ةركةكتةر ةث سوثعئ شالبارئنان دا ايرئلدئ

استانا. 8- قازان. قازاقپارات - ...تةرةثگة بارماي-اق. كذندة كورئپ، كوزئث ذيالاتئن بئرةر مئسالعا توقتالايئن. كوشةدة قارسئ الدئثنان كةزدةسةتئن ون قئزدئث توعئزئنئث كئندئگئ شوشايئپ اشئق كةلة جاتادئ. قئزدار مئقئن، بةل، ئشقئر دةگةن ذعئمداردئ الماستئرئپ العان سياقتئ.
None
None

بذتئنا جابئسقان قؤئقتاي تار شالبارئنئث بةلئ مئقئننان تومةن ءتذسئپ، قذيرئقتئث بولئنةر جئگئنة جةتئپ تذرادئ. وسئنئ قئزدارئمئز «زامانعا ساي بولؤ»، «مادةنيةت»، «جاثا مودا» دةيدئ. بذل - مودا ةمةس، وبا. مذحيتتئث ارعئ جاعئنداعئ جةثئل ءجذرئستئ ايةلدةردئث، وزدةرئنة ةركةكتئث نازارئن اؤدارؤ ءذشئن كوكئرةگئن سالبئراتئپ، قارنئن اشئپ، بوكسةسئن بذلتيتئپ، مئقئنئن ويناتئپ جذرةتئن ءتان ساتؤشئلارئنئث كاسئبي كورئنئسئ.

كئندئك اشقئش بويجةتكةندةر دالاعا شئعاردا ايناعا قارايتئن بولار. كئندئگئن كورسةتؤ، ءتانئن جالاثاشتاؤ وثئنة ءوث قوسئپ، شئرايئنا ءسان بةرئپ تذرسا، كانةكةي! كةيبئرةؤئنئث ارئق قارنئ قابئسا شئلپيئپ، ةندئ بئرةؤلةرئنئث ءئشئ قاباتتالئپ، سئرتئنا مايئ شئعئپ تذرادئ.

يمةنبةيدئ. كةرئسئنشة قاراؤعا ءسئز ذيالاسئز. مذمكئن. جئگئتتةرگة ذنايتئن شئعار، ةركةك بولماعان سوث ول جاعئن تذسئنبةيمئز عوي.

بذل - سئرتقئ كورئنئس، ال ئشكئ جاعئنا كةلسةك، مذندا ذلكةن كئلتيپان بارئن بايقايمئز. سول قئزدار ةرتةث تؤماس بولئپ قالؤئ ابدةن مذمكئن. كئندئك دةگةن - قاسيةتتئ جةر. ادام ومئرگة شئر ةتئپ تؤعاندا كئندئكتئ بايلاپ كةسئپ، جولداسئنان ايئرماسا، ول ولةر ةدئ.

كئندئك - ادام دةنةسئنئث ورتاسئ، ءتذيئنئ. الدئنان كئندئكتئ اشقان سوث، وعان قوسا، ارت جاعئنداعئ بذيرةك تة جالاثاشتانادئ. سول بذيرةكتةن ئستئق وتةدئ، سؤئق تيةدئ، جةل قاعادئ دةگةندةي، بذيرةك ادام اعزاسئنداعئ زور قئزمةت اتقاراتئن ءارئ زاقئمدالسا، ةمدةؤئ قيئنعا سوعاتئن جةر ةمةس پة؟!

ةرتةثگئ كذنئ سول قئز بالا تؤعاننئث وزئندة سابيئندة كةمدئك، دةنة مذكئستةرئ بولؤئ تاعئ دا شئندئققا كةلةدئ. قازئر دارئگةرلةر قئزدار مةن جاس كةلئنشةكتةردئث بويئنان بذل جاستا بذرئن كةزدةسپةگةن جئنئس اؤرؤلارئنئث، بذيرةك سئرقاتئنئث كوبةيگةنئن، ئشكة بئتكةن نارةستةنئث ءبئر-ةكئ ايدان سوث ءئرئپ كةتئپ جاتقانئن ايتئپ، دابئل قاعؤدا. مئنةكي، تالعامسئز، ويسئز ةلئكتةؤدةن ساؤ باستارئنا تئلةپ العان «ساقيناسئ». كئمنةن كورةسئث، كئمگة رةنجيسئث ةندئ؟

