اتاقتئ يساتاي باتئر قايدا جةرلةنگةن؟

استانا. قازاقپارات - وسئ كذنئ ولكة تاريحئنا كوز سالئپ جذرگةن زيالئلاردئث ءوزئ يساتاي باتئردئث سذيةگئنئث جاتقان جةرئن انئقتاؤ تالاس- تالقئعا اينالئپ بارا جاتقان جوق پا دةپ رةنئش بئلدئرةدئ.
None
None

وتة ورئندئ. ويتكةنئ، ئشكئ وردا تاريحئن زةرتتةؤشئلةر، ونئث ئشئندة يساتايتانؤشئ ماماندار وسئ تذرعئدا عئلئمي نةگئزدئ سوزگة بارا الماي ءجذر.

ال، نازار اؤدارارلئق قذجاتتار، ةسكةرةرلئك پئكئرلةر جةتكئلئكتئ.

مئسالئ، الاش ارئستارئنئث ءبئرئ حالةل دوسمذحامةد ذلئ سوناؤ 1924-1925 - جئلدارئ «يساتايدئث سذيةگئ تةمئر ؤةزئ قيئل بويئنداعئ شولاقمولدا دةگةن مولادا» دةپ جازئپ كةتكةن.

يساتاي تايمان ذلئ مةن حالةل دوسمذحامةد ذلئ ءبئر ءوثئردئث - اتئراؤ وبلئسئنداعئ تايسويعاننئث تؤماسئ. 1929 - جئلئ حالئق جاؤئ اتالئپ ذستالئپ كةتكةنگة دةيئن عالئم ةلمةن بايلانئسئن ذزبةگةن، ةسكئ اثگئمةلةرگة قانئق بولعان. اثئز بةن تاريحي بولمئستئ اجئراتا بئلةتئن تذلعا.

وسئ كةزةثگة (جيئرماسئنشئ عاسئردئث 30-70-جئلدارئنا) تةرةثئرةك ذثئلسةك، يساتاي تؤرالئ تاريحشئ حالةلدئث ءبئلئپ ايتقان ءسوزئنئث بذگئنگة دةيئن ةسكةرؤسئز قالؤئن - سول 30 - جئلدارئ ح.دوسمذحامةد ذلئنئث حالئق جاؤئ اتانؤئمةن بايلانئستئرامئز. بارلئق شئعارمالارئ تاركئلةندئ. وقؤعا تئيئم سالئندئ.

«قازاق ادةبيةتئ» گازةتئ 1962 - جئلعئ 14 - جةلتوقسانداعئ سانئندا حاتتار دذيسةناليةأتئث «يساتايدئث مولاسئ شةيئتسايدان تابئلدئ» دةگةن ماقالاسئن جاريالادئ. قارسئ ءؤاج ءبئلدئرئپ، ماقالانئث عئلئمي نةگئزسئزدئگئنة قاتتئ سئن ايتقان جالعئز ق.جذماليةأ بولدئ. («ق.ا»18.10.1963 ج). «ماقالاداعئ دةرةكتةر دة، پئكئرلةر دة نانئمسئز اتءذستئ ايتئلعان. تاريحي شئندئقتان الئس».

اكادةميك-جازؤشئنئث وسئنداي سئن سوزئنةن كةيئن ح.دذيسةناليةأ ويلانؤعا ءتيئس ةدئ. يساتاي باتئردئث زيراتئن ئزدةستئرؤدئث ذزاققا سوزئلئپ كةتؤئنئث تاعئ ءبئر سةبةبئ، ق.جذماليةأ جوعارئداعئ اتالعان ماقالاسئندا ح.دوسمذحامةد ذلئنئث اتئ-ءجونئن ايتئپ، وعان سئلتةمة جاساي المادئ، «يساتايدئث سذيةگئ... شولاقمولدا دةگةن جةرگة قويئلئپتئ-مئس» دةپ قئسقا قايئردئ. وسئلاي كورنةكتئ ادةبيةتشئ-عالئمدئ زاماننئث «مئسئ» باسئپ، «شولاقمولدا» سول 1962 - جئلدان بةرئ كولةثكةدة قالئپ كةلةدئ. سودان بةرئ زامان وزگةردئ. ةندئ ةشكئمنةن قورئقپاي شئندئقتئ ايتا الامئز. الايدا، اتئراؤلئق تاريحشئلاردئث سول باياعئ سذرلةؤدةن بذرئلعئسئ جوق.

