ديمةکةث تئم کةشئرئمشئل ةدئ

ت. مايا تذرار قئزئ نةمةسة رئسقذلوأ داثعئلئ «جاماندئققا جاقسئلئق جاساؤ» کةز-کةلگةن ادامنئث قولئنان کةلة بةرمةيدئ. جارئقتئق ديمةکةث ءوزئن جةک کورگةن، سئرتئنان وسةک-اياث ايتقان، ءتئپتئ، کةکتةنئپ دذشپان بولعان پةندةلةردئث کوبئن کةشئرئپ، سوثئندا ولارعا جاقسئلئق جاساپ وتئرعان. ال، وزئنة قيئن کةزدة جاناشئر بولئپ، جاردةمدةسکةندةردئ ءومئر بويئ ذمئتپاعان.
None
None

ولاردئث جاقسئلئقتارئن ةسةلةپ قايتارعان. وتئزئنشئ جئلدارئ ماسکةؤدة وقئپ جذرگةن کةزئندة ديمةکةثة «کوپةستئث بالاسئ» دةگةن ايئپ تاعئلئپ، وقؤدان شئعارئلئپ، جاتاقحانادان قؤئلادئ. ول کةزدة ماسکةؤدة ر س ف س ر حالئق کوميسسارلارئ کةثةسئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ تذرار رئسقذلوأ ةدئ. کةلئپ جاعدايدئ ايتادئ. ءوزئ سئمباتتئ، سويلةگةن ءسوزئ ساؤاتتئ، ةکئ تئلگة جذيرئک دئنمذحامةدپةن ابدةن تانئسئپ بئلئسکةن تذرار سول کةزدةگئ اعارتؤ کوميسسارئ لؤناچارسکيگة تةلةفون سوعئپ، تابان استئندا ونئ قايتادان وقؤعا الدئرتادئ. کةيئن ديمةکةث تذراردئث شئن ذلت پةرزةنتئ ةکةنئنة کوزئ جةتئپ، وزئنة جاساعان جاقسئلئعئن ءومئر بويئ ذمئتپاعان.

ستالين ءولئپ، تذرار اقتالعاندا ديمةکةث ونئث حالقئنا سئثئرگةن ذلئ ةثبةگئن، ةرةن قئزمةتئن ةل ئشئندة ذگئتتةؤدئث، ءتذسئندئرؤدئث شارالارئن ءتيئستئ ادامدارعا تاپسئردئ. تذرةکةث جايئندا کئتاپ شئقتئ. سةکسةنئنشئ جئلدارئ تذراردئث ةرةکشة مةرةيتويئ ءوتتئ. الماتئدا رئسقذلوأ اتتئ کةث داثعئل ومئرگة کةلدئ. قالانئ قاق جارئپ جاتقان وسئ داثعئلمةن کذندئز-ءتذنئ مئثداعان کولئک، ةسةپسئز جولاؤشئلار جذرةدئ.

الماتئدا اتاقتئ الاش ارداگةرئنئث زايئبئ ءازيزا تذرادئ. وعان دا ديماش احمةت ذلئ بارئنشا کومةکتةستئ. ءسويتئپ، ديمةکةث تذراردئث «ارؤاعئن اؤناتئپ» قانا قويعان جوق، ونئث ءذرئم بذتاقتارئنا دا شاپاعاتئ ءتيدئ. اکةسئ ذستالعاندا سةگئز جاستا قالئپ، ءومئرئ ازاپ پةن قورلئقتا، قؤعئن-سذرگئندة ءجذرئپ، قيانات کورگةن مايا تذرار قئزئنا دا اکةسئندةي قارادئ. ماسکةؤدة تذراتئن مايا جةتپئسئنشئ جئلدارئ سول کةزدةگئ ک س ر و-داعئ بةلگئلئ تذلعا قونايةأتئث تئکةلةي کومةگئ ارقاسئندا وداق استاناسئنان کةلئسکةن پاتةر الدئ. جاسئ سةکسةنگة کةلگةن کةيؤانا قونايةأتئث جاقسئلئعئن ةگئلة ةسکة الئپ، عذمئر بويئ ذمئتپادئ.