مةنئ ءتذرلئ كةزدةسؤ، جيئندارعا ءجيئ شاقئرادئ. اسئرةسة ستؤدةنتتةر مةن وقؤشئلار وتئنگةندة بار شارؤامدئ جيئپ قويئپ، سولارمةن جذزدةسؤگة بارامئن. باكةث - باقئتجان مومئش ذلئن ايتام: «ءبئزدئث ءذيدئث بايانداماشئسئ»، «كةزدةسؤلةرگة بارا-بارا كوپ سويلةيتئن بولئپ الدئث، نة قذلاعئثدئ بذراپ تاستايتئن راديو ةمةسسئث، نة باتارةيكاث بئتپةيدئ»، - دةپ ازئلدةپ جاتادئ. ؤاقئتئمنئث مولدئعئنان بارئپ، اقئلئم تاسئپ بارا جاتقان سوث كوپ سويلةپ جذرگةنئم جوق، جاستارعا ذلتتئق ذلگئ-ونةگة، ذلتتئق بولمئستان بئلگةنئمشة اثگئمة ايتئپ، وي بولئسؤگة بارامئن.

كولگئرسئپ ءپالساپا سوعؤدئ ذناتپايمئن. سالماقتئ ءسوزدئ دة، ءازئلدئ دة ارالاستئرئپ، ولاردئث كوبئرةك ساؤال قويئپ، اثگئمةنئث ةكئ جاقتئ بولعانئن قالايمئن. سوندا ارادا بايلانئس، سةنئم كوپئرئ ورنايدئ. كازئرگئ جاستار بئزدةن الدةقايدا ءبئلئمدئ، عالامتوردئث قذلاعئندا ويناپ، تورتكذل دذنيةدةن حابار الئپ وتئرادئ. كوپ نارسةگة كوزدةرئ اشئلعان، وث-سولدئ بارلاپ، نةنئث جاقسئ، نةنئث جاسئق ةكةنئن پارئقتايدئ. ءوز ذلتئنئث رؤحاني مذرالارئن بئلؤگة قذشتار جاستاردئث كذن وتكةن سايئن قاتارئ جيئلةپ جاتئر. وسئعان قؤانامئن.

سوندئقتان كةيدة ؤاقئتئمنئث تارلئعئنا قاراماي، جاستار شاقئرعاندا بارؤدئ مئندةت سانايمئن. سونداي ءبئر كةزةكتئ كةزدةسؤدة سوزدةن-ءسوز تؤئنداپ، ساؤالداردئث ءبئر پاراسئ بذگئنگئ قئزداردئث كيئم كيؤ ذلگئسئنة تئرةلدئ. مذنئ باستاعان جئگئتتةر بولدئ. وسئ كةزدة شولاق كةؤدةشة، دجينسئدان وزگةشةلةؤ تار شالبار كيگةن قئز سذراؤ قويدئ.

- اپاي، اشئق كيئم كيگةن زيان بولسا، ءذندئ، افريكا ةلدةرئنئث قئزدارئ نةگة تذگةل اؤرؤ بولمايدئ؟ تذرمئسقا شئعئپ، بالالئ بولئپ-اق ءجذر ةمةس پة؟ - دةدئ ول.

- جانئم-اؤ، ول جاق ئستئق ةمةس پة؟ سان مئثداعان جئلدان بةرئ سول ئستئق جةردة تذرعاننان كةيئن سول اؤا رايئنا بةيئمدةلگةن كيئمدةرئ پايدا بولعان. سوعان ساي كيئم كيؤدئث سالت-ءداستذرئ قالئپتاسقان.  ولاردئث تةگئ دة، ءبئتئم-جاراتئلئسئ دا سول جةردئث تابيعاتئنئث اجئراماس بولئگئنة اينالعان. ءبئزدئث اتا-بابامئزدئث كئندئك قانئ تامئپ، ءونئپ-وسكةن وتانئ، اؤا رايئ، تئرشئلئگئ، تذرمئس-سالتئ  ولارعا مذلدة ذقسامايدئ. كةرةك بولسا، ءار حالئقتئث ذلتتئق ءئشئپ-جةم تاعامدارئنا دةيئن بولةك. مذنئث ءوزئ ادامداردئث ئشكئ اعزالارئن بولةكتةپ تذرادئ ةكةن. ونئث ذستئنة ءار ذلتتئث ءومئر سالتئ، كيئم كيؤ ذلگئلةرئ بار. سوندئقتان «اناؤ نةگة باسقا، مةن نةگة سونداي ةمةسپئن» دةپ سئرت كورئنئسكة ةلئكتةي بةرمةي، اركئمنئث وزئنة ءوزئنئث ذقساعانئ جاقسئ، - دةپ جاؤاپ بةردئم دة، قارسئ سذراق قويدئم:

