شاشئ ذزئن، اقئلئ قئسقا - ةركةكتةرگة ايتئلعان ءسوز

سونئمةن قاتار «ةتنوگراف زةرتتةؤشئلةر» دةگةن جالعان اتاق جامئلعان ورئس بارلاؤشئ، شپيوندارئ دا قاپتاپ ءجذردئ.
ءئرئ-ءئرئ اؤلةت، رؤ باسشئلارئنئث اراسئنا سئنا جذگئرتئپ، قئرئلئستئرئپ وتئردئ. «قازاقتئث ةتنوگرافياسئن، فولكلورئن زةرتتةيمئز» دةگةن سئلتاؤمةن وتباسئنئث ئنتئماعئن زةرتتةدئ. زةرتتةؤ ناتيجةسئندة قازاق وتباسئنئث ةركةك-ايةل بولئپ بولئنبةيتئن، ءبئرتذتاستئعئ ارقاسئندا - قازاق مةملةكةتئ مئقتئ ةكةنئن ءتذسئندئ. سوندئقتان بار كذشتةرئن ةركةك پةن ايةلدئث اراسئنا ويران سالئپ، ئشتةن ئرئتؤگة جذمسادئ. ول ءذشئن ايةل تةثدئگئن العا شئعاردئ. اقئلئ از ايةل: «ءيا، ةركةكتةر ءبئزدئ قورلاپ ءجذر»، - دةگةن ساناسئزدئققا تةز تذسةتئنئن ءبئلئپ، ايةلدةردئ ةركةكتةرگة قارسئ ايتاقتاپ وتئردئ. العاشقئدا وتباسئنئث وتاعاسئ، سذيئكتئ جارئ، بالا-شاعانئث اكةسئ، وتاندئ قورعاؤشئ، وتباسئن اسئراؤشئ كذيةؤئنة قارسئ شئعؤ، ساناسئ بار ايةل ءذشئن وتة اؤئر بولدئ. وتارلاؤشئ ورئس ةركةكتةرئنة ارنالعان «جاماننئث شاشئ ذزئن، اقئلئ قئسقا» ءسوزئ «ةتنوگراف»، «دةموكرات» اتانئپ ئشكة ةنگةن عالئمسئماق جاؤلارئمئزعا شانشؤداي قادالدئ. بذل ءسوزدئث ءمانئن مايئستئرئپ، وتباسئن ئرئتؤگة ءسوز جذزئندة بولسا دا، ذلكةن كومةك بولادئ دةپ: «قاتئننئث شاشئ ذزئن، اقئلئ قئسقا»، - دةپ ةلگة تاراتئپ جئبةردئ. بذل وتارلاؤ كةزةثئندة قذلاققا ءسئثئپ كئرة باستادئ. ءبئراق اياق استئنان 1917 - جئلعئ «اقپان توثكةرئسئ» بولئپ، «لةنيندةي جارقئراپ اتتئ تاث» دةگةن ساناسئزدار بيلئگئ ورناپ، ءبئرئنشئ قابئلداعان زاثدارئ ايةل تةثدئگئ بولدئ.
ايةلدةرگة جانئ اشئپ بارادئ دةيسئث بة؟ جوق، وسئ زاث ارقئلئ قازاق دالاسئن بيلةگةن ةركةكتةردئث كذشئن السئرةتؤ، وزدةرئن قذلدئققا سالئپ، جةرئن الؤ. ««شتةن شئققان جاؤ جامان» دةمةكشئ، كوممؤنيستةر ايةلدةردئ وزدةرئنة تاماشا پايدالاندئ. «ايةلدئث شاشئ ذزئن، اقئلئ قئسقا» دةگةن سوزگة ايةلدةر: «ءبئزدئث اقئلئمئز قئسقا ةمةس»، - دةپ جاپپاي شاشتارئن قئرئقتئ. شاشتئ قئرقؤ ءوز باقئتئن قئرقؤمةن بئردةي ةكةنئن بئلةتئن ةسئ دذرئس ايةلدةردئث نامئستارئنا ءتيئپ، «ةركةكتةر سةندةردئ ادام قاتارلئ سانامايدئ»، - دةگةن سذرقيا ساياساتتارئن كذندة ايةلدةردئث ميلارئنا قذيئپ وتئردئ. وسئنئث جةمئسئ بولار، قازئرگئ تاثدا كةيبئر ايةلدةردئث شاش وسئرمةك تذگئلئ، شاشتارئن ذستارامةن الئپ تاستايتئن دةلئقذلدارئن دا كورئپ وتئرمئز.
