ءبئر ءذمئت پةن ءبئر كذدئك

ءبئراق ءبئزدئث ايتارئمئز، تذثئلةتئندةي جاعدايدئث قالئپتاسؤئ مذمكئن ةمةس. قالاي بولعاندا دا ا ق ش وعان جئبةرمةيدئ. ول تذگئل مذنايلئ وپةك كارتةلئ، رةسةي، أةنةسؤةلا مذنايدئث باعاسئ تومةندةسة بولدئ قارسئ شارا قولدانادئ. ويتكةنئ قذندئ مةتالدار باعاسئ وسكةن جاعدايدا دوللاردئث قذنسئزداناتئنئ بارشاعا بةلگئلئ. قازئرگئ جاعداي جئل باسئنان بةرئ دوللار التئنعا شاققاندا 25 پايئزعا قذنسئزدانعانئن كورسةتئپ تذر. مذنداي جاعدايدا «قارا التئننئث» ارزانعا ساتاتئن ونئ ةكسپورتتاؤشئلار اقئماق ةمةس. ايتقانداي ءوندئرئس پةن ةكسپورت كولةمئ دة ذلعايعان جوق. وندئرئستئك مةتالدار باعاسئ تؤرالئ دا ايتارئمئز وسئ. سوندا حالئقارالئق ساراپشئلار نةدةن تذثئلةدئ؟ مئنة، وسئ سذراقتئث جاؤابئن وسئ ماقالادا قاؤزاماقپئز.
حةدجقورلار قايتا قذرئلئمدالادئ كوپتةگةن حالئقارالئق ساراپشئلاردئث باعالاؤئ بويئنشا 40 تريلليون دوللاردان استام قاراجاتتئث يةسئ بولئپ سانالاتئن حةدجقورلار ءوز بايلئقتارئن قايتا قذرئلئمداپ جاتئر. مذندايدا ولاردئث «باسئ ارتئقتاردان» ارئلؤئ زاثدئلئق. دةمةك، مذناي باسئ ارتئق تاؤارلاردئث ئشئندة ءبئرئنشئ ورئنعا قويئلادئ. ويتكةنئ ونئ ساقتاؤدئث ءوزئ كوپتةگةن شئعئن. سوندئقتان دا قور بيرجالارئنداعئ مذناي باعاسئ ءتذسئپ جاتئر. ةسكةرتة كةتةيئك، حةدجقورلار يةلةرئ ءوز كاپيتالئندا مذنايعا كوپ ذلةس بةرمةيدئ. ول بار بولعانئ 0،1-0،5 پايئز مولشةرئندة عانا بولادئ. سوندئقتان قازئرگئ مذناي باعاسئنئث ءتذسؤئن وسئ مولشةردةگئ «قارا التئننئث» ساتئلئمعا شئعارئلؤئ دةپ ذعئلعانئ ءجون. سونان سوث مذناي ةكسپورتتاؤشئ مةن تذتئنؤشئ اراسئنداعئ بايلانئس دةلدالسئز اشئق ساؤداعا كوشةدئ. بذل اقئر اياعئندا مذنايدئث ناقتئ باعاسئن تذراقتاندئرادئ. ءبئزدئث بولجاؤئمئزشا، ناقتئ باعا 90-100 دوللار شاماسئ. ءبئراق نةگئزگئ تابيعي بايلئقتئ ةكسپورتتاؤشئ وپةك كارتةلئ قذنسئزدانعان 100 دوللارعا ءبئر باررةل مذنايئن بةرة سالؤئ ةكئتالاي. سوندئقتان دا بذل باعانئث ءوسؤئ ابدةن مذمكئن. سوثعئ كةزدةسؤئندة وپةك كارتةلئنة مذشة ةلدةر ساؤد ارابياسئ وكئلدةرئ-نئث باعانئ تذسئرؤگة قاتئستئ ذسئنئسئن قابئلداماي قويعان ةدئ. ءسويتئپ، مذناي باررةلئ 119 دوللارعا جةتئپ قالعان. ةندةشة، كوپ كذتتئرمةي كارتةل مذشةلةرئ تاعئ باس قوسئپ، باعا تذسة بةرةتئن بولسا ةكسپورتتئ ازايتاتئنئن مالئمدةيدئ. سونان سوث باعا قايتا كوتةرئلةدئ. قازئرگئ كةزدة ساراپشئلار بذل باعانئث شامامةن 120 دوللار دةثگةيئنة تذراقتاؤئ مذمكئن دةگةندئ ايتئپ جاتئر. ءبئز دة وسئ شاما دذرئس دةپ ويلايمئز. ول ول ما مذناي باررةلئنئث جئل اياعئنا قاراي 130 دوللارعا ساتئلا باستاؤئ مذمكئن دةگةن نةگئزگئ بولجامئمئزدئ دا جوققا شئعارمايمئز. قئسقاسئ، مذناي ةكسپورتتايتئن ةلدةردئث، ونئث ئشئندة ءبئزدئث قازاقستاندا بار، قوبالجئماؤئنا بولادئ. ا ق ش تاعدئرئ قئل ذستئندة حةدجقور يةلةرئندة اقشا نةگئزئنةن «اؤئسپالئ كاپيتالعا» سالئنعان. ولار - قذندئ قاعازدار، قذندئ مةتالدار، وندئرئستئك تابيعي شيكئزاتتار. وسئلاردئث ئشئندة وندئرئستئك تابيعي شيكئزاتتارعا سالئنعان قارجئ بارلئق كاپيتالدئث بار بولعانئ 5 پايئزئن قذرايتئن ةث ازئ. شامامةن بذكئل كاپيتالدئث 25 پايئزئنداي قذندئ مةتالدار جيناقتالعان. ال بارلئق اقشانئث سذبةلئ بولئگئ، دالئرةك ايتساق 70 پايئزدايئ قذندئ قاعازداردا. الةمدئك قور بيرجالارئنداعئ اكسيالاردئث «حةدجقورلار» قالاؤئنا قاراي كةيدة باعاسئن ءتذسئرئپ، كةيدة ءوسئرئپ تذرادئ. سوندئقتان دا دوؤ دجونس، نيككةي سةكئلدئ الةمگة ئقپالئ كذشتئ يندةكس-يندةكاتورلار تاعدئرئ حةدجقورلار قولئندا دةلئنةدئ. ول ول ما، تذتاستاي مةملةكةتتةر تاعدئرلارئ دا حةدجقورلار يةلةرئنئث قولئندا. ايتالئق، ا ق ش قارئزئ 14 تريلليون دوللاردان اسئپ كةتتئ دةپ «شؤ كوتةردئك». جانة مذندا قئتاي، جاپونيا، رةسةي فةدةراسياسئ سةكئلدئ مةملةكةتتةر كوپ قارجئ سالعان. ةگةر ولار سول اقشالارئن الئپ كةتسة، ا ق ش-تئث كذنئ نة بولادئ دةگةندئ دة ايتتئق. شئنداپ كةلگةندة ءبئز اتاعان مةملةكةتتةر ةمةس، ا ق ش تاعدئرئ حةدجقورلار يةلةرئنئث قولئندا. ويتكةنئ الگئ اتالعان الةمدةگئ ةث مئقتئ مةملةكةتتةردئث ا ق ش قذندئ قاعازدارئنا سالعان اقشاسئ جيئنتئعئندا بار بولعانئ 5 تريلليون دوللاردئ قذرايدئ. ال قالعان 9،5 تريلليون دوللارئ حةدجقورلار «مةنشئگئ». دةمةك، سئرتقئ بةرةشةگئنئث زاثدئ مولشةرئن ذلعايتئپ قئتاي، جاپونيا، رةسةي فةدةراسياسئ سةكئلدئ مةملةكةتتةردئث «جذرةگئن ورنئنا تذسئرگةنئمةن» ا ق ش تاعدئرئ ءالئ قئل ذستئندة. ويتكةنئ ا ق ش مةملةكةتتئك قذندئ قاعازدارئنا سالئنعان حةدجقورلار يةلةرئنئث 9،5 تريلليون دوللاردان استام كاپيتالئ قذنسئزدانؤئن جالعاستئرئپ جاتئر.