- اينالايئن، اؤئرسئنباساث ايتا قويشئ، ذستئثدةگئ كيئمئث اتا-اناثا ذناي ما؟ ايناعا قاراعاندا وسئ كيئمئث كةلئستئ كورئنة مة؟ - دةپ سذرادئم.

باتئل قئز ةكةن، بئردةن ءئلئپ اكةتتئ.

- اتا-انام الئستا. مةنئث نة كيئپ جذرگةنئمدئ كورئپ تذرعان جوق. سوندئقتان ولار ءذشئن جاؤاپ بةرة المايمئن. جاسپئز عوي، قاتارئمنان قالعئم كةلمةيدئ، بذل قازئرگئ ناعئز «پيسك» مودا، - دةدئ كذلئپ.

«پيسك» دةگةننئث نة ةكةنئن تذسئنبةسةم دة:

- ةگةر «باتئستئث پيسك موداسئ» دةپ ول جاقتان بئرةؤ دامبالئن باسئنا وراپ كةلسة، ونئ دا قابئلداپ، كيةسئث بة؟ - دةدئم.

بارلئعئ دؤ كذلدئ، بويجةتكةننئث ءوزئ دة كذلئپ:

- جوق، ارينة، - دةپ ورنئنا وتئردئ...

...قازاقتئث ارؤلارئ كةلئن بولئپ تذسكةندة ءساندئ دة ءماندئ ساؤكةلة كيةدئ. ءبئر جئل جاس كةلئن رةتئندة ساؤكةلةنئث جئبةك جةلةگئن سالادئ، كذندةلئكتئ ءذي شارؤاسئندا شارشئ ورامال تارتادئ. جئل تولعاندا اپا-اجةلةر، ابئسئن-اجئن ارنايئ داستارقان جاساپ، كةلئنگة كيمةشةك كيگئزؤ ءراسئمئن جاسايدئ. قازاق ايةلئنئث ومئرئندةگئ بذل دا ءبئر ونةگةلئ ءداستذر، اتاؤلئ كذن سانالعان.

اجةلةر: «مئنة، ةندئ ناعئز كيمةشةكتئ كةلئنشةك بولدئث. كيمةشةگئث قذتتئ بولسئن! ءومئرئث وزعاق، كيئمئث توزعاق بولسئن!» - دةپ تئلةك ايتئپ، بايعازئ ذسئنئپتئ. كيمةشةكتئث ءذش ءجذز رؤلارئنا ءتان وزئندئك الؤان ءتذرلئ ذلگئلةرئ بار. جاس ةرةكشةلئكتةرئنة قاراي ورنةك-ناقئشتارئ دا وزگةشةلةؤ تئگئلةدئ. كةلئنشةكتئكئن كذمئس شةتتئك پةن مارجاندئ كةزةكتةستئرئپ تئزة تئگئپ، جاعئن زةرمةن نةمةسة جئبةك جئپپةن كةستةلةيدئ.

اتاق-دارةجةسئ بيئك ءارئ باي ادامداردئث كةلئندةرئنئث كيمةشةگئنة التئن، مةرؤةرت، لاعئل تاستار دا قوسئلادئ. ال جاسئ ةگدة ايةلدةردئث كيمةشةكتةرئنئث ورنةگئ سئپايئ، جاسئنا لايئق بولادئ. كةلئنشةكتةر كيمةشةك سئرتئنان شاشاقتئ بورتپة شالئ، جئبةك ورامال سالادئ، ذلكةن اپالار مةن اجةلةر قارقاراداي ةتئپ، كذندئك ورايدئ. بذلار - توي-تومالاقتا، رامازان ايت، قذربان ايتتاردا، قوانققا باراردا كيةتئن ءبئركيةرلةر.

