ةركئن تاريحشئ ما، ةرئككةن تاريحشئ ما؟
بذرئنعئ سكيفتةر، ساقتار، عذندار، سارماتتار، شؤمةرلةر، ارييلةر بذل توپقا كئرمةيدئ. سةبةبئ ءدال وسئنداي اتپةن ساقتالئپ وتئرعان حالئق جوق بذگئندة. ال جوعارئدا اتتارئ اتالعان حالئقتاردئث جازباشا تاريحئنئث ءوزئ بةس مئث جئلعا جؤئقتايدئ. ال ءبئزدئث اؤئزشا شةجئرةمئزدئث ءوزئ شةكتةؤلئ. ءتذبئ ءبئر تذركئ جذرتئنئث قارا شاثئراعئ دةگةن اتئمئز بار بولسا دا، قازاق مةملةكةتتئگئنئث تاريحئن قازاق حاندئعئ قذرئلعان تذستان اسئرا الماي، حاندئقتئث قذرئلعان جئلئنئث ءوزئن ءارئ تارتئپ، بةرئ تارتئپ ءجذرمئز. وسئ ورايدا كةشة قازاقستان باسپاءسوز كلؤبئندا تذساؤكةسةر ءراسئمئ وتكةن قانات نذروأتئث «قازاقستان: ذلتتئق يدةيا جانة داستذرلةر» اتتئ كئتابئنئث 2-باسئلئمئ ذلت تاريحئن وزئنشة پايئمداؤئمةن، ةركئن وي، باتئل پئكئر بئلدئرؤئمةن ةرةكشةلةنةدئ. اتالمئش كئتاپتئث ءبئرئنشئ باسئلئمئ 1995- جئلئ «عئلئم» باسپاسئنان جارئق كورگةن بويدا تاريحشئلار اراسئندا ذلكةن داؤ-دامايعا قالعان بولاتئن. سول كةزدة بةلگئلئ تاريحشئ عالئمدار م.قويگةلديةأ پةن ن.نذرتازينا «شئندئعئنا كةلگةندة بذل كئتاپ «قازاقستانعا ونئث تاريحئن قايتارئپ بةرؤگة ةمةس»، ءبئرشاما ناقتئ زارداپتاردئ تؤدئرؤعا ارنالعان - ذلتتئق يدةياعا نذقسان كةلتئرؤگة، حالئققا جات قذندئلئقتاردئ تاثؤعا، بارلئق جةردة سةنئمسئزدئك تاراتئپ، شيةلةنئسؤدئ توندئرؤگة تالپئنئس جاسالعان» دةپ باعا بةرگةن-دئ. ةندئ، مئنة، ون بةس جئلدان سوث سول كئتاپ تولئقتئرئلئپ قايتا ساتئلئمعا شئعارئلئپ وتئر. كئتاپ اأتورئ ق.نذروأ بذرئندارئ ذلتتئق كومپانيانئث جانة ةلئمئزدةگئ ءئرئ بانكتئث توپ-مةنةدجةرئ بولعان، قازئر «اسپانداؤ» عئلئمي ءبئلئم بةرؤ قورئنئث پرةزيدةنتئ. ول ءوز كئتابئندا كوپتةگةن تاريحشئلار ءذشئن مذلدةم تئيئم سالئنعان تاقئرئپ بولئپ تابئلاتئن سذراقتاردئ كوتةرگةن. اأتورشا ايتساق، «ءبئز ةشقانداي ساققا دا، عذنعا دا، ءتئپتئ ةجةلگئ ذيسئندةرگة دة جاتپايمئز. ءبئز - موثعولمئز. ال وتئرار - قازاقتئث قالاسئ ةمةس، كوشپةندئ قازاقتاردئث ارعئ بابالارئ جاؤلاپ العان شاهار. قازاقستاننئث قازاقتئق تةگئ ةتنوستئث بايئرعئ رؤ-تايپالئق قارئم-قاتئناس نةگئزئندة ةمةس، ءتذرلئ انتروپولوگيالئق جانة ةتنيكالئق ةلةمةنتتةردةن تذراتئن پوتةستارلئ-ساياسي قوعامدئق كةلئسئم نةگئزئندة پايدا بولعانئن بئلدئرةدئ. ولاردئ باستاپقئدا الةؤمةتتئك مارتةبةسئنئث «بوستان» بولؤئ عانا بئرئكتئرگةن. ال «قازاق» ةتنونيمئ ةجةلگئ تذرئك تئلئنةن الئنعان، ماعئناسئ «ةركئن ءومئر سالتئ» دةگةندئ بئلدئرةدئ.
