مالئك عابدؤللين عيبراتئ

ات -«مالئك باتئر». مامئردئث 19-كذنئ «ةگةمةن قازاقستان» گازةتئندة عالئم تذرسئن سئدئقوأتئث وسئ اتتاس ماقالاسئ جاريالاندئ. جةثئستئث 65 جئلدئعئنا ارنالعان. شئنئندا دا ذستاز ذلاعاتئ كوپكة ذلگئ ةدئ.
None
None

مالئك مذعالئم

ويئمئزعا 1972 جئلدئث كذزئ ورالدئ.

اؤئز ادةبيةتئنةن ساباق بةرةتئن مذعالئمئمئز، ءبئر ايلئق دارئسئنةن كةيئن، ءبئر كذنئ بئزگة:

- مةنئث شذعئل عئلئمي جذمئستارئم بولئپ تذر. كةلةسئ اپتادان باستاپ سةندةرگة باسقا مذعالئم ساباق بةرةدئ. كئم كةلةتئنئن دةكانات ايتار،- دةدئ.

الايدا كةلةسئ اپتا ئشئندة دةكانات تاراپئنان ةش حابار بولمادئ.

قازمؤ-دئث ءتئل-ادةبيةت فاكؤلتةتئنئث ءبئرئنشئ كؤرس ستؤدةنتتةرئ، ساباق كةستةسئ بويئنشا، فولكلور ءپانئنئث باستالؤئن كذتئپ وتئرعانبئز. ءبئر كةزدة اؤديتورياعا سذرعئلت ءارئ ءسال كونةتوزداؤ پلاشش-پالتو كيگةن ءبئر بةيتانئس مذعالئم كئرئپ كةلة جاتتئ.

ءدذر ةتئپ ورنئمئزدان تذردئق. ءسال جئميعان كذيئ مذعالئم راحمةت ايتئپ، ورنئمئزعا قايتا جايعاسئپ جاتقان بئزگة مةيئرلةنة قاراپ تذردئ. جانارلارئندا ايتئپ جةتكئزگئسئز شؤاق پةن يماندئلئق تذنئپ تذرعان ةدئ.

ءدال سول ءسات الئس اؤئلداعئ ءوز اكةم سوثئمنان ئزدةپ كةلئپ، ساعئنئشپةن قاراپ تذرعانداي كورئندئ ماعان. كةيئن بئلسةم، وسئ ءسات باسقا دا ءبئراز كؤرستاستارئما ءدال سولاي اسةر ةتكةن ةكةن. سةبةبئ تؤعان شاثئراق، وسكةن اؤئلئمئزدان بذرئندارئ ذزاپ كورمةگةن بئزدةي «مذثلئققا» سول كةزدةرئ جةتپةي جاتقانئ اكة-شةشة مةيئرئمئ ةدئ.

- مةن سئزدةرگة وسئ سةمةستردئث سوثئنا دةيئن اؤئز ادةبيةتئنةن ءدارئس وقيتئن بولامئن.

ول كئسئ بذل سوزدةرگة تةرةث ماعئنا بةرة، باسئثقئ ايتتئ. «سئزدةرگة» دةدئ. سودان كةيئن داؤسئن ةداؤئر پاسةيتئپ، ماثئزسئز ءبئر نارسةنئ حابارلايتئنداي-اق:

- اتئ-ءجونئم- مالئك عابدؤللين،- دةدئ.

اؤديتوريا ئشئندة سئلتئدةي تئنئشتئق ورنادئ. اثئزعا بةرگئسئز باتئرلئقتارئ جايلئ بالا جاستان وقئپ ةرجةتكةندئكتةن بولار، ءوز كوزئمئزگة ءوزئمئز سةنةر ةمةسپئز.

«مايدان وچةركتةرئ»، «سذراپئل جئلدار»، «مةنئث مايدانداس دوستارئم» اتتئ كئتاپتارئن وقي وتئرئپ، ول كئسئ باسقارعان روتانئث قان مايدانداعئ شةشؤشئ نذكتة دؤبوسةكوأو سياقتئ باسقا دا ماثئزدئ بةكةتتةردئ قورعاؤدا قانداي جانقيارلئق ةرلئكتةرگة بارعاندارئن مةكتةپ قابئرعاسئنان وقئپ وسكةنبئز.

