اعا بؤئن جاس جازؤشئلاردئ نةگة كوزگة ئلمةيدئ؟

قالامگةرلةر جايئندا، قايتالانباس تؤئندئلار حاقئندا. سونئث ءبئرئ - ورئس ادةبيةتئندة ماقتانئشپةن ايتئلئپ كةلة جاتقان اؤةزة اثئز.
وندا بئلاي دةپ، تئثداعان جاندئ ءتانتئ ةتةر سئر شةرتئلةدئ.
توثكةرئسكة دةيئنگئ داؤئردة «پؤشكيننئث ساقيناسئ» دةگةن اثئز بولئپتئ. پؤشكيننئث ساقيناسئ «پؤشكيننةن - گوگولگة، گوگولدةن - تؤرگةنةأكة، تؤرگةنةأتةن - تولستويعا اؤئسئپتئ...».
وسئعان دالةل رةتئندة گوگولدئث پؤشكين تؤرالئ: «ونئث اقئل-كةثةسئ بولماعاندا تذك تة جازباعان بولار ةدئم!» دةگةنئن كةلتئرةدئ. بذل ورئستئث كورنةكتئ جازؤشئسئ، ءومئرئنئث كوپ جئلدارئن توثكةرئسكة دةيئنگئ كةزةثدة وتكةرگةن س.سةرگةيةأ-سةنسكيدئث جازئپ قالدئرعان شئندئعئ.
وسئ ءبئر جازباعا ءوزئثدئ-ءوزئث سةندئرؤگة ءماجبذرسئث. ويتكةنئ، ونئث وزةگئندة ونةگةلئك ارقاؤ جاتئر. ورئستئث كوركةم ادةبيةتئ وسئلايشا پؤشكيننئث ساقيناسئ دةگةن سيمأولدئق اثئزدئ شئندئققا اينالدئرا بئلگةن. مذنئث استارئندا ورئستئث ذلئ جازؤشئلارئ وسئلاي ذرپاقتار جالعاستئعئن ذلئلار جالعاستئعئنا ذلاستئرا بئلگةن دةگةن ذلتتئق ماقتانئش ةسةدئ.
شئنئندا دا قيسئنئ قانداي اسةم، شئندئعئ قانداي كةرةمةت دةپ بةرگئ كةزةثگة كوز جئبةرسةث، الگئ قاسيةتتئ ساقينانئث تاعئ دا ذلئ تذلعالارعا اؤئسقانئ ءسوزسئز-اؤ دةپ تذيةسئث. ف.دوستوةأسكي، سالتئكوأ-شةدرين، ا.چةحوأ، م.بؤلگاكوأ، م.بؤنين، م.گوركي، م.شولوحوأ، تأاردوأسكي... بولئپ جالعاسا بةرةتئن ساباقتاستئق ءوز ءداستذرئن الةمگة ايگئلئ شئعارمالارئمةن تانئتا دا، مويئنداتا الدئ.
ال ءبئزدئث ادةبيةتئمئزدة وسئ سئپاتتاس جاقسئ ءافسانا، جارقئن ذلگئ بار ما. ارينة، بار دةؤگة بولادئ دةپ ةسةپتةيمئن. ءاپ دةگةننةن الئپتار توبئنئث اسئل ذلگئسئن ةلةمةؤگة قاقئمئز جوق. سونئث ءبئر اثئزئ مذحاثنان باستاؤ الادئ. ونئث اؤئزئنا ئلئگئپ، اق تئلةؤ باتاسئنا ئلئككةندةر جايلئ اثگئمةلةردئث ءبارئ ونةگةدةي وقئلئپ، جئلدارمةن جاساسئپ، اثئزداي ايتئلئپ كةلةدئ ةمةس پة.