«جارتئ پاتشا» بورودين قالاي ساباسئنا ءتذستئ؟

قوستاناي-تورعاي ولکةسئ ءتورت تذلئک پةن استئقتئث جةرئ ةدئ. ذلئ اعارتؤشئ ئبئراي التئنسارين، الاش ارئستارئ - احمةت بايتذرسئنوأ، مئرجاقئپ دؤلاتوأ وسئ ولکةدة دذنيةگة کةلئپ، ءئلئم-ءبئلئم شئراعئن جاقتئ. تاؤةلسئزدئک ءذشئن جان بةرئپ، جان الئستئ. جةتپئسئنشئ جئلداردئث باسئندا ذلان-عايئر ولکةدةن ءبولئنئپ، جةکة تورعاي وبلئسئ قذرئلدئ. ديمةکةث ءذشئن جاثا وبلئستئ قذرؤ وثاي بولعان جوق. ءبئراق حالئق قاتتئ قولدادئ. تورعايلئق اقئن-جازؤشئلاردئث ةلدئ رؤحتاندئرؤئ، ذلتشئل زيالئلاردئث تاؤةکةلگة بارؤئ قازاقستان کارتاسئندا جاثا اکئمشئلئک ايماقتئث ومئرگة کةلؤئن تةزدةتتئ. تذسئنبةي، قارسئ شئققاندار دا بولدئ.

قوستاناي ولکةسئنة ارنايئ کةلگةن ءبئر ساپارئندا ديمةکةث: «پاتشا زامانئندا جةکة وبلئس بولعان، نةگة ونئث اتئن قايتا جاثعئرتئپ، تورعايدئ تذلةتپةيمئز..» دةپ توقةتةرئن ايتتئ. ءسويتئپ، توپئراعئ قذنارلئ ولکة مةملةکةتکة ولشةؤسئز استئق بةردئ. مال شارؤاشئلئعئمةن اينالئساتئن امانگةلدئ، جانگةلدئ اؤداندارئندا ءتورت تذلئک دالاعا سئيمادئ. الماتئدان وبلئس ورتالئعئ ارقالئققا ت ؤ-34، ت ؤ-154 سياقتئ الئپ ذشاقتار ذشتئ. ءتئپتئ، شالعاي اؤدان ورتالئقتارئنا دا «ا ن-24» ذشاعئ اپتا سايئن قاتئناپ تذردئ. قازئر مذنئ ايتسا ةشکئم سةنبةيدئ.

استئقتئ ولکة قوستاناي مةن تورعايدئث داثقئ قاتار دذرکئرةدئ. استئقتان باسقا ءئرئ ءوندئرئس ورئندارئ دا دامئدئ. قاراپايئم ديقاندار مةن مالشئلارعا جاسالعان قامقورلئق ةل ئشئندة اثئز سياقتئ ايتئلدئ. مةحانيزاتور کامشات دونةنبايةأانئث ةسئمئ الئسقا کةتتئ. ةثبةک ةرئ ماسکةؤدة وتةتئن سةسسيا، پلةنؤمعا قاتئسؤ ءذشئن ديمةکةثمةن بئرگة ذشاتئن.

