كادئمگئ ءسابيت مذقانوأ

سولاردئث ئشئندة ءسابيت مذقانوأتئث ورنئ تئپتةن بولةك، سةبةبئ، قذداي وعان اسقان سةزئمتالدئقتئ، اسئرةسة تاپشئلدئق تانئمدئ دارئتقان. ونئ ول جاسئرماعان، قايتا دومبئرانئث قذلاق كذيئندةي ءارقاشان ايتئپ، جازئپ وتئرعان جانة ونئسئنا وكئنبةك تذگئل ماقتان ساناعان.
«مةن قانالؤشئ تاپتان شئققان اداممئن. قانالؤدئ سةزؤ ءذشئن، وعان جان جذرةگئثمةن قارسئ شئعؤ ءذشئن ادامعا ماركسيست بولؤ مئندةتتئ ةمةس. قانالؤشئ تاپتئث مذث-زارئ كوركةم ادةبيةتتة اتام زاماننان جازئلئپ كةلة جاتئر. ءوزئم قانالؤشئ تاپتئث سةمياسئندا تؤئپ، وكتيابر رةأوليؤسياسئنا دةيئن قانالعان جاعدايدا وسكةن ادام بولعاندئقتان «قاناؤشئ تاپ» دةگةنگة، «قاناؤشئ تاپتان شئقتئ» دةگةن ادامعا ءوش بولاتئنمئن. مةن ول كةزدة ءيديةولوگيالئق مايداندا "سولاقاي" اتالاتئن ادامنئث ءبئرئ بولاتئنمئن». ءسابيت مذقانوأ بذل سوزدةردئ تالاي ايتئپ، 1960 جئلئ قايتادان ءبئر پئسئقتادئ.
بذلاي دةپ ءوزئنئث ئستةپ جذرگةنئنة وكئنبةيتئن،سةنئمئ مول ادام عانا ايتا الادئ. مةن قاتةلةسئپ ءجذرمئن-اؤ، ةرتةث وسئعان جذرت قالاي قارايدئ ةكةن دةگةن ويدان اؤلاق ادامنئث اؤزئنان شئعاتئن ءسوز. جولئم دذرئس، ارمانئم - ءوز حالقئمدئ ايالاؤ، قذرمةتتةؤ، ونئث ئسئنة وگئز بولئپ جةگئلؤ، حالئقتان ايايتئن جانئم جوق دةپ تذسئنگةن، ءيمانداي سةنگةن ادامنئث ءسوزئ. ولاي بولسا، وسئنداي پةندةنئث قايراتكةرلئگئن قالاي باعالاؤعا ءتيئستئمئز؟
ارينة، ءسابيت مذقانوأتاي الئپتئث ارتئنا قالدئرئپ كةتكةن ذلان-عايئر مذراسئ ونئ ءارقاشان جوقتاتادئ، ئزدةتةدئ. قاتةلةسة ءجذرئپ تذزةتؤ، وت باسا ءجذرئپ ورئسكة شئعؤ، ةل-جذرتتئث كوكةيئندةگئسئن دةر كةزئندة ايتا ءبئلئپ، يگئ ئسكة مذرئندئق بولؤ كوپ ادامنئث قولئنان كةلة بةرمةيتئنئن ءسابيت مذقانوأتئث ةر تذلعاسئنان تابامئز دا، ءاربئر قيمئل-ارةكةتئنة، ايتقان وي-پئكئرئنة قاراؤئل قويا وتئرئپ، تاريح تارازئسئنا سالامئز.
سوسياليزم مةن كاپيتاليزمنئث اؤئسؤئن كوزبةن كورئپ، قولمةن ذستاپ وتئرمئز. ارينة، بةلگئلئ قالئپقا تذسة الماي، وتپةلئ كةزةثدئ باسئنان وتكئزئپ جاتقان شاقتا ءومئر كةلبةتئن دذرئس اثعارا، بارلاي بئلمةسةث دة، ادامداردئث قذبئلئسئن كورئپ تاثدانؤدامئز. «زامانئث تذلكئ بولسا، تازئ بولئپ شال» دةيتئن ماقالعا باقساق، قاسقئرشا تالاعان، قورقاؤلارشا قاپقان، تذلكئشة قذبئلعانداردئ كذندة كورئپ كةلةمئز. قازان توثكةرئسئ كةزئندةگئدةي دورةكئ بولماعانمةن، جئمئسقئ قورقاؤلاردئث كوبةيئپ، قئبئن تاؤئپ بايئپ العانداردئث اردئث-دذردئثئن كورگةندة جوعالعان ءيمانئثدئ ئزدةيدئ ةكةنسئث. ذيات-اياتتئ بةلگة ءتذيئپ الئپ، اؤزئنا كةلگةندئ ايتاتئندارعا كةزئككةندة نة ئستةرئثدئ بئلمةي دال بولاسئث.
مةن وسئ ةكئ ءتذرلئ، ءبئراق ءتذبئ ءبئر ويدئ قازاقتئث ةكئ ذلانئنئث تاعدئرئنا بايلانئستئرا تولعايئن دةپ وتئرمئن.
اثگئمة ساكةن سةيفؤللين مةن ءسابيت مذقانوأ سئندئ ةرةن قايراتكةرلةردئث، ونةرپازداردئث كةيئنگئ تاعدئرلارئ جايئندا بولماق، ويتكةنئ مةن ولاردئ باسقالاردان گورئ كوبئرةك زةرتتةدئم جانة جيناعان مذراعات پةن تاريحي دةرةكتةرئم ذشان-تةثئز.
كئم نة دةپ ويلاسا، ولاي ويلاسئن، مةنئث تذسئنئگئمدة ساكةن مةن ءسابيت ةگئز. ارينة، پةندةلئك كةلبةتئ جاعئنان ةكةؤئنئث ءبئر-بئرئنة ذقساي قويؤئ ةكئتالاي بولئپ كورئنگةنمةن، تئلةك-ماقساتئ، مذراتئ جاعئنان تذتاسئپ كةتكةن قايراتكةرلةر. بئرةؤئنئث پاثدئعئ، ةكئنشئسئنئث ادامعا ذيئرسةكتئگئ، ساكةننئث كةربةزدئگئ، سابةثنئث قاراپايئمدئلئعئ قانشاما كةرةعار بولئپ كورئنگةنمةن ةلگة، حالئققا دةگةن نيةتتةرئنئث بئرلئگئ بةسةنةدةن بةلگئ بةرةدئ. مةنئث ماقساتئم، ءسابيت مذقانوأتئث قايراتكةرلئگئن جازؤ بولسا دا، ساكةندئ ودان بولةكتةي المايمئن. ءبئرئن - ذستاز، ةكئنشئسئن -شاكئرت دةپ تانؤدان گورئ زامانئ ءبئر قذربئ رةتئندة قاراستئرساق، كةرةمةت قئزئق وقيعالارعا تاپ بولامئز دا، ءداؤئر سئيلاعان ويلاردئث قالاي جذزةگة اسقانئن كورةمئز. ال ول ماقساتتئ ورئنداؤ بارئسئندا ءار پةندةگة عانا ءتان ةرةكشةلئكتئث اتويلاپ قذيار ساعاسئنئث ءبئر ةكةندئگئن كورئپ، تاثعالماسقا شاراثئز قالمايدئ.
جارئق دذنيةدة 73 جئل جاساعان ءسابيتتئث داثق تذعئرئنا كوتةرئلؤئ دة، ئلديئنا ءتذسؤئ دة از بولماعان. قانداي ئسكة ارالاسسا دا وسئنئث اقئرئ نةگة اپارئپ سوعار ةكةن دةگةندئ ويلامايتئن جاندار بولاتئن كورئنةدئ. ساكةن ةكةؤئن مةن وسئ دةثگةيدةن انئق كورةمئن. اقئرئن ءجذرئپ، ابايلاپ باسؤ ولارعا جات. كوثئلئ كذلاعانعا ةش جالتاقسئز، ةسةپسئز كئرئسةدئ دة ذلكةن ابئرويعا كةنةلةدئ، نة مئقتاپ وپئق جةيدئ. ول ءذشئن قؤانئپ تا، وكئنئپ تة جاتپايدئ، ويتكةنئ جارقئن كةلةشةككة سةنئمدةرئ مول. ةل-جذرتتا سولاي شئعار دةپ ويلايتئن سياقتئ.
قازاق ادةبيةتئندة "سذلؤشاش"، "اداسقاندار"، "بوتاگوز"، «ءومئر مةكتةبئ» امان-ةسةن تذرعاندا سابيتكة ةش ؤاقئتتا رؤحاني ءولئم بولمايدئ. وسئعان كامئل سةنسةك، وندا كةيئنگئ اؤئر ويلاردئ ايتؤ الدةقايدا جةثئلدةيدئ جانة نيةتئمئزدئث اقتئعئنا ةشكئم شذبالانا المايدئ.
قازئرگئ «جادئگوي بئلگئشتةردئث، قاسكوي تابالاؤشئلاردئث» سوزئنة سةنةر بولساق، ءسابيت مذقانوأ قذردئمعا كةتئپ بارا جاتقان، كوزئ تئرئسئندة داؤرئقپالئ داثققا ية بولئپ، كوزئ جذمئلعان سوث ةلةؤسئز قالاتئن تذلعالاردئث ءبئرئ دةپ ويلاپ جذرگةندةر بار. سولاي ما؟ جوق، مذلدةم دة ولاي ةمةس.
پةندةلئك پةن ونةرپازدئق، قايراتكةرلئك پةن شاراسئزدئق ءبئر ادامنئث بويئنان تابئلئپ جاتادئ. ونان سوث ؤاقئت دةگةن قذدئرةتتئث ءامئرئن ءالئ ةشكئم جوققا شئعارعان ةمةس، شئعارا دا المايدئ. وسئ تذسئنئكتةردئ تذتاس پارئقتاي بئلسةك، ارتئق-كةم، ورئندئ-ورئنسئز ايتئلعانداردئ بئردةن اثعارامئز دا، شئندئقتئ شئرئلداتئپ ايتؤعا ءماجبذر بولامئز.