انئعئ سول، شولاقمولدانئ ويلاپ شئعارعان مةن ةمةسپئن. تاعئ دا قايتالايئن، وسئدان 90 جئل بذرئن ح.دوسمذحامةد ذلئ ايتئپ كةتكةن. وكئنئشتئسئ، يساتايدئث مولاسئنئث باسئنا ول كئسئ دة بةلگئ قويا المادئ.

1991 - جئلئ اقتوبةلئكتةر شةيئتساي دةگةن سايدئث بويئندا «يساتاي باتئردئث مولاسئ وسئ جةردة» دةپ ةسكةرتكئش-وبةليسك تذرعئزئپ، قذيما تةمئرمةن قورشادئ. باتئردئث ةكئ ءجذز جئلدئعئنا وراي ءبئرشاما جذمئستار اتقارئلعانئمةن (قوناق شاقئرؤ، بايگة، ت.ب.) ونئث ولئمئنة بايلانئستئ قذجاتتارعا، ةث بولماسا، وسئ جةردة 30 جئل بذرئن عانا جذرگئزئلگةن زةرتتةؤ جذمئستارئنا كوثئل بولئنة قويمادئ. اسئعئستئقپةن، سوأةتتئك ناؤقانشئلدئق پارمةنئمةن كةزةكتئ «ءبئر توي» وتكئزئلدئ.

تاريحي دةرةكتةرگة جذگئنسةك، سول كذنگئ (12.07.1838 ج) قئرعئن شايقاستان ءتئرئ قالعان يساتايدئث جئگئتتةرئ بايماعامبةت اسكةرئنئث قؤعئنئنا ذشئراپ، ويئلدئ بةتكة الئپ، اجالدئ اقبذلاقتان ءارئ قاشتئ. وسئ ءبئر كذننئث نةگئزگئ قذجاتئ (حاتتاماسئ) پولكوأنيك گةككةنئث 1838 - جئلدئث 13 - شئلدةسئندة ورئنبور گؤبةرناتورئ پةروأسكيگة جازعان راپورتئ («ماحامبةت الةمئ»، 9-كئتاپ، 290-292 ب.ب.) بذل قذجاتتئث قذندئلئعئ - سوثعئ شايقاس اقبذلاق وزةنئ جاعاسئندا (ماثئندا ةمةس) بولعان. يساتايلئقتار بايماعامبةت توبئن ارعئ بةتكة قؤئپ تئقسئرعان. وسئ جةردة، وزةن جاعاسئندا قورشاؤعا ءتذسئپ قالئپ، قئرعئنعا ذشئراعان. كةيئن شةگئنگةندةردئ قورعاشتاپ كةلة جاتقان يساتاي ءوزئن قورشاپ العان جاؤمةن اتئسئپ-شابئسئپ (3 قازاق، 16 كازاك-ورئس) قازا بولدئ.

اقبذلاقتئث جاعاسئندا شاهيت بولعان 30-40 (گةكة 70-80 دةپتئ) ساربازداردئث دةنةسئن سول كذنئ ةكئندئ مةن اقشام ارالئعئندا جيناپ ذلگةرئپ، ات اياثئمةن قيئلدئث سؤئ مول (قازئردئث وزئندة ايدئن-شالقار) تذسئنان وث جاق قئرلئ جاعاسئنا -شةيئتساي سايئنا جةتكئزؤ مذمكئن ةمةس. وسئنداي قاشئقتئققا اكةلؤدئث دة ةشقانداي قاجةتتئلئگئ جوق ةدئ.