استئققا باي، ءوندئرئسئ کوپ قوستاناي وبلئسئنئث حاتشئسئ (اکئمئ) بورودين باق-داؤلةتئ شالقئعان وبلئستئ باسقارئپ، «جارتئ پاتشا» اتاندئ. ويتکةنئ، قازاقستاننئث مةملةکةتکة وتکئزةتئن استئعئنئث کوپ بولئگئن وسئ وبلئس بةردئ. سوندئقتان کةيدة بورودين رةسپؤبليکا باسشئلارئن تئثداماي، ماسکةؤمةن تئکةلةي سويلةسةتئن. بئردة وبلئسقا قازاق ک س ر مينيسترلةر کةثةسئنئث ءتوراعاسئ کةلةدئ. اؤةجايدا وعان «استئق سذراپ کةلسةث اشئق ايت. بيئل ودان دامةلةنبة. تةز کةرئ قايت» دةپ، ذکئمةت باسشئسئنئث ساعئن سئندئرادئ. بذل شوأينيزمنئث اشئق کورئنئسئ ةدئ. کةثةس ذکئمةتئنئث تذبئنة وسئنداي پارتيالئق شوأينيزم جةتتئ. بذل قوستانايدئث «قوجايئنئ» بوروديننئث استامشئلدئق ءئس-ارةکةتئنةن دة سةزئلئپ تذراتئن.

بئردة، وبلئسقا ديمةکةث کةلئپ، مةملةکةتکة استئق بةرؤ ماسةلةسئ جونئندة جيئن وتکئزةدئ. ديحانشئلئق پةن اگرونوميالئق جاعدايلاردئ ءبئلئپ، ديحانداردئث تذرمئس-تئرشئلئگئنة کوثئل اؤدارئپ ءسوز سويلةيدئ. ءئسئنئپ وتئرعان بورودين سويلةپ تذرعان ديمةکةثنئث ويئن ءبولئپ، بذيرةکتةن سيراق شئعارا «ديماش احمةتوأيچ، ءسئزدئث ماماندئعئثئز تاؤ-کةن ينجةنةرئ ةمةس پة، اگرونوميا، اؤئل شارؤاشئلئعئن بئلمةيسئز عوي. ةندةشة، بئزگة اقئل ايتئپ، سويلةؤئثئزدئث قازئر قاجةتئ جوق» دةپ، ءوزئ ذزاق سويلةپ کةتةدئ. تؤا بئتکةننةن سابئرلئ ديمةکةث ةسةرسوقتئث ءسوزئن سوثئنا دةيئن تئثدايدئ. بذعان شامدانبايدئ. «سويلةي بةر» دةگةندةي ئثعاي تانئتئپ، تاجئکةلةسپةيدئ.

جيئن سوثئندا شارؤاشئلئقتئ ارالاؤ باستالادئ. ءبئر جةردة ةگئس دالاسئندا ديمةکةث القاپتاعئ استئقتئث ءوسؤئ مةن ونئث بولاشاق ءونئمئ جايئندا جانة ءوسئپ تذرعان ءبيداي سورتئن ايتئپ، کوزبةن کورسةتئپ دالةلدةي سويلةپ، باسئندا بئلگئشسئنئپ تذرعان «وبکوم حاتشئسئن» ساباسئنا تذسئرةدئ.

ارينة، استئق ءذشئن ايانباعان، سئثئرگةن ةثبةگئ دة بار بورودين سول ءداؤئردئث «ذلئ قايراتکةرئ» ةدئ. قاشان دا ارةکةتئنةن جذگةنسئز کةتکةنئ سةزئلئپ تذراتئن. ابدةن ءئشئپ-جةپ شالقئعان. ويتکةنئ سةمئرتئلگةن جاس بذزاؤدئث ةتئن جةيدئ ةکةن. ال، ةتتئ سذتکة پئسئرئپ جةگةنئ - بذرئنعئ پاتشالاردئ ةلةستةتةدئ. سوندئقتان ول قوستانايدا «جارتئ پاتشا» اتاندئ.

