كورگةننئث كوز قذرتئن العان «ءامئر تةمئردئث لاعئلئ» قانشا تذرادئ؟

ال سول ءارتذرلئ سيمأولدئ بئلدئرةتئن اسئل تاستاردئث قذپياسئن عئلئمئثئز ءالئ كذنگة اقي-تاقي ءتذسئندئرئپ بةرة الماؤدا. سوعان قاراعاندا، عئلئممةن ةش بايلانئسئ بولماؤئ دا مذمكئن. عاسئردان عاسئرعا جةتكةن كةيبئر ماگيالئق اسئل تاستار يةسئنة تابئس، ءتذسئم، ماحاببات نةمةسة كةرئسئنشة قايعئ-قاسئرةت، جوقشئلئق اكةلةتئنئن كارئ تاريح جوققا شئعارمايدئ.
بويتذماردئث ماگيالئق قاسيةتئ، تئلسئم كذشئ نةدة؟ مذنئ پسيحولوگتار بئلايئنشا تذسئندئرةدئ. اركئمنئث دة وزئنة ذنايتئن ءبئر سذيئكتئ زاتئ بولاتئنئ انئق. ةگةر ونئ ءسئز شئنئمةن دة «باقئتتئ» بويتذمارئم دةپ ةسةپتةيتئن بولساثئز، الگئ زات سئزگة جاناما تذردة بولسئن ايتةؤئر ءبئر اسةر ةتةدئ. مذنداعئ ماسةلة ءسئزدئث سةنئمئثئزگة بايلانئستئ. بار قذپيا سوندا. ءسئزدئث سةنئمئثئز الگئ زاتقا ةنةرگيا سئيلايدئ، ءسويتئپ، ول زاتتئ وزئثئزبةن بئرگة قانشا ذزاق الئپ جذرسةثئز، ول بويئنشا سونشاما قاجةتتئ قؤاتتئ جينايدئ. بئرةؤدئث ءومئر بويئ قولئنان تاستاماي وتكةن كونة جذزئگئن، بئلةزئگئن، ساعاتئن تاعؤدا اباي بولعان ءجون. ويتكةنئ الگئ زات ءوزئنئث بذرئنعئ يةسئ تؤرالئ اقپاراتتئ ساقتاپ قالادئ دا، ءسئزدئ دة سوعان قاراي بذرعئسئ كةلةدئ.
اركئمنئث ءوزئ اياسئندا تؤعان شوقجذلدئزئنا بايلانئستئ «تؤا ءبئتتئ» تاسئ بولادئ. ارينة، جاي تاس ةمةس، اسئل تاس. ءوز تاسئن قاتةلةسپةي تاپقان ادامعا الگئ اسئل تاس قان قئسئمئن، جذرةك جذمئسئن رةتتةؤگة، وي-سةزئمئن باقئلاؤعا، شابئتتانؤعا، ءتئل-كوزدةن، اؤرؤدان، قاؤئپ-قاتةردةن ساقتانؤعا كومةكتةسةدئ دةلئنةدئ. اسئل تاستار كوز جاؤئن الار ادةمئلئگئ مةن ذرپاقتان-ذرپاققا ساقتالؤئ ءذشئن اسا بةرئكتئگئنة جانة سيرةك كةزدةسةتئنئنة بايلانئستئ باعالانادئ. ادةمئلئگئ مةن اسا بةرئكتئگئندة داؤ جوق، ءبئراق باعالئلئعئ سيرةك كةزدةسةتئنئنة بايلانئستئ ةمةس كورئنةدئ. ماسةلةن، ارانديزيت دةگةن تاس وتة سيرةك كةزدةسكةنمةن، الماس پةن جاهذتتان باعالئ ةمةس.
باستاؤئ كونة ةگيپةتكة بارئپ تئرةلةتئن بويتذمار تاعؤ ءالئ كذنگة قالماي كةلةدئ. جذرت تذمارعا ءوزئن كورئنبةيتئن جاؤلارئنان، لاس ةنةرگيادان، جئن-پةرئدةن، كوزدئث سذعئ مةن ءتئلدئث ؤئنان ساقتايدئ، كذش-قؤات بةرةدئ، ساتتئلئككة باستايدئ، باي مةن باقئتتئ قئلادئ دةپ سةنةدئ. ال تذماردئث تذرلةرئ كوپ: اسئل تاستار، اشةكةي-بذيئمدار، كؤلتتئك ورنةكتةر، تاثئرلئك سيمأولدار، ماگيالئق وسئمدئكتةر (ادئراسپان، سارئمساق، لادان، ساندال)، قاعازعا نةمةسة مةتالعا تذسئرئلگةن ماگيالئق سوزدةر، قازاق اراسئندا كةزدةسةتئن قاسقئردئث ازؤ ءتئسئ، قوشقاردئث ءمذيئزئ، بؤرانئث باس سذيةگئ، ذكئنئث تئرناعئ، اققؤدئث قاؤئرسئنئ، كوزمونشاق، كارئ جئلئك دةگةندةي.
