ةستئر قذلاققا ةرسئ ءسوز نةمةسة تئلدئك قولدانئستاعئ توسئن تئركةستةر

ال اؤئزدئ كورگةنئن كوكةيگة ءتذيئپ، بئلگةنئن ورتاعا سالسئن دةپ بةرگةن سوث، وسئ ءوزئم ءسذيئپ وقيتئن «انا ءتئلئ» گازةتئ ارقئلئ وي بولئسكئم كةلةدئ. مةن ةرتة مة، كةش پة، ءتئلئمئزدئث ءوز مارتةبةسئنة ية بولاتئنئنا ةش كذماندانبايمئن. دةگةنمةن، مةنئ ويلاندئراتئنئ - تئلئمئزگة ورئس ءتئلئنئث ذستةمدئگئمةن قازاق شاپانئن جامئلئپ كئرگةن كالكا سوزدةردئث كوپتئگئ. ولار سول قالپئ سوزدئك قولدانئسئمئزدا ساقتالا بةرة مة؟ وسئعان وي جذگئرتةتئن جاندار بار ما؟
مئسالئ، سوزدئك قولدانئسئمئزدا «سالةمةتسئز بة؟» دةگةن اماندئق سذراسؤعا ارنالعان ءسوزئمئز بار. ءبئر قاراعاندا بذل ءسوز سئپايئ ءارئ مادةنيةتتئ ايتئلعان بولئپ ةستئلةتئنئ انئق. نةگئزئنةن بذل رةسمي قارئم-قاتئناستا، بوگدة ادامدارمةن امانداسقاندا قولدانئلسا، ارينة، ورئندئ كورئنؤئ مذمكئن. (الايدا «سالةمةتسئز بة، اپا؟» دةگةننةن گورئ «امانسئز با، اپا؟» دةگةننئث قذلاققا جئلئ ةستئلةتئنئن ايتپاؤعا بولماس).
تةك مذنداي سوزدةر ورنئمةن قولدانئلاتئن بولسا يگئ. ال ةندئ توننئث ئشكئ باؤئنداي جاقئن ادامداردئث كوپتةن كورمةي «حال قالاي؟ حالئثئز قالاي؟» دةپ امانداسئپ جاتؤئ جاراسئمسئز ءتارئزدئ. بذل - ورئستئث «كاك زدوروأة؟» دةگةنئنئث كالكاسئ عانا. «الدئمةن سالةم، ودان كةيئن كالام» دةيدئ ونةگة سوزدة، ياعني الدئمةن «اسسالاؤماعالةيكؤم» ايت، ودان كةيئن كالامئثدئ - حالسذراستئقتئ ايت» دةگةن عوي. قازئر سالةمدةسؤدة بذل قاعيدانئث بذزئلئپ بارا جاتقانئنا قئنجئلاسئث. سةبةبئ اتام زاماننان قازاق بالاسئ «حالئثئز قالاي؟» دةپ ساؤالئن تةك سئرقات ادامعا جولئعئپ، امانداسقاننان كةيئن عانا ونئث كوثئلئن اؤلاؤ، ناؤقاسئن ءبئلئپ، جاناشئرلئق تانئتؤ تذرعئسئندا قويؤشئ ةدئ. ال ةلدئث بذگئندة كارئگة دة، جاسقا دا، كوشةدة دة، كةثسةدة دة «حالئثئز قالاي؟» دةپ امانداسؤئ ءتئل بذزارلئق، سالت-ءداستذردئ سئيلاماؤ دةر ةدئم. سوعان قاراپ امانداسئپ، ءجون سذراؤعا لايئق قازاقتا ءسوز تذگةسئلگةن بة دةيسئث.
