، ذزاق جئلدار وسئ باسئلئمنئث مادةنيةت، عئلئم، ادةبيةت جانة ونةر بولئمدةرئن باسقاردئم. سونئث ارقاسئندا تالاي اتاقتئ دا اياؤلئ اعا-اپالارئمنئث الدئن كوردئم، سئرلاستئم، سذحباتتاستئم، ءئنئ-باؤئر بولدئم، شاكئرت بولدئم. ذيرةندئم، ذلگئ الدئم. بذل مةنئث دة «ءومئر مةكتةبئم» بولدئ.

اقاثنئث «زةردة» (بذرئنعئ «ءبئلئم جانة ةثبةك») جؤرنالئندا باسشئلئق قئزمةت اتقارعان جئلدارئ ونئث ذلتئمئزدئث ءبئلئمئ مةن عئلئمئنا، تاريحئ مةن مادةنيةتئنة، ونةرئ مةن ادةبيةتئنة ةرةكشة سةرپئن مةن سةنئم بةرگةن كةزةثئ بولعانئ ءوز الدئنا تاراتا ايتار تاعئلئمدئ اثگئمةنئث وزةگئ.

كةيئنگئ جئلداردا وسئناؤ ئزگئ مةكتةپ ماعان جاس تولقئننان وزا وتئرؤعا نةمةسة الدئثعئ توپقا جةتة جةدةلدةسؤگة ذلكةن سةپتئگئن تيگئزدئ. سونئث ئشئندة اقاثنئث ورنئ بولةك ةدئ. اقسةلةؤ اعامئز اؤئزشا شةجئرةنئث شئنايئ شةبةرئ بولاتئن، اؤزئمةن قذس تئستةگةن ايتقئش، كوثئلئمةن كيئك اتقان ساناگةر، قازاقئ قالجئث مةن قازاقئ بئتئمگة قامشئ سالدئرمايتئن قاراگةر ةدئ. سان جئلدار بويئ كوثئل دومناسئندا قايناعان، تالماي ئزدةنؤلةر مةن تاثداي تانؤدئث ناتيجةسئندة ونئث قالامئنان تؤعان «قازاقتئث اؤئزشا شةجئرةسئ» اتتئ ةنسيكلوپةديالئق جيناقتئث ءوزئ ذلتتئق تاريحتئث ذلئ قويناؤلارئن اشئپ-اشئپ تاستايتئن، باعزئ ءسوز، باياندئ پئكئرگة باستايتئن كةث دة كةمةل تؤئندئ.

اقسةلةؤ سةيدئمبةك «ماعان بذكئل قازاق دالاسئ ءان سالئپ تذرعانداي كورئنةدئ» دةگةن پوتانين پئكئرئن ودان ءارئ ءتئرئلتئپ، ءتئپتئ ودان اسئرئپ، دةرةگئ مةن دايةگئن جةتكئزئپ، دالامئزعا كةلگةن سانداعان جيهانگةزدئث ايتقان-جازعاندارئنان وتكئزئپ، ءبئر ءوزئ ءبئر مةكتةپ قالئپتاستئرئپ، سئزئ بةتئنةن كورئنئپ تذراتئن سوسرةاليزمنئث سةرپئنئ قاتتئ ؤئسئنان ةبئن تاؤئپ شئعئپ، ةسةسئن تاؤئپ ايتئپ، «بذكئل قازاق دالاسئ شةجئرة بولئپ سويلةپ تذر» دةگةن كونسةپسياسئن كةثةس وكئمةتئنئث كةزئندة دة حالئقتئق قولداؤعا جةتكئزگةن، ةلئنئث كوثئلئ مةن كوزئن اشؤعا سةپتئگئ تيگةن قايراتكةر تذلعا بولدئ. تذركئ جذرتئنا ةتةنة جاقئنداپ كةلدئ دةگةن لةأ گؤميلةأتئث دة ةثبةكتةرئندة بئلمةستئك پةن كانئگئ ساياساتكةرلئك قاتار ذشتاسئپ جاتاتئنئن، سوندئقتان ونئث عئلئمي تذجئرئمدارئن كوثئلدئث ذلتتئق سذزگئسئنةن وتكئزئپ، سانا سةنزؤراسئنا سالئپ وقؤ قاجةتتئگئن دة العاشقئ ايتقانداردئث ءبئرئ جانة ءبئلئپ ايتقان اقسةلةؤ سةيدئمبةك.

