بارلئق قازاقستاندئق مةملةكةتتئك ءتئلدئ بئلؤگة مئندةتتئ - احمةت مذرادوأ، ءماجئلئس دةپؤتاتئ

None
None
استانا. 26 - شئلدة. قازاقپارات.- احمةت سةيداراحمان ذلئ، كونةكوز قاريالار سوعئس جئلدارئ شةشةندةر مةن ينگؤشتةردئث ستاليندئك قؤعئن-سذرگئنگة ذشئراپ، قازاق اؤئلدارئنا كوشئپ كةلگةنئن، اشتئق پةن سؤئققا شئداي الماي، ولاردئث كوبئ قايتئس بولعانئن ايتادئ. ةسكئ قورئمدا قازاقتارمةن بئرگة جةرلةنگةن ةكةن.

- ءيا، ءسئز ايتقانداي ةلئمئزدئث كوپتةگةن وثئرئندة بةلگئ قويئلماعان، ءبئراق قورشاؤئ بار قورئمدار بار، ونئ باؤئرلاستار بةيئتئ دةپ تة ساناؤعا بولادئ. ءبئز ولار ءذشئن اللادان يمان سذراپ، انا ومئردة ولارعا جذماقتان ورئن تئلةيمئز.

- قاسئرةتتئ جئلدار قالاي باستالئپ ةدئ؟

- شةشةن - ينگؤش ا س س ر-ئ - 100-200 شاقئرئمدئ الئپ جاتقان وتة شاعئن اؤماق. كذشپةن شئعارئلعانداردئث ءبارئنئث دة ناقتئ دةرةگئ بار. كةثةس وداعئ كةزئندة ساناقتار وتة دالدئكپةن جذرگئزئلگةن. مالئمةتتئ بةريا ذنةمئ ستالينگة بايانداپ وتئرعان. كوشئرئلگةندةردئث جالپئ سانئ - 498 مئث.

ءوزئمنئث جؤرناليستةرمةن بولعان ءبئر اثگئمةمدة دةپورتاسيانئث (جةر اؤدارؤ) سةبةپتةرئ، شارتتارئ تؤرالئ ايتا كةلئپ، 2004 - جئلئ ةؤروپا كةثةسئنئث پارلامةنتتئك اس سامبلةياسئنئث (ة ك پ ا) حالئقارالئق زاثگةرلةرئنئث ةث مئقتئ تالداؤ جاساعانئنا توقتالدئم. بذل - ةشكئم داؤلاسا المايتئن ناقتئ قذجات.

شةشةن جةرئ كئشكةنتاي اؤماق بولعانمةن، ونئث كةيبئر تاؤلئ ايماقتارئنا ماشينا بارا المايدئ، تةك ات نةمةسة ادام عانا جذرةتئن جةرلةر بار. ول جةردة دة ادامدار تذرادئ. شةشةنستاننئث تاؤلئ ايماعئندا ةكئ اؤئل بار، ءبئرئ - حايباح، ةكئنشئسئ - زؤمسوي. زؤمسوي - مةنئث اتا-بابام، اكةم جانة ونئث اتا-بابالارئنئث جةرئ. ول جةردةن تةك اتپةن، شانامةن، جاياؤ الئپ شئعؤ كةرةك بولعاسئن، كةيبئرةؤلةردئ دةپورتاسيالاي الماعان. وندا جذكتئ ايةلدةر مةن اؤرؤ، قارت ادامدار قالعان.

شةشةندةر مةن ينگؤشتةر ءذي قذرئلئسئنا وتة شةبةر، ناقتئ ءئستئث ادامدارئ. سوندئقتان ولاردئث ءومئرئن، جاعدايئن جاسايتئن ةث جاقئن تؤئستارئ دا قاستارئندا بولعان. ولاردئث ءبارئن قؤئپ الئپ شئعئپ، ذرئپ-سوعئپ، وتقا جاعئپ جئبةردئ. قاشؤعا تئرئسقانداردئ سول جةردة اتئپ تاستادئ. بذل تؤرالئ ايتقان ادامدار دا، ونئ راستايتئن قذجاتتار دا بار. كاأكازداعئ وسئنداي بةلسةندئ جذمئستارئ ءذشئن كوپتةگةن وفيسةرلةر مةن گةنةرالدار ناگرادالار الدئ. كةيئننةن قازاقستانعا قاراشايلار، بالقارلار، قالماقتار دةپورتاسيالاندئ. حالئقتئ قؤئپ، وتانئن جويئپ جئبةرؤ - ولاردئث اتئن تاريحتان سئزئپ تاستاؤ ةمةس پة؟! مئنة، وسئنداي جاعداي ورئن العان.

ادام قانشا جئل ءومئر سذرسة دة، بذل جالعان دذنيةدةن دذرئس ءومئر ءسذرئپ وتكئسئ كةلةدئ. اتا-بابالارئن ةسكة الئپ، ءوزئ ومئردةن وتكةندة ونئ دا بئرةؤلةر ةسكة العانئن قالايدئ. أايناحتاردئث بةيئتئنة ادام بويئمةن شامالاس ذلكةن تاس قويئلادئ. ونئ مئقتئ ةتئپ قويؤعا تئرئسادئ.

شةشةنستانعا قونئس اؤدارعاندار ءذي قذرئلئسئن سالؤ ءذشئن بةيئتتةردةگئ قذلپئتاستاردئ ماتةريال رةتئندة پايدالانعان. وسئلايشا اتا-بابالارئمئزدئ دا تئنئش جاتقئزباعان. بولاتئن نارسةنئث ءبارئ بولدئ. ءبئز قازاقستانعا قونئستاندئق. دةپورتاسيا تاقئرئبئ ءبئرشاما زةرتتةلدئ. كوپ ادام زارداپ شةكتئ.