كذندةلئكتئ وت باسئندا ئثعايلئ ءارئ قاراپايئم ةتئپ تئگئلگةن كيمةشةكتةردئ كيگةن. مئنة، وسئنداي كيمةشةك كيگةن قازاق ايةلدةرئنئث نة ماثداي شاشئ، نة ساماي شاشئ كورئنبةيدئ ءارئ القئم-مويئن، كةؤدةسئ تذگةل جابئق بولعان. كوشئپ-قونئپ جذرةتئن تئرشئلئگئنة  قاراماي، قازاق ايةلدةرئندة قازئرگئ زاماندا ءجيئ كةزدةسةتئن ءتوس، بذيرةك، قذلاق اؤرؤلارئ سيرةك بولئپتئ.

كيمةشةكتئث الدئ كةؤدةنئ كئندئككة دةيئن جاؤئپ تذرسا، ارتئ بذيرةك پةن بةلدئ تذگةل جاؤئپ، ءذشبذرئشتانئپ ةتةككة قاراي تذسةدئ. بايقاپ وتئرسئزدار، قازاق ايةلدةرئ ءارئ جابئق، ءارئ اسةم باسكيئم كيگةن. ةش ؤاقئتتا اشئق-شاشئق جذرمةگةن.

بذلاردئث ءبارئن نةگة جئكتةپ ايتئپ وتئرمئن؟ سئزدةر، جاستار - بذرئنعئ وتكةن انالاردئث جذرناعئسئزدار. شولپئسئنئث سئثعئرئنان ءجذرئس ئرعاعئ بئلئنةتئن، ةلدئث - ءسانئ، كوشتئث كوركئ بولعان قازاق قئزدارئ مةن ادةپتئلئك، تةكتئلئكتئث ذلگئسئندةي بولعان انالاردئث قانداي باسكيئم كيگةنئن كوزدةرئنة ةلةستةتسئن دةيمئن.

قات-قابات تاريح تذكپئرئنةن جةتئپ، ساقتالئپ قالعان ذلتتئق ذلگئ-ونةگةنئ ءداؤئر تالابئنا سايلئ ةتئپ، بويعا جايلئ ةتئپ جاثعئرتئپ، ءوز ذلتئن ذلئقتايتئن نامئستئ بولسا ةكةن دةيمئن. سئرتتان كةلگةن جئلتئراقتئث ءبارئ گاؤهار ةمةس. وزئمئزدة وزگةلةر قئزئعاتئنداي باعا جةتپةس قذندئ مذرالاردئث بار ةكةنئن ءبئلسئن، ذيرةنسئن، ئسكة اسئرسئن دةيمئن... - جاستار الدئنداعئ ءسوزئمدئ وسئلاي اياقتادئم...

سويلةر ءسوز كوپ-اق، ءبئراق قايسئبئرئن ايتا بةرةسئز، بئرةؤگة ذنايدئ، بئرةؤگة ذنامايدئ دةگةندةي. «وسئ اپاي-اق اقئل ايتقئش» دةپ مةنئ جاراتپاي سئنايتئنداردئث ءبئر جاندئ جةرئ - شالبار. كادئمگئ ةركةك كئندئكتئث بذرئنعئ مةنشئگئن ايتئم.

ءبئر بايقاعانئم، دةنةنئ جالاثاشتاؤ، ذنةمئ شالبار كيؤ ذرعاشئنئث مئنةز-قذلقئن، ءجذرئس-تذرئسئن، قيمئل-قوزعالئسئن وزگةرتپةي قويمايدئ ةكةن. بذل كذندة ايةل قاؤئمئ تذگةل شالبارلانئپ بولدئ دةسةم، وتئرئك ةمةس. جاسئ دا، ةگدةسئ دة، ارئق-سةمئزئ دة، شاشئ اپپاق قؤداي، قذيقاسئ كورئنئپ تذراتئن اجة دة جاراسسئن-جاراسپاسئن تايلئ-تاياعئ قالماي جارئسئپ ءجذر. بذرئن «قازاقتئث قازاق بولمئسئن ساقتاپ وتئرعان اؤئل» دةپ كوثئلگة توق سانايتئن ةدئك، ةندئ سول اؤئلدئث ءوزئ كويلةكتئ مةنسئنبةيتئن بولئپتئ.

«ةستئ قئز ةتةگئن قئمتاپ وتئرادئ» دةيتئن انامئز.