ءسابيت تاپشئل، اسئرةسة كةدةيشئل بولدئ. ءتئپتئ شامادان اسئرئپ جئبةرگةن تذسئ دا بار. "سذلؤشاش" رومانئنئث "كئلت" دةيتئن تاراؤئن قازئر وقؤدئث ءوزئ قيئن، ءبئراق شئندئق. ال شئندئق ةش ؤاقئتتا ءتاتتئ بولعان ةمةس. شئندئق قانشاما قاراپايئم اجارسئز، جالاثاشتاؤ بولعان سايئن اثعارتارئ كذشتئ. ةشؤاقئتتا ةسئثنةن شئقپايتئنداي قاسيةتكة ية بولا تذسةدئ، ويتكةنئ ءومئردئث وعان بةرگةن سئباعاسئ سول.
ءسابيت تاپشئل بولماي كئم تاپشئل بولماق؟ ارينة، جورگةكتة جاتقانئندا تابئم دةپ ؤئلدةمةگةن شئعار، ءبئراق ةس ءبئلئپ، ةتةك جاپقان شاعئنان جوقشئلئقتئث اششئ ءدامئن تاتئپ وسسة، جةتئمدئكتئث تاقسئرةتئن تارتسا، باقئرشئ بالا بولئپ كذنةلتسة، كئم كورئنگةننئث ةسئگئنةن سذيةك اثدئعان كذشئكتةي كذي كةشسة، وسئنئث ءبارئ ونئث اثعارئمپاز ءسابي كوثئلئنة شةر بولئپ بايلانا بةرسة نة ئستةمةك؟
ءسابيتتئ تاپشئلدئقتان ايئرؤ ونئ ادامدئقتان كةتئرؤمةن بئردةي بولار. سوندئقتان ءبئز تاپشئل سابيتپةن كذندئز دة، تذندة دة، تؤعان ساتئنةن كوز جذمعان كذنئنة دةيئن بئرگة بولامئز. تاپشئلدئق ونئث دذنيةتانئمئنا، كوزقاراسئنا باتپاثداپ كئرگةن تذسئنئك. ونئ وزگةرتةم، جةثئلدةتةم دةؤ بوس اؤرةشئلئك. سوندئقتان بئزگة وتئرئك جالتئراتقان، ورئنسئز اسقاقتاتقان، ءمانسئز ذلئقتاعان ءسابيت ةمةس، كةثةستئك سوزگة قالامئ ةشؤاقئتتا مذقالماعان، ويئن اشئق جازعان كادئمگئ ءسابيت مذقانوأ كةرةك.
بذل پةندةلئگئ بولسا، قالام قؤاتئنا كةلگةندة ءسابيتتئ دارئنسئز ةدئ دةپ ةشكئم ايتا الماس. ال كوركةم شئعارمالارئندا اقاؤلارئ بار ما؟ ارينة، ودان قالام ذستاعانداردئث قايسئسئ ساؤ دةيسئث دةپ جالتارئپ كةتؤگة بولادئ. ءبئراق ءبئز وعان بارمايمئز. ءسابيت شئعارماشئلئعئندا كةمشئلئكتةر از ةمةس. ول سوزگة ولاقتئقتان، لةكسيكاعا كةدةيلئگئنةن ةمةس، شوشئماثئزدار، كوبئنة-كوپ انئقتئعئنان، اجارلئلئعئنان، تذسئنئكتئلئگئنةن دةر ةم. ادةبيةت دةگةننئث ءبئر ةنئ ئشئندة جذرمةسة، ةمةؤرئنئنةن اثعارتاتئنئ بولماسا كوركةمدئكتئث كوكجيةگئنةن كورئنؤ قيئن.
ال سونئمةن قاتار كةثةسشئل، تاپشئل اقئن-جازؤشئلاردئث، وقؤشئلاردئث ةرةكشةلئگئن ةسكةرؤ شارت. ادام ساناتئنا الئنباعان كةدةيلةرگة دذنيةنئث تذتقاسئن ذستاتامئز، حالئقتئث بارئنة بئردةي جذماق ورناتامئز دةپ كةلگةن ايعايعا بئردةن كذپ بةرئپ ئلةسئپ كةتتئ دة، سونئ جذزةگة اسئرار ارنا ئزدةدئ. مئنة، وسئ تذستا ذگئت-ءناسيحاتتئث سوقئرعا تاياق ذستاتاتئن، ساقاؤعا ءتئل بئتئرةتئن ايلا-امالدارئ كةرةك بولدئ. جانة بذعان قالئث بذقارا ءيمانداي سةندئ، ءتئپتئ قولئنا قارؤ الئپ كذرةسكة شئقتئ. باياعئدان اعايئن-تؤئس بولئپ كةلگةندةر ءبئر-بئرئنة ءدوث ايبات شةگئپ قانا قويماي، شةكةلةسئپ تة، اتئسئپ-شابئسئپ تا قالدئ. ءبئرئن-ءبئرئ ولتئرگةن باؤئرلار دا كةزدةستئ. زاماننئث شئعئرشئعئ تةرئس اينالئپ، بذرئنعئ تذسئنئكتةر تالقان بولدئ. وسئنئ كوزئمةن كورئپ، جانئمةن سةزگةن، قيالئمةن شارلاعان دارئندئ سابيتتةر نة ئستةؤئ كةرةك ةدئ؟ وزةن ارناسئنئث ار جاعئنا شئقپايمئن، اعئنمةن كةتة بةرةمئن دةگةنگة ؤاقئت كونبةدئ. «ءوزئ دة شئعايئن دةپ تذرعان كوز ةدئ، شئبئق تيگةن سوث نة جورئق»، جذرةر جولئم وسئ عانا دةپ ءبئلدئ. تاپشئلدئقتئث قامشئسئن ولاي دا، بذلاي دا سئلتةدئ. جولئندا كةزئككةننئث اجارئنا قاراپ تا جاتپادئ، جاقئنعا دا، الئسقا دا، اعايئن-تؤعانعا دا، قذدا-قذداعيعا دا، ذناسئن-ذناماسئن بئردةي سئلتةدئ. مذنئ زامانا ئستةتتئ، وعان كونبةگةن پةندةلةر قاشتئ، پئستئ، ارئندادئ، ءبئراق ةشتةثة وندئرة المادئ. ويتكةنئ ءومئر شةثبةرئ كئمگة بولسا دا قذرساؤ، ودان شئعئپ كةتكةن پةندة ءالئ جوق.
مئنة، وسئنداي كةزدة زامانئم كةلدئ دةپ اتقا قونعانداردئث ءبئرئ ءسابيت مذقانوأ بولاتئن. ارينة، ساكةن سةيفؤلليننئث 1916-1917 جئلدارئ ويلانئپ-تولعانؤئ ازداعان وقيعانئنئث، كورئپ-بئلگةنئنئث ارقاسئ، الةؤمةتتئك ورتانئث دارئتقانئ ةدئ. ساكةن اش-جالاثاش، جةتئم بولئپ كورمةگةن، جوعالتارئ، قيماسئ بار ءدذمدئ ورتانئث بالاسئ ةدئ. زامانا اعئمئن سةزدئ، ويلاندئ، تولعاندئ، جارقئن كةلةشةك كوپتئكئ، از عانا توپتئكئ ةمةس ةكةنئن ذقتئ دا، تاپشئلدئق جولعا ءتذستئ دة كةتتئ. ءوزئمةن قارايلاستاردئث شةشؤشئ ساتتة ويلانئپ-تولعانؤئن ارتئق سانادئ، ءتئپتئ قالئث ةلگة جاساپ جاتقان قاستاندئق دةپ ذقتئ. ؤاقئت تالابئن تذسئنبةگةندةرمةن ايتئستئ-تارتئستئ. وسئلاي بولؤعا ءتيئس دةگةن شةشئمگة كةلگةننةن كةيئن اتئ-ءجونئ عانا ةمةس، رؤئ مةن مةكةنئ بولةك سابيتتةرمةن قول ذستاسئپ، ذلئ مايدانعا شئقتئ. ماقسات بئرلئگئ ةكةؤئن تابئستئردئ. تئندئرئمدئلئعئمةن، تاباندئلئعئمةن ةل-جذرتتئث كوزئنة ءتذستئ. ارتئق تا سئلتةدئ، كةم دة سوعئپ جاتتئ.
اتتارئ ءتئپتئ اثئزعا اينالا باستادئ. ءبئرئ اساؤ تذلپار بولئپ ارقئراسا، ءبئرئ قارا بورئك بولئپ ةل-جذرتتئث زارة-قذتئن قاشئردئ. تئلةكتةستةردئ دة تاپتئ. قالئث كوپشئلئك ةرتةثگئ كذننئث نة بولارئن اثعارا الماي دةل-سال بولعاندا زامانا تالابئن ءبئلئپ، ةش جاققا الاثداماي مايدانعا شئقتئ. داؤئل ةكپئنئن كذشةيتؤگة ذلةس قوستئ.
ءسابيت مذقانوأ تاپشئلدئق جولعا تذسةردة راؤانداپ اتئپ كةلة جاتقان تاثنئث ار جاعئنان جارقئراپ كذن شئعارئنا سةندئ، باسقاشا بولادئ دةپ قاپةرئنة دة المادئ.
قذداي بةرگةن تالانتتئث سئرتقا شئقپاسقا شاراسئ جوق. ساكةن «كةل، جئگئتتةر، بولئثدار ةر، كةدةيدةن توپ جاسايئق!» دةپ ذرانداتسا، ءسابيت "بوستاندئقتئ" جئرعا قوستئ. كئمنئث جئرشئسئ ةكةنئن بئردةن اشئق ايتتئ، ةجئكتةپ تذسئندئردئ.