- جةرگئلئكتئ تذرعئندار كذشتةپ قونئس اؤدارئلعانداردئ جاتسئنباي، قولدارئنداعئ بارئمةن بولئسكةن. سول ءبئر قاهارلئ جئلداردئث كورئنئسئ تاريحتان ءوشؤئ مذمكئن ةمةس. ال ءسئزدئث وتباسئثئز قوستاناي وبلئسئنا قاشان، قالاي كةلدئ؟

- مةنئث اتا-انام دةپورتاسيا الدئندا 1944 - جئلئ وتة جاس بولعان. انام مةكتةپ جاسئندا، اكةمنئث جاسوسپئرئم كةزئ ةكةن. ال ولاردئث وتباسئنئث ذلكةندةرئ شةشةنستاننئث ءارتذرلئ جةرلةرئندة تذرعان. اكةم شةشةن-ينگؤش ا س ر-نئث تاؤ جاق بولئگئندة، انام تةرةك وزةنئنئث بويئندا، جازئق جةردة تذرئپتئ. مةنئث اتا-انام تاعدئردئث جازؤئمةن قازاق جةرئندة، قوستاناي وبلئسئندا كةزدةسئپ، وتباسئن قذرعان. جاستئق شاقتارئنان قيئن-قئستاؤ ومئرگة بةيئمدةلئپ، جاقسئ ءومئر ءذشئن كذرةسكةن.

قازاقستان كارتاسئن قاراساثئز، دةپورتاسيالانعان أايناحتار كةلمةگةن ءبئر عانا جةر بار، ول - ماثعئستاؤ ءوثئرئ. قازاقستاننئث باسقا بارلئق ايماقتارئ بويئنشا اتئراؤدان سةمةيگة جانة دة قئتاي شةكاراسئنا دةيئنگئ بارلئق جةرگة أايناحتاردئ تاراتئپ جئبةرگةن.

1944 - جئلئ اقپان ايئندا قاپ تاؤئنان قازاقستانعا كذشتةپ كوشئرئلگةن ينگؤشتةر مةن شةشةندةردئ اكةلگةن كةزدة كذن وتة سؤئق، قاتتئ اياز، ئزعئرئق جةل بولئپتئ.

مئسالئ، بيئل ءبئر ادامنئث اكةسئ قايتئس بولدئ. ونئ كذننئث سؤئقتئعئنا بايلانئستئ دةر كةزئندة جةرلةي المادئ. جةردئث توثئ ةكئ مةترگة جؤئق قاتئپ قالعان ةكةن. ءمايئتتئ جةر قوينئنا تاپسئرؤ ءذشئن مئقتئ جئگئتتةردئث ءوزئ كوپ كذش سالؤئنئث ارقاسئندا قاتئپ قالعان جةر ارةث قازئلدئ. ال سوناؤ اؤئر جئلداردا ادامدار جةرلةؤدئ بار مذمكئندئكتةرئنة قاراي اتقاردئ. ءتئپتئ كةيبئرةؤلةر جةرلةنبةي دة قالدئ. كذرتئك قارمةن بةتئ جابئلعاندار دا بولدئ... ال سونداي ةسكئ قورئمداردا ءسئزدئث اتالارئثئز بةن مةنئث اتالارئمنئث بئرگة جةرلةنؤئ ءبئزدئث وسئ ءومئر مةن انا دذنيةدة دة بئرگة ةكةندئگئمئزدئث كؤاسئ ةمةس پة؟!

تاعئ ءبئر ةسكةرةتئن جايت، قازاقستانعا ءتذرلئ سةبةپتةرگة بايلانئستئ دةپورتاسيالاؤ كةزئندة كةلگةن باسقا ذلت وكئلدةرئ - بئزدةر جوعالتقان ادامدارئمئز تؤرالئ ايتئپ جذرسةك تة، ال وسئ تاؤةلسئز قازاقستاندا تذرئپ جاتقان قازاقتاردئث سوناؤ اشارشئلئق، قؤعئن-سذرگئن جئلدارئ قانشاما ادامئنان ايئرئلئپ قالعانئ جانة ءوز جةرئندة كورگةن قورلئعئ تؤرالئ كوپ بئلة بةرمةيمئز.

بذل تؤرالئ قازاقستانداعئ شةشةندةر مةن ينگؤشتةردئ دةپورتاسيالاؤ تاريحئن زةرتتةؤمةن اينالئسقان كةزدةن بةرئ ايتئپ كةلةمئن. ءبئز بارلئق قولجةتئمدئ جةرلةردةگئ دةپورتاسيالاؤعا بايلانئستئ مذراعاتتئق قذجاتتاردئ كوتةردئك. ونئ پرةزيدةنت مذراعاتئ، ذلتتئق مذراجاي، تاعئ دا باسقا دةرةك كوزدةرئنةن الدئق. سونئث ناتيجةسئندة مئناداي ةكئ سذمدئق دةرةككة تاپ بولدئق. شةشةندةر مةن ينگؤشتةرگة 5 جئلدا (1944 - 1949 جئلدارئ) ءبئر-اق رةت 1949 - جئلئ ساناق جذرگئزئلگةن ةكةن، وندا 40 پايئزدان استام ادامدار شئعئنئ بولعان. ونئث ءوزئ جاثادان دذنيةگة كةلگةندةردئ (1945 - 1949 - جئلدارئ) ةسةپكة العانداعئ دةرةك. ال قازاق حالقئنئث شئعئنئ ادام ايتقئسئز، ي.أ. ستاليننئث باسشئلئعئمةن بولعان حالئقتئ قئرؤ، قؤعئن-سذرگئن، اشتئقتئث ازابئ ذلتتئث تةث جارتئسئن جويئپ جئبةرگةن!

- ءار ادامعا تؤعان جةرئ ئستئق. ءسئز قاي جةردة دذنية ةسئگئن اشتئثئز؟

- قازاقتاردئث قولداؤ كورسةتكةنئ شةشةن حالقئ ءذشئن - ذلكةن مارتةبة. جةر اؤدارؤ كةزئندة شةشةندةر مةن ينگؤشتةردئث كوپتةگةن بالالارئ دذنيةگة كةلدئ، تذتاس ءبئر ذرپاق قازاقستاندا ءوستئ دةسةم دة بولادئ. سولاردئث ءبئرئ - مةنمئن. قوستاناي وبلئسئنئث ةرشوأكا اؤئلئندا دذنيةگة كةلگةنمئن. وندا وزةندةر مةن كولدةر كوپ بولاتئن. ول جةردة بئزگة دةيئن دةپورتاسيالانعان نةمئستةر، ةأاكؤاسيا جاسالعان ؤكرايندار تذرعان. مذنئ ايتئپ وتئرعان سةبةبئم، مةنئث انام ؤكراين ءتئلئن وتة جاقسئ ءبئلدئ. ول بذرئن شةشةن تئلئندة عانا سويلةيتئن.