1968 - جئلئ شةيئتسايدا ن.شاياحمةتوأ ذيئمداستئرعان ةكسپةديسيا كةزئندة قازبا جذمئستارئنئث باسئ-قاسئندا بولعان اقتوبةلئك تاريحشئ، پروفةسسور زاكئراتدين بايدوسوأ وسئ جةردة يساتايدئث مولاسئ دةپ بةلگئلةنگةن تورت قابئردئث بئرةؤئندة دة قئلئش كةسكةن، وق اتئلعان بئردة-ءبئر مذردة كةزدةسپةگةنئن، نوةل شاياحمةتوأتئث قينالئپ تذرئپ، يساتاي باتئردئث سذيةگئن تابا الماعانئن ايتقان ةدئ.

ن.شاياحمةتوأتئث ءوزئ 1978 - جئلئ وسئ تاقئرئپقا ارنالعان سذحباتئندا («سوتسياليستئك قازاقستان») جؤرناليست جانبولات اؤپبايةأقا بئلاي دةيدئ: «كةيدة ويلاعان ئستةرئث ورئندالا بةرمةيدئ ةكةن. وعان يساتاي بةينةسئن ءتئرئلتؤ جولئندا تةر توككةن ءذش جئلئمنئث ناتيجةسئز اياقتالعانئن ايتؤعا بولادئ. وكئنةتئنئم - سول جازدا (1968 ج.) شةيئتسايدا باتئر مذردةسئنئث قاي جةردة جةرلةنگةنئن تابا الماي قايتقانئم». («قوبئلاندئ باتئر»، اثئزدار مةن شئندئقتار، اقتوبة، 2007 ج.)

وتكةن جئلئ ورالداعئ ماحامبةت ؤنيأةرسيتةتئ مةديسينا عئلئمدارئنئث دوكتورئ قايئرجان ءابيساتوأتئث «ماحامبةتتانؤدئث ءمالئم جانة بةيمالئم پاراقتارئ» دةپ اتالاتئن ةثبةگئن جارئققا شئعاردئ. وسئ باسئلئمنئث 19- بةتئندة اأتور ن.شاياحمةتوأتئث قيئلدا جذرگئزگةن قازبا جذمئستارئ جايلئ دا جازادئ.

«جةرگئلئكتئ اقساقالداردئث ««مئناؤ يساتايدئث مذردةسئ جاتقان جةر دةگةن سئلتةؤئمةن شةيئتسايدا بئرنةشة قابئردئ قازئپ، يساتاي دةنةسئنة ذقساس مذردةنئ تابا الماپتئ». عالئمنئث ءبئر اؤئز ءسوزئ قئمبات. الماتئعا تةلةفون شالدئم. - مةن دارئگةر اداممئن. قاراويدا ماحامبةت قابئرئن اشقاندا (1966ج)، اقئن سذيةگئن قايتا جةرلةگةندة (1983 ج.) نوةل شاياحمةتوأتئث قاسئندا بولدئم. نوةلدةن ةستئگةنئمدئ جازدئم، - دةدئ قايئرجان اعا.

وسئ دةرةكتةردئث نةگئزئندة عانا يساتاي باتئردئث، مايدان دالاسئندا قازا تاپقان باسقا دا ساربازداردئث مذردةلةرئ اقبذلاقتان 13-15 شاقئرئم جةردةگئ (ق.جذماليةأ جازئپ كةتكةندةي) شولاقمولدا جايلاؤئنداعئ شولاقمولدا قورئمئندا جةرلةنگةن دةپ وي تذيؤگة بولادئ. ةگةر ءتيئستئ ذيئمدار وسئ سوزئمئزگة قذلاق اسسا، كوپ جئلعئ داؤعا نذكتة قويئلار ةدئ.

عادئلشة وتةبالئ، باتئس قازاقستان وبلئسئ.

«ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار