يسلام ذيئمئنئث سؤ ستراتةگياسئ قازاقستاننئث ترانسشةكارالئق وزةندةرگة قاتئستئ مذددةسئن قورعاي الا ما؟
قازاقستان - گةوگرافيالئق ورنالاسؤ اؤقئمئ ةرةكشة مةملةكةت. تاريحي ورنئعؤئنا وراي، تئرشئلئك ءنارئ بولئپ تابئلاتئن سؤ كوزدةرئنئث ءبئرشاما بولئگئ، نةگئزئنةن، كورشئلةس ةلدةردةن باستاؤ الئپ، وزةندةر ارقئلئ ةلگة كةلةدئ، ياعني سؤ ماسةلةسئندة بةلگئلئ ءبئر دةثگةيدة وزةننئث جوعارئ باسئندا ورنالاسقان كورشئلةسكة تاؤةلدئمئز. الايدا ونداي ءجون-جوسئقسئز تاؤةلدئلئكتئث ةل ةكونوميكاسئنا عانا ةمةس، ءوثئر ةكولوگياسئنا دا اسةرئ جئل سايئن ءبئلئنئپ كةلةدئ. سوندئقتان ترانسشةكارالئق سؤدئ ءتيئمدئ پايدالانؤ قذقئعئ - مةملةكةتتةرگة ورتاق بولؤئ شارت. وسئ ماقساتتا يسلام ئنتئماقتاستئق ذيئمئ شةثبةرئندة ذيئمعا قاتئسؤشئ مةملةكةتتةردئث سؤ ستراتةگياسئن قابئلداؤ ماسةلةسئ بئلتئردان كوتةرئلئپ كةلةدئ. ءتوراعالئقتئث تئزگئنئن ذستاعاندا ماسةلةنئ جانداندئرا ءتذسؤدئث قازاقستان ءذشئن ماثئزئ جوعارئ. ويتكةنئ قازاقستاننئث قئتايمةن دة، وزبةكپةن دة، قئرعئزبةن دة، تاجئكپةن دة، ءتئپتئ رةسةيمةن دة ترانسشةكارالئق وزةندةرگة قاتئستئ ذيلةسپةيتئن پروبلةمالارئ بارشئلئق. دةمةك، ي ئ ذ-عا مذشة بولئپ تابئلاتئن وثتذستئكتةگئ كورشئلةستةرمةن سؤعا قاتئستئ كةلئسسوزدةر بارئسئندا ي ئ ذ الاثئن پايدالانؤدئث ماثئزئ زور.
ذيئم ساراپشئلارئنئث باسقوسؤئندا، نةگئزئنةن، وسئ ماسةلةلةرگة نازار اؤدارئلئپ، قازاقستاندئق تاراپ بذعان دةيئنگئ ترانسشةكارالئق وزةندةردئ پايدالانؤعا قاتئستئ وزدةرئنئث ذستانئمدارئن اشئق بايانداپ، كةلةشةك قادامداردئ دا ورتاعا سالدئ. جيئنعا قاتئستئ اؤئل شارؤاشئلئعئ أيسة-ءمينيسترئ مارات تولئبايةأ ماسةلةنئ توتةسئنةن قويئپ، قازاقستاننئث ذيئمنان نة كذتةتئنئن اشئق ءبئلدئردئ. «قازاقستانعا سؤ كوپ جاعدايدا كورشئدةن كةلةدئ. ال كورشئمئز نة ئستةيدئ؟ سؤدئ ءوزئنئث اؤئل شارؤاشئلئعئ ءذشئن، ةكونوميكاسئنا كةرةگئنشة پايدالانئپ، ارتئلعانئن عانا جئبةرةدئ. سول ةلدئث ةكونوميكاسئنئث كوتةرئلؤئنة، اؤئل شارؤاشئلئعئنئث ارتؤئنا بايلانئستئ پايدالانئلاتئندئقتان، قازاقستانعا جئبةرئلةتئن سؤ مولشةرئ دة جئل سايئن ازايئپ كةلةدئ.
مذنداي جاعدايدا مةملةكةتتةر اراسئنداعئ سؤدئ پايدالانؤ قذقئعئ قالاي رةتكة كةلؤئ شارت؟ سؤ باسئندا وتئرعان ةل كةرةگئنشة شةكتةؤسئز الئپ، تومةنگئ ةلدئث مذددةلةرئن تارك ةتؤئ كةرةك پة؟ جوق، قانداي دا ءبئر ورتاقتئق بولؤئ شارت پا؟ بذنداي قاعيداتتاردئ ي ئ ذ ءوز بةتئنشة ازئرلةپ شئقسا ةكةن. سولاي بولسا، حالئقارالئق كةلئسسوزدةردة ي ئ ذ ذسئنئمئ رةتئندة سونئ قولدانعانئمئز ابزال بولار ةدئ»، - دةيدئ م. تولئبايةأ.