بويتذمارلار نةگئزئنةن ماگيانئث كومةگئمةن بةلگئلئ ءبئر ماقساتتئ كوزدةپ ارنايئ تذردة جاسالادئ. ماگيالئق كذش زاتتئث وزئندة ةمةس، سول زاتتئ: جذزئكتئ، القانئ نةمةسة قارؤدئ دايئنداعان شةبةرگة، ذستاعا دا بايلانئستئ دةلئنةدئ. ال بويئنا ونةر تابيعاتتان دارئعان التئن قولدئ زةرگةرلةردئث، نةگئزئنةن، بئزگة بةلگئسئز وزگة نازئك الةممةن بايلانئسا الاتئن قاسيةتتةرئ بولادئ ةكةن. سول قاسيةتئنة سذيةنئپ، ةشكئم قايتالاي المايتئنداي ةتئپ جاساعان تؤئندئسئنا زةرگةر ذستا ءتذرلئ ةنةرگيا باعئتتايدئ، ياعني دؤالايتئن كورئنةدئ.
بويتذماردئث كذشئ ونئث قانداي ماتةريالدان جاسالعانئنا دا تئعئز بايلانئستئ. قاعازدئث ماگيالئق ةنةرگيانئ ذزاق ساقتاي المايتئنئ تذسئنئكتئ، سوندئقتان اعاشقا پئشاقپةن ويئپ جازؤعا ذلكةن ءمان بةرئلةدئ. ةث جاقسئسئ مةتالل سانالادئ، ول قانشا جةردةن كونة بولسا، باعاسئ سونشا قئمبات، ؤاقئت وتكةن سايئن ماگيالئق قاسيةتئ ارتا بةرةدئ دةلئنةدئ. ارينة، دذكةننةن ساتئپ العان اسةم زاتئثئز، اسئل تاسئثئز سئزگة بئردةن بويتذمار بولمايدئ، وعان قاسيةتتئ ادام نة شامان ةنةرگيا دارئتؤئ، دذعالاؤئ كةرةك.
ال ةث تازا ةنةرگيا كوبئندة بالانئث ويئنشئعئندا ساقتالادئ ةكةن. سوندئقتان كوپ ادامدار ءوزئنئث بالا كذنگئ سذيئكتئ زاتئن بويتذمار ةتةدئ. قازاقتئث ءيت كويلةككة ذلكةن ءمان بةرؤئن دة وسئدان دةؤگة بولاتئن شئعار. سونداي-اق ءذش گذل، ءذش بذرئش ءتارئزدئ تذمارلار ءتئل-كوزدةن ساقتاؤ ءذشئن ادامدارعا عانا ةمةس، ءذي جانؤارلارئنا دا تاعئلاتئنئن ايتقان ءجون.
جذزئك، القا التئن مةن پلاتينادان جاسالسا، وعان اقئق سئندئ اسئل تاس قوندئرئلسا، جانة ءبارئن شةبةر مةن تاپسئرئس بةرؤشئ كةلئسئپ جاساسا، ونداي تاستار شئنئندا دا يةسئنة بويتذمار بولا الادئ، تذلعالئق قاسيةتئن اشادئ، رؤحاني ورلةؤگة باستايدئ دةلئنةدئ. ةرتةدةگئ الحيميكتةر بويتذماردئ بةلگئلةنگةن تارتئپپةن، ذيلةسئم زاثئمةن جاساعان، تيتتةي جاثئلئسسا، پاتشالار تاراپئنان باسئ الئنعان. دةمةك، بارلئق ماسةلة قئمبات مةتالل مةن اسئل تاستئ دذرئس تاثداي بئلؤدة. اسئل تاستاردئث ادامنئث فيزيكالئق ءتانئ مةن بيوتانئنة اسةرئ بارئنا ذزاق ؤاقئت بويئ سةنبةي كةلگةن وقئمئستئ-ماتةرياليستةر ونئ ؤلترا سةزئمتال قذرالدار مةن كومپيؤتةردئث كومةگئمةن انئقتاعاننان كةيئن بارئپ كوزدةرئ جةتكةن. اسئل تاستئ زةرتتةيتئن گةممولوگتار دا تاستاردئث تئلسئمدئق قاسيةتئن جوققا شئعارمايدئ.
ةرتةدة شئرئگةن بايلار مةن ولاردئث ايةلدةرئ كيئمدةرئن نةبئر اسئل تاستارمةن بةزةندئرئپ، كومكةرگةنئ بةلگئلئ. جةر ءجذزئن بيلةگةن نةبئر پاتشا، امئرشئلةر وزئمةن بئرگة بويتذمار الئپ جذرگةن. وسئ بويتذماردئث قؤاتئنا سةنگةن، جاؤلارئن كذيرةتة جةثؤگة سةبئ تيةدئ دةپ سةنگةن. ماسةلةن، نةمئس فاشيستةرئ پايدالانئپ كةتكةن سأاستيكا - ادامزاتتئث عاسئرلئق تاجئريبةسئ ارقئلئ دذنيةگة كةلگةن، تيبةتتةن امةريكاعا دةيئنگئ كونة مادةنيةتتةردئث بارئندة كةزدةسةتئن، كذن قؤاتئن بةينةلةيتئن اسا قؤاتتئ سيمأول سانالادئ.
نة دةسةك تة، اسئل تاستاردئث ادام رؤحئن ءوسئرئپ، ومئرگة قذشتارلاندئرئپ، كوثئلئن جايلاندئراتئن قاسيةتئ بارئن وقئمئستئلار جوققا شئعارا المايدئ. الةم بويئنشا اسا تانئمال 15 كة جؤئق اسئل تاستئث ءتذرئ بولسا، ةرةكشة قئمباتتارئ ودان دا از. مارجان، ءدذر مارجان، ءئنجؤ، الماز، گاؤهار، جاهذت، قئزئل جاهذت، اقئق، كذلگئن اقئق، مةرؤةرت، قارا مةرؤةرت، زذبارجات، كوكتاس (مالاحيت)، لاعئل، فيرؤزة، يانتار، دةمانتويد سةكئلدئ اسئل تاستاردئث وزئندئك جةكة-دارا شيپالئق قاسيةتئ بولاتئن كورئنةدئ. ولاردئث ادةمئلئگئ، جذمباق سئرلارئ جونئندة جازئلعان توم-توم كئتاپتاردئ تابؤعا بولادئ.
الةمنئث كةمةثگةر اقئندارئ - گةتة، گةينة، ومار حايام، بايرون، پؤشكين اسئل تاستاردئ شئعارمالارئنا شابئتتانا ارقاؤ ةتكةن. جانة ولار تاستاردئث سذلؤلئعئنا عانا سذقتانئپ قويماي، سيقئرلئ تئلسئم كذشئ بارئنا قاتتئ سةنگةن. ورئستئث ذلئ اقئنئ پؤشكين ورتاسئنا اسئل تاس قوندئرئلعان ارابشا جازؤئ بار التئن جذزئگئن ولة-ولگةنشة ساؤساعئنان تاستاماي وتكةن. 1827- جئلئ جازئلعان «حراني مةنيا موي تاليسمان» دةگةن ولةثئ وسئ جذزئككة بايلانئستئ تؤعان.
الةمدةگئ ةث قئمبات تاستئث اؤكسيوندا 100 ميلليون دوللارعا ساتئلعانئن ةستئدئك. كةيبئر اسئل تاستاردئث باعاسئن ونئث قذندئ تاريحئنا بايلانئستئ ءدال انئقتاؤ ةش مذمكئن ةمةس كورئنةدئ. ماسةلةن، «ءذندئستان جذلدئزئ»، «ازيانئث كوگئلدئر سذلؤئ»، «ءتذن جارئمئنداعئ جذلدئز»، «قارا شاهزادانئث لاعئلئ»، «ءامئر تةمئردئث لاعئلئ» دةگةن تاريحي باعالئ اسا قذندئ زاتتاردئث باعاسئن شئنئندا دا الةمدئك نارئقتا انئقتاؤ مذمكئن بة، ونئ كئم انئقتاماق؟
ةؤروپادا «ءامئر تةمئردئث لاعئلئ»، ال شئعئس الةمئنة «دجيراح-ي-الام» دةگةن اتپةن بةلگئلئ بذل قئزئل اسئل تاستئث ساكتاؤلئ تذرعانئنا 600 جئلدان استئ. ءامئر تةمئر بذل اسئل تاستئ 1398- جئلئ دةليدئ العاندا قولعا ءتذسئرئپ، سامارقانعا الئپ كةلگةن. ءسويتئپ، ءوزئنئث اتئن تاسقا جازئپ قالدئرعان.
بذل تاستا ءامئر تةمئردئث ذلئقبةكتةن باستاپ، ءذندئستاندئ بيلةگةن بابئر، اكبار شاح ذرپاقتارئنئث اتتارئ جازئلعان. پارسئ بيلةؤشئسئ نادئر شاح 1739- جئلئ ءذندئستاندئ شاپقاندا، تاستئ وزئمةن بئرگة پةرسياعا الئپ كةلگةن. نادئر شاح سول ساپاردان وزئمةن بئرگة الةمگة ايگئلئ كوح-ي-نور المازئن دا الا كةلگةن. قازئر بذل ةكئ تاس تا ذلئ بريتانيادا مؤزةيدة ساقتاؤلئ.
تورةعالي تاشةنوأ
«ايقئن» گازةتئ