قازاقتارمةن بئرگة تذرعان سوث، اتا-انام قازاقشا دا جاقسئ سويلةدئ. مةنئث اعالارئم دا قازاق مةكتةبئندة وقئپ، قازاقشانئ وتة جاقسئ مةثگةردئ. ول كةزدة وسئلاي ارالاس بولئپ، ءبئر كئشكةنتاي كةثئستئكتة بئرنةشة ذلتتار بئرگة تذردئق. ءبارئ دة جان-جاقتان كةلگةندةر. ءومئردئث قيئندئعئن كورئپ، ءبئر-ءبئرئنئث قادئرئن ءتذسئنئپ، مئقتئ دوس بولئپ كةتتئ. وسئلايشا جةر اؤدارئلئپ كةلگةن ءارتذرلئ ذلتتار قازاقستانعا كةلئپ، جاثا ءومئر جولدارئن باستادئ.

قازاقتار ةجةلدةن قايئرئمدئ جاندار. سوندئقتان ولار باسقا بئرةؤلةردئث اشتئقتان، اؤرؤدان زارداپ شةگئپ جاتقانئن كورگةندة، شئداپ تذرا الماي، قولدارئنان كةلگةن كومةكتةرئن كورسةتتئ. ءبئزدئث شةشةنستاندا تذراتئن ذلكةندةرئمئز، ءالئ كذنگة دةيئن كوزدةرئنة جاس الئپ، قازاقتاردئث قالاي كومةكتةسئپ، ولاردئث ءومئرئن قالاي ساقتاپ قالعاندارئ تؤرالئ ايتئپ وتئرادئ.

شةشةنستانعا كةرئ كوشئپ كةلگةننةن كةيئن راديودان ءبئر ءان ءجيئ ورئندالئپ ءجذردئ. ةگةر أايناح تئلئنةن تئكةلةي اؤدارساق، ول ءاننئث «قازاقتار، قئرعئزدار، باؤئرلار...» دةگةن سوزدةرئ ءالئ ةسئمدة. ءانشئ بذل سوزدةردئ جاي كورةرمةنگة ذناؤ ءذشئن ةمةس، باؤئرلاستار اراسئنداعئ سةزئمدئ جةتكئزؤ ءذشئن بةرئلة ورئنداعانئن تذسئنؤگة بولار ةدئ. أايناحتاردئث قازاقستانعا، قئرعئزستانعا، وزبةكستانعا دةپورتاسيالانعانئ بئرنةشة ذلتتاردئث بئرئگؤئنة الئپ كةلدئ.

قازاقتار - مذسئلماندار جانة مذسئلماندئق قادئر-قاسيةتتةرئن تانئتا ءبئلدئ. شةشةندةر مةن ينگؤشتةر دة مذسئلماندار. شةشةندةر مةن ينگؤشتةردئث قازاقستانعا جةر اؤدارئلعانئن ويعا الساق، بذل تذرعئدا ولاردئث باعئ بار ةكةن. ايتپةسة، ولاردئ قئرئلئپ قالسئن دةپ قيئر شئعئسقا، سئبئرگة كوشئرؤ جونئندة دة جوبانئث ءبئر نذسقاسئ بولعان ةكةن.

ءبئر شئندئقتئ ايتا كةتةيئن، كةزئندة شةشةندةردئ كئنالاعانئ بةلگئلئ. الايدا شةشةندةر دة سوعئسقا قاتئسقان، ولار 40 مئثنان استام ادام بولدئ. 100 دةن استام ادام كةثةس وداعئنئث باتئرئ اتاعئنا ذسئنئلعان. ولار ةلباعا دةيئن بارئپ، بةرليندئ الدئ، رةيحستاگقا تؤ تئكتئ. مايدان جولئنان وزگة ذلت وكئلدةرئمةن بئرگة شةشةندةر دة ءوتتئ. ءبئراق تا ولاردئ نةمئستةرمةن ئنتئماقتاستئ دةپ كئنالادئ. رةسمي كئنا تاعؤ وسئنداي بولدئ، الايدا ونداي ئنتئماقتاستئق بولعانئن ةشكئم دة دالةلدةپ بةرة المادئ. قالاي بولسا دا، كئنالاؤ كةرةك بولدئ، مئنة، سوندئقتان ولارعا كئنا تاقتئ. تةك ستاليننئث ولئمئنةن كةيئن عانا بذل جالعان كئنا ةكةنئ دالةل دةندئ.

1956 - جئلئ ستاليننئث قابئلداعان شةشئمدةرئ ارنايئ قاؤلئلارمةن جويئلئپ، شةشةن-ينگؤش اأتونوميالئق رةسپؤبليكاسئ قايتا قالپئنا كةلتئرئلدئ. الايدا شةشةندةردةن كئنانئث الئپ تاستالعانئ جانة حالئقتئث اقتالعانئ جونئندة ايتؤدئ «ذمئتئپ» كةتكةن سياقتئ. جاي عانا ءوز ةلدةرئنة بارؤعا رذقسات بةردئ، ةشكئمنةن كةشئرئم سذراعان جوق، ةشقانداي وتةماقئ تولةنبةدئ، قاندايدا بولسئن باسقا دا زاثدئ ءئس-ارةكةتتةر دة جاسالعان جوق. سوندئقتان قايتا قونئستانؤ پروسةسئ ذزاققا سوزئلدئ.

- ءسئزدئث بالالئق شاعئثئز قازاق جةرئندة وتكةن ةكةن. اتا-انالارئثئز شةشةنستانعا قاشان كوشتئ؟

- 1950- جئلدارئ قازاقستاندا ذلكةن سةرپئلئس بولدئ. ةگئن بئتئك شئعئپ، مال باسئنئث سانئ ءوستئ. ءبئزدئث اتا-انالارئمئز مةحانيزاتور، جذرگئزؤشئ، تراكتورشئ، كومباينشئ سياقتئ ءبئرقاتار ماماندئقتاردئ مةثگةردئ. كةيبئرةؤلةرئ ءارتذرلئ دةثگةيدة ءبئلئم الدئ. ياعني 13 جئل بويعئ دة پورتاسيالاؤدان امان-ةسةن وتكةن ادامدار ءارئ قاراي ءومئر ءسذرؤ مذمكئندئگئنة ية بولدئ. ال شةشةنستانعا قايتا ورالعان كةزدة دة ولار سونداي دةپورتاسيادان ءوتتئ. ورئستار ايتقانداي، قايتا قونئستانؤ - ورتتةن دة جامان. بذل قايتا قونئستانؤ حالئققا كوپ شئعئن اكةلدئ.