مةملةكةتتةر «سالقئن قاندئ»، ساليقالئ ساياسات ذستانادئ. حةدجقورلار يةلةرئ وندايدئ «بئلمةيدئ». قاجةت ةتسة ءبئر مةزةتتة نيؤ-يورك قور بيرجاسئنان ءبئر ةمةس، بئرنةشة تريلليون دوللاردئ ولار الئپ كةتةدئ. ءسويتئپ، قذندئ قاعازدار باعاسئنئث ءتذسؤئ باستالادئ. 1997- جئلئ وثتذستئك شئعئس ازيا قور بيرجالارئندا، 2007 - جئلدئث تامئزئندا نيؤ-يورك قور بيرجاسئندا ءدال وسئلاي بولعان. ةندئ سول جاعدايلار قايتالانادئ ما، جوق پا، ول بةلگئسئز. ةث باستئسئ - ا ق ش تاعدئرئ ءالئ دة قئل ذستئندة. ويتكةنئ وباما بيلئگئنئث جوسپارئ، ءتئپتئ كونگرةسس پةن اق ءذي بيلئگئنئث جاثا كةلئسئمئ حةدجقورلار كاپيتالئنئث «جوعالمايتئنئنا» كةپئلدئك بةرة المايدئ. ول ول ما، اينالئمعا باسئ ارتئق دوللاردئ شئعارؤعا كةلئسؤ حالئقارالئق أاليؤتانئث قذنسئزدانؤئنان حابار بةرئپ تذر. سوندا نة بولماق؟ كاپيتال كوشةدئ ةگةر دة ءبئر ساناسئز، ءبئلئمسئز بولماسا حةدجقورلار يةلةرئ كوپ ذزاماي-اق نيؤ-يورك قور بيرجاسئنان كاپيتالدئث ءبئر بولئگئن اكةتؤئ ابدةن مذمكئن. ويتكةنئ ا ق ش ةكونوميكاسئنداعئ الئپ كومپانيالار-دئث باسئم بولئگئ «پايدالئ» جذمئس ئستةي الماي جاتئر. رةسةسسيا ورئن الؤدا. كوپتةگةن فيرمالاردئث رةيتينگئ تذسكةن. سوندئقتان دا نيؤ-يورك قور بيرجاسئنئث «ايناسئنداي» دوؤ دجونس جانة نازداگ يندةكس-يندةكاتورلارئ ءالئ كذنگة دةيئن 2007- جئلدئث تامئزئنداعئ مولشةرئنةن الدةقايدا تومةن جاتئر. حةدجقورلار يةلةرئنئث كاپيتالئ «ازايا تذسؤدة». ءبئز ءبئر عانا ؤوررةن باففةتتئث ءبئر جئلدا 26 ميلليارد دوللار جوعالتاتئنئن بذعان دةيئن جازعانبئز. ودان كةيئن دة كاپيتال ءوسؤدئث ورنئنا ازايؤدا. «اجئراسؤدئث» سةبةبئن ايتپاعانئمةن دج سوروس حةدجقور باسقارؤدان كةتتئ. ول ةندئ ءوز وتباسئنئث كاپيتالئن ازايتپاؤ قامئنا كئرئسةتئنئن عانا مالئمدةدئ. دةمةك، ءبئر عانا ؤوررةن باففةت ةمةس، ا ق ش قور بيرجاسئندا كاپيتالئن جوعالتقاندار تئم كوپ بولسا كةرةك. ايتپةسة، مذنداي «اجئراسؤلار» بولماس ةدئ عوي. كاپيتالدئث ذزدئكسئز ازايؤئ ورئن العان كةزدة ونئ باسقارؤشئلار «قونئس اؤدارؤدئ» ءجون كورةرئ ءسوزسئز. دةمةك، قالاي بولعاندا دا ا ق ش قور بيرجالارئنان كاپيتال كوشةدئ. بذل كوشؤ ةؤرووداق قور بيرجالارئندا دا اقيقاتقا اينالؤئ مذمكئن. ويتكةنئ بذل ةكئ ايماقتا ةكونوميكالئق ناتؤرالدئ دامؤ تئركةلمةيتئنئ ايقئندالا باستادئ. ول ول ما، رةسةسسيا ورئن الاتئن شئعار. مذندايدا حةدجقور باسشئلارئ «توزئمدئلئك تانئتپايتئنئن» جوعارئدا ايتتئق. ةندةشة، كاپيتالدئث كوشؤئ جاعداي يتةرمةلةگةن تابيعي زاثدئلئق. كاپيتال قايدا بارادئ؟ سونئمةن، كاپيتال كوشةدئ دةدئك. ول قايدا بارادئ؟ ةندئ سوعان توقتالايئق. ءبئز بذعان دةيئن دة جازئپ جذرگةنئمئزدةي، ول ول ما، حالئقارالئق أاليؤتا قورئ ءوز ساراپتاماسئندا ناقتئلاعانئنداي وندئرئستئك ةكونوميكانئث ناتؤرالدئ ءوسئمئ قئتاي، ءذندئستان، برازيليا، وثتذستئك افريكا، رةسةي فةدةراسياسئ سةكئلدئ ةلدةردة تئركةلةدئ.
بذلار - ةكونوميكالئق جاعئنان ئرئلةرئ. سونداي-اق ءازئربايجان، قازاقستان، وزبةكستان سةكئلدئ شاعئن مةملةكةتتةردة دة 4-9 پايئز كولةمئندة ءوسئم بولجانادئ دةپ كذتئلؤدة. ةؤروپانئث فرانسياسئ مةن گةرمانياسئندا 2 پايئز ءوسئم بولؤئ مذمكئن. ءبئتتئ. بذدان باسقا جةرلةردة ءوسئم قاراسئ كورئنبةيدئ. بذلاردئث ئشئندة سوثعئ اتالعان ةكئ ةؤروپالئق ةل «مذمكئندئگئن تاؤئسقاندار» قاتارئنا جاتقئزئلادئ. ونئث ذستئنة بذلاردئث «باسئنا» ةؤروپانئث دةفولتتئق جاعدايدئ باستان كةشئپ جذرگةن باقانداي 5 مةملةكةتئ «سور» بولئپ جابئستئ. حالئقارالئق أاليؤتا قورئ ولارعا كومةكتةسكةنئ ءذشئن ةؤرووداق لوكوموتيأتةرئنة ةسكةرتؤ جاساپ، «جذدئرئق تذيگةندةي» بولدئ. ءيا، جالپئ جاعداي وسئلاي. ال باتئستان قاشقان حةدجقور كاپيتالئ سوندا قايدا بارماق؟ ءبئزدئث بولجامئمئزشا، ولار نةگئزئنةن قئتاي، ءذندئستان، برازيليا جانة وثتذستئك افريكانئ بةتكة ذستايدئ. رةسةي «ساياسي ذستانئمئ جاعئنان» سةنئمدئ بولماي تذر. ورايئ كةلگةندة ايتا كةتةيئك، قازاقستانعا دا قوماقتئ كاپيتال كةلؤئ ابدةن مذمكئن. ويتكةنئ قازئر بذرئنعئداي ةمةس، قازاقستان الةمگة جاقسئ تانئمال. ءبئزدئث ئشكئ-سئرتقئ ساياساتتاعئ تذراقتئلئق، باتئستئق دةموكراتياعا بةيئمدةلؤ ذردئستةرئمئز، شيكئزات قورئنئث مولدئعئ، تذرعئنداردئث بئلئمدئلئگئ، اقئر اياعئندا باتئس پةن شئعئستئث ورتاسئنداعئ گةوگرافيالئق ورئنئمئز بةن ينأةستيسياعا كةپئلدئكتئث زاثداستئرئلؤئ كوشكةن كاپيتال يةلةرئن قئزئقتئرؤئ تابيعي زاثدئلئق. جانة قازاقستاننئث 2010-2020 - جئلدارعا ارنالعان يندؤستريالئق-يننوأاسيالئق باعدارلاماسئ بار. مذندا كوپ ءئس تئندئرؤعا بولادئ. ءسويتئپ، بار كاپيتال بذرئنعئداي ازايؤدئث ورنئنا ايتارلئقتاي ءوسئم الا الادئ. مذنئ دا ينأةستورلاردئث كوبئسئ ءبئلئپ العان. قئسقاسئ، باتئستان كوشكةن كاپيتال نةگئزئنةن قارقئندئ دامؤشئ، بولاشاعئنان ذلكةن ءذمئت كذتتئرةتئن ازياعا اؤئسادئ دةگةن بولجام باياعئدان ايتئلئپ جذرگةن. ايتئلئپ قانا جذرگةن جوق، سونئمةن بئرگة جذزةگة اسئپ تا جاتئر. ءتئپتئ قازاقستاننئث