كذش جوق كةزدة كذشتئلةردةن جاسقاندئق
اح، كةدةيلةر، - دةپ جذرمةثدةر، -
بوس قالدئق.
ةثبةك ةتسةث، ءبئلئم، ونةر سةنئكئ،
ءوزئث ية، مئنة، ساعان بوستاندئق!
جول تابئلئپ، كئم ءذشئن قان مايدانعا تذسةرئ انئقتالعان سوث قولمةن دة، سوزبةن دة ءئس اتقارؤعا كئرئستئ. ذگئت-ءناسيحاتسئز جذرتقا ماثايلاي الماسئن سةزئنگةندةر داؤئر ذرانئمةن توثكةرئستئ جئرلادئ. قارا سوزگة قذلاق قويا بئلمةيتئن ةلگة ورئلگةن ورنةكپةن، ذيقاسقان ولةثمةن بارؤ كةرةكتئگئن ذقتئ. شابئت قئسقان شاقتا وتتئ ءسوز، كةسةك وبراز كةزدةسئپ جاتسا قؤاندئ، ءبئراق ايتار، تذسئندئرةر ويدئث اجارلئ دا كةلئستئ بولؤئن تئلةگةنمةن قولئنا ئلئككةندةردئ ذسئنؤعا ءتيئستئ بولدئ. ساندةپ، اجارلاپ، ذكئلةپ جاتؤعا اتتئث جالئنداعئ، تذيةنئث قومئنداعئ تئرلئك مذرسات بةرمةدئ. ةلگة، حالئققا كةرةكتئنئ اشئق جانة تذسئنئكتئ ايت، ءتئپتئ ةجئكتةپ بةرگةنئث دة ارتئقتئعئ جوق دةگةن تالاپ جان-جاققا قاراؤعا مذرشا بةرمةدئ. ءسويتئپ، كةثةس ادةبيةتئ دذنيةگة كةلدئ، ول ئثئرسئپ جئلاؤ دةگةندئ ذناتپاي، بئردةن ذگئتتةي، داؤرئعا كةلدئ. كوركةمدئككة ذيرةنگةندةردئ ذركئتتئ،ةسكئدةن ايئرئلعئسئ كةلمةيتئندةر جئلاپ-سئقتادئ، وعان مذسئركةپ قاراعان ةشكئم بولمادئ.
وسئ كةزةثدئك قيئندئقتئ جةثةتئن ءبئر عانا قذدئرةت ادال دا تئنئمسئز ةثبةك ةكةنئن ذققان ءسابيت «وكتيابر وتكةلدةرئ» مةن "باتئراقتئ" جازئپ، "سذلؤشاش" ارقئلئ قازاقتئث رؤحاني دذنيةسئن كةثةيتتئ، ونئ دا بئردةن قوشتاپ كةتپةدئك. ءتئپتئ «بايدئث قئزئن قاتئن ةتكةننةن ءبئزدئث تاپتئق كةگئمئز قايتپايدئ» دةگةندةردئ قذلاققا ءئلئپ الماي، شئنايئ سةزئمگة بولةگةن شئعارما جازئپ، قازاقتئث داستانشئل پوةزياسئنئث باعئن ءبئر جاندئردئ. "اقجول" گازةتئ مةن "شولپان" جؤرنالئ «ءسابيت كةمپئرگة وسيةتتئ ايقايلاپ ايتادئ، تئثداؤشئنئث قذلاعئن تذندئرادئ» دةگةندةرگة دة، «ءبئلئمسئز اقئنمةن ايتئسپايمئن» دةپ جاتقاندارعا دا قارامادئ. شئن ادامي سةزئمگة بةرئلگةن باي بالاسئنئث شالئس قادامئن "اداسقاندار" رومانئنا ارقاؤ ةتئپ، تاپشئلداردئ دا، الاششئلداردئ دا تاثعالدئرعان ءسابيت ةمةي كئم ةدئ؟!
«ءبئلئمسئز» دةگةندةردةن ءوشئن الؤ ءذشئن ةمةس، ةثدئگئ تئرلئككة عئلئم-ءبئلئمنئث كةرةكتئگئن ايقئن سةزگةن ءسابيت بالالئ-شاعالئ بولئپ قالعانئنا، قازاقتئث جالعئز عانا مةملةكةتتئك باسپاسئنئث باس رةداكتورئ بولئپ وتئرعانئنا قاراماستان، 1928-1929 وقؤ جئلئندا لةنينگراد ؤنيأةرسيتةتئندة وقئدئ. قئزمةتكةر جةتپةيدئ، ارتئنان وقئپ الارسئث، اؤةلئ كةدةي-كةپشئكتئ قاتارعا قوسايئق دةگةن ذكئمةت پةن پارتيانئث ايتقانئنان شئعئپ الماي «كةثةس اؤئلئ» گازةتئنئث رةداكتورئ جانة قئزئلجار ادةبيةتشئلةرئنئث جةتةكشئسئ بولدئ. 1930 جئلئ م ا ر ر اتئنداعئ ءتئل بئلئمئ ءينستيتؤتئنئث اسپيرانتئ بولئپ، 1931 جئلئ ورتالئق پارتيا كوميتةتئ قاراؤئنداعئ قئزئل پروفةسسورلار ءينستيتؤتئنا اؤئستئ. 1936 جئلئ لةأون يسايةأيچ ميرزوياننئث شاقئرؤئمةن، كانديداتتئق ديسسةرتاسياسئن قورعاماي الماتئعا ورالئپ، جازؤشئلار وداعئنئث جةتةكشئلئگئنة جةگئلدئ.
ماسكةؤ سئندئ شاهاردا وتباسئن جذدةتپةي، بةس جئل وقئپ شئعؤ ءذشئن قانشا قاجئر-قايرات كةرةكتئگئن ويلاپ كورئثئزدةر. ءذيلئ-باراندئ ادامنئث شئن مانئندةگئ تاباندئلئعئ ةمةس پة؟ ارينة، تاباندئلئعئ! ستؤدةنت پةن اسپيرانتتئث قارنئ تويئپ جذرةتئن كةزئ ومئردة از عوي. ءماريام اپايدئ، ارئستان قذرداستئ، مارات سئندئ بولاشاق تاريحشئنئ، شةتئنةپ كةتكةن العاشقئ جاننانئ اسئراؤ سابيتكة وثاي بولا قويدئ دةيسئز بة؟
مذنئث ذستئنة پولكوأنيك توقتاسئن اليةأتئث اسئراپ العان عالياسئ ساكةننئث قئر سوثئنان قالماعان سوث گذلباهرام جورگةكتةگئ لاؤراسئن بولةپ الئپ، ماسكةؤدةگئ ءسابيتتئث سئزدئ جةرتولةسئندة قئستاپ شئققانئ تاعئ بار. ول از بولسا، قازاقستان قولدان جاسالعان اشتئققا ذشئراپ، حالقئنئث 49 پايئزئنان ايرئلئپ جاتقاندا سابيتكة قول ذشئن بةرگةن اعايئن-تؤئس، جورا-جولداس تابئلا قويعانئنا شذبام بار. جانة وسئنداي قيئن-قئستاؤ كةزدة شئعارماشئلئق ةثبةكپةن اينالئسئپ، قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئنا اتاقتئ "اداسقاندار" رومانئ مةن « XX عاسئرداعئ قازاق ادةبيةتئ» (بايشئلدئق، ذلتشئلدئق ءداؤئرئ) دةگةن اتئشؤلئ زةرتتةؤدئ سئيلاعانئنا قايران قالاسئث.
قازاق جازؤشئلارئ ئشئنةن ءبئرئنشئ بولئپ 1935 جئلئ ماسكةؤدةن "اداسقاندار" دةگةن اتپةن اؤدارئلئپ شئققاندا «كومسومولسكايا پراأدا» مةن «ليتةراتؤرنايا گازةتا» قازاق رومانئ ءذشئن ايتئسئپ، ايعايشئل كومسومول قاؤلئ قابئلداتئپ، «كئتاپتار تذرمةسئنة» - تئققئزعانئن وسئ كذنئ بئرةؤ بئلسة، بئرةؤ بئلمةيدئ. كوركةم شئعارمانئث ةلدئ ةلةثدةتئپ، تالاي سئني ويلارعا وزةك بولئپ جاتؤئ، ارينة، ادةبيةت تاريحئ ءذشئن دة، اأتورئ ءذشئن دة قايئرلئ ءسات.
وسئنداي ولجامةن ةلگة ورالعان ءسابيت بئردةن كةشة ءئلياس جانسذگئروأ، ودان كةيئن عابباس توعجانوأ باسشئ بولعان قازاقستان جازؤشئلار وداعئنا جةتةكشئ بولئپ ئسكة كئرئستئ. ةكپئنئ كذشتئ، ئنتاسئ ودان دا زور، ءبئردئ ةكئ ةتپةك بولعان ءسابيتتئث جيئرماسئنشئ جئلدارئ جيناعان ابئرويئن ارتتئرئپ، الاتاؤ اسقارئنا ءبئر-اق شئعاردئ.
وقؤئن ءبئتئرئپ، الماتئعا كةلگةن سوث بئردةن تورة بولئپ شئعا كةلگةن ءسابيت مذقانوأ «ةلئمدئ ساعئندئم» دةپ جولعا شئعادئ. قئزئلجارعا كةلگةندة، ءسابيتتئث قانشا تؤئس-تؤعانئ بار دةيسئز، ايتةؤئر ةلدئث ادامدارئمةن قويان-قولتئق ارالاسئپ، كئسئمسئمةي، بارئنة باؤئر بولئپ كةتةتئن ذيئرسةك مئنةزئ از كذندة ماؤقئن باستئردئ. سول كذندةرئ ءسابيت جةتئ جئلعئ ايداؤدان ارئپ-اشئپ كةلگةن «الاشتئث جئرشئسئ» ماعجان جذمابايةأقا بارئپ سالةم بةرؤدئ ءوزئنئث ادامدئق پارئزئم دةپ ساناعان كورئنةدئ. بذل وقيعا 1936 جئلدئث 27 قاراشاسئندا جذزةگة اسقان. ال بذل كةزدة ماسكةؤدة تروسكييشئلةرگة، وثشئلدارعا سوت باستالئپ، بذكئل دذنية دذثكئلدةپ جاتقان شاق بولاتئن. بذل كةزدةسؤ. سابيتكة وثاي بولعان جوق. قئزئل قئرعئن باستالعان كةزدة تالاي گازةت-جؤرنالدارعا «ءسابيتتئث ساياسي كئناسئ-الاششئلدارعا قول ذشئن سوزؤ» دةپ جازعان وزگة ةمةس، كذنئ كةشة عانا ءسابيتتئث جاردةمئمةن قولئنا قالام العان ءوزئمئزدئث اقئن-جازؤشئلار بولاتئن.
قئزئلجارعا كةلگةن سوث ماعجانعا جولئقپاي، سالةم بةرمةي كةتؤدئ ءسابيت ءوزئنئث ازاماتتئعئنا ءمئن ساناعان، ايتپةسة نة پارتيا تاراپئنان، نة جازؤشئلار وداعئنان رةسمي تذردة تاپسئرما الماعان ادام كذنئ كةشة كةثةستئث جاؤئ بولئپ، نةشة ءتذرلئ ولةثدةر جازعان اتئشؤلئ اقئنعا كةلةشةكتةن ساقتانعان كئسئ ئزدةپ بارئپ سالةم بةرة مة؟! ول تذگئلئ، مئرجاقئپ دؤلاتوأتئث مةديسينا ءينستيتؤتئندا وقئپ جاتقان گذلنارئن ورئنبورعا كةلگةندة تالاي ةركةلةتئپ، اياؤلئ ارؤ بولؤئن تئلةگةن اعاسئ قيئن كذندةردة «سةن ماعان جاقئنداما، ءبارئ ءبئر مةن سةنئ تانئمايمئن» دةپ تةرئس اينالئپ كةتكةنئن كوزئنة جاس الئپ وتئرئپ ايتقانئن دا ةستئدئك.
دذنية قؤسئرئلئپ، بذلت قاپتاپ كةلة جاتقاندا، 1929 جئلدان 1936 جئلعا دةيئن كةثةس ةلئنة "جاؤ" سانالئپ، «بةلومور - بالتئق» كانالئن قازؤعا ايدالعان اقيئق اقئنعا تاعئ ءبئر قاؤئپتئ شاق كةلة جاتقاندا سالةم بةرؤگة بارعان ءسابيتتئ بذگئنگئ «اشكةرةلةگئشتةر، داؤرئقپاشئلار» بئلة مة ةكةن؟ ولار مذنداي ارةكةتكة بارا الار ما ةكةن؟ سةنبةيمئن، ويتكةنئ كوممؤنيستئك يديةولوگيا تذسئندا، اسئرةسة وتئز جةتئنشئ جئلدئث قئزئل قئرعئنئنان كةيئن قازاقتئث مئنةزئ كذرت وزگةرئپ، ماثگذرتتئككة بةت العان-دئ. وزگةنئ بئلاي قويعاندا، ماعجان سئندئ ذلئ اقئننئث اتئن كةثةس تذسئندا ةستؤدةن شوشئعان ادامدئ ءوز كوزئممةن كورگةنمئن. مةنئث «وثاشا وتاؤ» دةگةن ةثبةگئمدئ "جازؤشئ" باسپاسئنئث باس رةداكتورئ تابانئ كذرةكتةي بةس جئل شئعارماي قويدئ. بار ايئبئ - الاش وكئلدةرئنئث، اسئرةسة ماعجاننئث اتتارئنئث اتالؤئ عانا. سوندا باسپا كوميتةتئنئث باسشئلارئنا بارئپ جولئققانئمدا، «ارينة، ونداي كئتاپتئ شئعارا المايمئز. ماعجانداردئ ةل-جذرتتئث ةسئنة ءتذسئرئپ، وبيةكتيأنايا پروپاگاندا جاساي المايمئز» دةگةندةردئث ةندئ ماعجانشئل بولؤئن ءتذسئنؤ وتة قيئن. وسئنداي كةزةثدةردةن وتكةندةردئث بار پالةنئ كةثةس قذلاعاننان كةيئن ءسابيت پةن ساكةندةرگة اؤدارا سالؤلارئنا تاثعالماسقا بولمايدئ.
ماعجانعا سالةم بةرة بارعان ءسابيت زئليحا اپايدئث 1933-1934 جئلدارئ م.گوركيگة، ة.پةشكوأاعا بارئپ، ماعجاننئث جازاسئن ءذش جئلعا قئسقارتقان ارةكةتئنة ارالاسپاي قالؤئ مذمكئن ةمةستةي كورئنةدئ ماعان. ءسابيتتئث يديةولوگيالئق ذرئنشاقتئعئ، ياعني گازةت-جؤرنالدارعا 1925-1929 جئلدارئ اششئ ماقالا جازئپ، ايتئسقانئ ونئث پةندةلئك قالپئنا داق سالماي وتكةنئ بةلگئلئ. وقيعا ئثعايئ سولاي بولدئ ما، الدة كةزدةيسوقتئق پا، ايتةؤئر دةرةكتةر الاش قايراتكةرلةرئن تذتقئنداؤ اؤةلئ دئنمذحامةد ادئلوأتةن 1928 جئلدئث اياعئندا، «ءاليحاننئث اديؤتانتئ بولئپتئ» دةگةن جةلةؤمةن ذستالعان ءابدئراحمان بايدئلديننةن باستالعان-دئ.
1929 جئلئ تابانئ كذرةكتةي 44 الاش ازاماتئ اباقتئعا جابئلئپ، ماسكةؤ قالاسئندا تةكسةرئلدئ. بةتتةسؤ، ذستةمة اقپار بةرؤ سياقتئ ابةستئكتةرگة نة ساكةن، نة ءسابيت قاتئسقان جوق. پاتشانئث وتباسئن قذرتقان گولوششةكيننئث اقئلئمةن بولسئن، نة وزدةرئنئث قالئپتاسقان داستذرئنة باعئنسئن مةيلئ، ايتةؤئر قازاقتئث 13 قايراتكةرئ 1930 جئلدئث كوكتةمئندة اتؤ جازاسئنا كةسئلدئ. ةث سوثئنان ذستالعان ماعجان ون جئلعا سوتتالدئ. اتؤ جازاسئنا كةسئلگةندةر "جازدئم-جاثئلدئم" دةگةن ءوتئنئش جازئپ، جةثئلدئك العاندا جالعئز جذسئپبةك ايماؤئتوأ قانا «ءوز زيالئلارئنا وسئنشاما قورلئق كورسةتةتئن وكئمةتتةن كةشئرئم سذرامايمئن» دةپ قاسارئستئ. 44 ادامنان د.ادئلوأ، ءا.بايدئلدين جانة ج.ايماؤئتوأ ذكئم بويئنشا اتئلئپ، سذيةكتةرئ كذنئ بذگئنگة دةيئن ماسكةؤدئث ءبئر قورئمئندا جاتئر.
مذنداي زذلئمدئققا ارالاسپاعان ءسابيت 1934 جئلئ ماعجانعا حات جازئپتئ.
«قازاق كةثةس ادةبيةتئنئث قالئپتاسؤ داؤئرئندةگئ يدةيالئق-تأورچةستأولئق ماسةلةلةر»(1917-1929 ج ج. (دةگةن تاقئرئپتا كانديداتتئق ديسسةرتاسسيا قورعاماق بولئپ جذرگةنمئن.
ءبئر جولئ سابةث ءوزئنئث قئرئلداق داؤئسئمةن: «الگئ كاكئشةأ دةگةن بالا سةنبئسئث؟ ءوزئث قورعاپ پا ةث، الدة قورعايئن دةپ جذرسئث بة؟» دةپ سذرادئ. «اأتورةفاراتئمدئ شئعاردئم، ةندئ عئلئمي كةثةستئث شةشئمئن كذتئپ ءجذرمئن» دةگةندة: "سمةت پةن ةسماعامبةتكة سالةم ايت، مةن سةنئث وپپونةنتئث بولئپ، اكادةميكتئك مئندةتئمدئ وتةيئن» دةمةسئ بار ما؟!
كذزدئث قوثئرقايلاؤ ءبئر كذنئندة سابةثنئث جازئپ قويعان پئكئرئن الايئن دةپ قازئرگئ مذراجايئنئث قارسئسئنداعئ بيئك ءذيدئث بةسئنشئ قاباتئنا كوتةرئلدئم. قابئلداؤ بولمةسئ بذلتتان با، الدة پةردةدةن بة، ايتةؤئر قاراثعئلاؤ. قاق توردةگئ ذلكةن ديأاندا سابةث دةمالئپ جاتئر ةكةن. مةن كئرئپ كةلگةندة سابةث ورنئنان تذرئپ، تاقيالئ باسئن قيسايتتئ، ورئندئققا وتئردئ.
ارينة، نة دةرئمدئ بئلمةي دةگبئرةدئم دة قالدئم.
- سةن مةنئث 1934 جئلئ ماعجانعا حات جازعانئمدئ بئلةسئث بة؟ ونداي قذجات مذراعاتتان كةزدةسكةن جوق پا؟ - دةپ سذرادئ. باسئمدئ شايقادئم.
- ةندةشة، ءبئلئپ قوي، ايداؤداعئ اقئنعا «تذرمةدةن شئققاننان كةيئن كةثةس جاعئنا شئعاسئز با، الدة وشتةسكةن كذيئثئزدة قالاسئز با؟ بئزگة سئزدةي دارئننئث سوسياليزم جاعئنا شئققانئ پايدالئ» دةپ اشئق جازعانمئن.
