ذلئقبةك ةسداؤلةت، اقئن، «جذلدئز» جؤرنالئنئث باس رةداكتورئ: ذلئ ابايدئث جذمباعئ - قازاق جانئنئث ذلتتئق قذپياسئ

- مةنئ قازاق قالاي تانيدئ، مةن قازاقتئ قالاي تانيمئن؟ شئنئندا، مذنئث قيئن سذراق ةكةن. ال ءوزئث جاؤاپ بةرئپ كور: «قازاقتئ تانيمئن» دةسةث، «مئناؤ ءوزئن بئلگئش ساناپ وتئر» دةيدئ، «تانئمايمئن» دةسةث، «مئنانئث كوزئنئث ةتئ ءوسئپ، بولئپ-تولئپ قالئپتئ، كةؤدةسئنة نان پئسكةن ةكةن» دةيدئ. سوندا نة دةمةك كةرةك؟ تئكة قويئلعان سذراققا قالاي دا جاؤاپ بةرؤ كةرةك قوي. وسئندايدا ةث الدئمةن تئلگة ورالاتئن نة؟ ول - اباي اتامئزدئث «قارا سوزدةرئ» - قازاقتئ تانؤعا ارنالعان تراكتات. جازئلعالئ بةرئ عاسئردان استام ؤاقئت ءوتتئ. ذلئ اقئن تانئپ-بئلگةن ول قازاقتئ ءبئز جئعا تانئمايمئز، تاني دا المايمئز، تانئعئمئز كةلسة دة. ال ءوزئمئزدئث زامانداستارئمئزدئ شة؟ ولاردئ تانؤعا قابئلةتئمئز جوق. وزگةنئ قويئپ، ءوزئمئزدئ-ءوزئمئز كةيدة تانئمايمئز. قازاق وزگةرئپ بارادئ. كذننةن كذنگة. مئنةز-قذلقئ، ادةت-عذرپئ، دذنيةتانئمئ، ءتئپتئ ءتئلئ، ءدئلئ، ءدئنئ دة... بالا كةزئمدةگئ كةثقولتئق قازاقتئ بذگئن كذندئز شاممةن ئزدةپ تابا المايمئن. قازاقتئث ذلتتئق سئر-سيپاتئن اشؤعا اباي، شوقان، شاكارئم، بايتذرسئنوأ، اؤةزوأتان باستاپ، كوپتةگةن فيلوسوفتارئمئز ةثبةك ارنادئ. وسئ ئثعايدا گةرولد بةلگةردئث جازبالارئ كوثئلئمة كوبئرةك قونادئ. كةيئنگئ تولقئننان تئنئشتئقبةك ابدئكاكئموأ «قاس-ساق اثقئماسئ»، تذرسئنجان شاپاي «قازاقتئث جانئ»، امانگةلدئ كةثشئلئك ذلئ «قازاقتئ ءسذيؤ» دةگةن مونوگرافياعا تاتيتئن شئعارمالار جازدئ. الاشتانؤ ورتالئقتارئ جذمئس ئستةپ جاتئر. ءبارئ دة قازاقتانؤ عئلئمئنا قوسئلئپ جاتقان ذلةس دةپ بئلةمئن. راسئندا دا، قازاقتئ تانؤ ءذشئن ةث الدئمةن قازاقتئ جاقسئ كورئپ، قذلاي ءسذيؤ كةرةك. بذل جةردة جالاث پاتريوتيزمگة ورئن جوق. كةزئندة قازاقتئث كةيبئر ةرةك مئنةزئن شئمشئپ سئناعان ءبئر-ةكئ ولةث جولدارئمدئ ذستاپ الئپ، سوثئما شئراق الئپ ءتذسئپ، مةنئ قازاقتئث جاؤئ اتاندئرماق بولعاندار بذل كذندة رايئنان قايتا قويدئ دةپ ايتا المايمئن. سونئث وزئندة بئزدئكئ انشةيئن، بةر جاعئ، اسئلئندة قازاقتئ ابايدان كوپ سئناعان اقئن جوق. «قولدارئنان كةلسة، الدئمةن ابايدئ قيراتئپ السئن» دةمةي-اق قويايئن... قازاقتئث ذلتتئق مئنةز-قذلقئ تؤرالئ ذلئ دالانئ كةزئپ، مادةنيةتئنة قانئعئپ، اتقا ءمئنئپ، كيئز ذيدة تذنةگةن، ءان كذيئن تئثداپ، داستارقاننان ءدام تاتقان، قازئ جةپ، قئمئز ئشكةن، ارعئسئ - ةجةلگئ باتئس-شئعئس ساياحاتشئلارئنئث، ؤاعئزشئلارئنئث، بةرگئسئ - رةسةي وتارشئلارئنئث، كاتورجاندارئنئث كوبئ جازئپ قالدئرعان. اتا-بابالارئمئز قازاق اتانا قويماعان ئقئلئم زاماننان بةرئ جةتكةن سيپاتتاما، مئنةزدةمةلةر، كةيئپتةمةلةر ساقتالعان. ءيبن باتؤتا، ماركو پولو، رؤبرؤك، پرجةأالسكيي، يانؤشكةةأيچ تة، زةلينسكيي دة، دوستوةأسكيي دة، سولجةنيسئن دا... كوبئسئ قازاقتئث دارقان مئنةزئن ماقتاپ، داثعوي قئلئقتارئن شةنةگةنمةن ةشقايسئسئ دا ذلتئمئزدئث شئنايئ سيپاتئن اشئپ بةرة العان جوق. ولارعا قاراعاندا «مةن ءبئر جذمباق اداممئن...»