ورئس تئلئنةن قاتة اؤدارئلعان كذيئندة تئلدئك قولدانئسئمئزعا قئستئرئلئپ جذرگةن تاعئ ءبئراز «زورلئقشئل» سوزدةر بار. سولاردئث ءبئرئ - ذلكةن راقمةت پةن زور راقمةت تئركةستةرئ. بذل سوزدةر بذگئندة ب ا ق ارقئلئ «ناسيحاتتالئپ» كةتتئ دةسةك بولادئ. بذل جةردةگئ راقمةت ءسوزئن باعامداساق، ول ذزئندئعئ، ةنئ، بيئكتئگئ بار ولشةم ءتارئزدئ ذعئلادئ. «ذلكةن راقمةت» دةگةن ءسوز «بولشوة سپاسيبونئث» اؤدارماسئ عانا عوي. بةلگئلئ جؤرناليستةردئث وسئ ءسوزدئ ءجيئ قولداناتئنئ وكئنئشتئ-اق. ال قازاق بولسا «كوپ راقمةت» دةپ-اق ءوزئنئث ريزاشئلئق كوثئلئن، سةزئم-كذيئن بئلدئرگةن عوي. مذنداي وزئندئك رةثكئ بار ءارئ العئس بئلدئرگةن ءسوزئمئزدئ نةگة جذپئنئ ءهام جذتاث كذيگة تذسئرةمئز؟
بذدان دا سوراقئسئ، «جذلئن» دةگةن جالعئز ءسوزئمئزدئث ورنئنا «ارتقئ ومئرتقاداعئ مي» دةگةن اقئلعا قونبايتئن اتاؤدئ قولدانئپ جذرگةن اق حالاتتئ ابزال جاندارئمئزعا نة دةيمئز؟ قالا بةردئ، «ورئس وسئلاي ايتادئ» دةگةن قذرئلئسشئلار دا «بةتون ةرئتئندئسئ»، «قذرئلئس ةرئتئندئلةرئ» دةگةن تةرئس تئركةستةر تاؤئپ الئپتئ. قازاق قذمنئث، سةمةنتتئث تذزشا ةرئمةيتئندئگئن ةرتةدةن سةزئپ، ونئ ةزئندئ دةمةپ پة ةدئ؟ «ورئسشاسئ وسئلاي» دةگةن، مةنئثشة، ءسوز ماعئناسئنا وي جذگئرتپةؤ دةر ةدئم. مذنداعئ ايتپاعئم - قازاق جانة ورئس تئلدةرئنة جةتئك جاستار تئلئمئزدةگئ ورئس ءتئلئنئث ئقپالئ سالدارئنان بولعان وسئنداي ولقئلئقتاردئث ورنئن تولتئرار عئلئمي ةثبةكتةر جازئپ، قارسئ تذرسا دةگةن ويئم ةدئ.
ويدئ وي قوزعايدئ. الئپبيئمئزدة ورئس تئلئنةن الئنعان «щ» (شش) دةگةن ءارئپ بار. بئردة نةمةرةم: «اتا، وسئ «اتتا»، «جاپپا» دةگةن سةكئلدئ «اششئ» ءسوزئن دة نةگة ةكئ «ش»-مةن («شش») جازبايمئز؟ كةشة مةنئ مذعالئم «اششئ» سوزئندة ةكئ «ش» جازعانئم ءذشئن پئسئقتاؤعا قالدئردئ» دةگةن نةمةرةمة نة دةرئمدئ بئلمةي، «ششورس اتئن جازؤ ءذشئن كةرةك بولعان» دةگةن ةدئم. شئنئندا قازاقتئث ءتول سوزدةرئ - «تذششئنئ» («تذششئ»)، «كةششةنئ» («كةششة») «قذيئرئقسئز» جازساق، ساؤاتتئلئققا ساؤابئ تيةر ةدئ دةپ ويلايمئن. كئرمة سوزدةر مةن الفاأيتئمئزگة كئرگةن وزگة ارئپتةر جايلئ از ايتئلئپ جذرگةن جوق، تةك ةستئر قذلاق بولماي جذرگةندةي.