- ءوز ةركئثئزبةن بة، الدة؟..
- ءوز ارئمنئث امئرئمةن جازعانمئن.
بذل اثگئمة 1959 جئلدئث قاراشا ايئندا بولعان. 1988 جئلئ ماعجان اقتالعاننان كةيئن ول حاتتئ تاؤئپ الئپ، جاريالادئق، پايدالاندئق.
1937 جئلدئث باسئندا تروسكييشئلةردئث سوتئ اياقتالئپ، جازا بةرئلدئ. سول كةزدة قالئپتاسا باستاعان داستذرمةن بذكئل كةثةس حالقئ "جاؤئزدارعا" لاعنةت ايتتئ. ذيئم جةتةكشئسئ ءسابيت باستاعان، ساكةن، ءئلياس، بةيئمبةت، مذحتار، عابباس، قالماقان، تاعئ باسقالار قوستاعان «جاؤئزدارعا كةشئرئم جوق!» دةگةن ذكئمگة قول قويدئ.
وسئنداي لاعنةتتةن باستالعان جئل جئلجي ءجذرئپ، كوكتةمگة قاراي تةرئس اينالئم الا باستادئ. انا جةردةن، مئنا جةردةن تروسكييشئلةر تابئلئپ، ونئث ءبئر شةتئ قازاقستاننان دا كورئنئپ جاتقان تذستا سابةث وزئنة ءتان بةلسةندئلئكپةن ءبئراز جينالئسقا رةسمي قاتئسئپ، سويلةپ جذرةدئ. وسئنئث ءبارئن جئپكة تئزگةندةي «كازاحستانسكايا پراأدا»، «سوسياليستئك قازاقستان» گازةتئنةن قالمايمئز دةپ «لةنينشئل جاس» پةن «لةنينسكايا سمةنا» گازةتتةرئ «وتئرئكتئ شئنداي، شئندئ قذداي ذرعانداي» ةتئپ وثدئ-سولدئ جازدئ. وعان «قازاق ادةبيةتئ» دة ذلةس قوسپاققا تالپئندئ. جاز ورتاسئنا قاراي «اشكةرةلةيئك، ماسقارا ةتةيئك!» دةگةن سوزدةر ةندئ «كوزئن قذرتايئق، جةر بةتئنةن الاستاتايئق!» دةگةنگة كوشة باستاعاندا سابةث 1937 جئلدئث 7 ماؤسئمئندا اياق استئنان «شابئت قئسئپ» دةمالئس الدئ دا، ماسكةؤ تذبئندةگئ جازؤشئلاردئث ساياجايئ پةرةدةلكينوعا بارئپ، «جذمباق جالاؤ» رومانئنئث سوثعئ تاراؤئن جازئپ، ذستئنةن قاراپ شئعؤعا كئرئستئ. الماتئدان الئستا بولؤدئ قالادئ.
شئلدة ايئ تؤا اؤةلئ عابباس توعجانوأ، ونان كةيئن ءئلياس جانسذگئروأ، ءابدئراحمان ايساريندةر ذستالئپ، تذرمةگة جابئلدئ. قذرئق ذكئمةت ادامدارئنا دا تذسة باستاعان كةزدة ساكةن، سابيتتةردئث ساياسي سوقئرلئقتارئ، قاپةرسئز-قامسئزدئقتارئ گازةتتةرگة جازئلئپ، اياعئ جازؤشئلار وداعئنئث حاتشئسئ مذحامةدجان قاراتايةأتئث 1937 جئلعئ 29 تامئزدا «سوسياليستئك قازاقستان» گازةتئنئث ةكئ بةتئنئث ةتةگئن تذگةلدةي يةمدةنگةن «قازاق ادةبيةتئندةگئ اأةرباحوأشئلدئقتئث قالدئعئن تولئق جويؤ كةرةك» دةگةن ايگئلئ ماقالاسئ شئقتئ.
بذدان كةيئن جينالئس كوبةيئپ، جازؤشئلار وداعئ ازان-قازان بولدئ. 1937 جئلدئث 7 قئركذيةگئندة «ذلتشئل فاشيستةردئث ادةبيةتتةگئ زيانكةستئك ئستةرئمةن كذرةسؤ جانة جاس كادرلاردئ ءوسئرؤ تؤرالئ» دةگةن تاقئرئپتا الماتئ جازؤشئلارئنئث سيةزد، پلةنؤمگة بةرگئسئز جينالئسئ ءوتتئ. ونئث تورئندة مذحتار اؤةزوأ، ءابدئلدا تاجئبايةأ، مذحامةدجان قاراتايةأ، حامزا جذسئپبةكوأتةر وتئرئپ قانا قويماي، ءسوز سويلةپ، ادةبيةتتئ جايلاپ بارا جاتقان قاستاندئقتاردئ ءتذپ-تامئرئمةن قذرتايئق دةپ شةشتئ. جينالئسقا قاتئسپاعان ساكةن، بةيئمبةت، ءسابيت، عابيتتئث سئرتئنان تالاي عايباتتار ايتئلئپ، جينالئس شةشئمئمةن ءسابيت مذقانوأ دةمالئستان تةز قايتئپ، ةسةپ بةرةتئن بولسئن دةلئندئ.
سابةث 30 قئركذيةكتة الماتئعا جةتئپ، 1 قازان كذنئ قازاقستان جازؤشئلار وداعئ باسشئلئعئنان قؤئلدئ. 2 قازاندا ونئث ماسةلةسئن قارايتئن پارتيا جينالئسئ باستالدئ. پارتكوم حاتشئسئ قالماقان ءابدئقادئروأ سابةثنئث ساياسي قاتةلئكتةرئن ءتئزئپ ايتقانئمةن، ئزعار شاشپادئ. سول اؤةنمةن باسقالار سويلةپ، شةشئمگة كةلةردة ءيؤ-قيؤ بولدئ.
- ءسابيتتئ نة دةپ پارتيادان شئعارامئز، كةدةي دةسةث ناعئز باتئراق، تاپشئل دةسةث پارتيا جولئنان قيا باسئپ كورمةگةن جان، قاي ءئستئ بولسا دا ذلكةن جئگةرمةن ورئندايدئ. پارتيا مذشةلةرئنئث ءبارئ وسئنداي بولسا سوسياليزمدئ جارقئراتئپ-اق جئبةرةر ةدئك قوي، ازئرگة سوگئس، ءتئپتئ قاتاث سوگئس بةرةيئك، - دةپ پاتؤالاستئ.
ةرتةثئندة جازؤشئلار وداعئنئث توثئرةگئ ابئر-سابئر بولدئ. ءسابيتتئث پارتيالئلئعئ قايتا قارالاتئن بولئپتئ دةپ قورقئپ جذرگةندةر دة، رةنجئپ جذرگةندةر دة بار. كةشكئ ءتورتتئ تاعاتسئزدانا كذتكةندةر كوپ، ءتئپتئ پارتيادا جوقتاردئث ءوزئ وداق جانئندا ةرةؤئلدةپ ءجذردئ.
الدةن ؤاقئتتا ماشينةدةن ءئلياس قابئلوأ، ارةث قوزعالئپ عابيت مذسئرةپوأ ءتذستئ. جينالئس باستالدئ. قئزدئ. ءبئرئن-ءبئرئ تئثداپ جاتقاندارئ شامالئ، كوپتئث اؤزئندا كةشةگئ ءسوز. الدةن ؤاقئتتا ءئلياس قابئلوأ سوزگة ارالاستئ.
- وزدةرئثئز ءسابيت مذقانوأ جولداستئث مئناداي ساياسي قاتةلئكتةرئ بار، كةثةس ةلئنئث جاؤئ ماعجان جذمابايةأقا بارئپ سالةم بةرئپ، جازؤشئلار قاتارئنا الامئز دةپ سوناؤ قئزئلجاردان الماتئعا الئپ كةلئپ وتئر. بذل نة؟ دذشپانعا قول ذشئن بةرگةندئك ةمةس پة؟ ءيا بولماسا، ءسابيت جولداس وقؤئن ءبئتئرئپ كةلئسئمةن «ءوز قاتةلئگئن اشئق حاتئمةن مويئنداعان، ماركسيزم-لةنينيزمدئ تذسئنگئم كةلمةي كةثةسكة قارسئ بولدئم» دةپ جازعان مذحتار ءؤةزوأتئث «ةسكئلئك كولةثكةسئندة» دةگةن جيئرماسئنشئ جئلدارداعئ تةرئس باعئتتا جازعان شئعارمالارئن باستئرئپ، ول العاشقئ اثگئمةسئنةن-اق ةؤروپا مادةنيةتئ دةثگةيئندة جازعان قالامگةر دةپ سوناؤ يمپةرياليستةر جايلاعان ةؤروپانئث سايقئمازاعئن اسئرا ماداقتاپ، كةثةس وقؤشئلارئن اداستئرئپ وتئرعانئن قالاي كةشئرمةكسئثدةر؟! گازةتتةر جازعانداي، جازؤشئلار وداعئنئث ساياسي قئراعئلئقتان ايئرئلعان ذيئم ةكةنئن بذگئنگئ سوزدةرئنةن انئق كورئپ وتئرمئن، - دةپ پالساپاشئ ءئلياس قابئلوأ ءار ماسةلةنئث قيسئنئن تاؤئپ، استارئن اقتارا سويلةگةندة ايتقانئنا كونة سالعاندار بولدئ. جاقتاپ سويلةگةندةر ءدوث ايباتتان شوشئپ، ورئندارئنا تةز وتئرا قالدئ. نة كةرةك، ةكئندئدة، ياعني ساعات تورتتة باستالعان جينالئس تذنگئ ةكئدة ءسابيتتئ پارتيادان شئعارؤمةن اياقتالدئ. اپئل-عذپئل ةسئكتةن شئعا بةرگةن سابيتكة عابيت:
- ءاي ءسابيت، پارتبيلةتتئ تاستاپ كةت! - دةگةندة:
- ونئ سةنةن العان جوقپئن، ساعان تاپسئرا دا المايمئن، - دةپ ةسئكتةن تذتئگئپ شئعئپ كةتئپتئ. الماتئنئث قاراثعئ تذنئنة ءسئثئپ بارا جاتقاندا بةيئمبةت پةن قالماقان ةكةؤئ ءسابيتتئ قؤئپ جةتئپ، ذيئنة دةيئن شئعارئپ سالماققا نيةتتةنةدئ. مانادان بةرئ باستئقتاردئ توسئپ تذرعان ماشينة جارئعئن جارقئلداتئپ سابيتتةرگة جاقئنداي بةرگةندة:
- ءاي، بةيئمبةت، كةل ماشينةگة، - دةپ بةيئمبةتتئ شاقئرئپ الئپتئ.
ءولئم مةن ءومئر بةلدةسكةن شاقتا وسئنداي دا قذبئلئستار بولعان. پارتيادان قؤئلؤ كذنكورئستةن ايرئلؤ عانا ةمةس، تذثعيئقتئث تذبئنة باتؤدئث الدئ عوي ول كةزدة. 24 قئركذيةكتة ذستالعان ساكةننةن كةيئن ءتذن ئشئندة تالايلار تذتقئندالئپ جاتتئ. كةزةك ةندئ ماعان دا كةلگةن شئعار دةپ ءسابيت تذرمةگة الا كةتةر دذنيةلةرئن جيناتئپ، تاس-ءتذيئن بولئپ بئرنةشة كذن ءجذردئ. ءاربئر تئقئرعا ةلةثدةپ ذركة قارايدئ. تئكتةپ كةلمةگةن اياق تئقئرئ ءذي جانئنان جانامالاي وتؤدة. ةكئنشئ تئقئر ةستئلگةنشة ةلةثدةؤمةن بولادئ. وسئلاي تالاي تاؤلئك ءوتتئ، ءتذن مةزگئلئندة كوز ءئلئندئرؤدئث ءوزئ قيامةتكة اينالدئ. كذن ءوتتئ، جذما ءوتتئ، جارتئ اي بولدئ، ءبئر اي ءوتتئ. ساقتانا سئرتقا شئقسا، ءسابيتتئ انادايدان كورگةندةردئث ءوزئ تةرئس اينالئپ ءجذرئسئن تةزدةتةدئ. سالةمدةسؤ، سويلةسؤ دةگةندةر مذلدةم ذمئتئلعان سياقتئ.
ءسابيت تالاي رةت جازؤشئلاردئ باستاپ كةلئپ، ولةث وقئعان، اثگئمة شةرتكةن كازپي-دئث ةسئگئن قورقا اشتئ. ديرةكتورئ شارافي ءالجانوأتئث ةسئگئن تئقئلداتتئ. "كئرئثئز" دةگةن داؤئستئ ةستئگةن سوث ةپپةن ئشكة كئردئ. شارافي تاثدانا قارادئ. ءسابيت مذقانوأ قابئلداؤئنا كةلئپ تذر. زذلئم ؤاقئتتئث ئزعارئنا قاراماي، ورنئنان كوتةرئلئپ، قولئن سوزدئ، ورئندئق نذسقادئ. ايتةؤئر بولمةدة ةكةؤئنةن باسقا ةشكئمنئث بولماعانئ قانداي عانيبةت ةدئ.
- ءبارئن بئلةمئن، ةستئدئم، وقئدئم. مةنئث ساعان بةرةر كومةگئم - اسسيستةنتتئك قئزمةت. ودان جوعارعئسئن بةرة المايمئن. دوسةنت، پروفةسسورلئقتئ دا اتقارا الاتئنئثدئ جالعئز مةن ةمةس، بذكئل قازاق بئلةدئ، ءبئراق ساعان ءدال قازئر اسسيستةنتتئكتةن باسقانئ ذسئنا المايمئن. جاتا-جاستانا كورة جاتارمئز، - دةپ ءبئر-اق قايئردئ شارافي ءالجانوأ. بذل ذسئنئستئث ءوزئ ءسابيتتئ تاؤ باسئنا شئعارئپ جئبةرگةندةي ذيئنة شيراق قايتتئ.
لةكتورلاردئث قاي كؤرستئ وقئعانئن سذراپ، قاي كةزةثنةن باستاؤ كةرةك دةگةن سياقتئ كذندةلئكتئ كذيبةث باستالئپ، شيةتتةي بالالارئنئث ئرزئعئ تابئلئپ جاتسا دا، سابةثنئث كوثئلئ الماتئدان كةتكةندئ قالاعان. شارافيدئث جاردةمئمةن بة، الدة باسقالاردئث ذيعارؤئمةن بة، ايتةؤئر جاثا وقؤ جئلئندا ءسابيت 1936 جئلئ ساكةن اتئ بةرئلگةن سةمةيدئث وقئتؤشئلار ءينستيتؤتئنا جولداما الدئ. وعان اتتانعانشا «جذمباق جالاؤ» رومانئن باسپاعا دايئنداپ، ساكةن جيناستئرعان "باتئرلار" جيناعئنا ءماندئ العئ ءسوز جازئپ، باسپاعا تاپسئردئ. نة كةرةك، بذرئن ةركئن ادئمداپ، جان-جاعئن قئزئق اثگئمةگة باتئرئپ جذرةتئن ءسابيت بايقاپ سويلةؤ، اثدئپ باسؤدئ ذيرةنة باستاعان كةزدة قالالئق پارتيا كوميتةتئنة «مذشةلئگئمدئ قايتئپ بةرئثدةر» دةپ ارئز جازدئ. ولاي توستئ، بئلاي توستئ، وتئنئشئنةن كذدةر ذزة باستاعاندا، 1938 جئلدئث 2 ناؤرئزئندا قالالئق كوميتةتتئث بيؤروسئنا شاقئرئلدئ-اؤ. كةثةس وكئمةتئن جانئنداي جاقسئ كورةتئن تاقئر كةدةيدئث بالاسئ ةمةس پة ةدئم دةگةن ذمئتپةن كةلدئ. ذلكةن بولمةنئث ءئشئن كةرة وتئرعانداردئث جذزئنةن جئلئلئق اثعارئلمايدئ. ويلاماعان سذراقتاردئ جاؤدئرئپ ةسئن شئعارا جازدادئ. ءتئلئ جةتكةنشة اعئنان جارئلئپ كةثةس زامانئندا اتقارعاندارئن تاپتئشتةي باستاسا، قايسئبئرةؤلةرئ «جاساعان قاستئقتارئثدئ، ئستةگةن قاتةلئكتةرئثدئ ايت، قاي جةردة شالئس باستئث، حالئق جاؤلارئنا قالاي كومةكتةستئث؟» دةگةن سودئرلئ سذراقتاردئ قويئپ جاتئر. وثدةرئندة قان-ءسول، اتارعا وعئ جوق جاندار تةسئلة قاراؤئن، كذدئكتةنة سويلةؤلةرئن تئيمادئ. ئزعارئ ارقاثدئ قارئعانداي. وسئنداي كذي كةشكةن ءسابيت مذقانوأتئث الماتئداعئ قئزئل كوزدةردةن اؤلاق جذرؤگة تئرئسؤئن تذسئنؤگة بولادئ.
ئثعايئن تاؤئپ سةمةيگة اتتانئپ كةتؤئنئث سئرئ دا وسئ بولسا كةرةك. وندا ذزاق بولدئ ما، جوق، تةز ورالدئ ما، ايتةؤئر اباي مذراجايئن ذيئمداستئرؤمةن اينالئسئپ جذرگةن قايئم مذحامةتحانوأتاي ءئنئ-جولداس تاؤئپ العانئ راس.
امان-ةسةن الماتئعا ورالعاندا ءسابيتتئ ذلكةن قؤانئش توسئپ تذر ةدئ. «جذمباق جالاؤ» رومانئ شئعئپ، ةل-جذرتتئث قولئنا تية باستادئ. جةر-جةردةن سابةثة حاتتار جاؤئپ كةتتئ. ءومئردئث قياستئعئ، پارتيانئث ءزابئرئ حات توپانئنئث استئندا قالئپ، سابةث قايتادان داثق تاؤئنا كوتةرئلة باستادئ. وسئ جولئ شئققان شئثئ بذرئنعئدان دا بيئك، كورئكتئ جانة مئعئم بولدئ. ويتكةنئ، قازاق ادةبيةتئندة كوركةمدئگئ قول سوزئم بيئكتةگئ، الئمئ الئستئ قامتيتئن، وزئق ةلدئث شئعارماسئمةن قاتار قويؤعا ذيالمايتئن الةؤمةتتئك رومان دذنيةگة كةلدئ.
ءسابيت مذقانوأ شئعارمالارئ دذنية ءجذزئنئث تئلئنة، ونئث ئشئندة الةمدئك ورئس، اعئلشئن، قئتاي، فرانسؤز تئلدةرئنة اؤدارئلئپ، سان ميلليونداعان تارالئمعا جةتتئ. كةيبئر تؤئندئلارئ الةمدئك ادةبيةت حرةستوماتياسئنا ةندئ. قازاق ادةبيةتئ تاريحئندا ءوز رومانئن ورئس تئلئندة ءبئرئنشئ بولئپ جاريالاعان جازؤشئ ءسابيت مذقانوأ. 1935 جئلئ ماسكةؤدئث كوركةم ادةبيةت باسپاسئنان «سئن بايا» دةگةن اتپةن "اداسقاندار" رومانئ ب.مالدئبايةأ پةن و.فرةليحتئث اؤدارماسئمةن قالئث وقئرمانعا جول تارتتئ.