ءبئز ةرشوأكا اؤئلئندا التئ جئلداي تذردئق تا، 1957 - جئلئ شةشةنستانعا كوشتئك. دةگةنمةن كوپتةگةن پروبلةمالار تؤئندادئ. رةسپؤبليكانئ قايتا قالپئنا كةلتئردئ دةگةنمةن، بذرئن شةشةندةردئ كوشئرئپ جئبةرگةن ذيلةردة باسقا ادامدار تذرئپ جاتتئ. الدئمةن ولاردئث پروبلةماسئن شةشؤ كةرةك ةدئ. بذل ماسةلة ذزاق ؤاقئت شةشئمئن تاپپاي كةلدئ.

ءبئز كوشكةن كةزدة كوكتةم بولاتئن. بالا بولعاسئن ول ساپار ءبئز ءذشئن كوثئلدئ قئدئرئس سياقتئ كورئندئ. الايدا اتا-انالارئمئز ءذشئن ذلكةن سئناق بولدئ. ويتكةنئ ولار ستانساعا كةلگةن سوث، زاتتارئن ءتذسئردئ دة، بذرئن وزدةرئ تذرعان تاؤعا كوتةرئلةمئز دةپ ويلادئ. ءبئراق شةشةندةرگة تاؤلئ ايماقتارعا قونئستانؤعا رذقسات بةرمةدئ. كةزئندة ءبارئن كوشئردئ عوي، ال كوشؤگة كةلئسپةگةندةردئ ورتةپ جئبةرگةن. سوندئقتان تاؤعا جئبةرمةدئ.

ءبئز بئرةؤدئث ءتورت بولمةلئ ءذيئن ساتئپ الدئق. وندا اعايئندئ جئگئتتةردئث ءتورت وتباسئ تذردئ. ءار بولمةگة ءبئر وتباسئ كئردئ. ال بةسئنشئ وتباسئ سئيماي قالدئ. سوندئقتان سارايداعئ سيئردئ دالاعا شئعارئپ، ءئشئن اقتاپ، سول جةرگة ورنالاستئردئ. اؤلاعا پةش سالدئ، وعان بئرنةشة رةت تاماق پئسئرئلگةندئكتةن، ءبئزدئث انالارئمئز سئرتئن ءجيئ-ءجيئ اقتاپ وتئردئ. ءبئز ءذشئن ءبارئ قئزئق سياقتئ، سؤ اكةلؤگة جذگئرئپ كةتةمئز، وتئن جارامئز... ءبئزدئث وتباسئمئز كةيئن ساماشكي سةلوسئنا كوشئپ باردئ، سول جةردة ءوسئپ-وندئك.

ءبئر جاعئنان العاندا، ءبئزدئ تاؤ جاققا جئبةرمةگةنئ دة جاقسئ بولدئ، ايتپةسة، ءبئز ءالئ تاؤدا جذرةتئن بة ةدئك، كئم ءبئلسئن؟! اكةم بالا-شاعاسئن اسئراؤ ءذشئن امالسئزدان گروزنئيدان جذمئس ئزدةدئ. ءذي سالئپ الئثدار دةپ بئزگة التئ سوتئق جةر بةرئلدئ. اؤةلئ انامئزبةن بئرگة ءذيدئث ئرگةتاسئن قذياتئن جئرانئ قازدئق. ول كةزدة وتباسئنداعئ بالالاردئث ذلكةنئ مةن ةدئم، جاسئم 10 دا بولاتئن. نة كةرةك، 1961 - جئلئ شةشةن جةرئندة ءوز قولئمئزبةن ءذي سالدئق. بذل - مةن ءذشئن ذلكةن ارئپتةرمةن جازئلاتئن ءذي. سول ذيدة وقؤشئلئق كةزةثئم ءوتئپ، 1969 - جئلئ مةكتةپتئ ءبئتئردئم.

وقؤعا ماسكةؤگة بارعئم كةلدئ. ءبئز مةكتةپتة بةلسةندئ وقؤشئلار بولدئق، سپورتپةن اينالئستئق، سپارتاكيادالارعا قاتئسئپ جذردئك. ماتةماتيكا ءپانئن وتة جاقسئ كوردئم، وسئ ءپان بويئنشا وليمپياداعا قاتئسئپ، وتة جاقسئ ناتيجة كورسةتتئم. سوندئقتان مذعالئمدةر مةنئ ماسكةؤگة جئبةرگئلةرئ كةلدئ. ماسكةؤ مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنة تذسؤگة مذمكئندئگئم بولدئ. ماقتانعاندئقتاي كورئنبةسئن، ءبئراق جوعارئ سئنئپتا وقئپ ءجذرئپ مةن مذعالئمنئث رذقساتئمةن مةكتةپتة ماتةماتيكادان ساباق بةردئم.

مةنئث الدئمدا تاثداؤ تذردئ: اسكةرگة بارؤ، جذمئس ئستةؤ، ينستيتؤتقا ءتذسؤ. ارمياعا ءالئ ةرتة بولدئ. سودان ينستيتؤتقا تذسؤگة باردئق. سئنئپتاستارئممةن بئرگة گروزنئيدئث مذناي ينستيتؤتئنا ءتذستئم.

اكةم مةنئ ةشقايدا جئبةرگئسئ كةلمةدئ. «وسئ گروزنئيدا وقي بةر. ةگةر وقئعئث كةلمةسة، ارمياعا بار» دةدئ. اكةم زاثدئ مويئندايتئن ادام، ولاردئ سول كةزدةگئ جذية زاثداردئ قاتال ورئنداؤعا ذيرةتتئ. ةكئنشئدةن، ول يسلام ءدئنئنئث قاعيدالارئن ساقتايتئن ناعئز مذسئلمان ةدئ. ول ءذشئن حارام مةن حالالدئث اراسئ انئق ايقئن دالعان جانة ءوز ومئرئندة ءدئن بويئنشا رذقسات ةتئلمةگةن ءئس-ارةكةتتةردةن اؤلاق بولؤدئ بةرئك ذستاندئ.