تذلپار مئنئپ، تؤ العان باهادذر بابالارئمئزدئث ءداستذرلئ جولئن جالعاپ، قايماعئ سئپئرئلعان حالقئمئزدئث سوأةتتئك كةزةثدة سذتتةي «ذيئتئلعان» تئنئشتئعئ ةگةمةندئككة جةتئپ، ةسةمئز قايتقاندا عانا تاثدايعا تاتيتئنئن تاپ باسئپ ايتؤمةن، تاپجئلماي جازؤمةن جذرگةن جاؤئنگةر-قالامگةر بولدئ. سئنالاپ ايتئپ، سئپايئ كورسةتئپ، ساناعا سالماق سالاتئن ءسوزدئث ءدامئن كةلتئرئپ، ءدانئن جةتكئزگةن دانةكةر سوزگةر ةدئ. اتاقتئ بايدالئ ءبيدئث توپئراعئندا كئندئگئ كةسئلگةسئن بولار، بيلةرشة تولعاپ، بيلةرشة كةسئم ايتاتئن، بايتاق دالامئزدا بايراق كوتةرئپ، قاس دذشپانعا قايمئقپاي قارسئ بارعان بايعوزئ باتئردئث كئندئگئنةن تاراعان ذلگئلئ ذرپاقتئث ئزئنة ةرگةسئن بولار، باتئرشا قوزعالئپ، باتئل سويلةيتئن.

قازاقئ سوزگة قامشئ سالدئرمايتئن اقاث زةرگةرلئك پةن ساياتكةرلئكتئ، ذستالئق پةن ساناتكةرلئكتئ، ورئمشئلئك پةن ونةردئ تةث قاعئستئرئپ، تةرةثنةن جئمداستئرئپ، ةستةتيكالئق زةردةگة سالئپ تةرةثدةتئپ، ايتقان اثگئمةسئن دة، ايشئقتئ ءافساناسئن دا ذلتتئق ذلئ مذراتتارعا اكةلئپ تئرةيتئن. ذلتتئث ذلئ ارماندارئن ءوزئنئث ادامي ذمئتتةرئنة ذلاستئرئپ، بارئ مةن جوعئن تذگةندةپ، ءوزئنئث بويئ مةن سويئن قاتار كورسةتئپ، جذرتئنا جانئن اشئپ، جانئ اشئپ عذمئر كةشتئ. ايتتئ، جازدئ، سويلةدئ. كذمبئرلةپ سويلةپ تذرعان بوز دالاسئنئث ءتئلئن تاؤئپ، توگئلتئپ، ءتئنئن تاؤئپ ةگئلتئپ، ءدئنئن تاؤئپ بةكةمدةپ، الاش ارئستارئنئث ذلئ مذراتتارئن بذگئنگئ زامانعا جةتكئزئپ، كةلةر كذندةرگة وتكئزئپ ءومئر ءسذردئ. وسئ ذزاق جول، ذزاق ساپاردا تار جول، تايعاق كةشسة دة، جاثاارقا دالاسئندا جوسئلا شاپقان جةز كيئكتةردةي ؤاقئت جةلئنةن وزا شاؤئپ، حالئقتئق قاراقشئعا ولجا سالؤمةن بولدئ.

مةن جاثاارقا دالاسئن تالاي رةت بوكتةرلةي، اقسةلةؤئ جةلمةن تةثئزدةي تولقئعان ذلان جازئقتئ كةشئپ ءوتئپ، ذلتئمئزدئث ذلئ تاؤئ - الاشتئث ابئز تاؤئ ذلئتاؤعا اسئعا جةتكةنمئن. ذلئ تاريحئمئزدئ باؤئرئنا باسئپ جاتقان باؤئرمال تاؤدئث باسئندا تذرئپ، قازاقتئث كةث-بايتاق دالاسئنا ذزاق-ذزاق قاراپ، كوثئل كوزئن سؤارعانمئن. عاجاپ، مذنئ كورؤ كةرةك، كوكتةمدة مئقئنئن جاسئل بةلبةؤ كومكةرگةن اقسةلةؤئ كذز ايئندا اقشؤلان تارتئپ، اتا دالانئث اق ساقالئنداي بولئپ بايتاقتانا شالقئعان كةزئندة كورسةث، كوثئل قذسئث شارتاراپقا شالقيدئ.

ذلئتاؤدئث وسئ اقسةلةؤلئ القابئ مةن ذلتئمئزدئث ذلانئ اقسةلةؤدئث اراسئندا ماثگئ اجئراماس تذتاستئق، ماثگئ ذزئلمةس بايلانئس بار ةدئ. دالاسئمةن اداس، سةلةؤئمةن ساپتاس اقاث وسئ بايتاق دالاعا كوز نذرئن قاندئرئپ تالاي تذرعان بولار-اؤ. باتئستان سوققان بارقئن جةل ةرلئكتئث ءپئرئ ةدئگة تاؤئنا قاراي قذبئلا قوزعالعاندا، اقسةلةؤ تةثئزئ ودان ءارئ تولقئپ، شالقئپ، سالتانات سيمفونياسئن توگةدئ. اقشاثقان دالانئث ارياسئ - ذلئ تاريحتئث ءدارياسئ. تارتاتئن جةل، تئثدايتئن ةل. اللا بةرگةن نةسية عذمئردا اقاث سول سازداردئ سوزگة اينالدئرئپ، ةلئنة ذسئندئ. ةلئ دة ةمئنة قابئلداپ، ةلئگة تئثداي الدئ. ءتئپتئ ءار تةنتةكتئث اؤزئندا جذرگةن بةيپئل سوزدةردئ دة ةرئنبةي جيناپ، ذلتتئث بذل دا ءبئر دذنيةسئ عوي، بذل دا ءتئلدئث ءبئر سالاسئ عوي، بايلئعئ عوي،  ئزدةؤشئسئ بولسا ئزئنة تذسةر دةپ تذپتةپ تاستادئ. اشئق-تةسئك جاتقان قوراسئنئث ءبئر بذرئشئنا كةرةك تاستئث اؤئرلئعئ بولماس دةپ دالادان تاپقان كونة مذكامالئن اكةلئپ تاستاي سالاتئن قازاقئ قاريانئث مئنةزئ دة اقاثدا جةتئپ جاتاتئن.

