ءبىر دوربا اسىق - اڭگىمە

اڭگىمە پوەزد «وتار» ستانتسياسىنان وتىسىمەن-اق شوناي شالدان مازا كەتە باستادى. ونى - مۇنىسىن قورجىنىنا سالىپ، شاپانىن يىعىنا ءىلىپ، تەرەزە الدىنا كەلىپ، شوقشا...

اڭگىمە پوەزد «وتار» ستانتسياسىنان وتىسىمەن-اق شوناي شالدان مازا كەتە باستادى. ونى - مۇنىسىن قورجىنىنا سالىپ، شاپانىن يىعىنا ءىلىپ، تەرەزە الدىنا كەلىپ، شوقشا ساقالىن ۋماجداپ شوقيىپ وتىرىپ الدى. الماتىنىڭ توبەسى ءانى- مىنە كورىنەتىندەي - اق ارىق موينىن العا سوزىپ قاراي بەرەدى. جولسەرىگى - ايىمجان دەيتىن قىز بالا. ەلدەگى ۇلمان اقساقالدىڭ الماتىدا وقيتىن قىزى. بەتىنەن يمان نۇرى توگىلگەن ءبىر ادەپتى بالا ەكەن ءوزى. ايتەۋىر، جولشىباي شوكەڭدى شايدان تارىقتىرعان جوق. قازىر جوعارعى تەكشەدە پوەزد ىرعاعىنا تەربەلىپ كىتاپ وقىپ جاتىر. شوناي يمەڭدەگەن ۇزىن بويلى، ءىرى سۇيەكتى، وڭكيگەن قارا شال. ۇستىنە كيەتىن شاپانى دا ۇزىن. ونىڭ بەلىن ورامالمەن بۋىپ الادى. كورشىلەس قاراقالپاق، وزبەك، تۇرىكپەن شالدارىنان ۇيرەنگەن ادەتى. شونايدىڭ تۋعان جەرى ءۇستىرت ءۇستى بولعانىمەن، ەس ءبىلىپ، ەتەك جاپقان جەرى قاراقالپاقتىڭ شوماناي، قوڭىرات اۋداندارى. قازىر دە سول ەلدەن كەلەدى. باعىتى - الماتى. سوندا ادام بولعان ۇلى تۋرالى. ساعىنىپ كەلە جاتقانى ءبىراق ول ەمەس. اناۋ ەدىگە دەيتىن جەتى جاسار نەمەرەسى. سول جامانى الدان قول بۇلعاپ تۇرعانداي، تىنىشى كەتىپ، موينىن سوزىپ تەرەزەگە قاراي بەرەدى. «ءاي، كۇشىك-اي» دەيدى نەمەرەسىنىڭ كەيبىر سۇيكىمدى قىلىقتارىن ەسكە الىپ. جازعا سالىم بۇل ەلگە جۇرەيىن دەپ جاتسا، «اتا!» دەپ بالپىلداپ، جانقالتاسىنا الدەنەنى تىققىشتاپ جاتىر. «ءاي، بۇنىڭ نە؟» دەسە، نەمەرەسى: «بۇل قالتا! اۋىلدان اسىق الىپ كەل!» دەيدى. ەكى بەتى تومپيىپ، ەرنى سالبىراپ كەتىپتى. «ءاي، كۇشىك-اي...» شوناي التى اي جاز قوڭىرات، حوجەلى، شوماناي، نوكىستەگى اعايىن، جەكجاتتاردى ارالاپ قوناقاسى جەگەن سايىن، اسىعىن الگى نەمەرەسى بەرىپ جىبەرگەن كىشكەنتاي قالتاعا سالا بەردى. ول قالتا جاز اياعىنا تامان تولعان. قازىر قورجىن تۇبىندە جاتىر. قالتا تولى اسىقتى قولىنا ۇستاتا سالعاندا، نەمەرەسىنىڭ توبەسى كوككە ءبىر-اق جەتەرى ءسوزسىز. جول جاقىن قالعان سايىن پوەزدىڭ ءجۇرىسى ونەر ەمەس. شوناي قارت الماتىداعى جالعىز ۇلى توقتاسىننىڭ قولىندا تۇرا باستاعالى كوپ بولعان جوق. وسىدان ەكى جىل بۇرىن قىلتاماقتان كەمپىرى قايتتى دا، قوڭىراتتاعى قاڭىراعان ءتورت بولمەلى ۇيدە شونايدىڭ سوقا باسى سوپايىپ جالعىز قالدى. «توقسان بەس كورەم دەگەن جاسىم با ەدى، بىلامىق ىشەم دەگەن اسىم با ەدى» دەگەندەي، ءسويتىپ ءبىر قيىن كۇن تۋدى باسىنا. ۇلى مەن كەلىنى (كەمپىرىنىڭ قىرقى وتپەي جاتىپ-اق) بۇنى سوناۋ قيانداعى الماتىعا كوشىرىپ اكەتەمىز دەپ قيعىلىقتى سالعانى... «كورمەگەن جەر - كورىستان» . الماتىعا الدا-جالدا كەشەم-اۋ دەگەن وي بولىپ پا ەكەن شونايدا. تابانداپ وتىرىپ الدى. «وۋ، قارا ورمان ەلدەن شىعىپ، قارتايعاندا قايدا قاڭعىماق؟ مارقۇم ءراۋىش ەكەۋى تىرنەكتەپ ءجۇرىپ جيناعان مال-مۇلكىن، داڭعىراعان قارا شاڭىراعىن قايدا تاستاماق؟» قالاي ۇگىتتەسە دە كونبەدى. تاپجىلمادى. تەك، ۇلى مەن كەلىنى كىشكەنتاي ەدىگەنى قولىنان جەتەكتەپ اۋىلدان الىپ شىعا بەرگەندە عانا سىر ءبىلدىردى. كوزىنە جاس اينالىپ، شاڭىراعىنىڭ ورتاعا تۇسكەنىن سوندا بايقادى. جامان نەمەنى كەمپىرى ەكەۋى ەس بىلگەلى باۋىرىنا باسىپ ءوسىرىپ ەدى. قوزعالىپ جۇرە بەرگەن پوەزد بەينە بۇنىڭ جۇرەك ەتىن جۇلىپ اكەتىپ بارا جاتقانداي كوز جاسى ساقالىن جۋىپ ەدى سوندا. ءۇش كۇن ۇداي جاستىعىن قۇشاقتاپ توسەگىنەن تۇرمادى. «ەل ءىشى - التىن بەسىك» دەگەن، شونايدىڭ قاپالانىپ جاتقانىن ءبىلىپ، كورشى-قولاڭ، جاقىن-جۋىقتىڭ اياعى ۇزىلمەي، بىرەۋى شايىن قايناتىپ، بىرەۋى پەشىن جاعىپ، بىرەۋى ءۇيىن سىپىرىپ، قاراسىپ جاتتى. ءبىر ۇيدە قازان كوتەرىلسە، قوناققا الدىمەن شوناي شاقىرىلدى. ءبىراق قانشا ايتقانمەن ءوز وت باسىنىڭ قاڭعىر-كۇڭگىرىنە نە جەتسىن. شوناي كەمپىرىن ء(راۋىش الپىس ءۇش جاسىندا قايتقان ەدى) ، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ەدىگەنى ويلاي- ويلاي ءىش قۇستاپ، كۇيى تومەندەۋگە اينالدى. قاتار - قۇربىلارىنىڭ: «قوي، كەمپىر ال، ەڭ بولماسا سۋىڭدى. جىلىتىپ، شايىندى قايناتىپ بەرەتىن بىرەۋ كەرەك قوي. ەندى قانشا ويلاعانمەن، ءراۋىش قايتىپ كەلمەس. ءتىرى تىرلىگىن ىستەگەن ابزال»، - دەپ كەۋ-كەۋلەگەنىنە قۇلاق اسىپ وتىرعانمەن، وڭاشا قالعاندا ويلايتىنى - مارقۇم ءراۋىش. راۋىشتەن كەيىن قالىپ، ءبۇيتىپ قارتايعاندا جالعىزدىق كورەم - اۋ دەپ ويلاماعان ەكەن ەشقاشان. ءبىر ءۇيدىڭ شارۋاسىن باس قوسقالى دوڭگەلەنتىپ كەلە جاتقان ءراۋىش ءبۇيتىپ ەرتە كەتەدى دەپ كىم ويلاعان. ءۋا، بۇل جازمىشقا نە داۋا. ءسويتىپ ءجۇرىپ شوناي سىرقاتقا ۇشىرادى. باسىنىڭ قانى تاسيتىندى شىعاردى. ءبىر كۇنى سۇپ-سۋىق ۇيىندە توسەگىنەن تۇرا بەرىپ، مۇرتتاي ۇشىپ قۇلاپ تا قالدى. جالعىزدىڭ حالى مۇشكىل ەكەنىن سوندا ۇقتى. ۇقتى دا شوشىدى. قولىنداعى جالعىز اتى مەن بۇزاۋلى سيىرى، بەس- ون قويى كوزدەرى جاۋدىراپ قاراۋسىز قالدى. الدان قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس تا كەلە جاتىر ەدى. كورشىلەرى تەلەگراممامەن دەرەۋ الماتىداعى ۇلىن شاقىرتتى. توقتاسىن كەلگەسىن ءۇيدى، مالدى، مۇلىكتى كورشى-قولاڭعا كوتەرە ساتتىردى. توقتالسىن ىرعاپ-جىرعاپ بۇنىڭ دۇنيەسىن بۇلداپ ساتۋعا كونبەدى. ۋاقىتى تار. سودان شوناي كورمەگەن جەرى الماتىدان ءبىر-اق شىقتى. ۇيلەرى بەسىنشى قاباتتا. ءتۇسىپ - شىعۋى-اق مۇڭ. ەرمەگى - ەدىگە...

ەرتەدەن كەشكە دەيىن سونىمەن سويلەسەدى. بۇل ەرتەگى ايتۋدان جالىقپايدى. اناۋ تىڭ الۋدان جالىقپايدى. ۇلى دا، كەلىنى دە قىزمەتتە. تاڭەرتەڭ الا كولەڭكەدە كەتكەننەن، قاس قارايا ۇيدە باستارى ءبىر-اق قوسىلادى. لاجى ءبىتىپ، ىشىنەن تىنعانى بولماسا، شوناي ءۇشىن مىنا ءومىر ەركىڭمەن كىرگەن تۇرمەدەن ءسال-اق ارتىق. قىس، ودان سوڭ شىلقىعان سۋلى كوكتەم ءوتىپ كۇن جالتىراپ، جەر قۇرعاعانعا شەيىن ارەڭ شىدادى دا، مايدىڭ ورتاسىنا تامان الدى- ارتىنا قاراماي ەلگە تارتتى. شونايدى ەلى بەينە ايداۋدان قايتقان جانداي دۇرلىگىپ قارسى الدى. قۇرداستارى قۇشاقتاسىپ كورىسىپ، كەمپىرلەر جاعى كوزدەرىن سۋلادى. قولدان-قولعا تيگىزبەي قوناققا شاقىرىپ، جاز بويى شونايدىڭ جامباسىن جەرگە تيگىزبەدى... كۇن كەشكە تايانعاندا، پوەزد الماتىنىڭ شەتىنە دە ىلىكتى. - جەتتىك پە، قىزىم؟! - دەپ قويادى شوناي كوڭىلدەنىپ.

ايىمجان كوزى ءمولت ەتىپ تومەن قاراپ كۇلەدى. وزىنە قۇداي اجاردى اياماي بەرگەن كەلىستى بالا. جولشىباي ءوزىن تالاي جىگىت توڭىرەكتەپ، قىلجاقتاپ مازاسىن دا الدى. ءبىراق سولاردىڭ بىرىنە دە ەزۋ تارتپادى-اۋ، ەزۋ تارتپادى. شوناي ىشىنەن وسىنداي قىز تاربيەلەگەن ۇلمانعا ريزا بولىپ وتىر. ۆوكزالدان ەكەۋى تاكسيگە وتىردى دا، ەكىنشى الماتىعا بەت الدى. شوكەڭ شوفەردىڭ قولىنا ءبىر قاعازدى ۇستاتتى. - بۇل نە، اقساقال؟ - دەدى تاكسي جىگىت. - ادرەس، - دەدى شوناي.

شوكەڭ ەل ارالاپ قىدىرىپ جۇرگەندە الماتىدان تەلەگرامما كەلگەن. ۇلى مەن كەلىنى ءۇيدى شۋى ازداۋ تىنىش ءبىر اۋدانعا ايىرباستايمىز با دەپ جۇرگەن. شاماسى، سول جوبالارى ىسكە اسسا كەرەك، ۇلى: «كوكە، ءۇيدى ايىرباستادىق» دەپ جاڭا ادرەستى جازىپ جىبەرىپتى. الگى شوفەردىڭ قولىنا ۇستاتقانى سول تەلەگرامما ەدى. شوكەڭ كوڭىلدى. كوشەدەن پورتفەلىن سۇيرەتىپ وتكەن بالا كورىنسە، شۇقشيىپ قاراي قالادى. الگى بيىل مەكتەپكە بارۋعا ءتيىس جامان نەمەسى ەدىگە جۇرگەندەي سولاردىڭ ىشىندە. «قانشا وقىمىستى بوپ كەتسەڭ دە، اسىقتى ۇمىتا قويماعان شىعارسىڭ ءالى». - قىزىم، جاتاقحاناڭا جاتاردا بارساڭ دا جاراماي ما؟! ۇيگە ءتۇسىپ، شاي- سۋ ءىشىپ كەت! اسىقپا! - دەپ جولسەرىگىنە مەزىرەت جاسادى. قايتسىن، ەڭبەگى ءسىڭدى. ءوزى ءبىر بولايىن دەپ تۇرعان بالا ەكەن. - راقمەت، اتا، كەش ءتۇسىپ كەتتى عوي؟ - دەپ قىز بالا ۇيالا قارسىلاسىپ كەلەدى. الدە، توقتاسىننىڭ شاكىرتى بولعاسىن، ۇيگە كىرۋگە جاسقانا ما، بەلگىسىز. توقتاسىن دا قىزىق. بۇرناعى جىلى وسى بالانىڭ باعاسىن قويىپ بەرمەي، ءبىراز قيناپتى. جەرلەسىم دەپ سۇيەۋدىڭ ورنىنا، «جوندەپ وقىسىن» دەپ كۇنشى بولا قالىپتى. «وۋ، ءوزى الماتىعا جىلىنا ءبىر كەلىپ سىرتتان وقيدى ەكەن، ءوزى قىز بالا ەكەن، سوندا ونىڭ قاي جەرىنەن ءبىلىم شىقپاق؟» دەپ، بۇل سۇمدىقتى ەستىگەندە، شوكەڭ كۇيىپ-ءپىستى. سودان كورشى اۋىلدا تۇراتىن قىزدىڭ اكەسى ۇلمان شال شونايعا حابار سالىپ، شوناي الماتىعا تەلەفون سوعىپ، بالاسىنا ۇرسىپ قىزىق بولعان. «اتاسى باسقا دەمەسەڭ، كوز كورىپ جۇرگەن ادام عوي، قويىپ بەر باعاسىن!» دەپ زىركىلدەگەن ەلدى «ۇمىتىپ» كەتكەن ۇلىنا.

سول جاقسىلىقتى مىنا قارشاداي بالا ءالى ۇمىتپاعان ەكەن. ءۇش كۇن ۇداي جول بويى ەلپىلدەپ قىزمەت ەتتى شونايعا. «وي، اينالايىن-اي، باعى اشىلعان بالا ەكەن ءوزى». - كەلدىك، - دەدى شوفەر، قالانىڭ باتىس قاناتىن الا كىرپىشتەي تىزىلگەن كوپ ۇيلەردىڭ ءبىرىنىڭ الدىنا توقتاپ. شوناي قىز بالاعا تاعى قولقا سالدى. - ال قالقام، ءتۇس! ۇيگە كەلىپ تۇرىپ ىرگەدەن قايتپا ەندى! - دەپ شىن قيىلدى. ماڭدايى جارقىراعان قىز بالا ادەمى جىڭىشكە قاسى شىتىناپ: - جوق، اتا! مەن وسى ماشينامەن جاتاقحاناما بارىپ قالايىن! راقمەت، - دەپ ازار دا بەزەر بولدى. قىز بالانىڭ ۇيگە كىرمەگەنى توقتاسىننان شىعار دەپ ويلادى شال. ايتپەسە، ءۇش كۇن ۇداي تۇز - دامدەس بولعان جاقسى جولسەرىگىنىڭ بۇل ۇيگە ءبىر باس سۇعىپ كەتەتىن رەتى بار ەدى. شوكەڭ ماشينا كەتكەن سوڭ بەلىن جازىپ، قارا كولەڭكە اۋلادا قالقيىپ ءسال تۇردى. ەسىك الدىندا ءتىزىلىپ وتىرعان ءوزى ءتارىزدى كارى- قۇرتاڭ. شۋلاپ جۇرگەن بالالار. شونايعا سولاردىڭ ءبارى بەيتانىس. ەدىگە كورىنبەس پە ەكەن دەپ قاراڭعىعا ءۇڭىلىپ كەپ قارادى. كورە المادى. «ءاي، كۇشىك! كۇشىك، قايدا ءجۇر ەكەن ءوزى!» شوكەڭ قورجىنىن كوتەرىپ يىعىنا سالىپ، ەسىك الدىندا وتىرعان ورىس كەمپىرلەرگە جاقىندادى: - شونايەۆ ىزدەس! - دەدى. - نەشىنشى كۆارتيرا؟ - دەدى شەتكى كەمپىر، تاتار ەكەن. - قىرىق جەتى. - كەمپىر جوعارى قاراپ، ءۇشىنشى قاباتتاعى بالكوندى كورسەتتى. - اناۋ ءۇي. شوكەڭ ۇزىن بويى يمەڭ- يمەڭ ەتىپ باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلىپ كەلەدى. بۇرىنعىسى كىرپىش ءۇي ءتارىزدى ەدى، مىناۋ تاس ءۇي مە، قالاي. قىرىق جەتىنشى پاتەرگە دە جەتتى. الدەقايدان شىڭگىرلەپ قۇلاعىنا بالا ءۇنى كەلگەندەي بولدى. ەدىگەسى جۇگىرىپ كەپ موينىنا اسىلعانداي جۇرەگى ءدۇرس- ءدۇرس سوقتى. ەسىك اشىق ەكەن.

تابالدىرىقتى اتتاي بەرىپ، قورجىنىن تاس ەدەنگە سىلق ەتكىزىپ تاستاي سالدى. - ەدىگە - ە! - بۇل كىم؟ - دەگەن توقتاسىننىڭ ءۇنى ەستىلدى ءتور بولمەدەن. - ا. ءبىز... - وۋ، كوكە! - شاشى ۋدار- دۋدار، ۇستىندە حالاتى، توقتاسىن كورىندى. - اۋ، ەدىگە قايدا؟ - دەپ شوناي قورجىنىن اقتارىپ، اسىق تولى قالتانى ىزدەپ جاتتى. - ۇيلەرىڭ قۇتتى بولسىن. ءسال بيىكتەۋ ەكەن. - ەدىگە جوق بوپ تۇر ۇيدە... جوعارى شىق! -ءاي، ولار قايدا ءجۇر؟ كەلىن قايدا؟ - قازىر... جوعارى شىق... ەدىگە شەشەسىنىڭ قاسىندا... - بالاسى جەلكەسىن قاسىپ كەكەش بولىپ، ىشىنە ءبىر سىردى بۇككەندەي قيپاقتايدى.

شالدىڭ الگىندە ەسىك الدىندا ورەكپىگەن كوڭىلى بۇل كەزدە سۋ سەپكەندەي باسىلعان. ات جاقتى، ءاجىم ايقىشتاعان قاراسۇر ءوڭى تۇنەرە قالىپتى. تورگى ۇيگە انىقتاڭقىراپ قاراسا، مىناۋ نەبارى ءبىر بولمەلى ءۇي ءتارىزدى. شوكەڭنىڭ جۇرەگى سۋ ەتە ءتۇستى. يەگىندەگى ايدالادا ۇمىت قالعان شومەلەدەي شوقشا ساقالىن سىعىمداپ ويلانىپ قالدى. ءوزى ءتارىزدى ۇزىن، ءبىراق ءالجۋازداۋ قارا بالاسى قورجىندى سۇيرەپ، اس ۇيگە بەتتەي بەرگەن ەدى. كارى جۇرەگى ءبىر جاماناتتى سەزىپ، قالتىراپ بارادى. تۇلا بويىنا دا ءبىر قالتىراۋ ەنگەندەي. گالوشىن شەشىپ، تەمەكى يىستەنگەن جالعىز بولمەنىڭ ورتاسىنا تامان بارىپ سورايىپ تۇر.

شالدىڭ ۇلكەن كوزى الارىپ، ءۇي ىشىنە شوشىنا قاراعىشتايدى. بولمەدە جالعىز كەرەۋەت، جالعىز ستولدان وزگە كوزگە ىلەر مۇلىك جوقتىڭ قاسى. شەتتە، تەكشەدە ءبىراز كىتاپ كورىنەدى. اس ءۇي جاقتان شاينەك سىلدىرلادى. شوكەڭ تىزە بۇكپەستەن سولاي بۇرىلدى. - ءاي، ءيتتىڭ اسىراعان ءتولى! مىنا ءۇيدى جاۋ شاپقان با؟ قىبىجىقتاماي، حابارىڭدى ايت، تەز! - دەپ اقىردى. توقتاسىن ۋدار- دۋدار بۇيرا شاشىن تاعى ءبىر سيپاپ، وتكىر كەزى جىلت ەتىپ اكەسىنە بۇرىلدى. بەتى بۇلك ەتپەستەن بۇنىڭ جانىنان وتە بەرىپ تەمەكى تۇتاتتى دا، ءتۇتىن سورىپ جان شاقىرىپ العان سوڭ، يمەڭدەپ كەلىپ ورىندىققا وتىردى. شال باعجيىپ ودان كەز الماي تۇر. - كوكە! ءوزىڭ كورىپ تۇرسىڭ عوي، نەسىن سۇرايسىڭ! - نەنى كورىپ تۇرمىن مەن؟ اتاڭنىڭ باسىن كورىپ تۇرمىن، ءيتتىڭ ءتولى! ءسوزدىڭ اشىعىن ايت، كەلىن قايدا، بالا قايدا؟ - دەپ تاعى اقىردى شال.

- ءوي، اقىرىن، كوكە، كورشىلەردى شوشىتارسىڭ! - دەدى بالاسى قاباق شىتىپ. - ءسوزدىڭ اشىعى... اجىراسىپ كەتكەنبىز... - اجىراسقانى قالاي؟ - ءوي، كوكە، ول ۇزاق جىر. - ەدىگە قايدا؟ ءيتتىڭ تاپقان ءتولى! اجىراسىپ قانا ەمەس، اتىسىپ نەگە كەتپەڭدەر! بالا قايدا؟ - كوزى جارق ەتىپ، شوكەڭ بالاسىنىڭ جانىنا جۇدىرىعىن بىلەپ جەتىپ باردى. - الىپ قالعان... ەسى كىرگەنشە شەشەدەن ايىرمايدى بالانى. زاڭ سولاي، - دەپ توقتاسىن شالدىڭ ەكپىنىنەن سەسكەنىپ قيسايا بەردى. - ءما، زاڭ! - شوكەڭنىڭ اشۋمەن سىلتەگەن جۇدىرىعى توقتاسىننىڭ قۇلاق شەكەسىنە سارت ەتتى. توقتاسىن قۇلاعىن سيپالاپ، بولمەنى اينالا قاشتى. - دوڭىز! قارتايعاندا كورسەتپەك اۋسەلەڭ وسى ما ەدى؟! - شوكەڭ جوندەپ ءبىر ۇرايىن دەپ ۇمتىلسا، توقتاسىن بۇلقىپ ۇستاتار ەمەس. ەنتىگىپ، اقىرى شال توقتادى. باسىنداعى جاپىرايعان ەسكى قالپاعىن، ۇستىندەگى قىزعىلت جىبەك شاپانىن شەشىپ، كەرەۋەت باسىنا ءىلدى. - ەدىگەنى تاپ!.. ايتپەسە، سەنىمەن اڭگىمە باسقا بولادى! - دەپ ەنتىگىپ، تىزە بۇكتى كەرەۋەت جيەگىنە. توقتاسىن ءسونىپ قالعان شىلىمىن قايتا تۇتاتتى. - كوكە - اۋ، تاپپاق تۇرماق، ماڭىنا جولاتپايدى. - ءاي، ءيتتىڭ ءتولى! - دەپ كوزى شاقشيىپ شاڭق ەتتى شوناي. - زاڭىڭدى قالتاڭا سالىپ قوي ءارى! ەدىگەنى تاپ، اڭگىمە سول... - ءوزى بىلاي تۇرسىن. ەدىگەنىڭ باسقان ءىزىن دە كورسەتپەيمىن دەپ انت ءىشىپ وتىر ول... الگى شەشەسى. - ماعان دا كورسەتپەي مە؟ - كورسەتپەيدى. - سونشاما... ول نە قىلعان قۇدايدان بەزگەن جان؟ قوي ءارى! اشۋلانسا، ساعان اشۋلانعان شىعار. مەنى مەن ەدىگەدە نە شارۋاسى بار؟! ەرتىپ بار مەنى!.. - بولمايدى، كوكە. بوسقا ءتىلى تيەدى... سىيلامايدى... - ءاي، ءيتتىڭ ءتولى، سوندا ءوستىپ قۋ تىزەمىزدى قۇشىپ، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا بالادان ايرىلىپ وتىرا بەرەمىز بە؟ «اتام كەلەدى» دەپ ەكى كوزى ءتورت بولىپ كۇتىپ وتىرعانى قايدا ەدىگەنىڭ؟ ايتتىم عوي، اجىراسىپ قانا قويماي، اتىسىپ كەتسەڭدەر دە، مەنى ەدىگەدەن، ەدىگەنى مەنەن ايىرا الماسسىڭدار. شال ءسوزىنىڭ سوڭىن جۇتىپ، قالتاسىنان ورامال الىپ، كوزىن ءسۇرتتى. توقتاسىن بەزىرەيىپ تەمەكىسىن سورعىلاپ وتىر.

- سۇتتەي ۇيىپ وتىرعان ءۇي ەمەس پە ەدىڭ، بۇل نە كورىندى سەندەرگە، ايدىڭ - كۇننىڭ امانىندا ءوز ۇيالارىڭدى وزدەرىڭ بۇزىپ؟ - ول ۇزاق جىر دەدىم عوي، كوكە. - سەنى ادام بولدى دەپ قولىڭا كەلىپ جۇرگەن مەن دە اقىماق ەكەنمىن. سەنى ارقا كورىپ جۇرگەن ارتىنداعى ەل دە اقىماق ەكەن...

- دەپ كۇرسىندى شال. شوكەڭ سودان شاپانىن جامىلىپ، تەرىس قاراپ جاتىپ الدى. توقتاسىن قايناتقان شايدان دا تاتىپ العان جوق. باسىنىڭ قانى تاسىپ، ىستىعى كوتەرىلىپ، توقتاسىن ءتۇن ورتاسىندا ۇيگە دارىگەر شاقىردى. ۋكول سالعاننان كەيىن عانا شوكەڭنىڭ ازداپ جانى تىنشىدى. سودان ساسكە تۇستە ءبىر- اق وياندى. وندا دا كولدەنەڭ ءبىر تىقىردان ويانىپ كەتكەن ەدى. كوزىن اشسا، بولمە ءىشى سامالا جارىق. توقتاسىن الدەقاشان تۇرىپ، قىزمەتىنە كەتىپ قالعان سياقتى. توسەك - ورنى جيناۋلى جاتىر. - كۋ- كۋك! - دەگەن ءۇن شىقتى ەسىك جاقتان. جىڭىشكە، ايەل ءۇنى. «مىناۋ نەسى؟» دەپ شال شوشىپ كەتىپ، توسەكتەن باسىن كوتەردى. - كۋ- كۋك! - دەپ تاعى سۇڭق ەتتى داۋىس. يەسى كورىنبەيدى. - بۇل قايسىڭ؟! - شالدىڭ ءۇنى قاتقىل شىقتى. سىم كيىپ، سىپتاي بولعان ءبىر بەيتانىس قىز بالا ەسىك جاقتان بوي كورسەتتى. يىعىندا - دورباسى. كەكىلى ماڭدايىنا تۇسكەن، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي، ادەمىشە قىز بالا اۋزى اشىلىپ، شونايعا قاراپ قالىپتى. - امان با، بالام! تورلەت! - دەدى شوكەڭ شاپانىن يىعىنا جامىلىپ جاتىپ. - سالەمەتسىز بە؟ - دەدى قىز بالا داۋىسى سىڭعىر ەتىپ، بەت ۇشى لىپ قىزارىپ. - توقتاسىن... ۇيدە... جوق پا؟ - قىزمەتىندە بولار... - يزۆينيتە... ساۋ بولىڭىز!

- دەپ قىز بالا ەسىككە جالت بەردى. بەينە بۇل ۇستاپ الاتىنداي زىپ بەرىپ شىعا جونەلدى. شوكەڭ تۇككە تۇسىنبەي اڭىرىپ وتىرىپ قالعان. «بۇنىسى نەسى، جاساعان يەم. ۇيالىپ تۇرا قاشقانى نەسى؟» شالدىڭ ويى سان ساققا جۇگىردى. «الدە ساباق جونىنەن توقتاسىندى ىزدەگەن ستۋدەنت پە، الدە نالەت، مىنا بالاسى قۇرىماعان، اجىراسپاي جاتىپ ۇيلەنۋدىڭ قامىنا كىرىسكەنى مە؟» بەيتانىس قىزدىڭ بۇل بەي ساۋ كەلىسىن قالاي جورىرىن بىلمەي، شوكەڭنىڭ باسى قاتتى. ەسىنە كەشەگى وزىمەن بىرگە ەلدەن كەلگەن جىبەكتەي ەسىلگەن قىز بالا ايىمجان ءتۇستى. «قاتىنسىراپ بارا جاتسا، سول قىز قولايلى عوي. مىناۋىڭ جاراتىلعان اتتاي بوربايى سورايىپ قاتىن بولىپ جارىتار دەيسىڭ بە؟» ۇلى تۇستە كەلدى.

- سەنى سۇراپ تۇرىك پەننىڭ تەكەسىندە ۇزىن بورباي ءبىر قىز كەلىپ كەتتى، - دەدى شال. - ە... - دەي سالدى توقتاسىن، ءوڭى نەمقۇرايدى. الجاپقىشىن بەلىنە بايلاپ، جەڭىن ءتۇرىپ، اس ۇيگە قاراي وتە بەردى. - و نە قىلعان بالا؟ - دەدى شال تاماعىن كەنەپ. - ستۋدەنتىم عوي... ءبىر شارۋامەن كەلگەن عوي... توقتاسىن اس ءۇيدى تۇتىندەتىپ ءجۇرىپ ءبىر نارسە شىجعىرىپ جاتىر. اس ۇستىندە شال: - سونىمەن، سەن ءجونىڭدى ايتشى، اجىراسقاننىڭ ءتۇر- ءتۇرى بولادى دەپ ەستۋشى ەدىك. سەنىكى قاي اجىراسۋ؟ ورنىنا قايتا كەلەتىن اجىراسۋ ما الدە ات قۇيرىعىن كەسىسكەن اجىراسۋ ما؟ - دەدى. - تۇبەگەيلى... سوت ارقىلى. بۇل سونىمەن بىتكەن شارۋا...

شوكەڭ ءلام - ءميمسىز وتىرىپ قالدى. توقتاسىن اكەسىنىڭ تۇڭعىش رەت شاراسىز، جەتىمسىرەگەن ءحالىن كورىپ ايادى. ءبىراق نە ىستەيدى. بۇل ءۇي بولمايىن دەگەن جوق... كەلىنشەگىنىڭ مىنەزى تىم سولاقاي، العان بەتىنەن قايتپايتىن قاتال بولىپ شىقتى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل دا جاستىقتىڭ شالىعىمەن شالقيمىن دەپ شالقاسىنان تۇسكەنى بار. قۇرىسىن، نەدە بولسا ءوتتى- كەتتى. «قۇتىرعاننان - قۇتىلعان» . - كەشە پويىزدا ۇلمان شالدىڭ وسىندا وقيتىن قىزىمەن بىرگە كەلدىك. ءوزى ءبىر مىڭ بولعان بالا ەكەن، - دەدى شوناي ءبىرازدان سوڭ.

توقتاسىن ۇندەمەدى. سىرەڭكە قارا ءوڭى سازارعان كۇيى سازارىپ وتىر. باسى اۋىرىپ قالعان شوكەڭ شايدان مولىراق ءىشتى. ءتۇس قايتا كىلتتىڭ بىرەۋىن شوكەڭنىڭ قولىنا ۇستاتتى دا، توقتاسىن قىزمەتىنە كەتتى. شوكەڭ قورجىندى شەشىپ، اسىق قالتانى الىپ، مول بەشپەنتىنىڭ ءتوس قالتاسىنا سالدى دا، ەسىكتى بەكىتىپ، كوشەگە شىقتى. اقشاسىن تولەسە، تاكسي جارىقتىق سۇراعان جەرىنە الىپ باراتىنىن بىلەدى. كوشەنىڭ ارعى بەتىندە تاكسي ايالداماسى بار ەدى، شوكەڭ ءتىزىلىپ تۇرعان تاكسيلەرگە جاقىنداپ، العى شەپتەگى بىرەۋىنىڭ ەسىگىن اشتى. - قايدا؟ - دەدى تاكسي ەسىنەپ. - قازاق مەكتەبىنە الىپ بارشى، بالام! - قازاق مەكتەبى جالعىز ەمەس، اتا، بۇل قالادا.

- ءبىرىنشى كلاستى وقىتاتىن قازاق مەكتەبىنە. - ىمم، - دەپ ويلانىپ قالدى شوفەر. - وتىرىڭىز! ۇلى كەلىنىنىڭ جاڭا ادرەسىن ايتقان جوق. سوندىقتان شوكەڭ نەمەرەسىن مەكتەپتەن تاۋىپ الام دەپ ويلادى. قالانى ەكى اينالىپ شىعىپ، ءبىر مەكتەپتىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى بۇلار. - سەگىز سوم، - دەدى شوفەر. «ەڭبەگى بار عوي» دەپ، شوكەڭ ون سوم تاستادى. مەزگىل كىشى بەسىن كەزى. مەكتەپ اۋلاسى دوپ قۋالاپ وڭدى- سولدى جۇيتكىپ جۇرگەن وڭشەڭ قارا دومالاق بالالارعا تولى. شوكەڭ سولاردىڭ قالىڭ ورتاسىندا سوپايىپ تۇر. كەيبىر ءتامپىش مۇرىندار: «سالەمەتسىز بە، اتا!» - دەپ كۇلىپ وتەدى جانىنان. شوكەڭ ءماز بولىپ: «سالامات بول، قالقام!» - دەپ، سالەم بەرگەندەرىنە اينالىپ كەپ شۇقشيا قارايدى.

الگىنىڭ ەدىگە ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتكەننەن كەيىن: - ءاي، بالام، توقتا! وسىندا ءبىرىنشى كلاستا وقيتىن بالالار بار ما؟ - دەيدى. - بار، - دەيدى قايرىلىپ توقتاي قالعان بالا. - شونايەۆ ەدىگەنى بىلەسىڭ بە؟ - دەپ شوكەڭ ۇزىن بويى ەكى بۇكتەتىلىپ ەڭكەيە تۇسەدى. بالا باس شايقاپ، جۇگىرگەن بالالارعا ەرىپ جىلىستاپ تايىپ تۇرادى. شوكەڭدى ءبىرىنشى كلاسقا ەرەسەكتەۋ ءبىر قىز بالا ەرتىپ اپاردى. بەۋ، اينالايىن- اي، بۇنى قولىنان جەتەكتەپ كەلەدى. ساباق باستالعالى جاتىر ەكەن. مۇعالىم ءبىر ەگدەلەۋ، سامايىنا اق تۇسكەن ايەل كىسى ەكەن: - ونداي بالا بىزدە بولعان ەمەس، اتاسى! - دەپ بايسالدى جاۋاپ بەردى. - ال بالام، ەندەشە، بۇل ماڭدا باسقا قازاق مەكتەبى بار ما؟ - بار. وسى كيروۆ كوشەسىنىڭ بويىندا، اتاسى. الىس ەمەس. شوكەڭ كوشەدەگى جۇرتتان سۇراي- سۇراي ول مەكتەپتى دە تاپتى. ءبىرىنشى كلاسس دەگەنىڭنىڭ كوكەسى سوندا ەكەن. - بالاڭىز «ا» - دا ما، «ب» - دا ما، بۇ جەردە «ۆ»، «گ»، «د» دەيتىن كلاستار دا بار؟ - قالقام-اۋ، وسى بيىل بىرىنشىگە باراتىن ەدى بالام. پاميلەسى شونايەۆ قوي.

ءوزى ەدىگە دەيتىن ەكى ۇرتى سالبىراعان، ناعاشىسىنا تارتىپ كەتكەن تومپاق سارى بالا، - دەپ سايراي جونەلەدى شوكەڭ. ساباعى باستالىپ، اسىعىپ تۇرعان ءمۇعالىم كەلەسى كلاسقا سىلتەپ جىبەرەدى. كەلەسى كلاستا دا الگىندەي سۇراق- جاۋاپ قايتالانادى. كەيبىر كلاستارعا شوكەڭ باسا- كوكتەپ كىرىپ تە باردى. ساباقتان جالىعىپ وتىرعان وڭشەڭ جىپىرلاعان مايدا بالالار، العاش شاپانىن سۇيرەتىپ كىرىپ كەلگەن ۇزىن بويلى اقساقالعا تاڭ قالىپ قاراسا، لەزدە «اتا!»، «شوپان اتا!»، «سالەمەتسىز بە!» دەپ قورالى قوزى- لاقتاي جامىراپ شۋلاپ قويا بەرەدى. شوكەڭ ءمۇعالىمدى ۇمىتىپ، بالالارمەن بولىپ كەتەدى. ءبىراق ەدىگەسى مۇنان دا تابىلمايدى. قالاداعى قازاق مەكتەبىنىڭ ازدىعى نەمەرەسىن ىزدەگەن شوكەڭە ابدەن ىڭعايلى بولدى. ەرەگىسسە، كەشكە دەيىن-اق سولاردىڭ ءبارىن اداقتاپ شىعاتىن ءتۇرى بار.