جالپئ، مةن قذرئلئس سالاسئنئث مامانئ بولعئم كةلئپ ةدئ، اكةم ولاردئ جاقسئ بئلةتئنئن، قذرئلئسشئلاردئث ءوز جذمئستارئن شئنايئ اتقارمايتئنئن ايتا كةلئپ، ماعان مذنايشئلار وقؤئنا بارؤئم قاجةت ةكةنئن، ولار تازا جذمئس ئستةپ، جاقسئ تابئس تاباتئنئن ةسكةرتتئ. مذنايشئلاردئث كئم ةكةنئن بئلمةستةن، مذناي سالاسئندا جذمئس ئستةمةي تذرئپ، اكةم مةنئ گروزنئي مذناي ينستيتؤتئنئث مذناي كاسئپشئلئگئ فاكؤلتةتئنة وقؤعا جئبةردئ.

- ناتيجةسئندة ءسئز وقي كةلة، مذناي جانة مذناي سالاسئ دةگةننئث نة ةكةنئن تانئپ-ءبئلدئثئز بة؟ العاش رةت مذنايدئث ءيئسئن قالاي سةزئندئثئز؟

- ءبئرئنشئ تانئم - بذل تةوريا. ال مذنايدئث ءيئسئن العاشقئ تانئسؤ پراكتيكاسئنان وتكةندة، گروزنئيدئث مذناي كاسئپشئلئگئندة سةزئندئم. ودان كةيئن وندئرئستئك تاجئريبة باستالدئ. كانيكؤل باستالعان ساتتة 1973 - جئلئ قازاقستانداعئ وزةنگة (قازئرگئ جاثاوزةن قالاسئ) كةلئپ، تاجئريبةدةن ءوتئپ، ةثبةك ةتتئك. سول جئلئ ماثعئستاؤدا مذناي سالاسئ جوعارئ قارقئنمةن دامئدئ. ول كةثةس وداعئ بويئنشا ايگئلئ بولئپ، اتاعئ شئقتئ.

مةنئث ءبئرئنشئ وندئرئستئك پراكتيكام وزةن مةن جةتئباي كةن ورئندارئنئث اشئلؤئنا تذسپا-تذس كةلدئ. وسئندا ءجذرئپ-اق ونئمدئ ةثبةك ةتئپ، جذمئس جاساؤدئث راقاتئن كوردئم دةپ ايتا الامئن. نةگة؟ ويتكةنئ ءبئز ستؤدةنتپئز، بار بولعانئ 40 سوم ستيپةنديا الؤشئ ةدئك. ال بذرعئلاؤدا جذمئس ئستةپ، 600 سوم الدئم، ول كةزدة مذنداي كولةمدةگئ اقشانئ تةك ارمانداؤعا بولاتئن ةدئ. اتالعان وقؤ ورنئن 1974 - جئلئ ءبئتئردئم.

ماماندئعئمنئث اؤئر ةكةنئن جانة عاجاپ ةرةكشةلئگئن قازاقستاننئث مذناي كةن ورئندارئندا جذمئس ئستةگةن كةزدة انئق سةزئندئم. اؤةلئ وزةندة، 1977 - جئلدان باستاپ جةتئبايدا ةثبةك ةتتئم. كةيئننةن قالامقاس، قاراجامباس جانة ت.ب. قازئرگئ تاثدا مذناي ءوندئرئپ جاتقان كةن ورئندارئندا بولئپ، ءبئز كوپتةگةن مذناي ذثعئمالارئن بذرعئلادئق.

- ةستؤئمئزشة، شةشةنستان دا مذنايعا باي كورئنةدئ ءارئ ونئث مذنايئ ساپالئ دةيدئ. ءتئپتئ دايئن بةنزين دةپ ايتادئ. بذل قانشالئقتئ شئندئققا سايادئ؟

- ءسئزدئث ايتئپ وتئرعانئثئزدئث بارلئعئ دذرئس، شئنئمةن دة، سولاي. گروزنئي مذنايئنئث ساپاسئ بذرئن دا، قازئر دة وتة جوعارئ. شئنئمةن دة، كةيبئر كةن ورئندارئندا شيكئ مذنايدئ جانارماي رةتئندة اأتوكولئكتةرگة قذيعان، ويتكةنئ ونئث ساپاسئ ا-66 بةنزيننئث دةثگةيئندة، ديزةلدئك وتئننئث ورنئنا تراكتورلارعا دا قذيعان. ءبئر-ةكئ مئسال. بذدان 100 جئل بذرئن رةسةي پاتشالئعئ زامانئندا دا اعئلشئندار مذناي كةن ورنئن اشئپ، ءونئمئن تاسئمالداعان. گيتلةر دة كةثةس ارمياسئن سوعئسؤ مذمكئندئگئنةن ايئرؤ ءذشئن گروزنئي مةن باكؤدةن جةتكئزئلةتئن جانار-جاعارماي جولئن بوگةپ تاستاعئسئ كةلگةن.

سونداي-اق تاعئ دا ءبئر شئندئق، گروزنئي مذناي جانة ماي زاؤئتئندا زئمئران تةحنيكاسئنا جارامدئ جانة نازئك اگ رةگاتتارعا ارنالعان ماي ءوندئرئلدئ. سوندئقتان ءبئر كةزدةرئ وندا قورعانئس سالاسئنا قاجةتتئ ماسةلةلةر شةشئمئن تاؤئپ ةدئ. ال قازاقستان مذنايئنا كةلةتئن بولساق، ةث ساپالئ مذناي قئزئلوردا وبلئسئنداعئ قذمكول كةن ورنئنا تيةسئلئ.

سوندئقتان مذنئث بارلئعئ گةوگرافيالئق جاعئنان ءبئر-بئرئمةن تئعئز بايلانئستئ. ءبئراق مذناي كةشةنئندة ءبئرئثعاي جذية بار، سوعان وراي مذناي كورسةتكئشتةرئ ءارتذرلئ تاسئلدةرمةن رةتتةلةدئ جانة قاجةتتئ ءونئم الؤعا بولادئ.