ونئث حاتتارئنداعئ بولاشاعئنان كوپ ءذمئت كذتةتئنئن ايتئپ ت.احتانوأتئ، س.شايمةردةنوأتئ، ءا.نذرپةيئسوأتئ، ز.قابدولوأتئ، ت.الئمقذلوأتئ اتاؤئ قاسيةتتئ ءسات ساپارداي بولدئ ةمةس پة؟! الئپتاردئث جالعاستئعئ بولعان وسئ اتالعان دارئندئ بؤئننئث ادةبيةتئمئزدئ ابئرويمةن ئلگةرئ كوتةرئپ اكةتكةنئنة ءبارئمئز كؤامئز. ال مذحاثنئث «جئل كةلگةندةي جاثالئقتئ سةزئپ»، جاس پوةزيانئث جاس كةرؤةنئنة كوز سالئپ تذرئپ ق.مئرزاليةأتئ، ت.مولداعاليةأتئ، س.جيةنبايةأتئ، ءئ.مامبةتوأتةردئ اتاؤئن قازئر اثئز عئپ ايتئپ جذرگةنئمئز شئندئق ةمةس پة؟! وسئ رةتتة، سوزئنئث ءلامئن ليريكا - ادام رؤحئ، ادام سئمباتئ دةپ باستايتئن ءابدئلدا تاجئبايةأ اقساقالئمئزدئث پايئمداؤلارئنا قارالئقشئ:
«پوةزيامئزدئث ذلتتئق قاسيةتئن الةمدئك پوةزيانئث بيئك مادةنيةتئمةن بئتة قايناستئرا دامئتقان اباي سالعان جاثا ءداستذر ذرپاقتان-ذرپاققا ةستافةدا بولئپ اؤئسئپ، سول ءداستذر كذنئ بذگئن ءبئزدئث ةث سوثعئ بؤئن بالاؤسا جاستارئمئزعا ءوتتئ، بذل ذلكةن قؤانئش... سوناؤ سذلتانماحمذت تورايعئروأتئث سوزعان قولئ ساكةن، بةيئمبةت، ءئلياس، سابيتتةرگة جالعاسسا، ولاردئث قولئنان قاليجان، ءابؤ، اسقار، تايئر، وتةباي، عالي، قاسئم، ديحان، جذماعاليلارعا ءوتتئ. بذل بؤئنعا قوسئلعان سئرباي، حاميت، جذبان، مذزافار، تاكةن، قؤاندئقتار وزدةرئنة جةدةل ئلةستئرة ادةبيةت مايدانئنا - عافؤ، ءئزتاي، توقاش، ةركةش، ساعي، تذمانباي، قادئر، امانجول، ادئلبةك، ءشامئل، جذمةكةن، زةينوللا، وتةجانداردئ ةرتة كةلدئ. مةن تذثعئش كئتاپتارئندا جاقسئ باستاما كورسةتكةن جاستارئمئزعا سول ءذشئن قؤانامئن. ساپار وث بولسئن، جاس دوستار!» دةپ اق باتاسئن بةرؤئ - بذل دا ءبئر ونةگةلئ ءداستذر، ومئرلئك اثئزداي ةمةس پة؟
ال قالامگةرلئگئنة قانات ءبئتئرئپ، قامقور بولعان تالايلاردئث اعا تولقئننان كورگةنئ، بةلگئلئ قالامگةرلةردئث اقئلئنئث جئلؤئن سةزئنئپ ادةبيةت الةمئنة اياق باسقانئ، كئتابئنئث جولئن اشقانئ جايلئ اثئز-اثگئمةلةر قانشاما. سونئث ءبئرئ - قازئرگئ قالةكةث - قاليحان ئسقاق اعامئزدئث اثگئمةسئ:
- «...عابةكة، ءبئراز ؤاقئتئثئزدئ جةپ قويدئق، وعان كئنالئ مةن ةدئم، سونئث وتةؤئ بولسئن، مئنا ءبئر بالانئث قولجازباسئن وقئپ كورسةثئز قايتةدئ؟ - دةپ سافؤان اعامئز مةنئ توبةمنةن تذرتكةندةي بولدئ، - بةس ءجذز بةت ةمةس، بار بولعانئ بةس-اق باسپا تاباق.
جذرةگئم زئرق ةتة قالدئ.
جازباي كةتسةم دة جازؤشئلار وداعئنا نةگة كةلدئم دةپ وتئرعانئمدا ةسئككة بارئپ قالعان عابةكةث قايئرئلئپ ماعان قارادئ دا: - ةرتةث ساعات ون بئردة ذيگة كةل، ءوزئث وقئپ بةرةسئث، - دةدئ دة شئعئپ كةتتئ.
بةس باسپا تاباق سالعان بوقشامدئ سذيرةتئپ عابةكةثنئث ذيئنة بةس كذن باردئم. بةس كذندة ءتئس جارئپ، بةس ءسوز ايتقان جوق ةدئ، تةك سوثعئ كذنئ عانا: - كوركةم شئعارماعا پؤبليسيستيكا كولئك بولا المايدئ. جةتكئزة الماي جاتقان جةرئثدئ پؤبليسيستيكامةن جاماما، ونئث توركئنئ قئزئل ءسوز، ونان دا جةتپةي جاتقانئثنئث ءوزئ جاقسئ...
التئنشئ كذنئ عابةكةث مةنئث بةس باسپا تاباعئما بولا جازؤشئلار وداعئنا بةس مينؤتقا كئرئپ شئقتئ دا:
- بذل بالانئ ماعان نةسئنة جئبةردئثدةر، - دةدئ.
«قذرئعان جةرئم وسئ شئعار»، - دةدئم ئشئمنةن.
- ءسوز توركئنئن بئلةتئن بالا ةكةن، كئتاپ بولؤعا ابدةن جارايدئ، - دةدئ عابةكةث، - ارئ-بةرئ ساندالتپاي، مذنداي دايار نارسةنئ جولداماسئن بةرئپ، باسپاعا جونةلتة سالمايسئثدار ما.
بةس باسپا تاباق جةتئم كئتاپشاما ادةبيةتئمئزدئث اقساقالئنئث بةرگةن باعاسئ وسئ ةدئ. بةس تاباق جةتئم كئتاپشامةن-اق 1963 - جئلئ قوس عابةث مةنئ جازؤشئلار وداعئنئث مذشةلئگئنة قابئلداعان...».
ادةبيةتئمئزدئث ءبئرتؤار بئلگئرئ ءارئ جاناشئرئ ءئلياس وماروأتئث جاس دارئندارعا دةگةن ءئلتيپاتئن قايدا قويامئز؟ ونئث تالانتتئ تانئعئشتئعئ، جالت ةتكةن جاقسئنئ كوزئ شالعئشتئعئ جايئنداعئ اثئز اثگئمةلةرئ قانشاما. «اقئندئق انكةتا» دةگةن تاقئرئپپةن جذبان مولداعاليةأكة، قاينةكةي جارماعامبةتوأكة، مذزافار الئمبايةأقا، عافؤ قايئربةكوأكة جولداعان حاتتارئ قامقورلئقتئث قاس ذلگئسئندةي ةمةس پة؟ ءئلياس وماروأ سةكئلدئ اقئلماننئث كوكئرةك كوزئ قئرانداي بولعان دةؤئمئزگة ونئث ولجاس پوةزياسئنئث بولمئسئن بئردةن تانئپ تذستةؤئ دالةل. «ولجاس ولةثدةرئندة مةنئث نازارئمدئ اؤدارعان - ذلتتئق ادةبيةتئمئزدئث وزةگئنةن ذزئلمةي كةلة جاتقان ءومئر مةن ءبئر ذلئ سارئننئث سئرئن ذقتئم» دةؤ بولاشاعئنان ذلكةن قؤانئش كذتةتئنئن اثعارتقان اتالئ ءسوز ئسپةتتئ.
دةمةك، ادةبيةتتةگئ اثئز شئندئقتان جارالادئ، شئندئق سئر بولئپ شةرتئلئپ اثئزعا اينالادئ. وسئ ايتقان دايةك-مئسالدارئمئزدئ مايةك ةتئپ ويئمئزعا وراپ، ورةمئزدئث بارئ مةن بةزبةنئنة سالئپ كورسةك، وعان كوزئمئز جةتة تذسكةندةي بولادئ. بذل ادةبيةتئمئزدئث ءوسؤ كةزةثدةرئ ذزئلمةؤ ءذشئن، جالعاسا وركةندةؤئ ءذشئن قاجةت ادةبي ءداستذردئث قاسيةتتئ ذلگئسئ ةكةن.
- ال قازئر ول جالعاستئق نةگة ءذنسئز، تؤراسئن ايتساق نةگة جوق؟ - دةيدئ ادةبيةت جايلئ اثگئمةنئ ئقئلاسپةن تئثداپ وتئرعان جاس اقئن ءئنئم ارئ قاراي شئدامئ تاؤسئلعان كةيئپپةن.
شئدامسئزدانؤئث ورئندئ، - دةيمئن مةن، - مذنئث جاؤابئن ءبارئمئز بوپ ئزدةيئك. ال مةنئث ايتپاعئم، سةندةر وزدةرئث بئلةتئننئث و جاق بذ جاعئ. ءوزئث بئلةسئث، قالامگةرلةر اراسئندا ذرپاقتار جالعاستئعئ قايدا دةگةندئ ايتؤشئلار كوپ، ءبئراق جاثعئرئعئ ءالسئز. ونئث دا شئنايئ سئرئن بئلگئسئ كةلةدئ. ءبارئ دة ادئلةتتئ، شئنايئ جاؤاپ كذتةدئ. مةنئثشة، مذنئث جئرئ بولعانئمةن تذك تة سئرئ جوق، تةك ءبارئمئز كورئپ-ءبئلئپ وتئرعانداي شئنئ بار. ول شئندئق - ذرپاقتار ساباقتاستئعئنئث شئن مانئندة سةكسةنئنشئ جئلداردان باستاپ ءذزئلئپ قالعانئ. مذنئ مويئنداؤ كةرةك. ءبئزدئث الئپتاردان كةيئنگئ اعا جازؤشئلارئمئز، ودان كةيئن التئن عاسئر بؤئنئ اتالعان بذل باعئتتا اؤئز اشپاستان الئستاپ بارادئ.
ولاردئث بئردة-بئرةؤئ ارتئنان قالام ذستاپ كةلة جاتقان جاس قاناتتارعا قايئرئلئپ توقتاپ، دارا ءسوزئن دة، دانا ءسوزئن دة ارناعاندارئ كورئنبةيدئ. بذرئن سالت بار ةدئ، ءداستذر بار ةدئ. بةلگئلئ قالام يةلةرئ بولاشاعئنان ءذمئت كذتكةن جاس دارئنعا جئلئ ءسوزئن ارناپ، گازةت بةتئنة شئعارئپ سالئپ جاتاتئن. سونئث ءوزئ جاس اقئنعا، جازؤشئعا كةرةمةت قولداؤ، رؤحاني ستارت بةرةتئن. ونئث الدئنان - ايدئنئ اشئلاتئن، تانئمالدئقتئث باسپالداقتارئ باستالاتئن.
قازئر وندايدئ مذلدة كورمةيمئز. تاثعالارلئعئ، بذگئندة بةلگئلئ تذلعالارئمئز ادام بئلمةيتئن كئتاپ اأتورلارئن ماداقتاؤ وداسئنان تذراتئن ءسوز جازئپ بةرةتئندئ شئعارعان. كئتاپتئ اشاسئث دا العئ ءسوزئن جازعان بةلگئلئ قالامگةردئث وتئرئك ماقتاؤئنا ءوزئث ذيالاسئث. بذگئنگئنئث كةيبئر كئتاپ شئعارعئشتارئ ءوزئ جايلئ دةرةكتئ فيلمدةر ءتذسئرتئپ، وندا الگئ ةلگة سئيلئ اعالارئن سويلةتئپ قوياتئندئ شئعاردئ. ولار ةل بئلمةيتئن الگئنئ تالانتتئث تذيعئنئ ةتئپ ماقتاپ وتئرعانئن كورگةندة... ارتئعئن ايتپاي-اق قويالئق...
ذلكةن ادةبيةتتئث جاس بؤئنعا دةگةن ذلكةن ذلاعاتئ مةن ذلگئسئ قايدا؟ دارئندئ تاني ءبئلؤ، تئلةؤقورلئق ءسوزئن ايتا بئلؤ داستذرئنةن ءوزئن اؤلاق ذستاؤدئث سالقئنئ ئزعارعا، ءوز كذنئثدئ ءوزئث كورؤگة ذلاسئپ بارا جاتقانداي. مذنئث ءتذپ-توركئنئ ةشكئمدئ وقئماؤدان، كةيئنگئنئ تانئماؤدان تؤئپ جاتقانئ ءسوزسئز. كئتاپتئث وقئلماؤئ وقئرماندئ عانا الئستاتئپ وتئرعان جوق، ءتئپتئ قالامگةرلةردئث ءوزئن جاتباؤئر بولئپ بارا جاتؤئنا سةبةپكةر.
كوزگة ئلئنبةؤدةن كوثئلئ پاسةيگةن جاس قالامگةردئث قالعان تئرلئگئ ذمئتتةن گورئ كذدئككة تولئ. جازادئ، شئعادئ، اينالا ءذن قاتپايدئ. ةثسة ةزئلةدئ، وي ومئرئلادئ، سةزئم شةرلةنةدئ، ءسوز سؤالادئ...
