ميرزوياننئث الاش ارئستارئنئث اتئلؤئنا قاتئسئ بار ما؟

استانا. 28 - قئركذيةك. قازاقپارات- قازاقتار 1934-1938- جئلدارئ بيلئكتة وتئرعان لةأون ميرزوياندئ «مئرزا-جان» اتاپ كةتتئ. ءبئراق بئلؤئمشة، ونئث جذرت ويلاعانداي مئرزالئعئ جوق. ول رةپرةسسيا تذسئندا ستالينگة حات جازئپ، جازالاناتئن ادامداردئث ءتئزئمئن كوبةيتؤگة ليميت سذراعان ةكةن.
None
None

 ال ونئ قازاقتار ةرةكشة دارئپتةپ، الماتئداعئ ءبئر كوشةنئث اتئن بةرگةن. سوندا تالاي ادامنئث قانئن ارقالاعان ميرزويان الاش زيالئلارئمةن تةث دارةجةدة قذرمةتتةلؤئ كةرةك پة؟

2. بايقاساق، تالاي زيالئلارئمئز ءدال ميرزوياننئث تذسئندا قؤعئن كورگةن. دةمةك، ونئث الاش ارئستارئنئث اتئلؤئنا تئكةلةي قاتئسئ بار عوي...

3. كةيئن وعان «قازاق ذلتشئلئ» دةگةن ايئپ تاعئلئپ، اتؤ جازاسئنا كةسئلگةنئن قالاي تذسئنؤگة بولادئ؟

ءماريام باقتئبايةأا،  اباي اتئنداعئ قاز ذ پ ؤ ستؤدةنتئ

  بذل سذراققا ءال-فارابي اتئنداعئ قازذؤ، «قازاقستان تاريحئ» كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ، پروفةسسور تالاس وماربةكوأ جاؤاپ بةرةدئ.

 1. لةأون ميرزويان قازاقستانعا 1933- جئلدئث باسئندا كةلدئ. ول نةگئزئنةن، سول كةزدة ماسكةؤدة باسشئلئقتا وتئرعان تذلعالارمةن جاقسئ ارالاسقان. تذرار رئسقذلوأپةن دة جاقسئ بايلانئستا بولدئ. رئسقذلوأ ستالينگة 1933- جئلئ 9- ناؤرئزدا حات جازسا، ميرزويان 20 كذننةن كةيئن، ياعني 29- ناؤرئزدا جازعان. وسئ جازئلعان ةكئ حات تا مازمذنئ جاعئنان ذقساس كةلةدئ. ميرزويان ءوزئنئث حاتئندا ةلدئث 71 اؤدانئندا اشارشئلئق ءجذرئپ جاتقانئن، حالئقتئث بوسئپ كةتكةنئن جازئپ، 2 ميلليون پذت استئق سذراپ، ونئث 1 ميلليون پذتئن تارئمةن بةرؤدئ ءوتئندئ.

 اشارشئلئق سالدارئنان حالئقتئث بارلئعئ قئرئلئپ، قازاق دالاسئ بوس قالؤعا شاق قالدئ. مذنئث سوثئ اؤئر بولاتئنئن جاقسئ تذسئنگةن ستالين، اشارشئلئقتئ توقتاتؤعا كذش سالعان ميرزوياننئث سذرانئسئن قاناعاتتاندئردئ. ميرزويان 1 ميلليون پذت تارئنئ اشتئق بولئپ جاتقان اؤداندارعا ذلةستئردئ. سونئمةن قاتار ستاليننةن قئتاي مةن قازاقستان شةكاراسئن اشؤدئ سذراپ، ول جاقتان سيئر مالئن العئزدئ. ونئ شةكارا بويئنداعئ 11 اؤدانعا ذلةستئرئپ، ول جةردةگئ سيئرلاردئ ورتالئق اؤداندارعا، ورتالئقتاعئ سيئرلاردئ باتئسقا ايداتقئزئپ، كولحوزدارداعئ سيئر مالئنئث سانئن ةداؤئر كوبةيتتئ. سودان كولحوزدئث ساؤئن مالدارئن ةلگة تاراتئپ بةردئ. كةلة سالا ةگئنشئلئككة كذش سالئپ، ةگئن كذزدة بئتئك شئقتئ. مئنة، وسئنداي شارالاردئ قولدانؤ ارقئلئ اشارشئلئقتئث بةتئن قايتاردئ.