- ءسئزدئ قازاقستان حالقئ اسسامبلةياسئنئث سةسسياسئندا وتئرعانئثئزدا العاش رةت تةلةديدار ارقئلئ كوردئم. باسئثئزداعئ پاپاحاثئزعا نازار اؤدارئپ، كاأكازدئق شئعار دةپ ويلادئم. كةيئن ءسئزدئث شةشةن ةكةنئثئزدئ ءبئلدئم. ال پارلامةنت ماجئلئسئنة دةپؤتات بولئپ سايلانعان سوث، جذمئس توبئنئث وتئرئسئندا ءسئزدئث ماماندئعئثئز مذنايشئ ةكةنئن ءبئلئپ، تاعئ دا تاثعالدئم. سونداي كذردةلئ ورتادان ساياساتقا، اسسامبلةياعا قالاي كةلدئثئز؟

- بذل دا مةنئث ومئرئمدةگئ ءبئر زاثدئلئق شئعار. شةشةندةر دة قازاقتار سياقتئ قوعامدا ذجئمداسئپ ءومئر سذرؤگة بةيئمدةلگةن حالئق. اتا-انالارئمئز ءبئزدئ وزئثنةن بذرئن باسقا ادامداردئث جاعدايئن ويلاؤعا تاربيةلةدئ. مةكتةپتة جذرگةن كةزئمدة مةنئ قوعامدئق جذمئستارعا ءجيئ تارتتئ. ءوز وتباسئثداعئ جذمئستارمةن قاتار، ةگةر بئرةؤگة ءشوپ شابؤ قاجةت بولئپ قالسا، ةندئ بئرةؤگة وتئن اكةلئپ بةرؤ قاجةت بولسا نةمةسة سيئرئن ورئسكة شئعارؤ كةرةك بولسا، مةنئ سوندا جذمساپ جئبةرةتئن. بالا كذنئمئزدةن مذقتاج ادامداردئث باؤ-باقشاسئنئث جةرئن قوپارئپ بةرؤگة، باسقا دا كذندةلئكتئ جذمئستارئنا كومةكتةستئك.

ينستيتؤتتا وقئپ جذرگةن كةزدة دة قوعامدئق جذمئستارعا بةلسةندئ ارالاستئق. ستؤدةنتتئك قذرئلئس جاساقتارئندا جذمئس ئستةدئك. ايتقانداي، 1971 - جئلئ تورعاي وبلئسئ العاش قذرئلئپ جاتقاندا، ارقالئق قالاسئنا كةلئپ، ءذي سالدئق. ودان كةيئن «مؤرمانسك-لةنينگراد» اأتوجولئن، تةمئر جولئن سالؤ جذمئستارئنا قاتئستئق. كارةلياداعئ گرةس قذرئلئسئنا دا اتسالئستئق. وندا ءبئز ينجةنةرلئك جذمئستاردئ ةمةس، وتة اؤئر ءارئ كذردةلئ بةتون قذيؤ، اسفالت سالؤ، جةر قازؤ سياقتئ قولئمئزدان كةلةتئن جذمئستاردئ ءوز ةركئمئزبةن جانة ادال اتقاردئق. كومسومول رةتئندة قذرئلئس جاساقتارئ، سپورتتئق شارالار مةن قوعامدئق ءتارتئپ جذمئستارئن بئرگة الئپ ءجذردئم. ينستيتؤتتئ بئتئرگةنشة ونئث جةدةل جاساقتارئن باسقاردئم.

سوندئقتان مةنئث بذرعئلاؤ جذمئسئنا كةلگةنگة دةيئن قوعامدئق، كومسومولدئق جذمئستاردان جيناعان تاجئريبةم بولدئ. ينستيتؤتتئ بئتئرگةننةن كةيئن مةنئ گروزنئي بذرعئلاؤ جذمئستارئ باسقارماسئنئث كومةكشئسئ ةتئپ جئبةرؤئ كةرةك ةدئ. سول كةزدة پارتيا بئردةن شةشئم شئعاردئ، مةنئ ءوزئمئزدئث مذناي ينستيتؤتئنا كةرئ جئبةرئپ، ينستيتؤتتئث كومسومول كوميتةتئ حاتشئسئنئث ورئنباسارئ ةتئپ سايلادئ. ءسويتئپ، ينستيتؤت تاريحئندا مذنداي قوعامدئق جذمئسقا تارتئلعان ءبئرئنشئ شةشةن بولدئم.

- ال قازاقستانعا قاشان قئزمةت اؤئستئردئثئز؟

- ءومئر زاثدئلئعئمةن ذيلةندئم. ءبئراق الاتئن ايلئعئم وتة از بولدئ، جةكة ءذيئمئز بولعان جوق، اكةممةن بئرگة تذردئم. ويلانا كةلة، ماثعئستاؤعا كةتتئم. ءسويتئپ، 1977 - جئلئ مذناي وندئرئسئنة، «ماثعئستاؤمذناي» بئرلةستئگئنة جذمئسقا كئردئم. مذناي سالاسئندا جذمئس ئستةپ ءجذرئپ، بذرعئلاؤشئنئث كومةكشئسئ، بذرعئلاؤشئ، شةبةر جانة سول سياقتئ ةثبةك جولئنئث بارلئق ساتئسئنان ءوتتئم.

مذنايلئ اؤدانئ جاثادان قذرئلعان بولاتئن. 1987 - جئلئ مةنئ پارتيا كوميتةتئنئث حاتشئسئ ةتئپ سايلادئ. ول جذمئستا جذرگةندة ذلتتئق ماسةلةلةرمةن ةمةس، قوعامدئق قئزمةتپةن اينالئستئم.

1989 - جئلئ وندئرئستئك قئزمةت پةن پارتيا جذمئسئنان ءبئراز تاجئريبةم بولدئ. سول كةزدةردة ءبئز قازاقستان كومپارتياسئ ورتالئق كوميتةتئنئث ءبئرئنشئ حاتشئسئ نذرسذلتان ءابئش ذلئ نازاربايةأتئث قاتئسؤمةن وتةتئن رةسپؤبليكالئق ءئس-شارالارعا بارئپ قاتئسئپ جذردئك. الماتئعا ءجيئ كةلئپ ءجذردئم.