وسئ ورايدا «الماتئ» تةلةارناسئنان كوشةلةر مةن ةسئك ماثدايشالارئنداعئ قازاق تئلئنة دةگةن نةمقذرايدئلئقپةن كذرةسئپ جذرگةن قئزدارئمئزدئث ةثبةگئن ةرةكشة اتاپ وتؤگة بولادئ. تاثدانامئن دا، مئث العئس ايتقئم كةلةدئ. ناعئز باتئرلار دةپ ةسةپتةيمئن. «قازاق ءتئلئ - مةملةكةتتئك ءتئل» دةپ كونستيتؤسيادا جازئلئپ، پرةزيدةنتئمئز ءتئل مارتةبةسئنة جيئرما جئل بويئ ءمان بةرئپ، نةشة مارتة حالقئمئزعا جاساعان جولداؤلارئندا ماقسات ةتئپ، باعدار ذسئنئپ، مةرزئم كةسئپ، ةسكةرتئپ وتئرسا دا، ءالئ كذنگة تئلئمئزگة نةمكةتتئلةرمةن ءوز الدةرئنشة كذرةسئپ جذرگةن قئزدارعا ريزا بولاسئث.
ودان قالدئ، قولدا بار كةيبئر سوزدئكتةردئث اتاؤ سوزگة بةرگةن انئقتامالارئ دا كوثئل كونشئتپةيدئ. مئسالئ، «قاجئ» ءسوزئ - قذدايعا قذلشئلئق ةتئپ، قاجئ اتانؤ ءذشئن مةككةگة بارؤ ءئسئ دةلئنگةن.
ال «زايئپ» پةن «جذباي»، «ئلگةك» پةن «ئلمةك» دةگةن سوزدةردئ ءبئر-بئرئنةن اجئراتا المايتئندارعا نة دةيمئز؟ قازاق قاشاننان «زايئپ» دةپ ايةلئن، «جذباي» دةپ ةرلئ-زايئپتئ ةكةؤئن قوساقتاپ ايتپاؤشئ ما ةدئ. سوندئقتان قازاقتا «ةرلئ-زايئپتئلار»، «جذبايلار» دةگةن ءسوز تئركةسئ قالئپتاسقان بولؤ كةرةك ال «ئلگةك» - ئلؤگة، «ئلمةك» - ئلئنؤگة ارنالئپ جاسالادئ ةمةس پة؟ وسئنداي كذندةلئكتئ قولدانئستاعئ اتاؤلاردئ دا اجئراتا الماعان جانداردئث «كةرةگةنئث جةل كوزئ» دةگةن كونةرگةن ءسوزدئ «كةرةگةنئث كةث كوزئ» دةپ تذسئندئرگةنئنة تاثدانؤ ارتئق شئعار.
تئلئمئزدة «اؤدان» جانة «كولةم» دةگةن ةكئ ءسوز بار. ادةبي سوزدئكتةردة اتالمئش وسئ ةكئ ءسوزدئ ءبئر-بئرئنة ذقساس ماعئنالئ سوزدةر رةتئندة تذسئندئرةدئ. مةنئث ذعئمئمشا، گةومةتريالئق دةنةلةرمةن بايلانئستئرا ايتسام، كولةم - بئرلئك كؤبتارمةن انئقتالاتئن ءذش ولشةمدئ كةيئپتةگئ دةنة. ال اؤدان - شارشئ (كأادراتتئق) بئرلئك پئشئندةرمةن انئقتالاتئن ةكئ جاقتئ ولشةمدةگئ جازئق دةنة. سوندئقتان بذل ةكئ ءسوز سينونيم بولا المايدئ.
«ةگةمةن قازاقستان» گازةتئنئث بئلتئرعئ 8-قازاندا شئققان نومئرئنةن ءماجئلئس دةپؤتاتئ ج.سذلةيمةنوأتئث «مةملةكةتتئك ءتئل ماسةلةسئ»، ماثعئستاؤلئق ءا.دوسجان دةگةن اأتوردئث «انا ءتئلئ - ءبارئمئزدئث انامئز» دةگةن ماقالالارئن وقئدئم. ولاردا ايتئلعان وي-پئكئرلةر قازاقتئلدئلةردةن باسئم، سول تئلدةن بويئن اؤلاققا سالاتئنداردئث قاپةرئنة لايئق ةكةن. سوندئقتان وسئنداي ماقالالاردئ قازاقتئلدئ باسئلئمدارعا عانا ةمةس، (ويتكةنئ ورئستئلدئلةردئث قازاقتئلدئ باسپاءسوز وقئمايتئنئ انئق) ةلئمئزدةگئ ورئستئلدئ باسپالارعا مئندةتتئ تذردة جاريالاپ، ذگئت جذرگئزؤگة ءارئ جاريالاؤعا ئقپال جاسالسا دةگةن ءوتئنئشئمدئ بئلدئرةمئن.