 جانئن ساقتاپ قالعان باسشئنئ حالئق سول ءذشئن دة «مئرزا-جان» اتاپ كةتتئ. سونداي-اق ورئسقا وتار بولعان ذلتتئث وكئلئ بولعاندئقتان، ول قازاقتارعا دذرئس قارادئ. ءبئراق ةسكةرةتئن ءبئر جايت، ميرزويان تئكةلةي پارتيانئث، ياعني ستاليننئث تاپسئرماسئن ورئندادئ.  ميرزويان تازا كوممؤنيست بولعان. ول كوممؤنيستئك توتاليتارلئق جذيةنئث ناعئز قايراتكةرئ رةتئندة قذرمةتتةلدئ. حالئق ءذشئن جذمئس جاسايدئ دةسة دة، ءئس جذزئندة پارتيا حالئقتان شئققان ادامداردئ «حالئق جاؤئ» رةتئندة قؤدالادئ.

 وسئنداي قايشئلئقتئ قوعامدا ءومئر سذرگةن ادامنئث قايشئلئقتئ تذلعا رةتئندة قالئپتاساتئنئ ءسوزسئز ةدئ. ول كةزدةگئ باسشئلار دا حالئقتئ قانشا سئيلاپ، قذرمةتتةگةنئمةن پارتيانئث ساياساتئن جذرگئزؤگة ءماجبذر بولدئ. ال پارتيانئث ساياساتئ تئم قاتال بولعانئن بارلئعئمئز بئلةمئز. مذنداي جاعدايدا ميرزوياننان كةرةمةت باسشئ شئعادئ دةپ ذمئتتةنؤدئث ءوزئ ابةستئك.

 تاريحشئلار ميرزوياندئ اشارشئلئقتئ توقتاتقانئ ءذشئن، حالئققا جاقسئ قاراعانئ ءذشئن عانا ماقتايدئ. ءبئراق ولار لةأون ميرزوياندئ توتاليتارلئق جذيةگة قارسئ بولعان، قازاقشئل ادام رةتئندة اسپةتتةمةيدئ. ونئث ادامگةرشئلئك قاسيةتتةرئن زامانداستارئ دا جوعارئ باعالاعان. ءبئراق قالاي دةسةك تة، ول لةنيندئك-ستاليندئك گأارديادان شئققان ادام. ويلاؤ جذيةسئ دة كوممؤنيستئك سيپاتتا. ول ةلدئ باسقاشا قذرئپ، ساياسي جذيةنئ وزگةرتةيئن دةگةن جوق. ماسكةؤدةگئ ستالين باستاعان قؤعئن-سذرگئندئ دة توقتاتؤعا مذددةلئ بولعان ةمةس. سول سةبةپتئ دة ودان ذلتشئل، قازاقشئل تذلعا جاساؤدئث قاجةتئ جوق.

  2. قازاقستانداعئ قؤعئن-سذرگئنگة ميرزوياندئ كئنالئ ةتؤ دة دذرئس ةمةس. ءبئراق ول باسقارعان تذستئ كةمشئلئكسئز، كةرةمةت، قازاقتار باقئتقا بولةنگةن كةزةث دةؤ، تاعئ دا ورئنسئز.  1936-1938- جئلدار ارالئعئندا ماسكةؤدة ءئرئ ءذش سوت پروسةسئ ءجذردئ. 1936- جئلئ ءبئرئنشئ سوت پروسةسئندة زينوأةأ پةن كامةنةأ باستاعان 14 ادام سوتتالئپ، اتؤ جازاسئنا كةسئلدئ. ال ةكئنشئ سوت پروسةسئ 1937- جئلئ بولدئ. وندا رئكوأ، سةرةبرياكوأ، پياتاكوأ سئندئ پارتيانئث كورنةكتئ تذلعالارئنان 17 ادام سوتتالدئ. بذل ادامدار «تروسكيشئلدئك ورتالئقتئ قذرعان»، «كيروأتئ ولتئرگةن»، «ستالين مةن أوروشيلوأتئ، جدانوأتئ، وردجانيكيدزة مةن كؤيبئشةأتئ جانة تاعئ دا باسقا پارتيا باسشئلارئن ولتئرمةك بولعان» دةگةن ايئپتاؤمةن سوتتالدئ.

