پةرعاؤئندار قارعئسئ اقيقات پا، الدة اثئز با؟
ساناپ جئبةرةتئن بولساق، ءذرجاردان تابئلعان ساق حانشايئمئ ةلئمئزدةگئ ءتورتئنشئ التئن ادام ةكةنئ بةلگئلئ. عالئمدار ءذرجار حانشايئمئن - «ساق-عذن داؤئرئندة ءومئر سذرگةن بولؤئ كةرةك» دةگةن بولجام جاساپ وتئر.
مذنئث ءبارئن وسئ سالادا جذرگةن عالئمدار ةسةپتةپ، ساق قئزئ قاي داؤئرگة جاتاتئنئن الداعئ ؤاقئتتا ايتا جاتار. ءبئز اثگئمة قوزعاعالئ وتئرعان جايت، باسقا. ءبئر قئزئعئ، ةكسپةديسيا مذشةلةرئنئث ايتؤئنشا، ساق قئزئنئث مذردةسئن قازؤ كةزئندة ةرةكشة وقيعا ورئن العان كورئنةدئ. ءتذن سايئن ساق سذلؤئ اركئمنئث تذسئنة ةنئپ، ذرةيئن الئپتئ. ءتئپتئ ةكسپةديسيانئث ءبئر مذشةسئ تاستان جاسالعان ساركافاككا ءتذسئپ كورمةك بولعان كةزدة ءذرجار اؤدانئندا كةنةتتةن اؤا-رايئ وزگةرئپ، شاثداتئپ قاتتئ داؤئل تذرعان. «مذنئث ءبارئ تةگئن ةمةس. حانشايئم ءتئلسئم كذشكة ية» دةسةدئ ارحةولوگتار.
اقيقاتئن ايتار بولساق، جذرت اراسئندا «ارؤاقتاردئث تئنئشئن الساث، قارعئسئنا قالاسئث» دةگةن ءسوز بار. نةگئزئ، وسئ ءتامسئلدئث وزةگئندة ءبئر شئندئق بذعئپ جاتقانئ اقيقات. مئسال كةرةك بولسا، جةتةدئ. ويتكةنئ كور قازئپ، قارعئس ارقالاپ، جازئمعا تاپ بولعاندار، مذردة اقتارئلعان جةردة اياق استئ تابيعاتتئ تذلةن ءتذرتئپ، ءزئلزالالار، داؤئلدار كوتةرئلگةنئ جونئندة الئپقاشپا اثگئمة كوپ. ةندئ تومةندة سونداي توسئن وقيعالار جونئندة اثگئمةمئزدئث تيةگئن اعئتالئق. ماسةلةن، التاي حانشايئمئ. ايتا كةتةيئك، التاي حانشايئمئن نوأوسئبئرلئك ارحةولوگتار 1993 - جئلئ ؤكوك شوقئسئنداعئ اك-الاح-3 قورعانئن قازؤ بارئسئندا تاپقان. مؤميانئث جاسئ 2،5 مئث جئلدئ قذرايتئن كورئنةدئ. مذردةنئ جاتقان جةرئنةن قازئپ العان سوث، سول ماثدا قاتتئ ءزئلزالا بولدئ. داؤئلدار مةن بوراندار سوقتئ. تالاي دذنية قيرادئ. جذرتئ بار، باقسئ-بالگةرئ بار ءبارئ، «بذل - التاي حانشايئمئنئث قاهارئ. تئنئش جاتقان جةرئنةن بةكةر قوزعادئق» دةستئ. بذل - كةشة عانا بولعان وقيعا. تةلةديداردان كوردئك، گازةتتةن وقئدئق دةگةندةي.