، «شةش كوثئلئمنئث جذمباعئن»، «سئرئمدئ توقتاتايئن ايتا بةرمةي» دةگةن ذلئ اباي كذللئ الةمگة قازاق جانئ مةن ساناسئنئث قذپياسئن كوبئرةك اشتئ. ولةثدةرئ ارقئلئ دا، «قارا سوزدةرئمةن» دة. سولجةنيسئننئث ذلتئمئزعا دةگةن كوزقاراس-پيعئلئن وزدةرئثئز دة بئلةسئزدةر. باسقا ءبئر مئسال ايتايئن. ءبئزدئث زايسان وثئرئندة پرجةأالسكييدئ تيبةتكة باستاپ اپارعان مئرزاش باتئردئث ذرپاقتارئ تذرادئ. پرجةأالسكيدئث «پؤتةشةستأية ك لوبنورؤ ي تيبةت» دةيتئن قالئث كئتابئن ارئ-بةرئ اقتارعاندا قاؤئپتئ ساپاردا وزئنة جولباسشئسئ بولعان مئرزاش باتئر تؤرالئ «ذرئ، قؤ، سةنئمسئز» دةگةننةن باسقا جاعئمدئ پئكئر تابا الماي ءپذشايمان بولدئم. قيانداعئ تيبةتكة بارئمتامةن بارئپ-كةلئپ جذرگةن مئرزاشتئ ءوز جذرتئ ايگئلئ باتئر ساناسا، ذزةثگئلةس ساياحاتشئنئث بةرگةن باعاسئ الگئندةي... دةگةنمةن دة اباي ءوزئ تانئپ-ءبئلئپ، زةيئندةپ-زةردةلةگةن قازاق جانئنئث بذكئل قذپياسئن تولئق اشپاي، ءبئرازئن جذمباقتاپ قالدئردئ دةسةك، دالئرةك بولار ةدئ. ابايدئث قازاقتانئمئ مذحيتتاعئ الئپ ايسبةرگ سةكئلدئ. ذشتةن ءبئرئن كةيئنگئگة اشئق ذعئندئرئپ بةردئ دة قالعانئن استارلاپ كةتتئ.
مةنئثشة، ونئث «قارا سوزدةرئن» تارجئمانداردئث ورئس تئلئنة «سلوأو نازيدانية» دةپ اؤدارعانئ ءدال ةمةس. «قارا تةثئز»، «قارا شاثئراق» دةگةندةگئ «قارا» ءسوزئ ذلئلئق ماعئناسئن بةرةتئنئن بذل كذندة ورئستارمةن قوسا، بذكئل الةم جذرتئ بئلةدئ.سوندئقتان اباي اتانئث «قارا سوزدةرئن» سوزبة-ءسوز «چةرنوة سلوأو» دةپ اؤدارؤدئ ذسئنامئن. ءبئزدئث كوبئمئز وسئ كةزدة ذلتتئق مذرات، ذلتتئق يدةيامئز نةدةن باستاؤ الاتئنئن بئلة بةرمةيمئز، «ذلتتئق يدةولوگيا قايدا؟» دةپ قاقسايمئز. نةگئزئ بذل ذلتتئق ساناعا بايلانئستئ ماسةلةلةر. ءبئز اباي جذمباعئن كةمةثگةر اقئننئث جةكة باسئنئث جذمباعئ ةمةس، كذللئ قازاق ذلتئنئث، قالا بةردئ بذكئل قازاقستاننئث جذمباعئ دةپ قاراستئرؤئمئز كةرةك. ابايدئث عاجايئپ فةنومةنئ ونئث شئعارمالارئنا ذثئلگةن سايئن وسئنداي ويعا يتةرمةلةيدئ. ءبئراق ءبئز بذل جذمباقتئث شةشؤئن، بذگئنگئ ادةتئمئزبةن، جذرتئمئزدئ بيلةمةسة دة ئرقئمئزدئ بيلةپ بارا جاتقان سئرتقئ ينأةستورلارعا سالئپ قويئپ قاراپ وتئرا بةرمةي، ءوزئمئز شةشكةنئمئز ءجون. جذمباقسئز جان، قذپياسئز ادام جوق. دةي تذرساق تا، قوعامدئق سانادا «ءئنجئل قذپياسئ»، «قذران قذپياسئ»، «دا أينچيدئث قذپياسئ» دةيتئن بةلةث العان ذعئمدار بار. اباي جذمباعئ - قازاق جانئنئث قذپياسئ دا وسئ تةكتةس قذبئلئس. ءبئزدئث ذلتتئق سانامئز الدئمةن ابايدئ جةتة تانئپ، ول قالدئرئپ كةتكةن قازاق قذپياسئن - عاسئرلاردئث ذلتتئق جذمباعئن تولئق ءتذسئنئپ، تذگةل شةشكةن جاعدايدا عانا الةمنةن ءوز ورنئن ويئپ الا الادئ. ةلئمئز دة سولاي. ةلؤئنشئ بولسا دا. وعان ءالئ جةتؤ كةرةك. بذل جولدا ذلئ اؤةزوأ ذسئنعان عئلئمي امال، ءوز قولئمةن سالئپ بةرئپ كةتكةن تانئمدئق بيئك باسپالداق بار. قازاقستان قانشاما دارقان، اقكوثئل، اشئق-شاشئق، استا-توك ةل بولعانئمةن، اباي ءوزئ كوپ اشپاعان ذلتتئث جذمباعئن سئرتقا كوپ ايگئلةي بةرمةي، قازاق جانئنئث قذپياسئن قئمتاپ ذستاعانئ ءجون دةپ بئلةمئن. تذبئندة «قازاق جانئنئث قذپياسئ»، «قازاقتئث ذلتتئق ساناسئ»، «قازاقتئث ماقسات-مذراتئ»، «قازاق جذمباعئ»، «قازاق فةنومةنئ» دةگةن سياقتئ ذعئمدار الةمدئك دةثگةيگة شئعاتئن كذننئث كةلةرئنة سةنةمئن.
- «كيئز كئتاپتئ» ادةبي ورتا ءسئزدئث شارئقتاؤ نذكتةثئز دةپ بئلةدئ. ءوزئثئز شة؟ سول كئتاپتان كةيئن جاثا كئتاپ بةرؤ جولئندا قانداي سةزئمدةردئ باستان كةشئرؤدةسئز؟ شئعارماشئلئق توقئراؤ مةن ءوسؤدئث اراقاتئناسئ قانداي؟
- عارئش عئلئمئندا اپوگةي، پةريگةي دةگةن ذعئمدار بارئن بئلةسئث. ذمئتپاسام، ايدئث نةمةسة وربيتاداعئ اينالئپ جذرگةن كورابلدئث جةردةن ةث شئعانداپ الئستاؤ جانة تومةندةپ جاقئنداؤ نذكتةسئن بئلدئرةدئ. ونةرگة وسئ ذعئممةن قاراؤعا بولادئ. ءار اقئننئث ءوزئث ايتقانداي «شارئقتاؤ نذكتةسئ» - ونئث اپوگةيئ. ال توقئراؤ تذسئ - پةريگةيئ. مئسالعا، مذقاعالي اقئننئث شارئقتاؤ شئثئ «جان ازاسئ» دةسةك، تولةگةن اقئننئث «ساعئنئشتئ»، جاراسقاننئث «اق بذلاقتاردئ»، كةثشئلئكتئث «اناردئ»، تةمئرحاننئث «كوك تذرئكتةر سارئنئن»، فاريزانئث «شاشئ اعارعان قئزئن» نذرلان ماؤكةن ذلئنئث «حؤسنيحاتئن» گذلنار سالئقبايدئث «جانئن» يرانبةكتئث «باتقان كةمةنئث بةيباقتارئن»، اقسذثقار ذلئنئث «جيئرماسئنشئ عاسئردئث جيئرما ءساتئن»، ةسةنعاليدئث «ماثعئستاؤ ماقامدارئن» جازعان كةزةثئن ولاردئث اپوگةيئ دةؤگة بولادئ. وسئ جاعئنان العاندا، باسئنان بذلت كةتپةگةن «كيئز كئتاپ» مةنئث ولةثدةگئ جةتئستئگئم ةكةنئ راس شئعار. سةزئمنئث قايناپ تذرعان ئستئق كةزئندة، جذرةكتئث دومناسئ قؤاتتئ تذستا ون-نةشة جئل جازئلدئ عوي. سول «كيئز كئتاپ» شئققان كةزدة، ولةث تانؤداعئ تالعامئن ءوزئم قاتتئ سئيلايتئن ادةبيةتشئ دوسئم ساؤئتبةك ءابدئراحمانوأ: «ةندئ ساعان بذدان اسئرئپ جازؤ اسا قيئن بولادئ» دةگةن. تالايدئ بئلةتئن تةرةث جئگئت قوي، ايتقانئ راسقا اينالا باستادئ. كئتاپ شئققالئ ون جئلدئث جذزئنة اينالدئ، ءبئراز جاثا ولةثدةر جازدئم، ءبئراق سول بةلةس كوبئنة الدئمدئ وراپ جاتئپ الادئ. سودان اسئرماق بوپ تئرمئسئپ قويامئن. بئلتئر جارئق كورگةن «ئنتئق زار» دةگةن كئتابئما كةيئنگئ جازئلعان جئرلارئمنئث ءبئر پاراسئ ةنگةن. قازئرگئ كذندة «ءابئلحايات» دةگةن اتپةن ةستةلئكتةر مةن ةسسةلةر كئتابئن جازئپ ءجذرمئن. اقئندا اؤئق-اؤئق توقئراؤ بولئپ تذرؤئ زاثدئلئق، ءبئراق ونئ ءار قالامگةر ءارتذرلئ باستان كةشةدئ. پاستةرناك پةن احماتوأا، ءبئزدئث قؤاندئق شاثعئتبايةأ اعا ونداي كةزدة تارجئمامةن اينالئسقان كورئنةدئ.
- سول بيئكتةن كةلگةندة، وزئثئزدةن جانة وزگة دة ءسئزدئث بؤئنعا جاتاتئن قالامگةرلةردةن اؤةلدة نة كذتئلئپ ةدئ؟ بؤئن رةتئندة ادةبي ءذمئتتئ اقتاي الدئثئزدار ما؟
- ءبئزدئث بؤئن دةگةندة الدئ - جاراسقان، كةثشئلئك، تةمئرحان، يرانبةك، جذماتاي، كذلاشتئ، سوثئ - عابيدةن، بايبوتا، ةسةنعالي، تئنئشتئقبةكتةردئ ايتادئ. ولار سوعئستان سوث تؤعاندار مةن تئث جئرتقان جئلئ تؤعاندار. شئندئعئندا، ةكئ ورتاسئندا نايقالعان نةسئپبةك، ءجذرسئن، كوپةن، سةرئكتةردئث بؤئنئ تاعئ بار. سوندا ءذش تولقئننان بئرئككةن ءبئر بؤئنبئز. وسئ بؤئننان دا كذتئلگةنئ ارينة، ءذمئت. جاس قالامگةردةن ذلكةندةر ذمئتتةن باسقا نة كذتؤشئ ةدئ؟! ال ونئ اقتاي الدئق پا، اقتاي المادئق پا، ول ةكئنشئ ماسةلة. مئسالعا، وتةجان نذرعاليةأ اعامئز العاش ادةبيةتكة كةلگةندة ءابدئلدا تاجئبايةأ ونئ جاس پؤشكينگة تةثةگةنئن باسپاسوزدةن وقئعانمئن. ءبئراق ودان پؤشكين شئققان جوق، وتةجان شئقتئ. سونداي اق قؤاندئق شاثعئتبايةأ اعامئز جةتپئس التئنشئ جئلئ ءئلياس ةسةنبةرلينگة مةنئ فةت پةن تيؤتچةأكة تةثةپ تانئستئرعانئ ةسئمدة. مةنةن ولاردئث ةكةؤئ دة شئققان جوق. «ةكئنشئ ذلئقبةك» قانا شئقتئ. سوعان قاراعاندا وتةجان اعا ةكةؤمئز اعالار ءذمئتئن اقتاي المادئق-اؤ دةيمئن.
- مذنئثئز «جوققا شئعارؤدئ جوققا شئعارؤ» دةگةندةي بولدئ عوي. جالپئ، شئعارماشئلئقتئث، ونئمةن اينالئسؤدئث ءمانئ نةدة؟ اقئن مةن قوعامنئث اراقاتئناسئ قانداي؟ قازئرگئ قوعامدئق كوزقاراس ادةبيةتتئث قاجةتتئلئگئن جوققا شئعارؤعا بةيئم. وسئنداي كةزةثدة ادةبيةتتةن نة كذتؤ كةرةك؟
- ءومئر ءسذرئپ جذرگةن ادامنئث سول ءومئردئث مانئنة كوپ ذثئلة بةرمةيتئنئ سياقتئ، جازئپ جذرگةن ادام دا شئعارماشئلئق دةگةن ذعئمنئث تذپكئ مانئنة سذزئلة قاراقتاپ، جةتة زةر سالا بةرمةيدئ. شئعارماشئلئقتئث ءمانئ دةگةن نة ءوزئ؟ زيگمؤند فرةيدكة باقساق، كةز كةلگةن شئعارماشئلئقتان جذرةك اينؤئ مذمكئن. ول شئعارماشئلئقتئ «ناپسئلئك قاناعاتتانباؤدئث ناتيجةسئ» دةپ اتاپ، «سؤبليماسيا» دةگةن تةرمينمةن تذسئندئرگةن. مذنئسئنئث ءوزئ ةكئذشتئ عانا ةمةس، ذشكذل، تورتكذل ذعئم. قوعامدئق پئكئر ادةبيةتتئث بولاشاعئنان ءتذثئلئپ وتئرعاندا تةك جانكةشتئ قالامگةرلةر عانا ساناتتا قالارئ حاق. ويتكةنئ ولاردئث قولئنان جازؤدان باسقا ةشتةثة كةلمةيدئ. بذل اششئ دا بولسا شئندئق. قازئر جازؤشئلار وداعئنئث قاتارئندا جةتئ جذزدةن استام مذشة بولعانئمةن، بذگئنگئ كذنئ سولاردئث كةيبئرئ قالامئن قايدا قويعانئن بئلة مة ةكةن؟ كئم سذراؤ جذرگئزئپ، اتتةستاسيادان وتكئزئپتئ؟ قاراثئز. ةندئ بذگئنگئ ةس جيئپ، ةثسة كوتةرگةن كةزدة وسئدان ون-ون بةس جئل بذرئنعئ كةزةثگة ويشا شولؤ جاساپ كورةلئك. مئنةكي، «بوستاندئق الدئق!» دةپ قؤانا ايعايلاپ، بوركئمئزدئ اسپانعا اتئپ جئبةرئپ، جالاثباس قالدئق. «قئس كةتتئ، ماثگئلئك جاز جةتتئ!» دةپ سةنئپ قالئپ، اياعئمئزداعئ ةتئگئمئزدئ جذگئرة شةشئپ، جالاثاياق قالدئق. بذل جالاثاش-جالپئ كذيئمئز ءبئراز جئلعا سوزئلدئ.