«ايةلدئث شاشئ ذزئن، اقئلئ قئسقا» دةگةن ماتةلسئماق قازاقتئث ةشبئر قيسسا، داستان، جئر، اؤئز-ةكئ اثگئمةلةرئنةن كةزدةستئرة المايسئز. ال كةرئسئنشة، قؤتئلدئ دوسئمنئث: «ايةلدئث اقئلئ قئسقارعان سايئن شاشئ قئسقارادئ»، - دةپ ايتقانئ كةلئپ تذر.
... الاساپئران زامانداردا جاؤمةن جان الئسئپ، جان بةرئسئپ جاتقاندا، بوگةنباي باتئر بابامئز قولعا تذسكةن جوثعاردئ ولتئرمةي، اياپ، باستارئن تاقئمئنا قئسئپ وتئرئپ؛ «جاماننئث شاشئ ذزئن، اقئلئ قئسقا، نةمة»، - دةپ ذستارامةن شاشئن تئقئرلاپ الئپ، مال باقتئرئپ قوياتئن بولعان. جوثعارلار دا، ورئستار دا ول كةزدة ساقال-شاشتارئ قاؤعاداي بولئپ، جالبئراتئپ ءوسئرئپ جذرگةن. ورئستاردا جاپپاي شاش الئپ، ساقال قئرؤ كةثةس زامانئندا عانا باستالدئ...
ذلتتئث ءتئلئ، ءدئنئ، مادةنيةتئ بيلئكتة قانداي ادامدار وتئرعانئنا بايلانئستئ ساقتالادئ، داميدئ نةمةسة وشةدئ، جذتايدئ. ءدال قازئرگئدةي كوزقاراسپةن ءتئلئمئزدئ بذلدئرة بةرسةك، بذدان ارئ ءتئل تاعدئرئ نة بولماق؟ ونئث زاردابئن ءالئ قانشا جئل تارتاتئنئمئزدئ كئم ءبئلسئن؟ قازئر ايةلدةرگة قاتئن دةسةث باج ةتة قالادئ. ساعان الا كوزبةن قاراپ: «مادةنيةتسئز، دورةكئ»، - دةپ، سوگئپ سالادئ. بذل ءسوزدئث سونشالئقتئ جةككورؤشئلئككة ذشئراؤئنا نة سةبةپ؟ كةثةس وداعئ ورناپ، كوممؤنيستةر بيلئككة كةلگةننةن سوث «قاتئن» دةگةن سوزگة قارعئس ايتئلدئ. «باي-ءماناپتاردئث قولدانعان ءسوزئن قولدانبايمئز، جاثا زامان قذرئپ، جاثا سوزدةر ويلاپ تابامئز»، - دةگةن سوأةتتةردئث جاثاشئلدئعئ «قاتئن» ءسوزئنئث ورنئنا «ايةل» ءسوزئن قولدانئسقا الئپ كةلدئ.
وسئدان 1500 جئلداي بذرئنعئ اتا-بابامئز كوكتذرئكتةردئث سئنا جازؤلارئندا دا قاتئن سوزدةرئ كةزدةسةدئ. «قاتئن» ءسوزئن قازئرگئ قازاقشاعا اؤدارعاندا «حانئم» دةگةندئ بئلدئرةدئ. قاتئننئث بةدةلئن ءتذسئرئپ، «ايةل» دةگةن جامان اتپةن اتاعانئمئزعا دا ءبئر عاسئر بولعان جوق. اقپان توثكةرئسئنة دةيئن جازئلعان قازاقتئث قيسسا-داستاندارئندا، باتئرلار جئرئنداعئ، اؤئز ادةبيةتئ شئعارمالارئنداعئ «قاتئن» دةگةن سوزدةرئ «ايةل» دةگةن سوزبةن الماستئرئلدئ. اراب، لاتئن ارئپتةرئمةن جازئلعان قازاق شئعارمالارئن ورئس ارپئنة قايتا كوشئرئپ جازعاندا، حالئق اؤزئنان قايتا جيناعاندا دا «قاتئن» دةگةن سوزدةر «ايةل» دةپ جازئلدئ. ءبئر عاسئردا ءذش رةت ءالئپبيئن الماستئرعان ءتئلئمئزدئث قاي ءبئر جانئ قالدئ دةيسئث؟ لينگأيست، پروفةسسور راحمانقذل بةردئبايةأ اعامئز: «قازاقتئث 18 مئث ءسوزئ بذزئلدئ» دةگةن جانايقايئ ةش دالةلدةؤدئ قاجةت ةتپةيدئ.
توعايباي نذرمذرات ذلئ
دةرةككوز:«حالئق ءسوزئ» گازةتئ