قئسقاسئن ايتقاندا الدئمئزدا تذرعان ذستازئمئزدئث «كةثةستةر وداعئنئث باتئرئ» اتاعئن نة ءذشئن العانئن ءبئز جاقسئ ءبئلؤشئ ةدئك. الدة ءبئزدئث ذرپاق كئتاپقذمار بوپ ءوستئ مة، ايتةؤئر مالئك باتئر جايلئ ماعلذماتئمئز مول بولاتئن.

باتئر عالئم

كةيئنئرةك كئتاپحانادان ئزدةستئرئپ ءجذرئپ، ول كئسئگة باتئر اتاعئنئث 1943-جئلدئث 30-قاثتارئندا بةرئلگةنئن بئلدئك.

«باتئرئم-مالئك بةرةنئم،

جذيرئگئم، وزعان ورةنئم.

حالقئ سذيگةن قالاؤلئم،

جئرئمدئ ساعان توگةمئن»،- دةپ جئرلاعان ةكةن جامبئل بابا سول ءبئر سذراپئل سوعئس جئلدارئندا.

ءارئ مةكتةپ قابئرعاسئندا بذل كئسئنئث اؤتورلئعئنداعئ «قازاق حالقئنئث اؤئز ادةبيةتئ» اتتئ وقؤلئعئن ساباق كةستةسئ بويئنشا وقئعانئمئز تاعئ بار.

اثتارئلئستئ تئنئشتئقتئ مالئك اعانئث ءوزئ بذزدئ. وسئدان باسقا ءوزئ جايلئ ءبئر اؤئز ءسوز ايتپاستان، بئردةن ءدارئس وقؤعا كئرئستئ.

ول كئسئنئث ءاربئر ءسوزئن زةيئن قويا تئثداپ، سانامئزعا ءسئثئرئپ قالؤعا تئرئساتئنبئز. سةبةبئ، ةث كذردةلئ دةگةن ويئ مةن عئلئمي تذجئرئمئنئث ءوزئن كةرةمةت قاراپايئم تئلمةن جةتكئزؤشئ ةدئ.

- ةلؤئنشئ جئلدارئ جوعارئداعئلار قوبئلاندئ باتئردئ «پلوحوي مالچيك» دةدئ. ولاي ةمةس ةكةنئن دالةلدةؤگة، ايتئسؤعا، تارتئسؤعا تؤرا كةلدئ. دالةلدةدئك تة.

مئنة، سئرتتاي قاراعاندا قاراپايئم بوپ كورئنةتئن ذستاز عابدؤلليننئث ويلارئ ادةمئ ءبئر ذيلةسئممةن ءورئلئپ، بئرئنة ءبئرئ وسئلايشا ساتئلاي جالعاسا بةرةتئن. ءوز ةثبةگئ جايلئ وتة قاراپايئم ايتاتئن. ءتئپتئ بئرةؤدئث ةثبةگئ سياقتئ بايانداؤشئ ةدئ. وسئ قاراپايئمدئلئعئ ول كئسئنئ ءبئزدئث كوز الدئمئزدا تئپتةن بيئكتةتئپ جئبةرةتئن.

ساباقتان سوث ورتالئق كئتاپحاناعا بارئپ، عئلئمي ةثبةكتةرئن ئزدةستئرئپ وقئعاندا عانا ول كئسئنئث قوبئلاندئ باتئردئ «پلوحوي مالچيك» دةگةن جالادان اراشالاپ الؤ ءذشئن وتقا دا، سؤعا دا ءتذسئپ، قئزئل يمپةريانئث اسا استامشئل يدةولوگياسئ قاهارئنان حالئقتئق جادئگةرلةرئمئزدئ قالاي قورعاعانئن اثعاراتئنبئز. مالئك اعانئث قازاق اؤئز ادةبيةتئن زةرتتةؤ سالاسئنا قوسقان باسقا دا قوماقتئ ذلةستةرئنة كؤا بولاتئنبئز.