ءسويتئپ، سوزئلمالئ اؤرؤداي ءوتئپ بولماعان ءتپةلئ، ءولئارا كةزةثنئث، نارئقتئق داؤئر قيئندئقتارئنئث تذسئندا بايتال تذگئل باس قايعئ بولدئ. ءبئز ءبارئمئز سول بئرةر جئلدئث بةدةرئندة بةيتانئس، وگةي، جابايئ كاپيتاليزمنئث قذربانئنا اينالئپ شئعا كةلدئك. نارئقتئث پورتئنا بةيسةؤبةت اعئپ كةلگةن بورةنةنئث كذيئن كةشتئك. مالتئپ كةلگةن جوقپئز، مالتئعئپ كةلدئك. وزدئگئمئزدةن ةسئپ تة، ءجذزئپ تة جةتكةن جوقپئز. تذنشئعئپ، ةسئمئز كئرةسئلئ-شئعاسئلئ جةتتئك. كةثةس وكئمةتئ كةزئندة اتالارئمئزدئ كذشتةپ ذجئمداستئرعانئ سةكئلدئ، جاثا زاماندا كذشتةپ نارئقتاندئرئلدئق. جةكةشةلةندئرؤدةن قذر قول شئقتئق، بوس قالتا قالدئق. جان ساقتاؤ، بالا-شاعانئ اسئراؤ مذث بولدئ. كوبئمئز كئتاپ جازباق تذگئلئ، كوشئمئزدئث جذگئ قايدا اؤئپ، باسئمئزدئث قايدا قالعانئن بئلمةي قالدئق. كاسئپسئزدئك جايلاپ، جةپ وتئرعان نانئنان ايئرئلعان اؤئل حالقئ قاپ ارقالاپ، قالاعا شذبئردئ. اؤئلداي اسئراؤشئسئنان ايئرئلعان قالا جذرتئ جةرگة قارادئ. باسئمئزدان «كئشئ وكتيابر» دةگةندةي، «كئشئ اقتابان شذبئرئندئ» وتكةندةي بولدئ. ونداي زوبالاث كةزدة ادةبيةت قالاي ورئستةسئن؟! «قذدايعا شذكئر»، «تاؤةلسئزدئگئمئزگة تاؤبة» دةپ ءجذرئپ، قايتا جةتئلگةن شاعئمئز وسئ عوي... ازات ءداؤئردئث، ةگةمةن كةزةثنئث كوركةم تاريحئ ةندئ جازئلا باستادئ، بودان زاماننئث بولماسا، بوستان ءومئردئث باعاسئ ادةبيةتتة ءالئ بةرئلگةن جوق. سول جئلداردا جابئلعان كئتاپحانالار مةن كئتاپ دذكةندةرئن قايتا اشقانئمئزبةن قازئر كئم جارئلقانئپ جاتئر، باياعئ قالئث وقئرماننان ايئرئلئپ قالعان سوث؟ كةلةشةككة ءذمئت ارتامئز. مةنةن كةيدة تئلشئلةر القئمنان الئپ سذرايدئ «باسئلئمداردئث تارالئمئ نةگة تومةن؟» دةپ. وقئرمان از بولسا، تيراج قايدان كوبةيمةك؟ ءبئز بئلةتئن، ءبئز كورگةن، كئتاپتئ قوينئ-قونئشئنا تئعئپ ءجذرئپ وقيتئن قالئث وقئرمانداردئث بؤئنئ بذل كذندة ءومئر ارةناسئنان كةتكةن، قارتايعان، ازايعان، سةلدئرةگةن. ولاردئث ورنئن جاثا بؤئن باسقانئمةن، بذلار باسئلئم وقئرمانئ ةمةس، ينتةرنةت وقئرمانئ بولئپ شئقتئ. ولاردئ وقئرمان دةگةننةن گورئ، كورةرمةن، تئثدارمان دةگةن دالئرةك شئعار. انةكي، اسئرةلةپ ايتساق، ءبئز - اقئرعئ وقئرماندار ءداؤئرئنئث جار باسئندا نةمةسة قذردئمئندا ءومئر ءسذرئپ جذرگةن جازؤشئلارمئز! «موگيكاننئث سوثعئ تذياعئنا» كئمدئ جاتقئزامئز؟ جازؤشئلاردئ ما، وقئرمانداردئ ما؟ مذنداي كةزةثدة ادةبيةتتةن نة كذتؤگة بولادئ دةسةك، باياعئ ةسكئ جاؤاپ: ولمةيتئن شئعارما عانا!..