«قاراعئم، قامکوثئل قاريانئ ذمئتپا»

توقسانئنشئ جئلداردئث باسئندا ديمةکةثنئث اياؤلئ جارئ، جارتئ عاسئر وتاسئپ، جانذيا باقئتئ بولعان زؤحرا ءشارئپ قئزئ دذنية سالادئ. جاسئ کةلگةن قاريا ءذشئن قازا وثاي بولعان جوق. ويتکةنئ، ديمةکةثدة پةرزةنت جوق ةدئ. جارئقتئق ومئردةن ءبئر پةرزةنتکة زار بولئپ ءوتتئ. ديمةکةث جارئ قايتئس بولعان سوث نةمةرة ءئنئسئن قولئنا الدئ. قورعاؤشئسئ امانگةلدئ شابداربايةأ وعان تؤعان بالاسئنداي بولدئ. ةکةؤئ اکةلئ-بالاداي سئيلاسئپ، وتة جاقسئ قارئم-قاتئناستا ءجذردئ. ءسويتئپ، جذرگةندة ويلاماعان جةردةن امانگةلدئنئ جوعارئ قئزمةتکة شاقئرادئ. ابةکةث نة ئستةرئن بئلمةي قينالدئ. ويلانؤعا مذرسات سذرايدئ. تؤعان اکةسئندةي بولئپ کةتکةن ديمةکةثة مذنئ ايتؤعا ءماجبذر بولدئ. ويتکةنئ، نةمةرة اعاسئ وعان "الدئمةن اعامةن اقئلداس" دةگةن ةدئ.

اقئرئ امانگةلدئ ءبئر کذنئ ديمةکةثة جوعارئ جاققا قئزمةتکة شاقئرئپ جاتقانئن ايتتئ. بذعان ديمةکةث قاتتئ قؤاندئ. «قئزمةتتة ءوسؤ کةرةک. ءساتئ ءتذسئپ تذرعاندا، بالام، باعئثدئ بايلاما» دةپ رذقساتئن بةردئ.

ارادا ءبئر-ةکئ کذن وتکةندة ول ديمةکةثمةن قوشتاسؤعا کةلةدئ. ءبئراز اثگئمةلةسئپ، ةندئ قول الئسئپ قوشتاسار ساتتة ديمةکةث امانگةلدئگة قاراپ، ونئ قيماي: «قاراعئم، قامکوثئل قاريانئ ذمئتپاي ةسئثة الئپ جذرگةيسئث» دةپ، نةگة ةکةنئ بةلگئسئز، کوزئنة جاس الدئ. ويتکةنئ، قذداي قوسقان قوساعئنان ايرئلئپ، جالعئز قالعان قارت شئنئندا قامکوثئل ةدئ. مئنا جاعداي امانگةلدئنئ دة ةرئکسئز ةلجئرةتئپ، ول دا ئشتةي ةگئلئپ کةتة بارادئ. ارادا ونشا کوپ ؤاقئت وتپةي، ديمةکةث الاکول جاعاسئندا دذنية سالادئ. قازانئ ةستئگةندة امانگةلدئنئث توبةسئنةن جاي تذسکةندةي بولئپ، کوثئل-کذيئ قذلازئپ قويا بةرةدئ. اقتئق ساپاردئث باسئ-قاسئندا ءوزئ ءجذردئ.

قازئر امانگةلدئ ؤاقئت تاؤئپ قونايةأ مذراجايئنا ءجيئ کةلئپ تذرادئ. ديمةکةثنئث 95 جئلدئق مةرةيتويئندا ات بايگةسئن وسئ ابةکةث ذيئمداستئردئ. قونايةأقا بايلانئستئ ءئس-شارالاردئث کةزدةسؤ، جذزدةسؤلةرئندة قاشاندا ابةکةث جذرةدئ. ديمةکةثة بايلانئستئ اثگئمة ءوربئپ، ةستةلئکتةر ايتئلعاندا امانگةلدئ شابداربايةأ تؤعان اکةسئندةي بولئپ کةتکةن ديمةکةثمةن قوشتاسقان ءساتئن ساعئنا ةسکة الئپ، کةيدة ةگئلئپ قويا بةرةدئ.