شوكەڭ تاعى دا تاكسيگە قول كوتەردى. كەشكە دەيىن لەنين پروسپەكتىسىنىڭ بويىنداعى جانە بايزاقوۆ پەن عابدۋللين كوشەلەرىنىڭ قيىلىسقان جەرىندەگى قازاق مەكتەپتەرىنە باردى. شونايەۆ ەدىگە ەكەۋىندە دە وقىمايتىن بولىپ شىقتى. ۇيگە تيتىقتاپ كەش ورالدى. كۇنى بويى بۇنىڭ نە بىتىرگەنىن بالاسى سۇراعان دا جوق. بۇل ايتقان دا جوق. ءبىراق شارشاعان كىسى اشۋلانشاق بولادى عوي. بالاسىن جامان كوزىمەن اتىپ، باسى جاستىققا تيگەنشە ۇرسىپ شىقتى. ايتەۋىر، تاكسي جارىقتىق پۇلىن تولەسەڭ زىرلاپ تۇر. ەرتەسىندە كەشەگى جازىپ العان ادرەسپەن ءبىرىنشى الماتىدان ءبىر- اق شىقتى. تەمىرجولشىلارعا قاراستى قازاق مەكتەبى ەكەن. «شونايەۆ ەدىگەنى» ىزدەگەن شال ول مەكتەپتى دە ءبىر دۇرلىكتىردى. ەندى شوكەڭ باس سۇقپاعان جالعىز-اق مەكتەپ قالدى. ول مەكتەپ ءوزى جاڭادان اشىلعان، التىنشى ميكرواۋدان دەيتىن جەردە كورىنەدى.

«جارايدى. ونى دا كورەيىك» . شوكەڭ دە ماشينا ۇستاپ، زىرلاتىپ وتىرىپ الماتىنىڭ ەكىنشى شەتىنە تارتتى. «ايتەۋىر، وسى قالادا بولسا، تاپپاي قويماسپىن»، - دەدى ىشتەي. مىڭ بولعان تاكسي قالانى قىرىق اينالىپ، شارق ۇرىپ ىزدەپ، ايتەۋىر، تاپتى-اۋ الگى مەكتەپتى. تاكسي ءوزى ءبىر ەلگەزەك جاقسى جىگىت ەكەن.

قولىنا مول اقشا تيگەننەن كەيىن تىپتەن ىقىلاسى وزگەرىپ كەتتى. شوكەڭنىڭ الدىنا ءتۇسىپ بۇلكەكتەپ جەلىپ بەردى. مەكتەپكە دە ءوزى الىپ كىردى. ساباق ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. دالىزدە جان جوق. جابۋلى ەسىكتەردىڭ ار جاعىنان قوزىداي ماڭىراپ بالالاردىڭ داۋىستارى ەستىلەدى. تاكسي بالا ءبىر ەسىكتىڭ الدىنا كەلىپ ىركىلدى دە، ساڭىلاۋدان ىشكە سىعالاپ قارادى. - ساباق ءجۇرىپ جاتىر، - دەدى. ءسويتتى دە، اقىرىن ەسىكتى قاقتى. ەسىك اشىلىپ، ەتجەڭدى، دومالانعان سارى ءوڭدى ايەل بوي كورسەتتى. قازاقشالاپ امانداستى. تاتار ەكەن. - كەشىرىڭىز، - دەدى تاكسي بالا. - مىنا اقساقال... نەمەرەسىن ىزدەپ ءجۇر ەكەن. اتى- ءجونى شونايەۆ ەدىگە. ءبىرىنشى كلاسقا بارعان كورىنەدى بيىل. سىزدە جوق پا ونداي بالا! - شونايەۆ ەدىگە مە؟ - دەپ ايەل شوكەڭە نازارىن ىرىكتى. - يە، ونداي بالا بولعان... شوكەڭنىڭ جۇرەگى لىقسىپ اۋزىنا تىعىلدى. - ا؟! - دەپ داۋىسى شىعىپ، ءتىلى كۇرمەتىلىپ، ايەلگە ەڭكەيە ءتۇستى. ايەل ىلە: - ءبىراق شەشەسى ءبىر ايداي بۇرىن كەلىپ ول بالانى الىپ كەتكەن... - دەدى.

شالدىڭ بەتىندەگى قىرتىسى جازىلا بەرگەن اجىمدەرى قايتادان قاتپارلانا قالدى. - وي، اللا - اي! - دەپ شانشۋ تيگەندەي ءبۇرىسىپ، جانىنداعى سكامەيكاعا وتىرا بەردى. ايەل شالعا ءبىر، جاس جىگىتكە ءبىر جالتاقتاپ قاراپ ساسىپ قالدى. - اقساقال... ءبىر جەرىڭىز... اۋىردى ما؟ - دەپ تاكسي جىگىت شوكەڭە ەڭكەيدى. شوناي ەكى بۇكتەلىپ، ماڭدايىن ءۇنسىز ۋقالاپ وتىر. سويتكەنشە قوڭىراۋ سوعىلدى. شوكەڭ ازداسىن ەس جينادى. باسىن كوتەرسە، تاكسي بالا ايەلگە بۇرىلىپ، بۇنىڭ ءجايىن ءتۇسىندىرىپ جاتىر ەكەن. ايەلدىڭ دە قاباعى شىتىلىپ، باس يزەپ تۇر. بالالار شۋىلداپ دالىزگە شىقتى. - ءجۇرىڭىز، اقساقال! ايەل شوكەڭدى قولتىقتان دەمەپ، شىعار ەسىككە قاراي قاتار ءجۇردى. ەكىنشى قولتىعىنان تاكسي بالا دەمەپ كەلەدى. - اتاسى! نەمەرەڭىزدى بۇل مەكتەپتەن ىزدەپ بەكەر اۋرەلەنگەن ەكەنسىز؟ - دەدى ايەل، ءمان-ءجايدى ۇققاننان كەيىن.

- ەدىگەنى شەشەسى «ورىس مەكتەبىنە بەرەم» دەپ، بۇل جەردەن شىعارىپ الىپ كەتكەن. قابىلەتتى - اق بالا ەدى ءوزى. ايرىلعىم كەلمەي، ءبىراز تىرىسىپ كورىپ ەم، شەشەسى كونبەي- اق قويدى. - وي، اللا - اي! وي، اللا - اي! - دەپ باس شايقاي بەردى شال. اۋلاعا شىققان سوڭ ايەلگە: - ال ەندى... قالقام...