ةكونوميكاسئنا قذيئلعان 150 ميليارد دوللاردان استام قاراجاتتئث 75 پايئزئ باتئستان كةلگةنئن بئلةمئز. سونداي-اق باتئستان كةلةتئن كاپيتال مولشةرئ جئلدان- جئلعا ءوسئپ وتئر. بذرئندارئ ينأةستيسيا تةك شيكئزات سالاسئنا تذسةتئن بولسا، قازئر وثدةؤشئ سالالارعا كةلئپ جاتقان ينأةستيسيا مولشةرئ ارتئپ وتئر. ءبئزدئث 10 جئلدئق ماقساتتئ باعدارلامامئز بويئنشا ةكونوميكانئث جئلدئق ءوسئمئ شامامةن 10 پايئزدئ قذراماق. سويتكةن جاعدايدا 2020- جئلئ 2010- جئلعا قاراعاندا ئشكئ جالپئ ءونئم 2،5 ةسةگة وسكةن بولادئ. بذل باستاپقئدا ةلباسئمئزدئث ءوزئ كورسةتئپ بةرگةن مةجة. ارينة، ول كةزدة «باتئستان كاپيتال كوشةتئنئ» بةلگئسئز ةدئ. قازئر ونئث اقيقاتتئعئ ايقئندالا باستادئ. دةمةك، قازاقستانعا كةلؤئ مذمكئن كاپيتال مولشةرئ ءبئز بولجاعاننان الدةقايدا مول بولؤئ اقيقات. بذل، ارينة، قؤانئشتئ جاعداي.
تذيئن
ءيا، الةمدئك ةكونوميكا اسا اؤقئمدئ مولشةردة قايتا قذرئلئمدانادئ. دامؤ باتئستان شئعئسقا اؤئسادئ. ةكونوميكانئث ناتؤرالدئ ءوسئمئ مةيلئنشة از بولؤئ ابدةن مذمكئن. ويتكةنئ الةمدئك ةكونوميكانئث الئپتارئ ا ق ش جانة ةؤرووداق رةسةسسيانئ جالعاستئرادئ. ال قانشا قارقئندئ دامؤدئ قامتاماسئز ةتتئ دةسة دة ازيانئث ءبئز اتاعان مةملةكةتتةرئنئث جيئنتئق كورسةتكئشتةرئ «كةرئ كةتةتئن» ايماقتئث ورتايتقانئن تولتئرؤعا عانا جةتةدئ. ءيا، وعان ول جةتةدئ. سوندئقتان دا شيكئزاتتاردئث باعاسئ ءتذسؤئ مذمكئن ةمةس. ويتكةنئ سذرانئس بيئلعا دةيئنگئدةن كوبةيمةسة ازايمايدئ. دةمةك، ةلئمئزدئث دامؤ قارقئنئ ذزاق مةرزئمدئ جالعاسا بةرةدئ دةگةن بولجامئمئز دذرئس. سولاي بولا تذرسا دا ساقتئقتا قورلئق جوق. ئشكئ بازارعا قارجئ الةمئمئزدئ «بذلدئرؤئ مذمكئن» كاپيتالدئث ةنؤئنةن قورعاؤعا ءتيئسپئز. تةك قانا ماقساتتئ وندئرئستئك ينأةستيسياعا كةث جول اشئلسئن. بالكئم، بذل ينأةستيسيا كونسةنسؤستئق نةگئزدة بولار. ول ءتئپتئ جاقسئ. تةك قانا أاليؤتا كذيئندةگئ دةپوزيتتئك سالئمداردئث مول مولشةردة كةلؤئنةن ساقتانؤ كةرةك.
تاثشولپان بةكبولات
دةرةككوزئ:«ايقئن» گازةتئ