قايداسئث، التئن شاهار؟

قازئر دة سولاي. قاي ةلدئث التئن قورئ كوپ، سول ةلدئث تذرمئسئ مئعئم، ةكونوميكاسئ تةگةؤرئندئ. الايدا ايتپاعئمئز بذل ةمةس. تئلگة تيةك ةتةرئمئز، ةرتةرةكتة ةل اؤزئندا پايدا بولعان «عاجايئپ التئن ولكةلةر» جونئندة بولماق. ادام بالاسئ التئننئث نارقئن بئلگةلئ بةرئ، وعان دةگةن قذمارلئق باسئلعان ةمةس. سول سارئ تةمئر ءذشئن جان بةرئسئپ، جان الئسئپ، اتئسئپ-شابئسئپ، ءيت ولگةن ولكةگة ساپار شةگئپ، اق سذيةك بوپ شاشئلئپ قالعاندار قانشا ما؟ التئن جانة سونئمةن بايلانئستئ اثئز دةگةندة، تالايدئث دةگبئرئن العان شئثعئس حاننئث التئن اتئ، كةرؤةن-كةرؤةن قازئناسئ نةمةسة مذحيتتئث ارعئ جاعئنداعئ ادامدئ ساعئمشا ارباعان ةلدورادو، ذندئستةردئث جةتئ التئن قالاسئ سيبولا جونئندةگئ اثئزداردئ اتاساق تا جةتةدئ. وسئ اثئزدئث سوثئنا ءتذسئپ، «التئننئث بؤئمةن» اؤئرعاندار دا جةتةرلئك. بذل اثئزداردئث ارقاؤئ بولعان ولكةلةر بار ما، جوق پا، ةندئ سوعان كةلةلئك.
ةلدورادو بذگئنگئ كذنگة دةيئن قازئنا ئزدةؤشئلةردئث دةگبئرئن قوزدئرئپ جذرگةن ةلدورادو جونئندةگئ اثئز امةريكانئث اشئلؤئمةن بايلانئستئ. جاثا الةمگة اياق باسقان ةؤروپالئقتار جةرگئلئكتئ ذندئستةردةن ينةكتةردئث عاجايئپ ولكةسئ ةلدورادو جونئندة ةستيدئ. وتئز ةكئ تئستةن شئققان اثگئمة لةزدة امةريكاعا بارئپ، كةلئپ جاتقان ةؤروپالئقتار ارقئلئ كارئ قذرلئققا تارادئ. سول-اق ةكةن التئنعا مالشئنعان عاجاپ ولكةنئ ئزدةؤگة توپ-توبئمةن جذرت اتتانا باستادئ. ارينة، العاشئندا بذعان سةنبةگةندةر ذندئستةردةن تونالعان التئن جانة وزگة دة قئمبات زاتتار كةمةگة تيةلئپ، ةؤروپا جاعالاؤئنا كةلة باستاعان سوث، امالسئز سةنؤگة ءماجبذر بولدئ. كئم دة بولسا، تةگئن بايلئقتان قذر قالماؤعا اسئقتئ. جذرت وثتذستئك امةريكاعا جةتؤگة جانتالاستئ.
العاشقئ بولئپ قازئنا تيةلگةن ءتورت كةمة 1533 -جئلئ يسپان جاعالاؤئنا كةلئپ زاكئر تاستادئ. وسئدان كةيئن-اق ةلدورادونئث ةشقانداي اثئز ةمةسئنة جذرت كامئل سةندئ. سول ون بةسئنشئ عاسئردان بذگئنگئ جيئرما ءبئرئنشئ عاسئرعا دةيئن التئن ئزدةؤشئلةردئث ةشقايسئسئ ينةكتةردئث عاجايئپ ولكةسئ ةلدورادوعا تاپ بولعان جوق. تالايدئث باسئ وثتذستئك امةريكانئث ءيت تذمسئعئ باتپاس ورماندارئن دا، جذتپاسئ كوپ باتپاقتارئن دا، ادامعا الدئرماس تاؤلئ اسؤلار دا شاشئلئپ قالدئ. دةگةنمةن 1535- جئلئ سةباستيان دة بةلالكاسار، 1775-1780 -نيكولاي رودريگةس، ودان كةيئنگئ حيمةنةس دة كةسادا باستاعان ءئرئ ةكسپةديسيالار ساندئق-ساندئق التئن تاپپاسا دا وثتذستئك امةريكانئث جاعراپياسئنا، ةتنوگرفياسئنا قاجةتتئ ذلكةن پايدا اكةلدئ. دةگةنمةن وسئ جولئ ولار ةلدورادو امازونكا مةن ورينوكو وزةندةرئنئث اراسئندا دةگةن بولجامعا كةلدئ. ةندئگئ ساپار سولاي اتتانؤ بولاتئن.
يسپاندئق مارتينةس جةتئ ايلئق ساپارئندا جارتئ امةريكانئ شارلاپ ءجذرئپ، ةلدورادونئث ورتالئعئ ءمانواعا جةتتئ. قالا قوجايئنئ موكسونئث سارايئندا بولدئ. كةيئننةن ءوز كذندةلئگئنة كورولدئث سارايئنداعئ جاعدايدئ رةت-رةتئمةن ءتذسئرئپ، كورول ذيقئعا جاتار الدئندا التئن ارالاستئرعان سؤمةن شايئناتئنئن جازعان. سارايدئث ءوزئ التئنمةن ورنةكتةلگةنئن، ازاندا جانة كةشكة كذن ساؤلةسئمةن ةرةكشة تذسكة بويالاتئنئن تاث قالا كذندةلئگئنة تذسئرگةن. ءبئراق التئنعا مالشئنعان ايماقتئ وعان ةشكئم كورسةتپةگةن. سوعان وكئنةتئنئن، ةؤروپاعا قازئنا تيةلگةن كةمةمةن قايتپايتئنئن قاپالانا ايتقان. شئندئعئ سول، التئن ئزدةؤشئلةردئث ةشقايئسئ التئن ولكة ةلدورادونئ تاپپاعان. وسئ ؤاقئتقا شةيئن تةك ول اتاؤ اثئز رةتئندة اتالئپ كةلةدئ.
اقيقاتئنا كةلةر بولساق، اثئزدئث تؤؤئ ءذندئستةردئث چيبا تايپاسئنا بايلانئستئ. ولاردئث كوسةمئ ءارتذرلئ مةرةكة كةزدةرئندة ونئث باسئنا كيةر قانات جاپسئرئلعان ءتاجئ التئنمةن بويالئپ، بذلاققا سؤعا ءتذسئپ وتئرعان. ول سؤعا شومئلعان كةزدة بذلاققا ءارتذرلئ التئننان جاسالعان بذيئمدار تاستالعان. ونداعئسئ «سؤدئث قاسيةتئ ارتادئ» دةگةن تذسئنئك بولسا كةرةك-تئ. مئنة، «التئن بذلاق - ةلدورادو» دةگةن اثئزدئث وزةگئندة وسئ ءبئر ذندئستةردئث سالت-ءداستذرئ جاتئر. ال ول جذرتقا اثئز بوپ تاراپ، ةؤروپادان كةلگةن كونكيستادورلاردئث قذلاعئنا قازئنالئ ولكة بولئپ جةتكةن. سول تذستا وثتذستئك امةريكاداعئداي التئن كوپ جةر سولتذستئك امةريكادادا بار ةكةن دةگةن سئبئس تاراعان. ول قازئنالئ ولكة كانادانئث كأةبةك ايماعئندا دةپ كورسةتئلگةن. التئن-كذمئس ئزدةگةندةر سول جاققا دا لةك-لةگئمةن اعئلئپ جاتتئ. ءبئراق ول جاقتا دا، ئرعئن بايلئققا شئلقئپ باتتئم دةگةن ةشكئم بولماعان.
سيبولا - التئن شاهارلار ولكةسئ
تاعئ ءبئر امةريكا قذرلئعئنداعئ التئن ولكة جونئندةگئ اثئزعا ارقاؤ بولعان ايماق - سيبولا. تةك التئنان قالانعان جةتئ شاهار جونئندةگئ اثگئمة ةؤروپالئقتاردئث عانا اراسئندا ةمةس، ذندئستةردئث اراسئندا دا قئزعؤشئلئق تؤدئرعان. ولار سيبولانئ التئن شاهار دةپ ةمةس، جةتئ قازئنالئ ذثگئر دةپ اتاعان. ةؤروپالئق ساياحاتشئ فراي ماركوس دة نيزا دةگةن بئرةؤ 1539- جئلئ وسئ ولكةگة العاش اياق باسئپ، وسئنداعئ ءذندئستةردئث اپاچ تايپاسئمةن كةزدةسكةن. اپاچتار وعان التئننان تذرعئزعان جةتئ شاهارئ بار عاجايئپ ولكة سيبولا جايلئ ايتادئ... سونداي-اق التئن تةرئپ الاتئن بذلاق-تذمالاردئ، قذيما التئندار كةزدةسةتئن كانونداردئ كورسةتةدئ. بذگئنگئ التئن ئزدةؤشئلةر سول فراي ماركوس دة نيزا جازئپ كةتكةن كذندةلئكتةگئ جازبالاردئ بةتكة ذستاپ، اريزونا شتاتئن ءالئ كذنگة كةزئپ ءجذر. ارينة، ولجالئ بولعاندار دا جوق ةمةس...
يسپاندئقتار اپاچتار كورسةتكةن كةن ورئندارئنان توننالاپ التئن جيناعان. ونئ كةمةلةرگة تيةپ يسپان كورولدئگئنة جئبةرئپ وتئرعان. دةگةنمةن 1700- جئلئ سول جةردة التئنمةن اينالئسئپ جذرگةن يسپاندار قالئپتاسقان جاعدايعا بايلانئستئ ول جةردةن كةتؤگة ءماجبذر بولادئ. كةتةرئندة ذندئستةرگة، «التئن كةندةرئن، بذلاقتاردئ ةشكئم ايتپاؤلارئثدئ سذرايمئز. ةگةر دة وزگةلةرگة سئر شاشا قالساثدار، قذدايلار رةنجئپ، سةندةردئ قاهارئنا الادئ» دةپ قورقئتادئ. سودان بةرئ ول القاپتاعئ التئنداردئ ةشكئمنئث جولئ بولئپ تاپپاعان. ارينة، بذل - اثئز. ءبئراق استارئندا شئندئق بار. ويتكةنئ وسئ تاؤلئ ايماققا التئن ئزدةپ بارعانداردئث ةشقايسئسئ ءتئرئ قايتپاعان. بئرةن-ساران امان قالعاندارئ وزدةرئ بةلگئسئز جئن-ةلةس قؤالاعانئن ايتادئ. ارينة، مول ولجا تاپقانداردا كةزدةسةدئ.
1848- جئلئ ءبئر مةكسيكاندئق وتباسئ التئن باستاؤئن تاؤئپ، سول جةردةن 10 كةلئ التئن وندئرگةن. الايدا تاؤدان تومةن ءتذسئپ كةلة جاتقان ولاردئ بةلگئسئز ذندئستةر قورشاپ الئپ قئرئپ سالعان. تةك وتباسئنئث ءبئر مذشةسئ عانا امان قالئپ، ذيئنة امان-ةسةن ورالئپ، جينالعان جذرتقا تاؤدا بولعان وقيعانئ ايتئپ بةرگةن كورئنةدئ. 1860- جئلئ ذندئستةرگة كوپ كومةگئ تيگةن جةرگئلئكتئ ءبئر دارئگةرگة سئي-سيياپات جاساؤ ءذشئن، ءذندئس كوسةمئ ونئ اتقا مئنگئزئپ، كوزئن تاثئپ تاؤ ئشئنة الئپ بارئپ، قالئث جئنئستئث ئشئنة بارعان سوث كوزئن شةشئپ، «قانشا التئن كةرةك، سونشا ال» دةپ رذقسات بةرگةن. دارئگةر كةرةگئن العان. ارتئنان سول ماثعا تالاي مارتة ذندئستةردةن تئعئلئپ بارئپ، التئن ئزدةگةنمةن قالئث جئنئس توعايدئ قايتئپ كةزدةستئرمةگةن. بذل دا سول دارئگةر كذندةلئگئندةگئ جازبالار. 1870- جئلئ ياكوب أالتس جانة ياكوب ؤةيزةر دةگةن بئرةؤلةر قايدان تاپقانئ بةلگئسئز التئن بذلاقتار بةلگئلةنگةن كونة كارتا تاؤئپ العان. سول بويئنشا ءجذرئپ وتئرئپ، تاؤلئ ايماقتان قذنئ 7 توننا بولاتئن التئن وندئرگةن.