ەندى سو بالانى تابۋدىڭ جولىن ايت! اكەسى مەن شەشەسى قارعىسقا ۇشىراپ، ىرگە بولەكتەپ... نەمەرەسىن ىزدەپ ەكى ورتادا سەندەلىپ قالعان بەيباق شال دەگەن ءبىز بولامىز، - دەدى. - اتاسى... قايدان بىلەيىن... قايسىسىنا بەرگەنىن قايدان بىلەيىن! بەرسە، بالانى وسى ماڭايداعى مەكتەپتىڭ بىرىنە بەرۋگە ءتيىس... ويتكەنى وسىندا ەدىگە ۇنەمى جاياۋ كەلەتىن سياقتى ەدى... ءۇيى دە الىس بولماسا كەرەك وسى ماڭنان. مىڭ بولعان تاكسي بالا: - اتا، وتىرىڭىز، مەن ءسىزدى جانە ءبىر مەكتەپكە الىپ بارايىن! - دەدى. ەكى كوشە ءوتىپ جانە ءبىر مەكتەپتىڭ ەسىگىن اشتى بۇلار. تاكسي بالا شوكەڭە «كۇتە تۇرىڭىز» دەپ، ءوزى جۇگىرىپ ىشكە ەنىپ كەتتى. الدەن ۋاقىتتا باس شايقاپ، تاۋى شاعىلىپ قايتا شىقتى. - جوق، - دەدى. - جۋرنالدان قاراتتىردىم. جوق! سودان كەيىن شوكەڭ تاكسي بالاعا رۇقسات بەردى دە، الگى ءمۇعالىم «ەدىگە وسى ماڭدا تۇرادى» دەگەن سوڭ، ولاي- بۇلاي جۇرسەم، كوزگە ءتۇسىپ قالماس پا ەكەن دەپ، كوشەنى جاياۋ ارالاپ كەتتى. وتكەن- كەتكەندى توقتاتىپ، ءجۇرىپ كەلە جاتقان كوشەلەرىنىڭ اتىن دا جاتتاپ الدى. «دەمەك، وسى ماڭدا تۇراتىن بولعانى عوي. دۇرىس. قايدا قاشارمىن دەيسىڭ. مىناۋ تەرەزەسى جىپىرلاعان ۇيلەردە ءومىر بويى وتىرىپ قالماي، ايتەۋىر، سىرتقا ءبىر شىعارسىڭدار. اقىرى ءبىر كوزگە تۇسەرسىڭدەر» ، - دەيدى شوكەڭ. ەدىگە ەندى تاباتىنىنا كوزى جەتكەندەي. كەشكىسىن ۇيگە دىڭكەسى قۇرىپ، شارشاپ قايتتى. كەلە جامباستاپ قۇلاي كەتتى. «كوكە-اۋ، كۇنى بويى قايدا ءجۇرسىڭ؟» - دەگەن ۇلىنا دا ءتىل قاتقان جوق.

شاپانىن باسىنا بۇركەپ، تەرىس قاراپ جاتىپ قالدى. ءبىراز كوز شىرىمىن الىپ، تىنىققاننان كەيىن عانا شاي ۇستىندە كۇن ۇزىن مەكتەپ ارالاپ، ەدىگەنى ىزدەگەنىن اڭعارتتى. توقتاسىن شوشىپ: - ويباي- اۋ، كوكە - اۋ، وسىنشا الەك بولعانشا، مەنەن نەگە سۇرامادىڭ. اجىراسقان كۇننىڭ ەرتەسىنە - اق فاميلياسىن وزگەرتىپ جىبەردى عوي ەدىگەنىڭ... بىزگە جولاتپاۋدى امالى... - دەپ توقتاسىننىڭ قاباعى ءتۇسىپ تومەن قارادى. - بۇرىنعى مەكتەبىندە جۇرگەندە بارىپ تۇرۋشى ەدىم... ءبىراق بالاعا دا، وزىڭە دە قيىن ەكەن... اسىرەسە بالاعا. سونى ويلاپ، كورىنبەگەندى ءجون كوردىم... قايتەسىڭ، كوكە! - وزگەرتپەك تۇرماق، ورتەپ جىبەرسە دە قويماسپىن... كۇلىن قالدىرسا دا تابارمىن... ءوي، وڭشەڭ ازعىن؟! - دەپ بۇرق- سارق ەتكەن شوكەڭ قولىنداعى كەسەمەن جىبەرىپ ۇردى بالاسىن. كەسە توقتاسىننىڭ باسىنان اسىپ بارىپ قابىرعاعا سوعىلدى دا، كۇل- تالقانى شىقتى. وسىدان كەيىن نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىن ۇلىنا ايتۋدى قويدى. كۇزدىڭ قارا سۋىعىن ارتى ۇزاماي قارعا اينالعان. سوڭعى ايدىڭ ىشىندە شوكەڭ بارماعان جەر، باسپاعان كوشە بۇل قالادا كەم دە كەم. رەتى كەلسە، كولىكپەن، كەلمەسە، جاياۋ ارالايدى. باياعى جامانشىلىق جىلدارى ۇستىرتتەن بەس قالاعا جاياۋ اسقان شەكەڭە، ءتايىرى، ءبىر قالانى اينالىپ شىعۋ ءسوز بولىپ پا؟ گالوشى سارپىلداپ، كوشە بويلاپ يمەڭدەپ تارتا بەرەدى. تالاي كىسىنى ىركىپ، تالاي كىسىدەن ءجون سۇرادى. جاقسىلار كوپ قوي. تالايى جولىنان قالىپ، بۇل سۇراعان جەرگە دەيىن جەتكىزىپ تە سالادى. مەكتەپتەن مەكتەپ قالمادى ارالاماعان. تاكسيدەن اقشا اياماساڭ، ولار دا ۋاقىتىن ايامايدى. باياعى مال- مۇلىكتى ساتىپ الماتىعا كەلەردە قالتاسىندا ون مىڭ سومداي اقشا بولاتىن. ونىڭ بەسەۋىن كەلە سالىسىمەن قارجىلارى جەتپەي جاتقان ۇلى مەن كەلىنىنە «ىمپىرتنوي گارنيتور» الۋعا بەردى. ءۇش مىڭ سومىن، «جان بار جەردە قازا بار عوي» دەپ، كاسساعا سالدىرتتى. قازىرگى شاشىپ جۇرگەنى سودان قالعان اقشا عوي. شوكەڭ اسىرەسە كوپ ايالدايتىن اۋدان «ەدىگە وسى ماڭايدا تۇرۋعا ءتيىس» دەگەن توڭىرەك ەدى. بۇل ارانىڭ قازىر ءار ءۇي، ءار بۇرىشىن جاتتاپ الاتىن حالگە جەتتى. قويىن قالتاسىندا اسىعى.

ءتىرى جۇرسەم، ەدىگەنى ايتەۋىر ءبىر كەزدەستىرەرمىن دەگەن ۇمىتپەن سالپيىپ كەلە جاتادى. قاي ۇيدە تۇراتىنىن بىلمەسە دە، ايتەۋىر، وسى ماڭعا كەلسە، ەدىگەسى ءبىر ەسىكتەن «اتا!» دەپ جۇگىرىپ شىعاتىنداي باۋىر ەتى ەلجىرەي باستايدى. پورتفەل كوتەرىپ كەلە جاتقان بالا كورىنسە: «ءاي، بالام، توقتا! - دەپ ىركىپ الىپ: - ەدىگە دەگەن بالانى تانىمايسىڭ با، قالقام!» - دەپ ءجون سۇرايدى. بۇل قالادا نە كوپ، بالا كوپ. سولاردىڭ ىشىندە ەدىگە تۇستاس كىشكەنتاي وقۋشىلاردى شوكەڭنىڭ كوزى كورگىش - اق. «قاي مەكتەپتە وقىسىن، ءبىر بىلسە، ەدىگەنى وسى بالالار ءبىلۋى كەرەك قوي».

ولاردىڭ كوبى شوكەڭە جاۋاپ بەرە الماي، كوزدەرى جاۋتەڭدەپ قىسىلىپ قالادى. «مەن... بىلمەيدى!» دەۋگە ءتىلى ارەڭ كەلىپ، جىلىستاي بەرەدى. «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا، ءجۇز جىلدا قازان» دەگەن اتالى ءسوزدىڭ راستىعىنا تاڭ قالىپ، كەشە بويلاپ يمەڭدەپ كەلە جاتادى شەكەڭ. وڭشەڭ ىقشام، كوزدىڭ جاۋىن الارداي قىزىل- جاسىل كيىنگەن قالا جۇرتىنىڭ اراسىندا بۇل كوزگە شىققان سۇيەلدەي، بۇگىن بولماسا، ەرتەڭ ۇمىتىلۋعا ءتيىس ەسكى جۇرناق ەكەنىن سەزەدى. «اۋ، كاريا، جول بولسىن» دەپ، كەيدە ءوزى قاتارلاس ەسكى كوز شالدار دا كەزدەسىپ قالىپ ءجۇر. ءبىراق سونىڭ ءبارى مىنا شوكەڭە تۇسىنىكسىز قۇج- قۇج قالا ءومىرىنىڭ قوناعى ىسپەتتى...