الئپتار توبئ كةتتئ. اثئزئ قالدئ. تةگةؤرئندئ توپ تولئستئ، بولئستئ. اثگئمةسئ قالدئ. الپئسئنشئ جئلداردئث ادؤئندئ بؤئنئ ارئندادئ. تانئلدئ، تانئمال بولدئ. بذگئندة جةتپئسئنشئ جئلدار تولقئنئ تةثئزئن تاپتئ. تةثئزدةي وقئرمانئ تولقئتتئ. ولاردئث كوزئ تئرئلةرئ اقساقال جاسئنا جةتتئ. ءبئراق ولاردئث ارتقئ بؤئنعا قايئرئلئپ قاراپ ءسوز قاتقانئ بايقالمايدئ.
وسئلاي ذندةمةؤ ارقئلئ ءوزئمئزدئ-وزئمئز جوعالتا باستايتئنئمئزدئ، ادةبيةتئمئزدئث قالئپتاسقان داستذرلةرئن ذمئتؤعا اينالؤ پروسةسئنئث پروگرةسسيأتئ قارقئنمةن ذدةي تذسةرئنة سةلت ةتپةيتئنئمئز قالاي؟ مذنئ دا ؤاقئتتئث، زاماننئث كئناسئندةي كورةمئز-داعئ.
ءار ذرپاقتئث پارئزئ بولادئ. ءتئپتئ، تئرشئلئك يةلةرئنئث ءبارئ ونئث ءذزئلئپ قالماؤئ ءذشئن ءومئر كةشةدئ. ادةبيةتتئث دة ذرپاقپةن بئرگة جاسايتئنئ، ونئث تاعدئرئ ءوزئمئزدئث قولئمئزدا ةكةنئ قاراپايئم عانا تذسئنئك ءارئ تالاس تؤدئرمايتئن تذيسئك.
قازئرگئ قالام ذستاعان جاس بؤئن بذرئنعئ گازةت-جؤرنال، جيناقتارعا باسئلؤئ قيامةت زاماندئ بئلمةيدئ. جول اشئق، باسئلئم كوپ، جاريالانؤ وثاي. بذرقئراپ شئعادئ دا جاتادئ. ءتئپتئ، اي سايئن ءبئر ءمذشايرا ءوتئپ جاتادئ. ودان بايگة الئپ، ات ءمئنئپ جاتقاندارئ دا جةتةرلئك. ءتذرلئ اتاؤلئ سئيلئقتار دا جةتةدئ. ءبئراق ولار:
«مةنئ نةگة باعالامايدئ، نةگة مةنئ تانئمايدئ؟ ءبئزدئث جاسئمئزدا قادئر، تذمانبايلار، ولجاس، مذحتارلاردئ ةل بئلگةن، ولةثدةرئن تئثداؤعا كةلگةندةر اؤديتورياعا سئيماعان؟» - دةپ نازالانادئ. «ءبئز ذمئتئلعان ذرپاقپئز»، - دةپ كذيئنةدئ. ولاردئث كوبئ سول باياعئ دؤالئ اؤئزدان ءسوز ةستؤدةن، باعاسئن الؤدان، ذكئسئن تاعئنؤدان ءذمئتتئ. ءبئراق ؤاقئت ءوتئپ بارادئ، ءوزئن قالئث وقئرماننئث بئلمةيتئنئنة، وقئلمايتئنئنا، نةگة تانئمايتئنئنا ناليدئ.
ءبئز البةتتة، ايتقئشپئز. اقئلئمئز اسئپ تذرادئ، بئلئگئمئز جةتئپ تذرادئ، ويئمئز سايراپ تذرادئ. ءبئراق بةتكة ايتؤعا جوقپئز. باسقا بئرةؤ ايتؤ كةرةك سياقتئ، باسقا بئرةؤ دالةلدةؤ كةرةك ءتارئزدئ. ذرپاقتار جالعاستئعئنئث ذزئلئثكئر-ة-ة-ةپ بارا جاتقانئ دا وسئنداي كةپ.
تةثئز تولقئندارئمةن جاثارئپ جاتادئ.
ادةبيةت تة تةثئز سةكئلدئ. الدئثعئ تولقئن اعالار - كةيئنگئ تولقئن ئنئلةر بولئپ تولئعئپ جاتادئ.
جاسارئپ جاتادئ، جاثارئپ جاتادئ.
وسئنئ ذمئتپايئق!
جاقاؤ داؤرةنبةكوأ، جازؤشئ.
قازاق ادةبيةتئ