جيئن بارئسئندا ارال تةثئزئنئث سؤ رةسؤرستارئ جونئندةگئ ئنتئماقتاستئعئ، قازاقستان مةن قئتاي اراسئنداعئ سؤ ماسةلةسئنئث ذكئمةت ارالئق قارئم-قاتئناسئ، شؤ مةن تالاس ترانسشةكارالئق وزةندةرئنئث سؤ شارؤاشئلئعئ بويئنشا تاجئريبة الماسؤ شارالارئ تالقئعا ءتذستئ. ونئث ئشئندة دة قازاقستان-قئتاي ترانسشةكارالئق وزةندةرئنئث ماسةلةسئ كذرمةؤلئ تذرعانئ انئق بايقالدئ.
ورتالئق ازيا قذرعاپ بارادئ
مالئمةتتةرگة سذيةنسةك، ورتالئق ازيادا سؤ رةسؤرستارئنا قاتئستئ تؤئنداعان هام الدا تؤئنداؤئ مذمكئن قاؤئپتةر جةتةرلئك. ةث الدئمةن، بذعان الةمدئك كليماتتئث وزگةرؤئ اسةر ةتؤئ ئقتيمال. ونئث ذستئنة، ورتالئق ازيانئث كوپ بولئگئنئث جاؤئن-شاشئنعا كةدةي، ئلعالدئلئعئ تئم تومةن، كذن رادياسياسئ شامادان تئس بولاتئن سيپاتتارئ وثئردةگئ سؤ جاعدايئن دا ؤشئقتئرا تذسةتئندةي. كليماتتئث جاهاندئق جئلئنؤئ دا ءوثئردئث «وركةندةؤئنة» ءوز ذلةسئن كوپتةپ قوسئپ جاتئر. «سوثعئ 50 جئلدا ورتالئق ازيا مذزداقتارئنداعئ سؤ قورلارئ 25 پايئزعا ازايعان، ذدةرئس ءالئ جالعاسؤ ذستئندة. مامانداردئث بولجامئ بويئنشا، 2025 -جئلعا قاراي مئثداعان ذساق مذزداق جوعالئپ، مذزدانؤ اؤقئمئ 20 پايئزعا كةميدئ. مذز قورئ تومةندةيدئ. بذل ءوز كةزةگئندة وزةندةردئث دة سؤ قورئنا اسةر ةتةدئ. بولجام بويئنشا، 2050 - جئلعا قاراي ءامؤداريا وزةنئنئث سؤ شوعئرلارئ - 10-15 پايئزعا، سئرداريانئكئ 6-10 پايئزعا ازايادئ. سونان سوث ورتالئق ازياداعئ ورتاشا سؤمةن قامتاماسئز ةتؤدئث تومةندةؤئ قارقئندئ بايقالؤدا. سوثعئ 40 جئلدا بذل كورسةتكئش جئلئنا ءبئر ادامعا 6 مئث تةكشة مةتردةن 2،2 مئث تةكشة مةترگة دةيئن تومةندةدئ. الداعئ ؤاقئتتا دا بذل تةندةنسيا ساقتالئپ، 2030- جئلعا قاراي 1،3 مئث تةكشة مةترگة دةيئن تومةندةؤئ مذمكئن. ةندةشة، ورتالئق ازيا ب ذ ذ ةسةبئنشة سؤمةن جةتكئلئكتئ قامتئلماعان ءوثئر رةتئندة بةلگئلةنؤئ بةك مذمكئن»، - دةيدئ ارالدئ قذتقارؤ حالئقارالئق قورئنئث ءتوراعاسئ ساعيت يباتؤلين.
بالقاش ارالدئث تاعدئرئن قايتالاماؤئ ءتيئس...
ماماندار 2000 جئلدان بةرئ بالقاش جاعدايئنا ذلكةن الاثداؤشئلئق ءبئلدئرئپ، ماسةلة كوتةرئپ، دابئل قاعئپ كةلةدئ. ارينة، دابئل نةگئزسئز ةمةس. ونئث ءتذپ-توركئنئنة ذثئلگةندةر شئعئستاعئ الئپ كورشئمةن ترانسشةكارالئق وزةندةردئ تةثدةي پايدالانؤعا قول جةتكئزة الماي كةلةتئنئمئزدئ دة جاسئرا الماسئمئز انئق. ماسةلةن، وتكةن جئلدار ئشئندة قازاقستان مةن قئتاي اراسئندا تةك 2010-جئلئ عانا سؤ ساپاسئن جاقسارتؤ تؤرالئ مةملةكةتارالئق كةلئسئم جاسالعان. ال سؤدئ ءبولئسئپ، ورتاق پايدالانؤ ماسةلةسئ ةندئ عانا مةملةكةت باسشئلارئنئث دةثگةيئندةگئ كةلئسسوزدةردةن كةيئن قولعا الئنا باستادئ. اؤئل شارؤاشئلئعئ مينيسترلئگئ سؤ رةسؤرستارئ كوميتةتئنئث ءتوراعاسئ اناربةك ورماننئث ايتؤئنشا، 2014 -جئلعا قاراي قئتاي مةملةكةتئمةن تولئققاندئ 20 دان استام وزةندئ بئرلةسئپ پايدالانؤ تؤرالئ سؤ كةلئسئمدةرئ جاسالئپ قالؤئ ئقتيمال. ايتسة دة بذعان كذمانمةن قارايتئندار جةتكئلئكتئ. ويتكةنئ قئتاي تاراپئ بذعان دةيئن سؤ ماسةلةسئنة قاتئستئ ءوز پايئمئن اشئق ايتپاسا دا، ذستانئمئنان اينئمايتئنئن كةسئپ ايتقانداي بولعان ةدئ. مئسالئ، جوعارئداعئ بالقاش ماسةلةسئنة كةلةتئن بولساق، ون شاقتئ جئل بذرئن ةؤروپالئق وداق وزةندئ قذتقارؤعا قاتئستئ باعدارلاما ازئرلةپ، ورتالئق ازيانئث وثئرلئك ةكولوگيالئق ورتالئعئنا ارنايئ قاراجات تا بولگةن بولاتئن. 2-2،5 جئل بويئ جذمئس جذرگئزئلگةنئمةن، كةيئننةن بذل جوبا قئتاي تاراپئنان قولداؤ تاپپاي، ءبئرجاقتئ، ناتيجةسئز بولئپ قالعان. قئتاي مةن قازاقستاننئث اراداعئ قارئم-قاتئناسئ جاقسارئپ كةلة جاتقان تذستا دونورلار قاؤئمداستئعئ سانالاتئن ةؤروپالئق وداق قازاقستانعا سؤ ماسةلةسئندة كومةك رةتئندة ناقتئ تةتئكتةردئ ةنگئزئپ، حالئقارالئق سؤدئ پايدالانؤ تاجئريبةسئن جذزةگة اسئرؤعا تاعئ ءبئر مارتة ذمتئلئپ جاتئر.
مامان پئكئرئ:
امئرحان كةنشئموأ، بذذ دامؤ باعدارلاماسئ ذيلةستئرؤشئسئ:
- قازاقستان مةن قئتايدئث ترانسشةكارالئق سؤلاردئ پايدالانؤداعئ پروبلةمالارئ جةتكئلئكتئ. 24 وزةننئث تورتةؤئ ذلكةن، قالعاندارئ كئشئگئرئم. ءبئز ءذشئن ةث ءبئرئنشئ ماسةلة - شةكارا ماثئنداعئ وزةن بويئندا قازاق جذرتشئلئعئ كوپ قونئستانباعان. بذرئن بولعان اؤئلدار ةكونوميكالئق قيئندئق كةزةثئندة قالاعا قاراي كوشئپ كةتتئ. ال قئتاي، كةرئسئنشة، جذرتتئ شةكاراعا توگئپ، كئشئ وزةندةرئمئزدئث ءبارئن سول ارقئلئ پايدالانؤعا جول اشئپ بةرئپ وتئر. ةكئنشئدةن، وزةندةردئ بولئسكة سالعاندا، قئتايلار حالئقتئث سانئن دا العا تارتادئ. ءوز تاراپئنان جةرلةردئ يگةرئپ، ءوندئرئس وشاقتارئن قاپتاتقان كورشئ ةل ئشكئ قئتايدان ادامدئ توگؤدة. سوندئقتان دا قئتاي سؤدئ پايدالانؤدئ حالئق سانئنا قاراي ءبولؤ كةرةكتئگئن اراگئدئك ايتئپ قالئپ جاتئر. ذشئنشئدةن، 10 جئلدئث ئشئندة قئتايدئث سؤارمالئ جةرلةرئ ةكئ ةسةگة ذلعايدئ. بذرئن 1،5 ميلليون گةكتار بولسا، قازئر 3 ميلليون گةكتار شاماسئندا. مذنئ دا قئتاي العا تارتئپ: «سؤارمالئ جةرلةر بويئنشا بولةيئك» دةگةندئ ايتادئ. ال قازاقستاندا، كةرئسئنشة، جةردئ يگةرؤ ءذردئسئ تومةن. وسئ ءذش ذستانئم بويئنشا سؤ بولئنسة، بالقاشتئ سؤالتئپ الؤئمئز بةك مذمكئن. وسئعان وراي، قازاقستان بالقاشتئث مارتةبةسئن كوتةرئپ، سؤدئ بولگةندة ونئ «ءذشئنشئ مةملةكةت» رةتئندة قاراؤدئ ذسئنادئ. ءسويتئپ، سؤدئ ةكئگة ةمةس، ءذش مةملةكةتكة (ءذشئنشئسئ - بالقاش كولئ. - اأت.) بولؤدئ ذسئنئپ وتئرمئز. ءبئراق بذعان قئتايلئق تاراپ كونئثكئرةمةيتئن ءتارئزدئ. مئنة، ماسةلة قايدا جاتئر. بذدان بولةك، قازاقستاننئث سؤدئ ءتيئمدئ پايدالانؤعا قاتئستئ ئشكئ ساياساتئ دا دذرئس ءوربؤئ شارت. سؤارمالئ جةردئث كوبئسئنة جاثا تةحنولوگيالار ةنگئزگةن ءلازئم. ونئث ئشئندة تامشئلاتئپ سؤارؤدئث ورنئ ةرةكشة.
اأتور: قانات قازئ
دةرةككوزئ:«الاش ايناسئ» گازةتئ