 كويلةك دةگةن ايةلدئث ءسانئ ةدئ عوي. كويلةك كيگةندةردئث كوپ جةرئ جابئق بولعاندئقتان بةيساؤات كوز سذقتانبايدئ. كويلةكتئلةر ةتةك-جةثئن رةتتةپ، قئمتانا جذرةدئ قادام باسؤ ءجذرئسئ سوعان سايكةس سئپايئ، اياق-قولئن قالاي بولسا، سولاي قوزعامايدئ. كويلةك ايةلدئ ارتئق قوزعالئستان تةجةپ، ءبئرقالئپتئ ذستايدئ. ءتئپتئ دةنةسئندةگئ كةم-كةتئك جةرئ ةلةؤسئز قالادئ.

ال شالبار كيگةندةردئث كوبئ وراث-سوراث بذتئن كةرئپ، جذرة بةرةدئ. قئمسئنباي، كةز كةلگةن ورتادا اياقتئ ةرلةرشة ايقاستئرئپ تا، ةكئ اياقتئ الشاق قويئپ، تاقئمئن كورسةتئپ تة، وتئرا بةرةدئ. بايقاماي، كوپ ازدان كولةمدئ كوپ جينالا كةلة ةركةك مئنةزدةس، ةركةك پئشئندةس، ةركةك ءجذرئستئ ايةلدةر كوبةيدئ.

كةيدة ارتئ تةگةنةدةي، الدئ كةبةجةدةي بؤئلتئق-بؤئلتئق دومالاثداپ، شالباردئ تئرسيتا كيگةن سارقارئن بايبئشةلةردئ كورگةندة نةمةسة ةكئ بذتتئث اراسئنان ءيت ءوتئپ كةتةردةي دوعا اياعئمةن شالبارلانعاندارعا كوزئث تذسكةندة «بايقذستار-اي، وزدةرئن سونشا سايقئمازاق ةتپةسة، قايتةر ةدئ...» دةپ ئشتةي مذسئركةيسئث.

جارايدئ، زاماننئث بذل دا ءبئر ايةلگة بذيئرعان ةنشئ كيئمئ شئعار دةيئك. ءبئراق ءار كيئمنئث كيئلةر ورنئ، جاراسار ورتاسئ بار عوي. تةاترعا، تويعا، سالتاناتتئ جيئندارعا، ذيالماي، ءولئم مةن مةشئتكة شالبارمةن باراتئندارئن قايتةرسئث! مذنئ سئپايئلاپ، جذمساقتاپ ايتسام، بذل - مادةنيةتسئزدئك، تالعامسئزدئق.

مةنئث ةركةكتةرگة جانئم اشيدئ، ايةلدةرگة بيلئگئن بةردئ، جذمئسئن بةردئ، بوركئن بةردئ، اراعئ مةن تةمةكئسئنةن دة ايئرئلدئ، قالعانئ شالبار ةدئ، ونئ دا شةشئپ بةردئ. ةندئ نةسئ قالدئ ايةلدةر الماعان؟

سئرت ءپئشئنئ، كيئم كيئسئ وزئنةن اؤمايتئن ةركةكشورا جارئمةن كةلة جاتقاندا قانداي سةزئمدة بولادئ ةكةن، الدة «ءوز ايةلئمدئ بئلاي قويعاندا، قازئر بارلئق ايةل اتاؤلئنئث بويئنان ءبئز قئزئعاتئنداي قذپيالئ، سئرلئ ةشتةثة قالعان جوق، باياعئدا «دةموكراتيالانئپ» كةتكةن» دةي مة، ول جاعئ ماعان بةيمالئم.

«ئقتئرماث بولماسا، جةلگة وكپةلةمة» دةگةن ةكةن قازاقتار. اسئر-تاسئر اعاتئن تاؤ سؤئنداي ارئنداپ جةتئپ، جان-جاقتان قاپتاعان «مادةنيةتتةرگة» تيتئمدةي دة ئقتئرما قالقان قويا الماعانئمئز دارمةنسئزدئك پة، ةسكةكتةن ايئرئلئپ قالعان كةرةناؤلئق پا، بئلمةيمئن. تةك بذگئنگئ تئرشئلئكتئث، ةرتةثگئ بولاشاقتئث قامئن ويلاعاندئقتان قابئرعام قايئسادئ. ايتپةسة، ذزئندا - ءوشئم، قئسقادا كةگئم جوق بةيبئت اداممئن.

                                                                 زةينةپ احمةتوأا،

                                                          اتاقتئ باتئر باؤئرجان مومئش ذلئنئث كةلئنئ

سوڭعى جاڭالىقتار