ماسكةؤدة كوتةرئلگةن جةل قازاقستانعا قذيئن بولئپ جةتكةن ؤاقئتتا قازاقستان جازؤشئلار وداعئ س.مذقانوأتئث «سئن بايا» رومانئ تؤرالئ ارنايئ قاؤلئ الئپ، قالئث وقؤشئ جذرتشئلئققا جةتكئزبةؤ ءذشئن كئتاپتئ جابئق قوردا، ياعني كئتاپ تذرمةسئندة ذستاؤ تؤرالئ شةشئم شئعاردئ. ادةتتة، كةؤدةسئندة جانئ جوق، كوركةمدئگئندة ءئلئپ الارئ شامالئ تؤئندئ مذنداي اثگئمةگة ئلئكپةيدئ. ورئس باسپا ءسوزئنئث قوراسئنا قاسقئر ءتذسئپ كةتكةندةي دذرلئكتئرگةن قازاقتئث ءبئرئنشئ شئعارماسئ بولؤئنئث ءوزئ سابةثنئث پةندةلئك تئرلئگئنة قانشاما قيئندئق اكةلگةنمةن، قازاق ادةبيةتئنة سونشاما ابئروي سئيلاپ، دذنيةدة قازاق دةگةن ةل بار ةكةنئن سةزدئرئپ جاتقانئ زور قؤانئش ةدئ.
ذلئ جازؤشئ ءسابيت مذقانوأتئث الةمگة اتئ بةلگئلئ بولا باستاؤئ ونان ءارئ جالعاسا ءتذستئ. فرانسيادان ورالعان قازاقستان پارتيا ذيئمئنئث جةتةكشئسئ لةأون يسا ذلئ ميرزويان 1936 جئلئ باعا جةتپةس سالةمدةمة اكةپ بةرگةنئ تاريحقا ءمالئم. "سذلؤشاش" فرانسؤز تئلئندة اؤدارئلئپ، پاريجدة شئعئپتئ. بذرئن قازاقستان اسپانئندا اتوي سالعان سابةث ةندئ الةم ادةبيةتئنئث باسپالداعئن اتتاپ، ذلكةن-ذلكةن دارئندار مةن تةرةزةسئ تةث جازؤشئ ساناتئندا اتالا باستادئ. ساكةن «باتئراق ءئنئم، جارادئث» دةگةن قئسقا دا نذسقا قوشتاؤمةن كوككة كوتةردئ. سابةث بولماشئعا ءماز بولئپ، كوكئرةگئن كةرةتئندةرگة ذقساماي، ءوزئنئث قاراپايئم تابيعاتئمةن ءوندئرئپ ةثبةك ةتة بةردئ. ءار شئعارماسئمةن حالقئن قؤانتئپ، ابئرويئن اسقاقتاتتئ. "سذلؤشاش"، "بوتاگوز"، «ءومئر مةكتةبئ»، «بالؤان شولاق»، «ءمولدئر ماحاببات» كوپتةگةن تئلدةرگة اؤدارئلئپ، قازاق ادةبيةتئنئث داثقئن شةتةلگة شئعارعانئ يؤنةسكو شةشئمئنة نةگئز بولئپ، الةم 100 جئلدئعئن تويلادئ.
ءسابيت مذقانوأتئث شئعارماشئلئعئ تؤرالئ اقئن-جازؤشئلاردئث ايتقاندارئ مةن جازعاندارئن ءتئزئپ جاتپاي، اتئ-جوندةرئن اتاؤدئث ءوزئ-اق ءبئراز سئردان حابار بةرةر الةكسةي تولستوي، لةونيد لةونوأ، الةكساندر فادةيةأ، سامؤيل مارشاك، گالينا سةرةبرياكوأا، االئ توقومبايةأ، تذگةلباي سئدئقبةكوأ، ءيوناس شيمكؤس، پةترؤس بروأكا، ماكسيم رئلسكيي، سؤلةيمان راگيموأ، أاديم ساأكو، بةردئ كةربةبايةأ، داأيد كؤگؤلتينوأ، ءيمرة تةرةنچةني أالدانفةل، راسؤل عامزاتوأ، ميرمؤحسين، مذستاي كارئم، پةتر پروسكؤرين، فةدور پانفةروأ، شئثعئس ايتماتوأ سابةث داثقئن الةمگة جايعاندار، قذدايعا شذكئر، جةتةرلئك.
ءار دارئن ءوز ةلئندة ابئرويلئ، بةدةلدئ بولسا عانا شةت جذرتقا تانئلماق. ول جاعئنان سابةثدة ةش كةندةلئك جوق، ءتئپتئ حالئقتئعئ جاعئنان ونئمةن قاپتالداستار جازؤشئ بولماعانئن وزگة ةمةس، ءوزئمئزدئث دانالارئمئز مويئنداعانئن ايتساق تا جةتكئلئكتئ. 1947 جئلئ ذلئ مذحتار اؤةزوأ «جولئ كةث جازؤشئ» دةگةن ةثبةگئندة «ءسابيتتئث اتئ قازاق وقؤشئسئنئث مول قاؤئمئنا وتة داثقتئ، انئق قئمبات اتتئث ءبئرئ. ونئث اتئ بذكئل وداق ةلئنئث وقؤشئسئنا دا ءمالئم» دةگةنئمةن-اق شةكتةلسةك تة بولار ةدئ، ال باعا تذگئل، جاي ءسوزدئث وزئنة ساراث، تالعامپاز عابيت مذسئرةپوأ «ءسابيتتئث تاريحتان الاتئن ةرةكشة ورنئ ةگئز ةكئ سالامةن كةلئپ، ءبئر ارناعا قذياتئن جازؤشئلئق ةثبةگئنئث ناتيجةسئ. ونئث ءبئرئ ادةبيةت قازئناسئنا قوسقان ءسابيتتئث ءوز شئعارمالارئ بولسا، ةكئنشئسئ قازاق كةثةس ادةبيةتئنئث قوزعالئسئن ذيئمداستئرؤ، باسقارؤ جاعئنداعئ ةثبةگئ» دةگةن سذبةلئ ويلارئنا ةشكئم داؤ ايتا الماس. ءوز ةلئنةن، ءوز تةثدةستةرئنةن وسئنشاما بيئك باعا العان ذلئ كلاسسيكتئث ةثبةگئن وزگةلةر ونان ءارئ اسئرا ماقتاماسا، كةم تذسئرة قويعان جوق. ورئستئث اتاقتئ جازؤشئسئ لةونيد لةونوأتئث «مذقانوأ تالانتئنئث الدئندا باسئمدئ يةمئن» دةپ مويئنداؤئ الئس-جاقئن ةلدةر داناگويلةرئنئث ءتذيئندئ ويئ ةكةنئندة ةش شذبا جوق. ولاي بولسا، يؤنةسكو شةشئمئن جالئنئپ-جالپايئپ سذراپ الماعانئمئز ابئرويدئث ةث ذلكةنئ.
ذلئ دارئن ءوز بويئنداعئ بار ونةرئن، اسئل قاسيةتتةرئن حالقئنا سارقئپ بةرئپ كةتتئ، ةندئ ونئث باعاسئنا جةتؤ، قادئرلةؤ، ابئرويئن اسقاقتاتئپ، ماقتان تذتؤ بذگئنگئ ذرپاقتئث پارئزئ. مذقانوأ كةثةس ادةبيةتئنئث ةث ايبئندئ جانة ءونئمدئ قالامگةرئنئث ءبئرئ. قازاقتئث جاثا ادةبيةتئنئث تؤؤ، قالئپتاسؤ، دامؤ داؤئرلةرئنة بةلسةنة ارالاسقان، ادةبيةتتئث پارتيالئق پرينسيپئن ذنةمئ قاتاث ساقتاؤعا جانة جذزةگة اسئرؤعا، سوسياليستئك ةستةتيكانئث بار تالابئنا جاؤاپ بةرؤگة تالاپتانعان، كذش-جئگةرئن اياماعان، سول جولدا تالاي تار جول، تايعاق كةشؤدئ باسئنان وتكةرگةن كلاسسيك جازؤشئ. كةثةستئك قوعام جاثا ورناپ جاتقان كةزدةگئ تاپتئق كذرةستةن ؤشئققان ادةبيةت مايدانئندا ساكةن سةيفؤللينگة سةنئمدئ سةرئك بولعان، ذلتشئل، بايشئل دةپ اتالعان الاش جازؤشئلارئمةن بةل شةشئپ كذرةسكةن، يدةيالئق پوزيسياسئنا قئلاؤ تذسئرمةؤگة تالاپتانعان جازؤشئ س.مذقانوأ ةكةنئ امبةگة ايان. قازاقتا پرولةتاريات جوق، سوندئقتان ونئث ادةبيةتئ بولؤعا ءتيئس ةمةس دةگةندةردئث پئكئرئن اشكةرةلةگةن، ءوزئنئث ناقتئ كوركةم شئعارمالارئمةن جاثا ادةبيةتتئث تؤعاندئعئن دالةلدةگةن تذثعئشتاردئث ءبئرئ ءسابيت.
بذل جولدا ول اؤئر سئندارعا دا، وتئرئك وسةككة دة، زئميان مئسقئلعا دا، دورةكئ ايعايعا دا كةزئكتئ، ءبئراق كةثةس ادةبيةتئنئث يدةيالئق كوركةمدئك پلاتفورماسئن ساقتاؤعا، ونئث ذستةمدئككة ية بولؤئ ءذشئن ايانباي، جالتاقتاماي كذرةستئ. جيئرماسئنشئ جئلدارداعئ وشپةندئ شابؤئلدار، وتئزئنشئ جئلدارداعئ جالعان جالالار ءسابيتتئث يدةيالئق پوزيسياسئن مذقالتا العان جوق.