سول كةزدةردةن باستاپ ماعان ساياسي جانة قوعامدئق جذمئستارمةن تئكةلةي اينالئسؤعا تؤرا كةلدئ. ماثعئستاؤدا ذلتتئق-مادةني ورتالئقتار قذرئلا باستادئ. 1990- جئلئ مةنئ شةشةن-ينگؤش ذلتتئق-مادةني ور تالئعئنئث ءتوراعاسئ ةتئپ سايلادئ. ءوزئم مذنايشئ، پارتيا قئزمةتكةرئ ءارئ أايناحتاردئث جةتةكشئسئ بولسام دا، ول كةزدة مةنئث تاثداؤ مذمكئندئگئم ازعانا بولدئ. بئرئنشئدةن، ءبئزدئث قازاقتارعا جاؤ ةمةس ةكةندئگئمئزدئ ءتذسئندئرؤ كةرةك بولدئ. وسئلايشا ءومئر ماعان جاثا مئندةتتةردئ جذكتةدئ.

- سول تذستاعئ ساياسي وقيعالار دا قايشئلئققا تولئ بولدئ ةمةس پة؟

-ءيا، 1989 - جئلئ «ءتئل تؤرالئ» زاث قابئلدانعانئن بئلةسئز. سول كةزةثدة قازاق ك س ر-ئ جوعارعئ كةثةسئ قازاقستاننئث مارتةبةسئن حالئقارالئق قذقئقتئق دةربةس سؤبيةكتئسئ رةتئندة بةكئتةتئن كوپتةگةن زاثنامالئق قذجاتتاردئ قابئلدادئ. مةملةكةت رةتئندة، قازاقتاردئث ةلئ رةتئندة قازاقستاننئث ذلتتئق بةينةسئن ايقئندايتئن كوپتةگةن ئستةر اتقارئلدئ. سول كةزدة قازاق زيالئلارئ كوكةيكةستئ ماسةلةلةردئ كوتةردئ، قوزعالئستار قذرئلدئ. وسئنداي جاعدايدا ءبارئمئز جينالئپ، بئزدةر - قازاقستاندئقتارمئز، ورتاق مذددةنئ كوزدةؤشئلةرمئز دةگةن ذستانئمدا بولدئق. ول كةزدة قازاق حالقئ، قازاق ءتئلئ جانة قازاقتاردئث وثئرلئك، ءدئني، تذرمئستئق پروبلةمالار تؤرالئ ماسةلةلةر اشئق ايتئلا باستادئ.

«ءتئل تؤرالئ» زاثعا سايكةس بئزدةر - قازاقستاندئقتار دا ءوز مئندةتتةرئمئزدئ ايقئنداپ الدئق. ياعني وسئ زاثنئث نةگئزئندة قازاق ءتئلئن وقئپ-ءبئلؤئمئز قاجةت. ءوزئم باسشئلئق جاسايتئن كاسئپورئندا جذمئس ؤاقئتئندا قازاق ءتئلئن وقئتؤ كؤرسئن ذيئمداستئردئق. ول كةزدة «قئزئل بذرئش» بولاتئن، سوعان ادامداردئ جيناپ وتئرعئزدئق تا، مذعالئمدئ شاقئردئق. العاشقئ دارئستةر وتة پروبلةمالئ بولدئ. ءبئرئنشئدةن، «وقؤشئلار» ءتئلدئ بئلمةيدئ،

ةكئنشئدةن، مذعالئمدةر دة مذلدةم ءتئلدئ تذسئنبةيتئن ادامدارعا قالاي ذيرةتؤ كةرةك ةكةنئن بئلگةن جوق.

سةبةبئ ول كةزدة قازاق ءتئلئن ذيرةتةتئن مذعالئم دةپ العان ادامدارئمئز قازاقشا جاقسئ سويلةي بئلةتئن زةينةتكةرلئك دةمالئستاعئ بذرئنعئ اسكةريلةر نةمةسة ميليسيا قئزمةتكةرلةرئ ةدئ. ءئرئ كاسئپورئندارداعئ ورئستئلدئ ذجئمعا بايلانئستئ ماسةلة تؤئندادئ. ةگةر دة ذجئمنئث 99 پايئزئ ورئستار بولسا، ايتالئق، ماشينا جاساؤ مينيسترلئگئ، اتوم ونةركاسئبئ مةن كذردةلئ ءوندئرئس ورئندارئندا قازاق تا، وزگة ذلت وكئلدةرئ دة جوق.

سول كةزدة پئكئرتالاس تؤدئ. ءبئرئ «ءبئزدئ وقئتؤدئث كةرةگئ جوق» دةسة، ةكئنشئلةرئ كةرةك ةكةنئن ايتتئ. مةن ذجئمنئث پارتيا ذيئمئنئث حاتشئسئ بولعاندئقتان، انئق، ناقتئ جانة بارئنة تذسئنئكتئ ذستانئمدئ تاثداؤئم كةرةك بولدئ. ولارعا «قذرمةتتئ دوستارئم، ارئپتةستةرئم! مةن ورئس تا، قازاق تا ةمةسپئن. انا ءتئلئ تؤرالئ ايتساق، مةنئث انا ءتئلئم - شةشةن ءتئلئ. الايدا ءبئز شئندئق پةن ادئلدئك جاعئندا بولؤئمئز كةرةك. ةندةشة، قازاقستاندا تذرئپ جاتقانئمئزدئ ةسكةرئپ، تةك قانا ءتئلئ مةن مادةنيةتئن قايتا تذلةتؤ ارقئلئ ءوز حالقئن جاثعئرتؤعا جانة ونئث مذددةسئن قورعاؤعا بولاتئنئن ايتئپ وتئرعان قازاقتاردئث پروبلةماسئن تذسئنگةنئمئز ءجون. سوندئقتان بئزدةر قازاق ءتئلئن ذيرةنؤگة مئندةتتئمئز» دةدئم. وسئنداي مئندةتتئ العا قويدئم.

ول كةزدة زيالئ قاؤئم وكئلدةرئ قازاقتاردئث ذلتتئق جاثعئرؤ ماسةلةسئن وتكئر قويا باستادئ. ءبئراق ونداي ذندةؤلةر وزگة ذلت وكئلدةرئنة جئككة ءبولئنؤ، ذلتتئق شةتتةتؤ سياقتئ كورئندئ. دةگةنمةن شةشئلؤئن تالاپ ةتكةن ماسةلةلةر، جالپئ العاندا، ءادئل بولاتئن. ونئث ئشئندة تاريحي شئندئقتئ قالپئنا كةلتئرؤ، ذلتتئق سالت-داستذرگة جانة ءدئني سةنئمگة قذقئلئ بولؤ، ةلدئمةكةندةردئث تاريحي اتاؤلارئن قايتارؤ جانة باسقا ماسةلةلةر كوتةرئلدئ. بذل مذسئلماندار ءذشئن قالئپتئ، تذسئنئكتئ جاعداي، ال وزگة ءدئن وكئلدةرئنة قازاقستاندا ذلتتئق جاثعئرؤ تؤرالئ ايتئلعان پئكئرلةردئ قابئلداؤ قيئن بولدئ. وسئ كةزدة كوپتةگةن قاراما-قايشئلئقتار تؤئندادئ.