بذعان دةيئن «پةرعاؤئندار قارعئسئ» دةگةندئ تالاي جةردةن وقئدئق. ةستئدئك. ةندئ سونئ دا ءسوز ةتة وتئرالئق. جالپئ، قارعئس - جاقسئ نارسة ةمةس. قارعئسقا ذشئراعان ادامنئث وثعانئ جوق. ءتذبئ ءبئر زاؤالعا ذشئرارئ حاق. بذل جةردة قارعئسقا بايلانئستئ تذسئنئك بةرةيئك دةپ وتئرعانئمئز جوق. ءبئراق اثگئمة سول جايئندا. وندا دا وتكةن عاسئردئث جؤان ورتاسئندا «پةرعاؤئندار قارعئسئ» دةگةن اتاؤدئث دذنيةگة كةلؤئنة بايلانئستئ. پةرعاؤئندار قارعئسئ، بذل نة ءوزئ؟ ءسال ارعئ تاريحقا كوز جئبةرةر بولساق، پيراميدا تاسئن قالاپ، ونئث ئشئنة پةرعاؤئننئث ذلدة مةن بذلدةگة ورانعان تابئتئن قويار كةزدة، ءبئراز امالدار قاراستئرئلعانئ بةلگئلئ. ويتكةنئ جةر-دذنية پاتشالارئنئث مذردةسئ تونالماس ءذشئن، كور قازؤشئلار ءتذرلئ قؤلئق جاساعان. ماسةلةن، تابئتقا اپاراتئن جولدارعا توسقاؤئل قويؤ، اداستئرؤ، وزگة باعئتقا بذرئپ، الداپ جئبةرةتئن جةراستئ جولدارئن قازؤ، جالعان تابئت قويؤ سةكئلدئ. ال پةرعاؤئننئث مذردةسئ جاتقان شئن تابئت مذقيات جاسئرئلعان.
ءتئپتئ ونئ كور اقتارئپ، قازئنا ئزدةگةندةر تابا قالعاننئث وزئندة، ولاردئث بئردةن سئلةسئن قاتئرؤ ءذشئن تابئتقا مئثداعان جئل قؤاتئن جويمايتئن ؤ جاعئلعان. جئن-شايتانمةن تئلدةسكةن باقسئلار ءتذرلئ قارعئستارئن ايتئپ قالدئرعان...
پةرعاؤئننئث كورئن اقتارئپ، قارعئسقا ذشئراعان جان ءتئرئ قالماعان... وعان تاريح كؤا. مئثداعان جئل بذرئن قابئر قابئرعالارئنا جازئلعان قارعئستئث قاهارئنا ذشئراعان جاننئث امان قالعانئ جوق-اؤ، ءسئرا... جةرلةؤشئلةر پةرعاؤئننئث مذردةسئن وزگةلةر قازئپ، دةنةسئن قورلاپ، لاقتئرئپ تاستاماس ءذشئن، بئرگة كومئلگةن قازئنا-بايلئقتئ توناؤدان امان ساقتاؤ ءذشئن وسئنداي امالدارعا باردئ. ءتئپتئ «پيراميدانئ رؤحتار قورعايدئ» دةگةن دة اثئز جةتكئلئكتئ. قالاي ايتساق تا، پيراميدالاردئ، ونداعئ جاسئرئلعان پةرعاؤئنداردئث مذردةسئن بةلگئسئز ءبئر ءتئلسئم كذشتئث قورعاپ تذرعانئ شئعار كذننئث كوزئندةي شئندئق. ونئ جوققا شئعارؤعا بولمايدئ.
مئسالعا، اعئلشئننئث اتاقتئ ساياحاتشئسئ دجةيمس برؤكتئث كذندةلئكتةرئن اقتارئپ وتئرئپ، مئناداي جايتتئ وقؤعا بولادئ.
1768 - جئلدئث جازئندا ول پاتشالار جةرلةنگةن القاپقا بارعان. تذندة شاتئردا ذيئقتاپ جاتقان ونئ بةلگئسئز ءبئر نارسة ءتذرتئپ وياتقانداي بولادئ. كوزئن اشقانئ سول ةدئ، دةنةسئن بةلگئسئز ءبئر ذرةي بيلةپ، بةتالدئ تذرا قاشقان. ءبئراق سوثئنان قؤعان ةشكئم جوق. سوندا دا بويئن بةلگئسئز قورقئنئش قئسقان ول قانشا جذگئرگةنئ بةلگئسئز اعئپ جاتقان ءنئل وزةنئنئث جاعالاؤئنا بارئپ، جيةككة قذلاي كةتكةن. سالقئن سؤ ما، الدة وزگة نارسة اسةر ةتتئ مة، ايتةؤئر ةسئن سول جةردة جيعان. شاتئرئ، دذنية-مذلكئ قالعان جاققا اتتاپ باسؤعا قورئققان ول، تاث سارعايئپ اتقانشا جاعالاؤدا وتئرادئ دا قويادئ. اقئل-ةسئنةن ايئرا قورقئتقان نة؟ بةلگئسئز...