 وسئ جئلدئث جاز ايئندا اسكةريلةردئث ذستئنةن دة سوت جذرگئزئلئپ، 408 ادام سوتقا تارتئلئپ، ونئث 401 ئ اتئلدئ. 1937- جئلئ وسئنداي ةكئ ءئرئ سوت ءئسئ باستالعاندا، ميرزويان ءئشئن تارتا باستادئ. 1937- جئلعئ ءبئر پلةنؤمدا ستالين: «قازاقستاندئ باسقارئپ وتئرعان ميرزوياننئث ءوز ارتةلئ (كولحوزئ) بار. ول قازاقستاندئ باسقارؤعا وزئمةن بئرگة بئرنةشة ءجذز ادامدئ ءازئربايجان مةن ورالدان الئپ كةتتئ. بذل ارتةلدةردئث كوزئن جويؤ كةرةك» دةپ ءسوز سويلةگةن ةكةن.

 سودان-اق ميرزويان قيئن جاعدايدئث قالئپتاسقانئن ءتذسئندئ. سول سةبةپتئ دة ول و گ پ ؤ مةن ن ك أ د شارالارئنا قارسئلئق كورسةتكةن جوق. سوتتالعاندارعا اراشا تذسپةگةن سةبةبئ 1937- جئلئ ايئپتالعاندار ج.سذلتانبةكوأ، ماسكةؤدةگئ ن.نذرماقوأ، و.جاندوسوأ سئندئ تذلعالاردئ «بئزگة نذسقاؤ بةرگةن، تةرروريستئك تروسكيشئلدئك ارةكةتئمئزگة باسشئلئق ةتكةن» دةپ كورسةتتئ. ال ميرزويان بولسا، ولارمةن تئعئز بايلانئستا بولعان.

 1937- جئلئ ماسكةؤدةگئ سوت پروسةسئنة ةلئكتةپ قازاقستاندا دا «حالئق جاؤلارئن» ايئپتاؤعا بايلانئستئ ءذش اشئق سوت پروسةسئ ذيئمداستئرئلدئ. ول قاراعاندئدا، سولتذستئك قازاقستاننئث پرةسنوأ اؤدانئندا جانة سةمةي وبلئسئنئث ءذرجار اؤدانئندا جذرگئزئلدئ. وسئ ءذش سوت پروسةسئندة بةسةؤدئث حاتئن جازعان ادامدار بذرئنعئ قازاقستان وكئمةتئنئث جاؤاپتئ حاتشئسئ بولعان ة.التئنبةكوأ پةن م.عاتاؤلين قؤدالاندئ.

 1936-1938- جئلدارئ قازاقستاندا  25833 ادام «حالئق جاؤئ» رةتئندة پارتيادان شئعارئلئپ، ولاردئث  8544 اتئلعان. بذل ميرزويان باسقارعان كةزدةگئ جاعداي. ءبئراق ءبئز مذنئ تئكةلةي ميرزويان جاسادئ دةپ ايتا المايمئز. بذل شئن مانئندة، ماسكةؤدةگئ سوت پروسةستةرئنئث جالعاسئ ةدئ. ال 1938- جئلئ ماسكةؤدة ءذشئنشئ پروسةسس باستالدئ. وندا تروسكيشئل، وثشئل اعئمداعئ ادامدار قؤدالاندئ.