ءارتذرلئ پئكئرتالاستاردا قازاقتار ذلتتئق رؤحتئ، پاتريوتيزمدئ، مادةنيةت پةن ءتئلدئ دامئتؤ ماسةلةلةرئن كوتةردئ. «ءتئل تؤرالئ» زاث ةتنيكالئق توپتاردئث ءوز تئلدةرئن دامئتؤ جونئندةگئ وي-ارماندارئن تولئق ئسكة اسئرؤعا مذمكئندئك بةردئ. سونداي-اق «قوعامدئق بئرلةستئكتةر تؤرالئ» زاثعا سايكةس بارلئق وثئردة ذلتتئق بئرلةستئكتةر قذرئلدئ.

مئسالئ، 1989 - جئلئ الماتئدا ءبئزدئث أايناحتار ورتالئعئ قذرئلدئ. وسئعان ذقساس كارئستةر، ةأرةيلةر، پولياكتار، گرةكتةر جانة ت.ب. ذلت وكئلدةرئ ءوز ورتالئقتارئن قذردئ. ءسويتئپ، قازاقستاندا الؤان ءتذرلئ ذلتتئق بئرلةستئكتةردئث ئرگةسئ قالاندئ. قازئر بئزدة بارلئق ذلت پةن ذلئستار ءبئر شاثئراقتئث استئنا بئرئگئپ وتئر عوي. ال العاشقئ كةزدة ءار ذلت ءوزئنئث كيئز ذيئندة وتئرعانداي ةدئ. ذلتتئق ورتالئقتار الماتئدان ةمةس، ئستامبذلدان، گروز نئيدان، ماسكةؤدةن، أارشاأادان، بةرليننةن قولداؤ كذتةتئن.

- نةگة ءوز وتاندارئنان قولداؤ كذتتئ؟

- ذلتتئق سالت-ءداستذردئث، مادةنيةتتئث، ءتئلدئث تامئرئن قايدان ئزدةؤگة بولادئ؟ ذلتتئق قذندئلئقتئ قايتا دامئتؤدئ قالاي باستاؤعا بولادئ؟ تذرئكتةر تذركيادان، نةمئستةر گةرمانيادان، ورئستار رةسةيدةن ئزدةدئ. سوندئقتان ةتنيكالئق جاثعئرتؤدئ ويلاعاندا، ءار ذلت وزدةرئنئث تاريحي وتاندارئنا قاراي بةت بذردئ. گةرمانيادا نةمئستةردئ تؤعان وتانئنا كوشئرئپ الؤ تؤرالئ ذلتتئق باعدارلاما ازئرلةندئ. پولياكتار پولشاعا، گرةكتةر گرةكياعا قونئس اؤدارا باستادئ. ءتئپتئ باستاپقئدا كارئستةر دة ءوز ةلدةرئنة قاراي قوزعالا باستادئ.

سول كةزدة تاريحي وتانئنداعئ كارئستةر اقئلدئ شةشئم قابئلدادئ. «جوق، ءبئز كارئستةر قاي جةردة تذرسا، سول تذرعان جةرئندة كارئستةرگة كومةكتةسةمئز» دةگةن شةشئمگة كةلدئ. بذگئندة ولار ونئث ناتيجةسئن كورؤدة. ال باسقا ذلتتار ءوز ةلدةرئنة كوشئپ كةتتئ، سونداي-اق ءبئزدئث شةشةندةر دة ءوز وتانئنا ورالدئ. بئزدةردئ دة شاقئرئپ: «تؤعان جةرلةرئثئزگة كةلئثئزدةر، ءبئز سئزدةرگة جةر بةرةمئز، قذرئلئس ماتةريالدارئن جانة نةسية بةرةمئز» دةدئ.

ءبئراق ءبئز ءوز جولئمئزدئ ايقئن تاثداپ الدئق. «قازاقستاندا تذرامئز جانة وسئندا ءومئر ءسذرئپ، ءوسئپ-ونةمئز، ادةت-عذرپئمئزدئ، مادةنيةتئمئزدئ جانة ءتئلئمئزدئ دامئتامئز، قازاقستاننئث شةشةندةرئ بولامئز» دةپ شةشتئك.

وسئ تذستا قازاقستانعا شةشةنستاننان كةلگةن بوسقئندارعا قولداؤ كورسةتكةن بارشا ادامعا، ءبئرئنشئ كةزةكتة ن.نازاربايةأقا ريزاشئلئق بئلدئرگةنئمئز ادئلةتتئ بولار ةدئ.

ذل جاقسئلئقتئ شةشةنستانداعئلار دا ذمئتقان جوق. گروزيئندا قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث تذثعئش پرةزيدةنتئ ن.نازاربايةأتئث ةسئمئمةن ليسةي اشئلدئ.

قازاقستان حالقئ اسسامبلةياسئنئث ءبئر سةسسياسئندا شةشةن بوسقئندارئ تؤرالئ ماسةلة قوزعادئم. سول كةزدة ن.نازاربايةأ: «ولار دا ءبئزدئث ادامدار، ةلئمئزگة كةلدئ، ءبئزدئث زاثدارئمئزدئ ورئنداپ، ءومئر سذرة بةرسئن. ءبئز ولارعا بارئنشا قولداؤ جاساؤئمئز كةرةك» دةي كةلئپ، بارلئق مةملةكةتتئك قذرئلئمدار مةن قذقئق قورعاؤ ورگاندارئنا تاپسئرما بةرگةن ةدئ. سوندئقتان ن.نازاربايةأتئث وسئ ذستانئمئ - ءبئزدئ ةلباسئ سةنئمئن اقتايتئن جاعداي قالئپتاستئرؤعا مئندةتتةيدئ.

«ايقئن»

سوڭعى جاڭالىقتار
telegram