شئندئعئندا كونة مئسئرلئقتار تابئتتارعا ءتذرلئ قارعئس جازئپ، بئرگة كومئپ وتئرعان. كئم قابئردئ اشئپ، مذردةنئ قوزعاسا، سول قارعئسقا ذشئرايتئن بولعان. پةرعاؤئننئث تابئتئن اشؤ ومئرمةن قوشتاسؤ ةكةنئ، وتكةن ءجذز جئلدئقتئث ورتاسئندا عانا بةلگئلئ بولدئ. وزگةسئن بئلاي قويعاندا، اتاقتئ تؤتانحامون تابئتئن تاؤئپ، اشقانداردئث نة بولعانئن ةسكة الساق تا جةتةدئ. ماسةلةن، كور قازؤشئلاردئث باسشئسئ بولعان لورد كارنارأون كةنةتتةن ومئرمةن قوشتاسادئ. ودان كةيئن ونئث باؤئرئ، دوستارئ، قئزمةتتةستةرئ دةگةندةي. تؤتانحاموننئث تابئتئن اشؤعا اتسالئسقان 21 ادامنئث ءبئرئ دة قالمادئ. بارلئعئ بةلگئسئز جاعدايدا و دذنيةگة اتتاندئ. بذل الةمدئك دةثگةيدة ذلكةن اثگئمة تؤعئزدئ.
«پةرعاؤئندار قارعئسئ» دةگةن اتاؤ سول كةزدة، پايدا بولدئ. پيراميدالاردئ زةرتتةپ جذرگةندةر دذرلئگئسئپ قالدئ. ةشكئم دة تةكتةن-تةك جان قيعئسئ كةلمةيتئنئ بةلگئلئ. ءبئراز ؤاقئت پيراميدالار زةرتتةلمةي، توقتاپ قالعان. الايدا كونةدةن قالعان نئسانداردئ اقتارئپ-توثكةرؤگة دةگةن قذمارلئق اجالعا دا قاراتپادئ، پةرعاؤئنداردئث مذردةلةرئن ئزدةستئرؤ قايتا جالعاسئن تاپقان... 1950 - جئلدئث سوثئندا عالئمدار جورامال جاساپ، «تؤتانحاموننئث كورئن قازعاندار بةلگئسئز أيرؤستان قايتئس بولدئ» دةستئ. ول نة قئلعان أيرؤس، ونئ ناقتئ ةشكئم ايتا المادئ. ويتكةنئ مئثداعان جئل تابئتتا ساقتالعان ونداي جويقئن اؤرؤ تؤدئرشئ جذقپالئ أيرؤستئ تابؤ سول كةزدةگئ عئلئمنئث دةثگةيئ جةتپةسة كةرةك-تئ.
پةرعاؤئنداردئث قارعئسئنا ذشئراعاندار وعان دةيئن دة بولعان. ماسةلةن، 1805 - جئلئ وست-يندس كومپانياسئنئث دارئگةرئ ب.گةندةرسون دةگةن ةكئ مؤميانئ ذرلاپ، زئتئپ بارا جاتقان كةزئندة جئندانئپ كةتكةن. ال مئسئردئ ارمانسئز شارلاپ، پيراميدالاردان تابئلعان كونة جادئگةرلةردئ جيناستئرؤمةن اينالئسقان شأةدتئك ليدمان دا سونداي اؤرؤعا دؤشار بولعان. اقئل-ةستةرئنةن ايئرئلعان ولار قايتئپ ادامدئق قالئپقا كةلة الماسا كةرةك. بذعان نة ايتؤعا بولادئ؟ كةزدةيسوقتئق پا، الدة...
قالاي دةسةك تة، پةرعاؤئنداردئث مذردةسئن بةلگئسئز ءبئر ءتئلسئم كذش كذزةتئپ تذر دةگةنگة سةنؤگة بولاتئنداي...