قازاقستانداعئ قازاقتار تةگئنئث مذنداي تذجئرئمداماسئ قازاق مةملةكةتتئلئگئن، دالئرةك ايتساق قازاقتئث پوتةستارلئ-ساياسي قاؤئمئن قازئر ايتئلئپ جذرگةندةي ХV عاسئرعا ةمةس، كةم دةگةندة Х -ХІ عاسئرعا جاتقئزؤعا مذمكئندئك بةرةدئ. بذل فيردوؤسي مةن پورفيرورودنئيدئث «قازاقيا» مةن «قازاق» حاندارئ تؤرالئ ايتاتئن كةزئ. قازاقستان شئن مانئندة كوشپةلئ «حالئقتار مةن مةملةكةتتةردئث» «قذراما شتاتتارئ» بولاتئن». ال قازاقتئث جذزگة ءبولئنؤئ ةشقانداي دا قاندئق تؤئستئق ةمةس، بذل - تازا ساياسي ءبولئنئس». اأتور قازاقستاننئث ءداستذرلئ مادةنيةتئن مودةرنيزاسيالاؤ بويئنشا وسئلايشا بئرنةشة تةزيستةردئ ورتاعا سالادئ: 1) ةتنوس قاندئق-تؤئستئق ةمةس، مادةني-تذرمئستئق قاؤئمداستئق، 2) ءتئل - ةتنيكالئق قاؤئمداستئق بئرةگةيلئگئنئث قاجةتتئ، ءبئراق جةتكئلئكسئز قذرالئ، 3)مةملةكةت ةتنيكالئق بئرةگةيلئكتئث جةتكئلئكتئ، ءبئراق بارلئق جاعدايدا قاجةت بولا بةرمةيتئن قذرالئ، مةملةكةتسئز ذلتتار دا بار ةكةنئ بةلگئلئ، 4) سونئمةن بئرگة ذلت جانة ذلتتئلئق (ةلدئك، ناسيونالنوست) دةگةن ةكئ ذعئمدئ اجئراتؤ ماثئزدئ، ذلتتئث ماعئناسئنا مادةني-تذرمئستئق قاؤئمداستئقتاعئ ةتنوس كئرةدئ، ال ذلتتئلئق (ةلدئك) نةگئزئنةن ةتنوستئق دةگةننةن گورئ، ازاماتتئق ذعئمئمةن ذشتاسادئ، 5) بذلار ءوزارا بايلانئستئ، سةبةبئ ةتنوس ذلت دةثگةيئندة دة، ذلتتئلئق (ةلدئك) دةثگةيئندة دة ءومئر سذرةدئ، ت.ب. راديك تةمئرعاليةأ، تاريحشئ، پؤبليسيست: - قازاق تاريحئ كوپتةگةن قذپيالار مةن جذمباقتارعا تولئ. «قازاق» ءسوزئنئث ماعئناسئ جانة رؤعا، جذزگة ءبولئنؤئنئث ءمانئ تؤراسئندا وسئ كذنگة دةيئن پئكئرتالاس جذرؤدة. كئتاپ اتالعان سذراقتارعا جاؤاپ بةرئپ، قازاقتاردئث ةتنيكالئق مئنةز بئتئستةرئن نةگئزگة الا وتئرئپ، بارلئق قازاقستاندئقتاردئث الدئنا ذلتتئق (جالپئ ازاماتتئق) ماقساتتئ، ياعني اقپاراتتئق قوعامنئث ذلگئسئنة اينالؤ ماقساتئن قويادئ.