جةكةمةنشئك بولسئن، رةسمي باسئلئمدار بولسئن، قازاقتئلدئ باسئلئمداردا ءارئپ قاتةسئمةن قاتار ءسوز ساپتاؤ، سويلةم قذراؤداعئ وراشولاقتئق وراسان مول. وسئعان جانئ اؤئراتئن ادام بار ما؟ بذرئندارئ باسئلعان كئتاپتاردئث ءوزئن قايتا شئعارؤ الدئندا قانشا رةت وقئلئپ، مذقيات تةكسةرئلگةنئنة قاراماستان، تاعئ قاراپ ساؤاتتئلئعئنا ابدةن كوز جةتكةننةن كةيئن عانا ةسةلةپ شئعارؤعا بةرةتئن ةدئ. كئتاپ باسئلئپ، تذپتةلئپ جاتقاندا باسپاحانا تاعئ وقئپ، «بايقالعان قاتةلةر» دةپ تئلدةي، ةتةكتةي قوسئمشالاردئ كئتاپ اراسئندا سالاتئن. بذگئندة ول جوق.
جؤئقتا «مذقاعالي باستاؤئ» سةرياسئمةن شئققان «بئلگئث كةلسة الدئمةن زةرتتة مةنئ» كئتابئ قولئما ءتذسئپ ةدئ. الماتئداعئ «سارئ جايلاؤ» قوعامدئق قورئ 2010 - جئلئ شئعارعان ةكةن. 312 بةتتةن تذرادئ. تارالئمئ - 1000 دانا. بذل ةثبةكتة ةملة، ءارئپ قاتةسئ بةت سايئن جةتئپ ارتئلادئ. كةيبئر سوزدةر نة دةپ تذرعانئن تالداپ، تاؤئپ، تانئپ بئلؤگة وقئعاننان ارمةن اؤرة بولاسئث. كئتاپتاعئ ءارئپ قاتةلةرئ ئشئندة «ن» مةن «ث»-نئث ورنئن اؤئستئرئپ جازا سالؤ نةمةسة «ث»-نئث ورنئنا «ن»-نئ قولدانؤدئث كوپ ورئن الؤئ ونسئزدا جةتئپ ارتئلاتئن مذكئستئلدئلةر توبئن مولايتادئ ةمةس پة؟ ورئستئلدئلةردئث ءسذيئپ ايتاتئن، قازاق تئلئنة ءتان ةمةس اكسةنتتئث كوزئن جويؤ كةرةك. كئتاپتاعئ اياؤلئ ءانشئ بيبئگذل تولةگةنوأانئث مذقاث جايلئ پئكئرئن تةرؤشئسئ مة، قذراستئرؤشئسئ ما، ةكئ كئتاپتا بئردةي ءبئر-ةكئ ءارئپتئ تةرئس باسقان بولئپ، قاتة جئبةرگةن. سونئث سالدارئنان ءسوز ماعئناسئنا نذقسان كةلگةن.
وسئنداي كةلةثسئزدئكتةردئ تئزة بةرسةك كوپ-اق. كورئپ، ءبئلئپ، سةزئنگةن سوث قولعا قالام الامئز. مذمكئن قازاق ءتئلئن وقئتؤ جذيةسئنة بالاباقشادان باستاپ وزگةرتؤ ةنگئزئپ، تذبةگةيلئ رةفورما جاسالسا عانا جانئمئز جاي تابار دةپ تة ويلايمئن.
زؤحا جاپار ذلئ، زةينةتكةر
الماتئ وبلئسئ جاركةنت قالاسئ
«انا ءتئلئ» گازةتئ