اتاپ ايتقاندا، اسپيرانت عابدؤللين ةكئنشئ دذنية جذزئلئك سوعئسقا دةيئنگئ عئلئمي ئزدةنئستةرئ بارئسئندا «قوبئلاندئ باتئر» جئرئن عئلئمي زةرتتةؤ پروبلةمالارئ» دةگةن تاقئرئپتا ةداؤئر ئزدةنئستةر جذرگئزگةن ةكةن.

الايدا سوعئس كيئپ كةتئپ، نيةت ةتكةن بذل حالئقتئق ءئسئن ةداؤئر جئلدارعا شةگةرة تذرؤئنا تؤرا كةلگةن ةدئ.

سوعئس اياقتالعاننان ةكئ جئل كةيئن، ياعني 1947 جئلئ اتالعان تاقئرئبئن ودان ءارئ تذبةگةيلئ زةرتتةي ءتذسئپ، عئلئمي ديسسةرتاسياسئن قورعاپ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث كانديداتئ عئلئمي اتاعئن يةلةنگةن بولاتئن.

ارادا تاعئ ءبئراز جئلدار وتكةندة قازاق اؤئز ادةبيةتئن زةرتتةؤشئلةر ءذشئن ونئث عئلئمي-مةتودولوگيالئق شارتتارئن قالئپتاستئرؤعا ايرئقشا ذلةسئن قوسقان ةكةن.

سونئمةن بئرگة «اتا-انالارعا تاربية تؤرالئ كةثةس» دةگةن قوماقتئ دذنية جازئپ، وندا اؤئز ادةبيةتئ ذلگئلةرئن بالا تاربيةسئندة قالاي ءتيئمدئ پايدالانؤعا بولادئ دةگةن وزةكتئ ماسةلةنئ قوزعاعان بولاتئن.

ول كئسئ جايلئ عئلئمي انئقتامالئقتا بئلاي دةلئنگةن: «1959 جئلئ وعان فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ اتاعئ بةرئلدئ. 1967 جئلئ ك س ر و پةداگوگيكا عئلئمدارئ اكادةمياسئنئث تولئق مذشةسئ، اكادةميگئ بولئپ سايلاندئ. 1963 جئلدان 1973 جئلعا دةيئن م.عابدؤللين قاز س س ر عئلئم اكادةمياسئ م.اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئندا فولكلور ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ قئزمةتئن اتقاردئ. م.عابدؤلليننئث ادةبي قئزمةتئ 1938 جئلدان باستالدئ. ونئث قازاق فولكلورئ مةن ادةبيةتئ تؤرالئ جازعان 100-دةن استام ماقالالارئ رةسپؤبليكامئزدئث گازةت، جؤرنالدارئندا جاريالاندئ. ول قاز س س ر عئلئم اكادةمياسئنئث قازاق جانة ورئس تئلدةرئندة جارئق كورگةن كوپ تومدئق «قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئ» كئتابئنئث نةگئزگئ اأتورلارئنئث ءبئرئ. قازاق مةكتةپتةرئنئث 8-سئنئبئنا ارنالعان «قازاق ادةبيةتئ»، پةداگوگيكا ينستيتؤتئ ستؤدةنتتةرئنة ارنالعان «قازاق فولكلورئ»، «اتا-انالارعا تاربية تؤرالئ كةثةس»، «فولكلور جانة ادةبيةت»، ةثبةكتةرئنئث اأتورئ. ت.سئدئقوأپةن بئرئگئپ «قازاق حالقئنئث باتئرلئق جئرئ» مونوگرافياسئن، كورنةكتئ قازاق جازؤشئلارئنئث شئعارماشئلئعئ تؤرالئ بئرنةشة سئن ماقالالارئن، مةكتةپ جذمئستارئ جونئندة اعارتؤ زةرتتةؤلةرئن جازدئ. م.عابدؤللين قوعامدئق جذمئستارعا بةلسةنة ارالاستئ. ول ءذش مارتة (1946-1958ج ج.) ك س ر و جوعارئ كةثةسئنة دةپؤتات بولئپ سايلاندئ. م.عابدؤلليننئث ةثبةگئن جوعارئ باعالاپ، ةثبةك قئزئل تؤ وردةنئمةن ماراپاتتادئ. وعان 1961-جئلئ قاز ك س ر-نة ةثبةگئ سئثگةن قوعام قايراتكةرئ اتاعئ بةرئلدئ».