اتتةث، وتپةس ءومئر، توزباس تةمئر بار ما، اقاث دا ارتئنا اثئزئن ةرتئپ، انا دذنيةگة كوشتئ. بيئل بةس جئل تولادئ. ءوزئنئث اتاكذلدئگئ، انا جذرتئ - اتاسؤدئث ءبئر قارا دوثئندة قارا جولعا بيئكتةن كوز تاستاپ، جذزئن قذبئلاعا - ذلئتاؤئنا قاراي بةرئپ، ماثگئ دامئلداپ جاتئر. ذلئتاؤدئث باسئنان قذلاي جذگئرگةن جةل اقسةلةؤلئ دالانئ تةربةي تولقئتئپ، كذثگئرلةگةن اقسةلةؤ كذمبةزدةرئنئث مذثدئ سازدارئن جاثاارقا جازئعئنا قاراي ذزاتادئ. سايئن دالانئث ساز بالشئعئن كذيدئرئپ قالاعان سارئ ايشئقتئ كذمبةزدةرئ جةلدئ كذنئ اقسةلةؤلئ تؤعان دالاسئن كةشئپ كةلة جاتقان اقاثا ذقساپ تا كةتكةندةي.

اقاث قايتئس بولعان كذنئ مئناولةث تؤئپ ةدئ:

اقسةلةؤ ءوتتئ ومئردةن.
ذلتئنئث ذلانئ ةدئ،
ذشقاندا قئرانئ ةدئ.
تاثدايدا ءتئلئ بولاتئن،
ماثدايدا شئراعئ ةدئ. 

اقسةلةؤ ءوتتئ ومئردةن.
ةلئنئث سذيئكتئسئ ةدئ،
جذرتئنئث يئقتئسئ ةدئ.
قاتئگةز اجالدئث قئلئشئ،
ايماثدايلاردئ قيئپ تذسةدئ.

 اقسةلةؤ ءوتتئ ومئردةن.
كذمبةزدةرئ كذرسئنئپ جاتئر،
تذنجئراپ تئرشئلئك جاتئر.
ارتئندا الاشئ قالدئ،
ارماننئث بذرشئگئ جاتئر.

 اقسةلةؤ ءوتتئ ومئردةن.
كةرئلمةي اسقاق قاناتئث،
كةزئث بة تئنئم تاباتئن؟
ذلتئثنئث ذلئ تئلةگئ -
اشئلسئن الدان جانناتئث.

 (2009 - جئل). 

كةث اقئن كةثشئلئك شالعئنئ بةلگة قذلاعان شاندوز دالانئ جئرلاعان ءبئر ولةثئن: «ساباؤداي ءبئر شال جةتپةي تذر» دةپ اياقتاؤشئ ةدئ. ذلت رؤحانياتئنئث سول سايئن دالاسئندا ذلئ مذراتقا ادال قئزمةت جاساپ جذرگةن ذلئق تذلعالارئمئز بار عوي، شذكئر. سول حالئقتئق قازئنالئ جذكتئث ءبئر جاعئن ةثسةرة كوتةرئپ، يئعئ جاؤئر بولعانشا، قادامئ توقتاعانشا، قالامئ قولئنان تذسكةنشة قالتقئسئز قئزمةت جاساعان اقسةلةؤ سةيدئمبةكتئث ورنئ ويسئراپ قالدئ. سانا كوشئنة ولجا سالار ساباؤداي ءبئر شال جةتپةي تذر دةسةم، ارتئق ايتتئث دةپ ايئپقا بذيئرماثئز، قادئرلئ وقئرمان. بذلعاق كذندةردة دة بذقپانتايلاماي عذمئر كةشئپ، باهادذرلئك ءداستذردئ ات ذستئنةن تذسئرمةگةن اقاث ةدئ ول.

ذلئتاؤدئث باسئندا ذلئعان جةل دة قازاقتئث قادئرلئ پةرزةنتئن جوقتاپ جاتقانداي!

وتةگةن ورالباي ذلئ، قازاقستاننئث ةثبةك سئثئرگةن قايراتكةرئ

سوڭعى جاڭالىقتار