جالپئ، جةتئ التئن قالا ياعني سيبولا شئندئق پا، الدة اثئز با؟ سوعان كةلةلئك. تئپتئ اتئ-شؤلئ سيبولا جونئندةگئ اثئز مةحيكو كورولئ دون انتونيو دة مةندوسونئ دا مازالاعان. اقئرئ سول اثئز ايماققا ةكسپةديسيا اتتاندئرؤدئ ءجون كورگةن. جةرگئلئكتئ ذندئستةردةن جول كورسةتؤشئلةر، قارا جذمئسشئلار جالداعان ءئرئ ةكسپةديسيا جولعا شئققان. دئتتةگةن جةرئنة جةتكةنمةن بارلاؤشئلار الدا ذندئستةر سوعئسؤعا دايارلانئپ جاتقانئ جونئندة حابار جةتكئزگةن. ونسئز دا الدةنةشة ايعا سوزئلعان ساپاردا ازئق-تذلئگئ تاؤسئلعان، ءبئرازئ اداسئپ، ءبئرازئ ءتذرلئ اؤرؤمةن ءولئپ، ازايئپ قالعان ةكسپةديسيا ذندئستةرگة توتةپ بةرة الا ما، جوق پا دةگةن ماسةلة تؤئندادئ. دةگةنمةن وت قارؤئ بار توپ ايقاسؤدئ ءجون دةپ شةشكةن. ذندئستةردئ تالقانداعان ةكسپةديسيا مذشةلةرئ تاؤ ةتةگئندةگئ، وزدةرئ ارمانداعان عاجاپ قالانئث بئرئنة باسئپ كئرگةن. الايدا سةنئم اقتالمادئ. «التئنان تذرادئ» دةگةن شاهار تةك قوي تاستاردان ويئلئپ، قالانعان جاي عانا ةلدئ مةكةن بولئپ شئققان. ءبئراق ءدال سول ساتتة، اشتئقتان بذرالعان ةكسپةديسيا مذشةلةرئ ءذشئن التئن ةمةس، ذندئستةردئث مول عئپ جيعان ازئق-تذلئگئ قاجةت ةدئ. ولار سوعان ية بولعاندارئنا تاؤبة دةستئ.
ال جةتئ التئن شاهار جونئندةگئ ةل اؤزئنداعئ اثگئمة تةك اثئز ةكةنئنة، سول جةردةگئ ذندئستةرمةن تئلدةسة كةلة كوز جةتكئزگةن. ءبئر اقيقات دذنية، بذگئندة اثئزعا اينالعان ةلدورادونئ ةشكئم كةزدةستئرمةگةن سياقتئ، جةتئ التئن قالادان تذراتئن اپاچ تايپاسئنئث اثئزعا اينالعان قازئنالئ ولكةسئ سيبولانئ دا ءالئ ةشكئم تاپقان جوق. قازئرگئ تاريحشئلار «ةؤروپادان امةريكاعا التئن ئزدةپ نةمةسة سوندا قونئستانؤعا بارعاندار 100 ميلليونعا تارتا ذندئستةردئ قئرئپ سالدئ» دةپ جازادئ. مئنة، سارئ تةمئردئث قذدئرةتئ...
نذرسذلؤ مئرزابةكوأا
دةرةككوزئ:«ايقئن» گازةتئ