ذلاعات جانة ذيات

ايتپاقشئ، «مالئك باتئر» اتتئ ماقالادا ايتئلعانئنداي، «دارئسئنة كةشئگئپ كةلؤ» دةمةكشئ...، ءبئزدئث ءذش-ءتورت كؤرستاسئمئزدئث ساباققا 5-10 مينؤت كةشئگئپ، اؤديتورياعا مذعالئمنةن كةيئن كةلمةسة، «ئشتةرئ اؤئراتئنداي» ادةتتةرئ بار ةدئ.

مالئك اعا سونداي مايدا «پروگؤلشيكتةردئ» مادةنيةتتئ تذردة ورئندارئنا قويا ءبئلدئ. اؤديتوريامةن امانداسئپ بولعاننان كةيئن، كةشئگؤشئلةردئث بار-جوقتئعئن انئقتاپ الادئ دا، ولاردئ 5-10 مينؤتتاي كذتئپ، ءدارئسئن باستاماستان وتئرا تذراتئن.

- ءبئزدئث ايتقاندارئمئزدئ ول كئسئلةر ةستئمةي قالسا، ئثعايسئز ءارئ وبال بولار،- دةيتئن.

ئلة-شالا الگئلةر وپئر-توپئر بولئپ، دةي تذرعانمةن ءسال-پال ئثعايسئزدانئپ، اؤديتورياعا كئرئپ كةلة جاتادئ. ذستازئمئز سوندا قاباعئن دا شئتپاستان:

- وتئرئثدار، اينالايئندار، وتئرئثدار. ةندئ ساباعئمئزدئ باستاي بةرسةك بولاتئن شئعار،- دةيتئن جئلئ جئميئسپةن.

ذنئنةن دة، تذتاس بولمئسئنان دا نة كئجئنؤ، نة ءبئر كةكةتئپ-مذقاتؤ بايقالمايتئن.

وسئنداي ةكئ-ءذش مارتة كذتؤدةن كةيئن-اق «عابدؤلليننئث ساباعئنا كةشئگؤ» دةگةن ذعئم تذبئرئمةن جويئلعان بولاتئن.

سوندا عانا بئلدئك: شاكئرتتئ ذرماي-سوقپاي، ذرئسپاي-سوكپةي تاربيةلةپ، ونئث تذتاس ومئرئنة جالعاساتئن كوركةم مئنةز، كةلئستئ داعدئ قالئپتاستئرؤعا بولادئ ةكةن.

جاراتؤشئمئز بئزگة مالئك اعاداي ذستازدان ءتالئم الؤ باقئتئن سئيلاعان ةكةن-اؤ! بذل باقئت ماثگئلئككة جالعاساتئنداي كورئنؤشئ ةدئ.

سول سةمةستر مالئك اعانئث ذستازدئق سوثعئ قئزمةت كةزةثئ بولعان ةكةن عوي. كوكئرةگئنةن تةرةث ءبئر سئرئل ةستئلئپ تذرؤشئ ةدئ...

ول كئسئمةن قوشتاسؤ عئلئم اكادةمياسئ عيماراتئندا، قاثتار ايئنئث باسئندا بولعان-دئ.

جالعان دذنية-اي!

نذرلئتاي ذركئمباي

(«ازاتتئق راديوسئ» سايتئ. شئلدةنئث 12- سئ. 2010 جئل)

سوڭعى جاڭالىقتار