قازاق يدةياسئ قازاقستان ذلتئن يندؤستريالدئق دةثگةيگة عانا ةمةس، سونداي-اق قارئم-قاتئناس مادةنيةتئنئث اقپاراتتئق دةثگةيئنة شئعارماق. سول كةزدة «قازاق» جانة «قازاقستاندئق» ذعئمدارئ ءبئرجولاتا تةثةسئپ كةتپةك. سونداي-اق كئتاپتا دالا ةركئندئگئنئث بئرةگةي داستذرلةرئ مةن قازاقستاندا اشئق ازاماتتئق قوعام مةن قذقئقتئق مةملةكةتتئث دامؤ بولاشاعئ اراسئنداعئ سالئستئرؤلار كةلتئرئلگةن. ادئلدئكتئث نةگئزئ بولئپ تابئلاتئن ادام ةركئندئگئ ذعئمئ نةلئكتةن بذگئنگئ كذنئ قازاقستاندئقتاردئث باستئ قذندئلئعئنا اينالا الماي وتئرعاندئعئنئث سةبةبئ قاراستئرئلعان. نة دةسةك تة، قازاق دالاسئندا ئقئلئم زاماندا نةشة ءتذرلئ تايپالئق وداقتار مةن مةملةكةتتئك قذرئلئمدار بولعانئ ءمالئم. بذلاردئث قاتارئندا ساقتار، تذركئلةر، عذندار، ءارتذرلئ قاعاناتتار، قئپشاق، ءذيسئن، قاثلئ، تذركةش، قارلئق، قاراحان، سارمات، وعئز مةملةكةتتةرئ بار. شئن مانئندة، وسئ ةجةلگئ تايپالار كةيئنئرةك «قازاق» دةگةن حالئقتئ قذراعانئن، وسئلايشا قئرئق عاسئرلئق تاريحئ بار كونة حالئق ةكةنئمئزدئ كوپ جاعدايدا ةسكةرة بةرمةيمئز. قازاق بةرئدة پايدا بولعان جاس حالئق بولسا، وسئنشاما كةث بايتاق جةرگة ية بولا الار ما ةدئك؟ جةر بةتئندةگئ ةث كونة مؤزئكالئق اسپاپتئث ءبئرئ - قارا قوبئزدئث قازاقتا عانا ساقتالئپ قالعانئنئث ءوزئ كوپ نارسةنئ دالةلدةپ تذرعان جوق پا؟ اعئلشئن عالئمدارئ جئلقئنئث العاش رةت قازاقستاننئث سولتذستئگئندة قولعا ذيرةتئلگةنئن جانة قئمئزدئث پايدا بولعانئنا بةس جارئم مئث جئل بولعاندئعئن دالةلدةدئ. ولاي بولسا، قازاق حالقئنئث ةؤرازيا دالاسئنداعئ تذركئ حالئقتارئنئث نةگئزئن قالاعان ةث كونة تايپا ةكةندئگئن ءبئلئپ قانا قويماي، بئلدئرة دة جذرگةنئمئز ابزال-اؤ دةگةن ويعا كةلةسئث. سونئمةن، «قازاقتئث ءداستذرلئ مادةنيةتئن مودةرنيزاسيالاماساق، ءبئز ارحايزاسياعا اكةلئپ سوقتئرتامئز» دةپ وتئرعان اأتور اتالمئش كئتاپتاعئ ءوزئنئث ذلتتئق يدةياسئ قازاقستان حالقئن بولئنؤگة ةمةس، بئرئگؤگة باستايدئ دةگةن سةنئمدة. ياعني ءبئر زامانداعئ دالالئق ةركئندئك بولاشاقتاعئ ازاماتتئق قوعامنئث باستاؤئ بولماقشئ ةكةن. ةركئن تاريحشئ نذروأپةن كةلئسؤ، كةلئسپةؤ، ارينة، مارتةبةلئ وقئرماننئث ءوز قولئندا. تةك ايتارئمئز، كئتاپتئث ءئشئ عانا ةمةس، سئرتئ دا «سويقان». مذقاباداعئ سؤرةتتة كةؤدةسئ وردةن-مةدالعا تولئ قازاقتئث قارا شالئن جالاثاش ورئس قئزئنا قولتئقتاتئپ قويئپتئ. بذل - قازاق شالئن قورعاؤ ما، قورلاؤ ما، تذسئنة المادئق... تورةعالي تاشةنوأ
دةرةككوزئ:«ايقئن» گازةتئ