- قازئرگئ ادةبي پروسةسكة كوزقاراسئثئز قانداي؟ «ةث ذلئ اقئن - جاس اقئن» دةپ، ادةبيةتتةگئ جاستارعا ءبئر كئسئدةي قامقورلئق جاسادئثئز. قامقورلئقتئث وتةؤئ - اقتالعان ءذمئت قوي. ءوزئثئز ايتقانداي، «ولمةيتئن شئعارما» كذتتئثئز. كوثئلئثئز تولسا - نةگة، تولماسا - نةگة؟
- ءوزئم اعالاردان كورگةن قامقورلئقتئ كةيئنگئ تالانتتارعا جاساپ باقسام، موينئما قارئز بولماسئن دةگةنئم عوي. ادةبي پروسةسس وزدئگئنةن وربئمةيدئ، ونئث قوزعاؤشئ كذشئ - قالام يةلةرئ. ءوزئث تئلگة تيةك ةتئپ وتئرعان «ةث ذلئ اقئن - جاس اقئن» دةگةن ولةث جولئم ءبئر كةزدة مارالتايعا ارنالعانمةن، ونئث تذستاستارئ ءامئرحان بالقئبةك، جاراس سارسةك، تالعات ةشةن ذلئ، باقئتجان الديار، الماس تةمئرباي، تاناگوز ءئلياسوأا، داؤرةن بةرئكقاجئ ذلئ، مارجان ةرشؤ، مذراتحان شوقان، ادالبةك احمادي، الماس يسادئل، جاناربةك ءاشئمجان، ت.ب. دا قاتئستئ ايتئلعان. ولار بذل كذندة ءذمئتتئ اقتاپ جذرگةن، جةمئستئ قالامگةرلةرگة، ادةبيةتتئث تذراقتئ كادرلارئنا اينالا باستادئ. اناؤ اقبةرةن، قذرالاي ومار، باؤئرجان قاراعئز ذلئ، ازامات تاسقارا، وزدةرئث سياقتئ جاستاردان ولةث دةگةن قذدئرةتتئث بؤئرقانعان كذشئن كورةمئن. اياق الئستارئ شيراق. تئنئستارئ ةركئن. دةگةنمةن، كوپشئلئك جاس قالامگةرلةر تؤرالئ قورئتئندئ تذجئرئم جاساؤ ءالئ ةرتةرةك. ءبئز بالاپاندئ كذزدة ساناؤدئث ورنئنا، شاشئلئپ كوزگة شالئنعان جازعئ جذمئرتقانئ اسپةتتةپ الا جونةلةمئز...
- ءسئز مةملةكةتتئك قئزمةتتئث ءارتذرلئ ساتئسئنان وتكةن ادامسئز. سول كةزةث سئزگة نة بةرة الدئ؟ نةنئ تاپتئثئز، نةنئ جوعالتتئثئز؟ اقئنعا نة پارئز، نة مئندةت؟
- ءبئر عانا نارسة - جيناقئلئققا ذيرةتتئ. باسپادا ءبئراز جئل رةداكتور بولئپ ئستةپ، تاپجئلماي وتئرؤدئ ذيرةنة بئلگةن ادامعا كةز كةلگةن كةثسةنئث جذمئسئ تذك ةمةس ةكةنئنة كوزئمدئ جةتكئزدئ. ول باستا ماجبذرلئكپةن بارعان ةدئم، ءتئل ءذيرةندئم، ةل كوردئم، جةر كوردئم، جةر شارئن ارالاعاننان ذلان-عايئر اسةر الدئم. تاپقانئم از ةمةس، جوعالتقانئم ودان دا كوپ پة دةيمئن. ويتكةنئ شئعارماشئلئققا، ئزدةنئسكة جذمسار ةسئل ؤاقئتئمنئث ون جئلئ قذجات، قاؤلئ-قارار جازؤمةن كةتتئ. دةگةنمةن، قذداي بةرگةن كذندئزئث وكئمةتتئكئ بولعانمةن، ءتذنئث - وزئثدئكئ عوي. مةن تذندة جازؤعا قالئپتاسقان «ذكئ» قاتارئندامئن. ءبئراق كذنئ بويعئ كذيبةث تئرلئكتةن، قات-قابات شارؤادان قاجئعان ذيقئسئز-كذلكئسئز «ذكئلةرگة» قاراعاندا، تاث ازاننان ويانا سالئپ سايراي جونةلةتئن ذيقئسئ قانئق «بوزتورعايلاردئث» شابئتئ تئث بولاتئن شئعار دةيمئن.
- دوسئثئز بار ما؟
- بذرئن كوپ ةدئ. «كئمدئ كورسةث، ءبارئ دوس» دةپ اتامئز ايتقانداي. قازئر ازايدئ. كةيدة جالعئز قالئپ قويامئن. ئزدةسةم، بئردة-بئرةؤئن تاپپاي قالاتئن كةزدةرئم بولادئ. كةيدة جالعئزدئققا ءوزئم ذمتئلامئن. جةر - دذنيةدةن بةزئپ... دوستئث كوبةيةتئن دة، ازاياتئن دا كةزدةرئ بولادئ. جذرت دوستئث ازايؤئن جاستئث ذلعايؤئنا بايلانئستئ دةپ ويلاؤئ مذمكئن. مةندة باسقاشا. دوستارئمدئ ءتئپتئ ةرتة جوعالتا باستاعانمئن. كوزئثة تذسسة، «بالا دوستار» دةگةن ولةثئم بار. «سئلكئندئرئپ سةمةيدئث جاسئنئ جةردئ، قذپيا، جذمباق ءولئمنئث عاسئرئ كةلدئ. اؤئلعا بارسام، بئرگة وسكةن دوستارئم از، التاؤئ بئردةي اسئلئپ ءولدئ» دةپ باستالادئ... ولةثدئ جازعان كةزدة تورتةؤ ةدئ، كئتاپقا شئققانشا التاؤعا جةتتئ. بذل دا ءبئر تراگةديا. ةندئ قالعاندارئنا عذمئر بةرسئن.