ءدال وسئنداي قارعئس اتقان ولكةگة جابةل -ابؤ-سيروم ءذستذرتئ جاتادئ. ول جةردة كونة زاماننان قالعان بةس مئثنان استام ادامنئث ءمايئتئ جاتئر. بذل جةر عالئمدار ءذشئن دة، كومبة ئزدةؤشئلةر ءذشئن دة ةلدورادوعا اينالعانئ بةلگئلئ. ويتكةنئ عالئمدار ئقئلئم زاماندئ زةرتتةؤ ءذشئن، امالسئز كونة بةيئتتةردئ قازؤعا ءماجبذر. ال «بايئسام» دةگةن ماقساتتا جذرگةندةر - «ادامدارمةن بئرگة كومئلگةن قازئنا-مذلئككة تاپ بولام با؟» دةگةن الدامشئ-ءذمئتتئ جالاؤ ةتكةندةر. ءبئراق وسئ كونة مولالاردئ قازئپ جذرگةن عالئمداردئث دا، توناؤشئلاردئث دا امان-ساؤ قالعانئ نةكةن-ساياق. كوبئ بذل جةردةن الئسقا ذزاماي-اق، و دذنيةگة اتتانئپ، نة بولماسا كةمتار، مذگةدةك بولئپ قالاتئن كورئنةدئ. سودان بولار، ول ولكةدةگئ كوردئ اقتارؤعا بارا جاتقاندارعا «ساقتان، الدا قذدئرةتتئ جابةل بار. ءتئرئ قايتپايسئث!» دةگةن ساقتاندئرؤ اثگئمةلةرئ ايتئلادئ. ءبئراق «بايلئققا بةلشةدةن باتسام» دةگةندةردئ بذل ءسوز توقتاتا المايتئنئ حاق. «ولةر بالا مولاعا جذگئرةدئ» دةگةن وسئ-اؤ.
1957 - جئلئ ءبئر پةرعاؤئننئث تابئتئنداعئ: «تابئتتئ بذلدئرمةثدةر! تيئسپةثدةر! تيئسپةثدةر! ايتپةسة مةنئث قارعئسئم سةندةردئ وثدئرمايدئ!» دةپ شةكئپ جازئلعان تاثبالاردئ عالئمدار وقئعان. وكئنئشتئسئ، سونئ وقئعان عالئمدار دا قارعئسقا ذشئراعان كورئنةدئ... بذل مئسئر پيراميدالارئندا بولعان توسئن وقيعالار دةيتئن بولساق، امةريكاداعئ ذندئستةردئث پيراميدالارئن اقتارئپ-توثكةرئپ، قازئنا ئزدةگةن توناؤشئلار دا، سئرئن بئلسةك دةگةن عالئم زةرتتةؤشئلةر دة بةلگئسئز زاؤالدارعا تاپ بولئپتئ. كةزدةيسوقتئق پا، الدة نة؟ پيراميدالاردئث سئرتقئ ذقساستئعئ ءوز الدئنا، ونداعئ بولئپ جاتقان ميستيكالئق جاعدايلاردئث ذقساستئعئ دا جاعاثدئ ذستاتادئ.
ماسةلةن، 1841 - جئلئ ةكسپةديسيا ذيئمداستئرئپ يؤكاتان شتاتئنداعئ ذندئستةردئث كونة پيراميداسئن العاش زةرتتةگةن عالئمدار دجون للويد ستيأةن، سامؤةل كةببوت جانة اعئلشئن سؤرةتشئسئ فرةدةريك كازةرأؤد جازئلماس دةرتكة ذشئراعان. ةكسپةديسياعا قاتئسقانداردئث دا ساؤ قالعانئ شامالئ. جول باستاپ بارعان تايپا ذندئستةرئ بئرئنةن سوث ءبئرئ بةلگئسئز جاعدايدا كوز جذمئپ جاتقانئن كورگةن، ءذندئس كوسةمئ عالئمداردان «پيراميدادان قازئپ الئنعان مذردةلةردئ كةرئ قايئرئثدار» دةپ زار قاققان ةكةن. ونداعئسئ مذراجايعا قويئلؤ ءذشئن اكةتكةن مذردةلةر كةرئ قايتارئلئپ، كومئلسة، رؤحتار تئنئشتئق بةرةدئ دةگةن يگئ ويدان تؤسا كةرةك. قارا باستارئنئث اماندئعئن ويلاعان عالئمدار، كونة دذنيةلةردئ كةرئ قايتارعانئمةن، توسئننان جابئسقان اؤرؤدان قذتئلا الماپتئ...
جالپئ، پيراميدا دةگةندة كوز الدئمئزعا، ذشئن كذن سذيگةن ءذش بذرئشتئ عيمارات ةلةستةيتئنئ بةلگئلئ. ال ونئث ار جاعئنا ذثئلسةث، نةبئر ذرةيلئ اثگئمةلةردئ ةستؤگة بولادئ. ءبئز اثگئمة ةتكةن جايت، سونئث ءبئرئ عانا. سول پيراميدالاردا ورئن العان ميستيكالئق جاعدايلار، ةندئ قازاق دالاسئنداعئ جانة التايداعئ كونة قورعانداردا ورئن الا باستادئ. بذل نة؟ ذقساستئق پا، الدة، تامئرئ ءبئر دذنية مة؟
ذلئقبةكوأ سةيسةن
«ايلئن» گازةتئ