جاسئن-عذمئر جانئبةکتئث وقؤعا ءتذسؤئ

جةتپئسئنشئ جئلداردئث باسئندا ونةر کوگئندة قذبئلئس بولئپ، سوثئندا جذلدئزداي جارقئراپ، دارا شئققان ءانشئ جانئبةک کارمةنوأ سول کةزدةگئ "ذلکةن ءذيدئث" جاقسئ-جايساثدارئمةن جاقسئ ارالاستئ. ءانشئ، شةشةن، سؤئرئپ سالما، ءدئلمار، اسابا، ءارتئس، قالامگةر جانئبةکتئ کذللئ قازاق قذرمةتتةدئ. ءوزئن «اباي جولئ» رومانئنداعئ «ةربولدئث ءذرئم-بذتاعئ، شاکارئمنئث تؤئس جاقئنئمئن» دةپ ءسوز باستاؤدئ جاقسئ کورةتئن جاکةث تذلابويئ تذنعان شةجئرة، بئلمةيتئنئ جوق سذثعئلا ةدئ. جذسئپبةک ةلةبةکوأتئث شاکئرتئ ةکةنئن قاشاندا ماقتانئش ةتةتئن. اباي اؤئلئنا مذحاث کةلگةندة ذلئ جازؤشئ اؤةزوأتئث موينئنا "پيونةر گالستؤگئن" تاققان. جاکةث قازمؤ-دئث ستؤدةنتئ کةزئندة ديمةکةثنئث تئکةلةي باقئلاؤئمةن سالئنئپ جاتقان قازمؤ قالاشئعئندا کوپ بولدئ.

جاکةث ذلئ وتان سوعئسئنئث ايگئلئ باتئرئ راقئمجان قوشقاربايةأپةن اعالئ-ئنئدةي بولئپ ارالاستئ. ءبئر کذنئ راقاث ساياجايئندا دةمالئپ جاتقان ديمةکةثة کةلةدئ. وزئمةن بئرگة جانئبةکتئ دة الا جذرةدئ. تاؤ ةتةگئندة ديمةکةث جالعئز ةمةس ةکةن. ذکئمةت باسشئلارئ، تاعئ دا باسقا ءبئراز لاؤازئم يةلةرئ بار ةدئ. ول کةزدة جاس تالانت جانئبةکتة جوعارئ ءبئلئم جوق بولاتئن. ايتپاقشئ، کةثةستئک داؤئردة وقؤعا ءتذسؤ وتة قيئنتذعئن. الدئمةن اثگئمةسئن تئثداپ، شةشةندئگئنة ريزا بولعان ديمةکةث «مئنا جئگئت دارئندئ ةکةن، وقؤعا ءتذسؤئ کةرةک قوي» دةپ قاسئنداعئلارعا قارايدئ. ديمةکةثنئث يشاراتتاپ سويلةگةنئن سةزگةن وکئمةت ادامدارئ ئشتةرئنةن ءبارئن ذعادئ. ةرتةثئندة قازمؤ-دئث رةکتورئ جولداسبةکوأکة تةلةفون شالئنادئ. کوپ وتپةي 1972- جئلئ تامئزدا جانئبةک قازمؤ-دئث جؤرفاگئنة وقؤعا ءتذستئ. کةيئن سئرتتاي بولئمگة اؤئستئ. انشئلئکپةن قاتار جازؤشئلئقپةن دة اينالئستئ. جةتپئسئنشئ جئلداردئث سوثئندا «اقئلبايدئث ءانئ» اتتئ کئتابئ جارئققا شئقتئ.

ديمةکةثنئث جذلدئزئ جانئپ تذرعان داؤئردة جانئبةکتئث دة «باق جذلدئزئ» اسپانداپ تذردئ. وکئنئشتئسئ، ةلؤگة کةلمةي توسئن ومئردةن ءوتتئ.

وراز قاؤعاباي
دةرةككوز: «الماتئ اقشامئ» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار