كارئ قذرلئقتاعئ قازاقتار اتاجذرتپةن بايلانئستئ نئعايتقئلارئ كةلةدئ

XVII عاسئردان باستاپ، كونستيتؤسيالئق مونارحياعا جاتاتئن بذل ةلدة 1917- جئلدان پارلامةنتتئث رولئ كذشةية تذسكةن. قازئرگئ كةزدة شأةسيانئث مةملةكةتتئك قذرئلئمئ ءتورت نةگئزگئ كونستيتؤسيالئق زاثعا نةگئزدةلگةن. ولار: مةملةكةتتئك باسقارؤ نئسانئ تؤرالئ، تاققا مذراگةرلئك تؤرالئ، باسپاءسوز بوستاندئعئ تؤرالئ زاثدار جانة ريكسداگ تؤرالئ ةرةجة. بذل ةلدئث كورولئ ساياساتقا شةشؤشئ ئقپال ةتپةيدئ، اتقارؤشئ بيلئكتئ پرةمةر-مينيستر مةن باسقا مينيسترلئكتةر جذزةگة اسئرادئ جانة ولار پارلامةنت الدئندا جاؤاپتئ.
شأةسياداعئ قازاقتار
قازاقتار بذل ةلگة 1960- جئلداردئث ورتاسئندا تذرئك جذمئسشئلارئمةن بئرگة ةثبةك كوشئ-قونئ ارقئلئ بارا باستاعان. قازئرگئ تاثدا شأةسيادا جيئرما مئثنان استام تذركئتئلدةس ازاماتتار تذرادئ. ولاردئث ئشئندة تاعدئر تاؤقئمةتئمةن قيلئ زامان، قيئن كذندةردئ باستان كةشئپ، وسئ ةلدة قالعان 55 قازاق وتباسئ، 221 قانداسئمئز بار. قئرئقتان اسا وتباسئ 100 مئث تذرعئنئ بار أةستةروستا، ونشاقتئسئ 1،2 ميلليون تذرعئنئ بار ستوكگولم قالاسئندا تذرادئ. ولاردان باسقا ءئرئ قالالارئ: گةتةبةرگتئث - 500 مئث، مالمةنئث - 250 مئث، ؤپسالانئث - 250 مئث تذرعئنئ بار. جالپئ ةؤروپاداعئ قازاق دياسپوراسئنئث نةگئزگئ ةرةكشةلئگئ - بارلئعئ ءئرئ قالالاردا تذرادئ. سول سةبةپتئ ولاردئث ءبئر-بئرئمةن ارالاسؤلارئ، ذلتتئق سالت-داستذر مةن ةرةكشةلئكتةردئ ساقتاؤلارئوتة قيئن. دةسةك تة، قانداستارئمئزدئث تامئرئ تةرةث قازاقئ اسئل قاسيةتتةر مةن ادةت-عذرئپتاردئ بئلؤگة، ولاردئ ذرپاق تاربيةسئندة قولدانؤعا دةگةن قذشتارلئعئ وتة جوعارئ. ولاردئث بذل نيةتتةرئنئث وثئنان كةلئپ، مذمكئندئگئنشة ورئندالؤئنا دذنيةءجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ قولدان كةلگةنشة كومةك قولئن سوزئپ كةلةدئ.
كورولدئكتة وتكةن قذرئلتاي
ماؤسئم ايئنئث اياعئندا استانادا وتكةن دذنيةءجذزئ قازاقتارئنئث 4- قذرئلتايئنان كةيئن ئلة-شالا شأةسيانئث أةستةروس قالاسئندا ةؤروپا قازاقتارئنئث كئشئ قذرئلتايئ بولئپ ءوتتئ. وعان قازاقستاننان، ةؤروپانئث ونشاقتئ ةلئنةن، تذركيادان - بارلئعئ 700 گة جؤئق قازاق دياسپوراسئنئث وكئلدةرئ جانة دذنيةءجذزئ قازاقتارئنئث قاؤئمداستئعئ اتئنان قاؤئمداستئق ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ سذلتانالئ بالعابايةأ، قازاقستاننئث ةثبةك سئثئرگةن ءارتئسئ باعدات سامةدينوأا، مادةنيةت قايراتكةرلةرئ مةرؤةش باشاي مةن ءومئرقذل اينيازوأ، «كاسپيونةت» تةلةارناسئنئث تئلشئلةرئ ءمولدئر مئرقاسئموأا، كةنجة امئرةيةأ جانة مةن قاتئستئم. مادةنيةت ءذيئنئث ذلكةن زالئنا كئرگةنئمئزدة كوزئمئزگة بئردةن تؤعان قازاقستانئمئزدئث كوك تؤئ ءتذستئ. سونداي-اق تذركيانئث جانة شأةسيانئث مةملةكةتتئك تؤلارئ كورئندئ. قاتئسؤشئلارعا ارناپ جالئندئ قذتتئقتاؤ سوزدةر دة جازئلئپتئ.
جيئن - قازاق كوشئنئث تاريحئن باياندايتئن جانة قازاقستاننئث تابيعاتئ سذلؤ، اسةم جةرلةرئ تذسئرئلگةن دةرةكتئ فيلممةن باستالدئ. كيمةشةك كيگةن قازاق قئز-كةلئنشةكتةرئ «ةلئم-اي» ءانئن ورئنداپ، كورئنئس جاسادئ. ةلئن-جةرئن ساعئنعان قئز-كةلئنشةكتةر سئثسؤ ايتسا، جةكة داؤئستا نذرلةيلا باسول شئرقادئ. نذرلةيلانئث داؤئسئ الةمدئك دةثگةيدةگئ انشئلةردةن كةم ةمةس دةسةك، ارتئق ايتقاندئق بولماس. ءانشئ قئز ةلدئث كوزئن جاسقا تولتئردئ. قانداستارئمئز ةلگة دةگةن ساعئنئشتارئن وسئلاي حالئق انئمةن جةتكئزسة، قارا دومالاق بذلدئرشئندةرئمئز «قارا جورعا» ءبيئن بيلةپ كوپتئث كوثئلئن كوتةردئ. ةؤروپادا تذراتئن قازاقتاردئث ءتذپ توركئنئ قئتاي ةلئ ةكةنئ بةلگئلئ. «قارا جورعا» ءبيئن وسئ ةلدةگئ قانداستارئمئز بيلةپ، گيننةستئث رةكوردتار كئتابئنا دا ةنگةن. ولارعا قوشةمةت كورسةتپةگةن ادام قالعان جوق. وسئ كورئنئستةردةن كةيئن ءذش ةلدئث ءان ذراندارئ دة ورئندالدئ. حالئق دؤ قول شاپالاقتاپ، جذرگئزؤشئ قئزدار نيلاي جانالتاي مةن گذلناز ماكين كئشئ قذرئلتايدئ اشئق دةپ جاريالادئ. قذرئلتايعا قاتئسؤشئلاردئ قذتتئقتاؤ ءذشئن لوندوننان ارنايئ كةلگةن قازاقستاننئث ذلئ بريتانيا ةلئندةگئ توتةنشة جانة وكئلةتتئ ةلشئسئ قايرات ابؤسةيئتوأ پةن شأةسياداعئ تذركيا ةلئنئث ةلشئسئ شةثگئز پئراق، دراماتؤرگ-جازؤشئ سذلتانالئ بازارباي ذلئ، أةستةروس ايماعئنئث اكئمئ ينگةمار سكوگو قاتئسئپ، قذتتئقتاؤ ءسوز سويلةدئ. ءبئز دة ءوز كةزةگئمئزدة دذنيةءجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ اتئنان قذتتئقتاؤئمئزبةن قوسا «1000 ءان 1000 كذي» ديسكئلةرئن شأةسياداعئ قازاق مادةني قوعامئنئث ءتوراعاسئ يبريم قذسشئعا ةستةلئككة ذسئندئق. قانداستارئمئزعا «ةركة-نذر» جانة «مانشذك» فيرمالارئ تارتؤ ةتكةن شاپانداردئ قوناقتاردئث يئعئنا جاؤئپ، قوعامنئث قورئنا قازاق ادةبي كئتاپتارئ مةن بولمةگة قويؤعا كوك تؤئمئزدئ تابئس ةتتئك.