- اقئن ذلئقبةك ةسداؤلةت پةن اكة ذلئقبةك ةسداؤلةتتئث ذقساستئقتارئ مةن وزگةشةلئكتةرئ نةدة؟
- مةنئث ءبئر قالامداس اعام بار. ذيئنة بارساث، بالا-شاعاسئ «تيشة! پاپا پيشةت» دةپ، سئبئرلاپ سويلةسئپ، اياقتارئنئث ذشئمةن جذرةتئن. ال مةن بولسام، كةرئسئنشة، بالالارئم شؤلاپ بولئپ، ذيقئعا جاتقاننان كةيئن عانا جازؤعا وتئرؤشئ ةدئم. ولةثئث دة پةرزةنتئث عوي. ولةث جازؤ مةن بالا تاربيةسئنئث قايسئسئنا كوبئرةك كوثئل ءبولدئث دةپ وتئرسئث-اؤ. قئزئق سذراق ةكةن. شئنئمدئ ايتسام، ولةثگة كوبئرةك كوثئل بولگةن سياقتئمئن. بالالاردئث قالاي تةز ءوسئپ كةتكةنئن بايقاماي قالئپپئن. ةث قاتتئ كوثئل بولگةنئم - ءوز انا ءتئلئن ءبئلئپ ءوسسئن دةپ، الئس تا بولسا قازاق بالاباقشاسئنا بةرئپ، قازاق مةكتةبئندة وقئتقانئم. ةكئ بالام دا تؤعان تئلئمةن وسكةنئنة ريزا. وزگة تئلدةردئ دة ويداعئداي ءبئلئپ ءوستئ. ماماندئقتئ وزدةرئ تاثدادئ. قازئر نةمةرةلةرئمنئث دة تئلدةرئ قازاقشا شئقتئ. «ر-دئ» ايتا الماسا دا سويلةگةندة سوزدةن جاثئلدئرادئ. ءتئپتئ ولةثدةرئمدئ جاتتاي باستادئ. سوعان قؤانامئن. ايتپةسة، انا ءتئلئن بئلمةگةن ادام ءبئر جةرئ كةم مذگةدةك سياقتئ عوي. رؤحاني مذگةدةك. ءارتذرلئ كاتةگورياداعئ. وندايلار مذگةدةكتئگئ ءذشئن تولةماقئ تولةسةث ذيالماي الاتئن شئعار.
- تاريحپةن بةتپة-بةت. ؤاقئتپةن. ذلتتئث جانئمةن. وسئلارمةن ئشكئ ديالوگتا وزئثئزگة اشقان جاثا الةمنئث كةلبةتئ قانداي؟ ءسئزدئث الةمئثئزدئث اتئ نة؟
- تاريح دةگةنئمئز ءيت تذمسئعئ باتپاس قالئث جئنئس. ؤاقئت بولسا، ءوزئث ءذشئن ءبئر-اق ساتتئك، كوزدئ اشئپ جذمعانداي مةزةت قانا بولعانئمةن الةم ءذشئن ماثگئلئك قذبئلئس. ذلتتئث جانئ - ذلئ مذحيت، ذلان اسؤ، ءتذپسئز تةرةث شئثئراؤ. ءبئر قازاقتئث ءتئلئن تابا الماي ءجذرئپ، ذلتتئث جانئن قالاي تذسئنبةكپئز؟ تاريح، ؤاقئت، ذلت ذشةؤئ دة اقئرزامانمةن عانا سويلةسةتئن عالامدئق، جاهاندئق عالامات ذلئ كاتةگوريالار. ال ولارمةن سذحباتتاسپاق تذرماق، ئشتةي ءتئل قاتئسؤدئث ءوزئ مذث. ءبئراق ناعئز اقئننئث ارقاسئ ذستاپ، شابئت شئن قئسقان ساتتة سولاردئث ءبارئ ءبئر-اق ؤئس بولئپ كورئنؤئ مذمكئن. ءوزئن ايتئپ وتئر دةپ ويلاما. مةنةن مئقتئلار، ارقالئلار كوپ قوي. ةكئ يئعئن جذلئپ جةگةن. شةتئنةن اقيئق. «كةلةدئ، كةلةدئ ءالئ ناعئز اقئن» دةپ مذقاعالي اعامئز ايتقانداي... تاريحقا تذمسئق تئقساث، ءالميساقتا سذيةگئ قؤراپ قالعان ارؤاقتار ءتئرئلئپ، الدئثنان انداعايلاپ شئعادئ. ءبئر دوسئما اتاقتئ زةينوللا ساماشةأ تؤرالئ «زيراتقا تذنةمةسة، ارحةولوگتئث ذيقئسئ قانبايدئ» دةگةن ةدئم، بذل دا سونداي. ءوز تاريحئمئزعا ذثئلمةي، وتكةننةن ساباق الماي، ارؤاقتاردئ ريزا قئلماي، بولاشاققا سةنؤ قيئن، جةتئپ بارؤ ءجونسئز. ذلئ اقئننئث الةمئنة «اباي جولئ» دةگةن اتتئ قويعان ءوزئ ةمةس، اؤةزوأ. «دذكةنباي جولئ» دةگةن كينو كوردئم، ونئث اتئن قويعان كةيئپكةرئنئث ءوزئ كورئنةدئ. ال مةن ءوز الةمئمة نة دةپ ات قويارئمدئ ءالئ ويلاماپپئن. قايدان بولسئن، ادةتتة ءوزئمشة ءبئر ءتاؤئر ات تاپسام كئتابئما قويئپ الامئن. سوندئقتان بذل جةردة وزدةرئث قول ذشئن بةرةرسئثدةر.
- ءسئز ءابئش اعا كةكئلبايةأ تؤرالئ جازعانئثئزدا الفرةد دة ميؤسسةنئث «اقئن ءولدئ ءار ادامنئث ئشئندة» دةگةن پئكئرئن مئسالعا كةلتئرگةن ةدئثئز. ءار ادامنئث ئشئندة اقئن ولگةن ساتتة ءار اقئننئث ئشئندة كئم ءيا نة ولةدئ؟ قئجئلئثئز بار ما؟
- بذل سذراعئث ءبئزدئث اناؤ جئلعئ ءبئر پرةمةر-ءمينيسترئمئزدئث «قوي باعئپ تئراشتانئپ قايتةمئز، ةت پةن ءجذندئ اأستراليادان ساتئپ الا سالمايمئز با، ةگئن ةگئپ ازاپتانئپ قايتةمئز، ةگئپ جاتقان كانادا تذرعاندا، مذناي مةن مئس، اليؤمةن سياقتئ قازئنالارئمئزدئ جاقسئلاپ وندئرسةك، اقشاسئنا ادام جانئنان باسقانئث ءبارئن وپ-وثاي ساتئپ الا قويامئز» دةگةن ءسوزئن ةسئمة ءتذسئردئ. ونئث ويئنشا، قازبا بايلئق بولسا جةتةدئ، قالعانئن ءوزئمئزدة ءوندئرئپ كةرةگئ شامالئ. ويتكةنئ ءبارئبئر الةمدئك باسةكةگة ءتذسئپ، بايگة الا المايمئز... ءار اقئننئث ئشئندة ولةتئن - ءوزئنئث ولةثئنةن باسقا قابئلةت-دارئنئ. دذنيةگة كةلگةن ءسابي سكؤلپتوردئث قولئنداعئ ساز بالشئقتاي. ودان كئسئنئ دة، ءيت پةن قذستئ تا، جئلقئ مةن جولبارئستئ، تذلكئ مةن قاسقئردئ دا سومداؤعا بولادئ، اعاش پةن گذلدئ، تئكةن مةن جاپئراقتئ، ءتئپتئ قذرت-قذمئرسقانئ دا جاساؤ تذك ةمةس. يلةؤگة بايلانئستئ. قذدايدئث بةرگةن سئباعاسئنا، تاعدئردئث جازؤئنا قاراي. اينالاسئنا، وزئنة قاتئستئ. ادام ءوزئنئث باستئ دارئنئن ايالاؤ ءذشئن، بويئنداعئ باسقا قابئلةتتةرئن وربئتپةي، دامئتپاي قذرباندئققا شالادئ. اقئندئعئ باسئم بولسا سؤرةتشئلئگئ، نةمةسة سپورتشئلئق، انشئلئك كذيشئلئگئ، ت.ب. ةكئنشئ پلانعا ئسئرئلادئ... مئسالعا، جذسئپبةك ايماؤئتوأ پةن اقسةلةؤ سةيدئمبةكوأتئث ذستالئق-زةرگةرلئگئ قالامگةرلئك پةن زةرتتةؤشئلئكتئث قاسئنداعئ قوسالقئ ةرمةك قانا بولعان. قاراثئز، ءشامشئ اعامئزدئث كومپوزيتورلئعئنا قوسا، اقئندئعئ دا بار ةدئ عوي، نةگة دامئتپادئ؟ قازئرگئ ءوز انئنة شاتپاقتاپ ءوزئ ءماتئن جازئپ، ةكئ ءسوزدئث باسئن قذراي الماي دالباسالاپ جذرگةن جولبارئس سةيفؤلليندةرگة قاراعاندا ءاجةپتاؤئر اقئن بولئپتئ. ال جذمةكةن اعام اقئندئعئنا قوسا، كذشتئ كذيشئ بولعان، كونسةرأاتوريا بئتئرگةن. نةگة ساحناعا شئقپادئ؟ ولار وزدةرئنئث ةث باستئ قابئلةتتةرئنة جول اشئپ، قالعاندارئن قئسئپ، تئزگئندةپ، تذنشئقتئرئپ ذستادئ. شاشئلمادئ، شاشئرامادئ. ونئسئ دذرئس-اق بولعان دةپ ويلايمئن. سوناؤ جئلدارئ ورئستئث ءبئر اقئن قئزئنئث «ئشئمدةگئ كةيبئر ولةثئمة ابورت جاساتتئم» دةپ جازعانئ ةسئمدة. نةگة ولاي دةدئ؟ ال اباي اتامئزدئث «ئشتةگئ ويدئث سئرتقا شئققاندا كوركئ قاشادئ» دةگةنئنة ءمان بةردئك پة؟ بذرئن قئزئلدئ زامان بولسا، بذگئن قئجئلدئ زامان. قئزئل ازايئپ، قئجئل كوبةيدئ. قازئرگئ كذندة كئمدة قئجئل جوق دةيسئث؟ مةندة دة بار. ءبئراق اؤئزدئقتاپ ذستايمئن. كةيدة بوي بةرمةي كةتةدئ. بوي بةرمةي، اقتارئلئپ، ولةثئمة كئرئپ الادئ. ءبئراق قايسئبئرةؤلةر قذساپ بذكئل دذنيةگة قئجئلمةن قاراي المايمئن. تذسئمدة بولماسا، وثئمدة كورئنگةنگة ءتئس قايراي بةرؤ تابيعاتئمدا جوق.
- اثگئمةثئزگة راقمةت.
سذحباتتاسقان ةرلان ءجذنئس
(«ايقئن» گازةتئ. قئركذيةكتئث 4- ئ. 2010 - جئل)