  نةگئزئ، ةلئمئزدةگئ قؤعئن-سذرگئن 1934- جئلئ س.كيروأ اتئپ ولتئرئلگةننةن كةيئن باستالدئ. پارتيانئث 17- سيةزئندة دةلةگاتتار جينالئپ، ورتالئق كوميتةتكة سايلاناتئن ادامدارعا جاسئرئن داؤئس بةرةدئ. سايلاؤداعئ جاسئرئن داؤئس ناتيجةسئ بويئنشا ستالين 9- ورئندا تذرعان. مذندا كوپشئلئك ءوز داؤئسئن كيروأقا بةرگةن. ءبئراق ةش سةبةپسئز داؤئس بةرگةن 121 ادامنئث بيؤللةتةنئ جوعالئپ كةتكةن. وسئ جيئننان كةيئن كوپ كةشئكپةي كيروأ ءولتئرئلئپ، وعان داؤئس بةرگةن ادامداردئث بارلئعئ قؤعئنعا ذشئراي باستادئ.

 ءبئز مذندا ميرزويان مةن كيروأتئث جاقئن دوس بولعانئن ةسكةرؤئمئز كةرةك. وسئدان سوث ميرزوياننئث دا قؤعئن كورةتئنئ ءسوزسئز ةدئ.  ال الاش زيالئلارئنئث قؤدالانؤئنا ميرزويان سةبةپ بولدئ دةگةن بةكةر ءسوز. الاش زيالئلارئنا قاتئستئ سوت 1930-1932- جئلدارئ بولعان. سوندا ولار سوتتالئپ، ايدالئپ، ودان امان ورالعاندارئ ن ك أ د تئزئمئندة تذرعاندئقتان 1937- جئلئ قايتا قؤعئندالدئ. ياعني زيالئلاردئث قؤعئندالؤئنا ميرزوياننئث تئكةلةي قاتئسئ جوق. ولار ماسكةؤ پروسةستةرئنئث سالدارئمةن سذرگئنگة ذشئرادئ.

 1937- جئلئ 3- ايدا ماسكةؤدةگئ ءبئر كةزدةسؤئندة ستالين ميرزويانعا: «ءسئز ءوزئثئزدئث دوسئثئز كيروأ جذمئس ئستةگةن جةرگة باراسئز» دةپ ايتقان ةكةن. ال ول كةزدة كيروأ ءولئپ قالعان بولاتئن. ياعني بذل ستاليننئث «كيروأ سئندئ كوزئثدئ جويامئن» دةگةن اثگئمةسئ بولسا كةرةك.

 1938- جئلدئث باسئندا ستالين ميرزويانعا ءوز قولئمةن تةلةگرامما جئبةرئپ، وندا جذمئستئث بارلئعئن سكأورسوأقا تاپسئرئپ، 3 كذننئث ئشئندة ماسكةؤگة قايتؤئن حابارلايدئ. وسئ تةلةگراممانئ العان سوث ميرزويان قاتتئ داعدارئسقا ذشئرايدئ. سودان ءوزئنئث سةرئكتةرئن شاقئرئپ الئپ، «ماعان ستالين دوسئثئز بارعان جاققا باراسئز دةگةن ةدئ، بالكئم مةنئ لةنينگرادقا جئبةرةتئن شئعار» دةگةن ويئن ايتادئ.

 الايدا ول مئنگةن پويئز كولومناعا دةيئن عانا جةتئپ، وندا ونئ ذكئمةت أاگونئنان شئعارئپ، تةمئر تورمةن قاپتالعان أاگونعا وتئرعئزعان ةكةن. مئنة سولايشا ول لؤبيانكا تذرمةسئنةن ءبئر-اق شئققان. ول 1938- جئلئ قئزمةتئنةن بوساتئلئپ، 1939- جئلئ 26- اقپاندا چؤبار، كوساريةأ، پوستئشةأ ءتارئزدئ پارتيا قايراتكةرلةرئمةن بئرگة اتئلدئ. ال وعان «قازاق ذلتشئلئ» دةگةن ايئپ تاعئلعان ةمةس. مذنداي ايئپ سوت ئسئندةگئ قذجاتتاردا دا كةزدةسپةيدئ. ونئ ذلتشئل-ؤكلونيست، تروسكيشئل دةگةن ايئپپةن سوتتاپ، اتؤ جازاسئنا كةسكةن...

«ايقئن»         

سوڭعى جاڭالىقتار