كئشئ قذرئلتايدا «تؤعان ءتئلئم - تذنئعئم» اتتئ ءداستذرلئ «دوثگةلةك ذستةل» دة ءوتتئ، وندا انا ءتئلئنئث وزةكتئ ماسةلةلةر ءسوز بولدئ. شةتةلدة جذرگةن جاس جةتكئنشةكتةردئث ءوز انا ءتئلئن بئلمةؤئ ذلكةندةردئ قاتتئ ويلاندئرادئ ةكةن. وسئنداي باسقوسؤلاردئث، بارئس-كةلئستئث نئعايؤئ ناتيجةسئندة جاستاردئث انا ءتئل، اتا ءداستذر، ذلتتئق ادةت-عذرئپتاردئ ذيرةنؤگة تالپئنئپ جاتقانئن كورئپ قاتتئ قؤاندئق. سونداي-اق وسئ ماسةلةلةردئ تالقئلاؤ ماقساتئندا ذستئمئزدةگئ جئلدئث جةلتوقسان ايئندا پاريج قالاسئندا جاستار اراسئندا دوثگةلةك ذستةل ذيئمداستئرئلاتئن بولدئ. قذرئلتاي باعدارلاماسئ اياسئندا فؤتبولدان 8 ةلدئث كوماندالارئ اراسئندا سايئس ءوتئپ، وندا فرانسيا كومانداسئ ءبئرئنشئ، تذركيا كومانداسئ ةكئنشئ، شأةسيا كومانداسئ ءذشئنشئ ورئنداردئ جةثئپ الدئ. ولارعا باعالئ ةستةلئك سئيلئقتار تابئس ةتئلدئ. الةمنئث 14 ةلئنةن كةلگةن قانداستارئمئزدئث قاتئسؤئمةن وتكةن كئشئ قذرئلتايدا ةؤروپا قازاق مادةني ورتالئقتارئ فةدةراسياسئنئث ءتوراعاسئ، سوسيولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ ابدؤلقايؤم كةسيجي 2020- جئلعا دةيئنگئ ءئس-شارالار جوسپارئ بةكئتئلگةنئن، سونداي-اق كةلةسئ جئلعئ كئشئ قذرئلتاي دانيادا وتةتئنئن جاريالادئ.
ذلكةن قذرئلتايدئث اسةرئ
ةؤروپاداعئ قازاق جاستارئنئث كوثئل-كذيلةرئ وتة كوتةرئثكئ. بولاشاقتا ةلگة كةلئپ وقئعئسئ كةلةتئندةردئث سانئ ارتا ءتذسئپتئ. استانادا وتكةن ذلكةن قذرئلتايعا قاتئسئپ قايتقان جاستار: «ذيدة تةك قازاق تئلئندة سويلةسؤ كةرةك» دةگةن تالاپ قويا باستاپتئ. بذل دا استانادا وتكةن ذلكةن جيئننئث اسةرئ مةن جةمئسئ. استانا اؤةجايئنا العاش رةت كةلئپ تذسكةن ءبئر قانداسئمئز كوزئنة جاس الئپ: «وسئنشاما قازاقتئ بذرئن كورمةپپئن» دةپ جئلاعانئن دا جاسئرعان جوق.
الپئسئنشئ جئلداردئث ورتاسئندا جذمئس ئزدةپ، تذركيادان بارعان اعايئنداردئث اراسئنداعئ كونة كوزدةن ابدؤللا شاعاتاي اعامئز بةن جةثگةمئز سايئپجاننئث قولئنان دام تاتتئق. سايئپجان جةثگةمئز پاكستاندا، كذركةباي باتئردئث ذرپاعئ ابدؤللا اعامئز - باركول ايماعئندا دذنيةگة كةلئپتئ. ءبئزدئث قذرمةتئمئزگة بذل كئسئلةر قوي سويئپ، ونئ كادئمگئدةي جئلئكتةپ اسقان ةكةن. قازاق سالت-ءداستذرئن بذلجئتپاي ذستانئپ كةلة جاتقان ةرلئ-زايئپتئلاردئث ايتارئ كوپ. ولار جاس جةتكئنشةكتةرئنئث بولاشاقتا ءوز انا تئلدةرئنةن ايئرئلئپ قالؤ قاؤپئنةن قورقاتئندارئن جةتكئزدئ. جئل سايئن وتكئزئلئپ كةلة جاتقان ةؤروپا قازاقتارئنئث كئشئ قذرئلتايئندا ةؤروپالئق قازاق جاستارئنئث ءبئر-بئرئمةن تابئسئپ، ذيلةنئپ جاتقاندارئنا قؤانادئ. جئل سايئن 3-4 وتاؤدان قوسئلئپ كةلةدئ دةپ شذكئرلئك ةتؤدة. قذرئلتاي ءوتئپ جاتقان ؤاقئتتا سارباس ماحمؤد اعامئز ورتانشئ قئزئ نيگاردئ فرانسيادا تذراتئن قازاق جئگئتئنة ذزاتئپ، قذدالئعئ بولئپ جاتتئ.
ذرپاق - ذلتتئث ماقتانئشئ
شأةسياعا كةلئپ قونئستانعان اعايئندار قازئر ءذشئنشئ ذرپاقتارئ جوعارئ ءبئلئم الئپ، اباي اتامئز ايتقانداي، ومئردةن ءوز كةتئگئن تاؤئپ، قالانئپ، لاؤازئمدئ قئزمةتتةرگة كوتةرئلئپ جاتقاندارئن ماقتان ةتةدئ. سولاردئث ءبئرئ - وسئ ةلدئث سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئندة قئزمةت اتقاراتئن گذلبارشئن كةسةر بيئلعئ جئلئ شأةسيانئث پاكستانداعئ ةلشئلئگئنة كةثةسشئ بولسا، ايسؤ وعؤز جانة ياأؤز كاحرامان كانادا مةن شأةسيانئث بئرلةسكةن «بومباريا» تةمئرجول سةرئكتةستئگئندة ورئنباسار، ينجةنةر قئزمةتتةرئن اتقارئپ ءجذر. ايسؤدئث ذسئنئسئمةن ءذندئستاندا تروللةيبؤستار شئعارؤ تةحنولوگياسئن جاثارتؤ جوباسئ بويئنشا جاثا زاؤئت قذرئلئپتئ. اتالمئش سةرئكتةستئك - شاثحايدا وتكةن جذردةك وت اربانئث ةلةكترلئك-مةحانيكا جذيةسئ بويئنشا تةندةردئث جةثئمپازئ ةكةن. جوباعا جةتةكشئلئك ةتكةن دة ايسؤدئث ءوزئ كورئنةدئ. ال ابدؤللا اعانئث تذثعئشئ شئثعئس شاعاتاي - پسيحوتةراپةأت دارئگةر، ونئث ذلكةن ذلئ، 22 جاستاعئ ةيؤپ سذلتان - تةثئز كاپيتانئ، كئشئ ذلئ - 20 جاسار رذستةم - سكانديناأيا اؤة اكادةمياسئن ءبئتئرئپ، ذشقئش ماماندئعئن يگةرگةن. «رذستةمگة قازاقستاننان جذمئس تابئلسا جئبةرةر ةدئم، ءوزئ دة ةلگة بارعئسئ كةلةدئ» دةيدئ، ءسوز اراسئندا شئثعئس. قئزئ - زاعيلا ليسةيدئ ءبئتئرئپ، جوعارئ وقؤ ورنئنا قذجاتتارئن وتكئزئپتئ. ءبئر ءبولئپ ايتاتئن نارسة، شأةسيا ازاماتتارئنا بارلئق وقؤ تةگئن.
پوليسيا باسقارماسئندا كريمينالدئق پوليسيا قئزمةتئن اتقاراتئن ايشةگذل شاعاتاي كوسوأا ةلئنة ارنايئ شاقئرئلعان بولسا، وعؤز شاعاتاي جاپونياعا ارنايئ شاقئرؤمةن بارئپ، توكيو قالاسئندا كومپيؤتةر-پروگرامميست قئزمةتئن اتقارئپ ءجذر ةكةن. وسئنداي، شةتةلدة ءجذرئپ ذلكةن تابئستارعا جةتكةن قانداستارئمئز ءذشئن قالاي قؤانبايسئث! سونداي-اق كةشةنةي ةرمئش، يبراگيم دئنشتذرئك، كارمةنيا شاقراق، كةنجةحان اقساقال، اقتارحان دةمئر، نذرعوجا باتئردئث ذرپاعئ يمام احمةت باحادؤر جانة بايرام كةسةر قاتارلئ قانداستارئمئز ةل قاتارلئ ةثبةك ةتئپ، كةيبئرئ زةينةتكةرلئك دةمالئستا بالالارئنئث شاتتئعئنا كةنةلئپ، باقئتتئ ءومئر كةشؤدة.
ءبارئ - ةل تاؤةلسئزدئگئنئث ارقاسئ
كارئ قذرلئقتا قئتايدان تذركيا ارقئلئ ةؤروپاعا جةتكةن قازاقتاردان تئس، قازاقستاننان ءتذرلئ جاعدايلارمةن كةتئپ، سول ةلدةردة تذرمئس كةشئپ جاتقان قانداستارئمئز دا بارشئلئق. ولاردئث ءبئراز وكئلئ قذرئلتايدئث بولاتئنئن ةستئپ كةلگةن ةكةن. تانئستئق. فين جئگئتتةرئنة تذرمئسقا شئققان قاراكوز سئثلئلةرئمئز قذرئلتايدئث ءئس شارالارئنا قاتئسئپ، بولاشاقتا فينليانديا ةلئندة قازاق قوعامئن قذرئپ، قاؤئمداستئقپةن بئرلةسئپ جذمئس ئستةؤ جونئندةگئ ذسئنئستارئن ءبئلدئردئ.
ةؤروپانئث ونشاقتئ ةلئندةگئ قازاقتاردئث باسئن قوسئپ، يگئ شارا ذيئمداستئرعان قانداسئمئز يبراگيم قذسشئ مةن ونداعئ بارلئق باؤئرلارئمئزعا جانة قئرعئزستاننان بارئپ، شأةسيانئث جاسئلدار پارتياسئ اكئمشئلئگئندة قئزمةت اتقارئپ جذرگةن قازاق قئزئ حابيرا ماجيةأاعا العئستارئمئزدئ بئلدئرة وتئرئپ، قوش ايتئسئپ ةلگة ورالدئق. اتالمئش قذرئلتايعا ارنايئ قاتئسقان ةلئمئزدئث ونةر ساثلاقتارئ «ةلئم مةنئث» اتتئ كونسةرت بةرئپ، ذلتتئق اؤةنگة شولئركةپ وتئرعان قانداستارئمئزدئث ذلكةن قوشةمةتئنة بولةندئ. ولاردئث ورئنداؤئنداعئ قازاقتئث حالئق اندةرئ مةن پاتريوتتئق اندةردئ تئثداعان اعا بؤئن وكئلدةرئ كوزدةرئنة جاس الئپ، تولقئپ وتئردئ. جاستاردئث دا ازات، ةركئن اتاجذرتقا دةگةن اثسارلارئ اؤا تذسكةنئن اثعاردئق. تاعدئردئث تالكةگئمةن جات جذرتتا مةكةندةپ جاتقان قانداستارئمئز بذگئنگئ كذنئ تؤعان ةلمةن بارئس-كةلئس نئعايئپ، ءتئپتئ كوشئپ كةلؤلةرئنة دة ةسئك اشئلعانئ - تاؤةلسئزدئك جةمئسئ دةپ تذسئنةدئ. ةندةشة، اتا-بابالارئمئز عاسئرلار بويئ اثساپ، بذگئنگئ ذرپاق قول جةتكئزگةن تاؤةلسئزدئگئمئز باياندئ بولعاي!
بوتاگوز ؤاتقان، دذنيةءجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ ذيئمداستئرؤ ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ
دةرةككوز: «ايقئن» گازةتئ