كەش قاراڭعىسى ۇيىرىلگەن. «قۇرسىن، كوز بايلانباي تۇرعاندا ۇيگە جەتىپ الايىن» دەپ كوشە جيەگىنە توقتاپ، ماشينە بىتكەنگە قالبالاقتاپ قول كوتەرە باستادى. تۇرعان جەرى ايالدامانىڭ قاسى ەدى. «ءوستىپ جۇرگەندە، ەڭ بولماسا باياعى ايىمجان دەيتىن قىز بالا دا كەزدەسپەيدى ەكەن. ساۋاتى بار عوي، ەدىگەسى الدەقاشان- اق تاۋىپ بەرەر ەدى» . ايالدامادا كوك بەلدەۋلى، كەبەجە قارىن اۆتوبۋسقا جۇرت جاپاتارماعاي اسىعىپ جاتىر. ازداسىن اۆتوبۋس زور ىشقىنىپ اۋىر قوزعالدى. سىيماعان جۇرت جۇگىرە ءتۇسىپ، اعىپ-تامىپ كەيىندەپ قالدى. اۆتوبۋس بۇنىڭ تۇسىنان وتە بەرگەندە، كوزى توقتاعالى كەلە جاتقان بوس تاكسيگە ءتۇستى. سول ءسات الدەقايدان: - اتا - ا! اتا - ا! - دەگەن بالا ايقايى شىقتى.

شوناي جالت بۇرىلىپ، جان-جاعىنا قارادى. قاپەلىمدە داۋىستىڭ قايدان شىققانىن اڭعارماي قالعان. سويتكەنشە اۆتوبۋس تەرەزەسىن قوس قولداپ ۇرىپ بارا جاتقان ەدىگەنى شالىپ قالدى كوزى. تۇرا ۇمتىلدى: - اتا - ا - ا! - بالا داۋىسى اپ - اشى ەستىلىپ ۇزاي ءتۇستى. اۆتوبۋس بالانى الىپ قاشقان كەبەجە قارىن ماقلۇقتاي ءجۇرىسىن ۇدەتىپ بەزىپ بارادى. - توقتا! ءاي! توقتا! ەدىگە! - دەپ دالاقتاپ، تونىنىڭ ەتەگىن جەل كەۋلەپ، تروتۋارمەن ۇشىپ كەلەدى شوكەڭ. اقتارىلىپ جول بەرە سەرپىلگەن جۇرتتا شارۋاسى جوق، باراق اتا پىرىنە سىيىنىپ ىزعىپ كەلەدى. «ءيا، جار بولا گور!» دەپ سارناپ كەلەدى. بايقاسا، كوكالا اۆتوبۋس كەلەسى كوشەنى كەسىپ وتەتىن تۇستا ىركىلگەندەي. - ءيا، اللا! - دەپ شوكەڭ ودان سايىن دالاقتاپ ۇمتىلدى.

- ءاي، كوك تەمىر، قولىما ءبىر تۇسسەڭ ەدى! - دەپ تىستەنىپ جۇگىرىپ كەلەدى. قولىنا ءبىر تيسە، يمان شىنى، ايرىلماس ەدى اۆتوبۋستان. ايرىلماس ەدى. - ەدىگە - ە - ە! - دەپ داۋىسى تارعىلدانىپ ايقايلاپ جان ۇشىرىپ كەلەدى. قۇلاعى ازان- قازان، ۋ-شۋعا بىتەلگەندەي. دۇنيە «اتالاپ» ايقايلاعان تيتىمدەي ەدىگەنىڭ اشى داۋىسىنا لىقا تولىپ، استان-كەستەن شايقالعانداي. كوشە بويلاپ جىن قۋعانداي دالاقتاپ جۇگىرگەن شالعا جۇرت اڭ- تاڭ قايرىلىپ قارايدى. الدىنداعىسى ۇركە جول بەرىپ، وشارىلىپ قالادى. شوكەڭ كوز ايىرماي كەلە جاتقان كوكالا اۆتوبۋس قايتا شابىس اشىپ، ارا ۇزۋگە اينالدى. شوكەڭنىڭ جانى مۇرىن ۇشىنا تاقالدى. - توقتا! - دەپ اسا تاياعىن كوتەرىپ ەكپىندەتكەن قالپى، قاتتى ىشقىندى. سول-اق ەكەن، تابانى تاپتاۋرىن قاتقاق قارعا تايىپ كەتىپ، اياق- قولى ەربەڭدەپ، ۇزىن تۇرا شوناي شال مۇرتتاي ۇشىپ، كوك اسفالتقا قاناتىن جايا قۇلادى. وڭ جامباسى، مۇزعا ما، تاسقا ما، قاتتى سوعىلدى. تاياعى قايدا تۇسكەنى بەلگىسىز. اسىعى دا شاشىلىپ قالىپتى. وعان كوڭىل اۋدارۋعا مۇرشا جوق. ەكى كوزى ۇزاپ بارا جاتقان اۆتوبۋستا. بار كۇشىن سالىپ، شاپشاڭ ۇمتىلىپ تۇرەگەلە بەردى دە، قيرالاڭ ەتىپ تاعى قۇلادى. بۇل جولى تايعان جوق ەدى. جامباسى جان كەتىپ قالعانداي زىلدەي ەكەن. كوزىنەن جاسى ىرشىپ كەتتى.

«اتتەگەن- اي» دەپ، قوس قولداپ جەر تاياندى. كوز الدى بۇلدىراپ، ەندى اۆتوبۋستى كورە المادى. ءبىر بالا جىگىت الدەقايدان بۇنىڭ تاياعىن تاۋىپ اكەپ، قولىنا ۇستاتىپ جاتىر. ەكىنشى قولىمەن قولتىعىنان سۇيەدى. شال تىستەنىپ، تۇرماق بولىپ ەدى، ءبىراق زىلدەي بوكسەسىن كوتەرە المادى. كوزىن جۇمىپ، تىستەنىپ العان.

- تۇرا الاسىز با، اقساقال! - دەدى جىگىت، شوكەڭ باس شايقادى. كوزى جۇمۋلى. - تيمەڭىز! - دەدى ەكىنشىسى، - جامباسى سىندى - اۋ دەيمىن. قاتتى قۇلادى. تەز دارىگەر شاقىرۋ كەرەك. - دۇرىس. - «جەدەل جاردەمگە» تەلەفون سوق! تەز! - دەپ قاۋقىلداستى بۇل كەزدە توڭىرەگىن قورشاي جينالىپ قالعان جۇرت. شوكەڭ كوزى جۇمۋلى، تروتۋار شەتىندە سۇلاپ جاتىر.

ەرنى جىبىرلايدى. - ءبىر نارسە دەپ جاتىر، - دەدى تۇرعانداردىڭ بىرەۋى. سويتكەنشە ەكىنشى بىرەۋى ەڭكەيىپ كەلىپ، قۇلاعىن توستى. شوكەڭ: «ءوي، اتتەگەن- اي!» دەپ كۇبىرلەپ جاتقان ەدى. ءبىراق جۇرت ەرسىلى-قارسىلى جۇيتكىگەن ماشينا گۇرىلىنىڭ جانىندا مىنا ىڭىرسىعان شال ءۇنىن قالاي ەستي قويسىن.

سماعۇل ەلۋباي