ارينة، وسئلاي دةگةن ؤاقئتتا سابةث ةشبئر قاتةلئك جاساماعان ةكةن عوي دةپ تذسئنؤگة بولمايدئ. جيئرماسئنشئ جئلداردئث باس كةزئندة س.مذقانوأتا اباي مذراسئنئث ءمان- ماثئزئنا جةتة بويلاماؤ، جولبيكة اقئن جازؤشئلاردئ سئرتقا تةبؤ جانة قازا پ پ-قا ءتان اسئرة سولاقايلئققا بوي الدئرؤ سياقتئ قاتة قادامدارئ بولدئ. باقئتقا قاراي، س.مذقانوأ ءوزئنئث بذل قاتةلئكتةرئن اسقئندئرئپ الماي تذزةدئ، وث جولعا ءتذستئ. ةسكئلئك قيراپ، جاثالئق ورناي باستاعان ؤاقئتتا قازاق اقئندارئ وزدةرئنئث جالئندئ دا وتتئ سوزدةرئن الةؤمةتتئك كادةگة جاراتؤعا تالاپتاندئ. مذنئث ءوزئ جاثادان تؤئپ كةلة جاتقان جاس ادةبيةتكة زورلئقپةن دارئعان قاسيةت بولاتئن. سوندئقتان ساياسي ليريكا ولةثنئث باسقا تذرلةرئنةن گورئ ايبئندئ دا الئمدئ بولئپ، جاثا كوركةمدئك ءادئستئث تالابئنا اينالعان-دئ.
قازاق پوةزياسئن وركةندةتؤ جولئندا تئث، سونئ مازمذنعا جاثا ءتذر تابؤ تالابئ ءبئزدئث اعا اقئندارئمئزدا، اسئرةسة ساكةن مةن سابيتتة كذشتئ بولدئ. وعان أ.ماياكوأسكيدئث دذرئلدةگةن داثقئ اسةر ةتتئ. قازاق ولةثئنئث ماقامئ مةن اؤةنئنة، ئرعاعئ مةن ريتمئنة سئزدئقتاپ ةنة باستاعان جاثالئق نئشاندارئ كوبئنة ساكةن مةن ءسابيتتئث ئزدةنئستةرئندة بولدئ. ءوسؤ، ئلگةرئ باسؤ، كوركةمدئك شئثئنا كوتةرئلؤ تالابئ سابيتكة ءبئرقئدئرؤ شالئس قادامدار جاساتقانمةن دة، قازاق پوةزياسئ مذنداي تاباندئ، جئگةرلئ ئزدةنئستةن زور پايدا تاپتئ. قازاقتئث ون ءبئر بؤئندئ قارا ولةثئ مةن جةتئ بؤئندئ جئر ورنةكتةرئن ئشتةي تذلةتة، ةكپئن ئرعاعئن كذشةيتكةندة جاثا ولةث تذرلةرئ ورنئعا باستادئ. ساكةنمةن ةكةؤئنئث بذل جاثالئقتارئ قازاق پوةزياسئن ونان ءارئ وركةندةتؤگة مذرئندئق بولدئ.
س.مذقانوأتئث تولئپ جاتقان ليريكالئق شئعارمالارئمةن قاتار جيئرماعا تارتا پوةمالارئ بار. جيئرماسئنشئ جئلداردئث العاشقئ جارتئسئندا جازئلعان «جذماشتئث ءولئمئ»، «قذرداس»، «ناؤرئز كذنئ»، «پيونةر»، «البوم»، «جةتئم قئزدئث كذيئ» سياقتئ داستاندارئنئث كوركةمدئك دارةجةسئ سولعئن، شئن مانئندةگئ پوةمالارعا قويئلار تالاپ دةثگةيئنةن شئعا بةرمةيتئندئگئن ايتپاسقا بولماس. بذل شئعارمالاردئث ءسابيت ءذشئن دة، قازاق ادةبيةتئ ءذشئن دة ةكئ ءتذرلئ ءمانئ بار. ءبئرئنشئ، پوةما جانرئن تؤدئرؤ قاجةت، ويتكةنئ بذگئنگئ ادؤئندئ ءومئر ليريكالئق ولةثنئث اؤماعئنا سئيماي، ونئ ةپيكالئق پلاندا جئرلاؤ كةرةك دةگةن زامانا تالابئ كذشتئ بولدئ. ةكئنشئ، الگئ اتالعان شئعارمالار ءسابيتتئث اقئندئق دارئنئ ذزاق سونارلئ بايانداؤلارعا يكةم ةكةندئگئن اثعارتتئ. ءومئر كورئنئستةرئ مةن وقيعالاردئ اجارلئ بايانداي ءبئلؤدئث ءوزئ پوةما جازؤعا ةرئكسئز يتةرمةلةي بةردئ. سوندئقتان جيئرماسئنشئ جئلداردئث ةكئنشئ جارتئسئ مةن وتئزئنشئ جئلدارئ جازئلعان ءسابيت پوةمالارئ "باتئراقتئث"، «وكتيابر وتكةلدةرئنئث» چةليؤسكينشئلةرگة ارنالعان «اق ايؤدئث»، پؤبليسيستيكالئق «ءسوز - كةثةستئك ارميانئث» قازاق ادةبيةتئنة قوسئلعان ةلةؤلئ ذلةس بولعانئمةن، "سذلؤشاش" اسؤئنان اسا الماعاندئعئن جاسئرماؤئمئز كةرةك.
شئعارمانئث قذدايئ - ؤاقئت سئنئ. جارئق دذنيةگة كةلگةنئنة جئلعا تايانئپ قالعان ولةثمةن جازئلعان رومان "سذلؤشاش" كذنئ بذگئنگئ دةيئن ءوز وقؤشئسئن باؤراپ الئپ، ةستةتيكالئق ءلاززات بةرئپ كةلة جاتقان تاپتئق، داؤئرلئك تؤئندئ. ونئث قذندئلئعئ تةك بذل عانا ةمةس. "سذلؤشاشتئث" ةث نةگئزگئ ءمانئ شئن مانئندةگئ كوركةم وبراز جاساؤ پروبلةماسئن شةشؤئندة جانة جاثا ارنامةن ئلگةرئلةؤ، وركةندةؤ، كوركةمدئكتئث بيئك شئثدارئنا ذمتئلؤ پروسةسئنئث باستالعاندئعئن اثعارتؤئندا. سوندئقتان دا اسقان كوركةمدئك شةبةرلئكپةن جاسالعان مونؤمةنتالدئ شئعارما قازاق ادةبيةتئندة بيئك اسؤ بولئپ، ادةبيةت تاريحئنان قذرمةتتئ ورئن الدئ.
«اداسقاندارداي» كةسةك دذنيةنئ جازؤئنا كةلةتئن بولساق، ةث از دةگةندة مئناداي ةكئ سةبةپتئ اتاپ كورسةتكةن ءجون. ءبئرئنشئدةن، روماندا سؤرةتتةلگةن وقيعالار ءومئردئث وزئنةن الئنعاندئعئ، تاريحي شئندئقتان تؤعاندئعئ، باتةس (باتيما) پةن بذركئتتئث (سذلتانبةكتئث) ماحابباتئنان تؤعان تراگةديانئ اأتوردئث كوزئمةن كورؤئ، سوت پروسةسئندة قوعامدئق ايئپتاؤشئ مئندةتئن اتقارؤئ ةرئكسئز قالام الدئرعان. بذرئن ماشئقتانباعان جانرعا قالاي بارعان دةگةن ساؤال ةكئنشئ سةبةپتئ انئقتاپ الؤعا مذمكئندئك بةرةدئ. س.مذقانوأتئث بذرئن پروزا جانرئمةن شئنداپ اينالئسپاعاندئعئ پروزانئث اسؤ بةرمةس قيئندئعئنان ةمةس، ذزاق ؤاقئتتئ تالاپ ةتةتئندئگئنةن جانة اتام زاماننان بةرئ حالئقتئث رؤحاني ازئعئ بولعان پوةزيانئث ؤئسئنان شئعارماؤئ ةدئ. جوعارئدا ءسابيت پوةمالارئنئث ةپيكالئق ماسشتابقا ذمتئلاتئندئعئ، سيؤجةت جةلئسئنئث نئق تارتئلاتئندئعئ ةسكةرتئلدئ عوي. مئنة، وسئ شئعارماشئلئق مذمكئندئك، ياعني سيؤجةتتئ شةبةر قذرا ءبئلؤ، ءومئر وقيعالارئن ئرئكتةي ءبئلؤ، ءاربئر كورئنئستئث ئشكئ سئرئن اشؤ، دامؤ كةلةشةگئن اثعارؤ، پوةتيكالئق شارتتئلئقتان ازاتتئق الئپ ةمئن-ةركئن بايانداؤ، قوعامدئق الةؤمةتتئك شئندئقتاردئ مول قامتؤ تالابئ رومان جانرئنا يكةمدةدئ. "اداسقاندار" رومانئ قازاق ادةبيةتئندة س.مذقانوأتئث باسئ ءبذتئن پروزا جانرئنا كوشؤئن اثعارتئپ قانا قويعان جوق، سونئمةن بئرگة، پروفةسسيونالدئق ادةبيةتتئ جاساؤ ءذشئن الئمئ مول، تئنئسئ كةث پروزانئ ةرةكشة وركةندةتؤ قاجةتتئگئن تؤدئرعان كلاسسيكالئق تؤئندئ.
وتپةلئ داؤئردة تؤعان شئعارمالاردئث ءبارئ بئردةي ساتتئ بولا بةرمةك ةمةس. "ةكپئندئ" پوأةسئ، "تةمئرتاس" رومانئ، بذلاردان باسقا ءار كةزةثدة جازئلعان پروزانئث شاعئن تذرلةرئ ءوز اأتورئنا ونشا ابئروي اپةرمةگةنئمةن دة، س.مذقانوأتئث زور تالانتئ ءوزئنئث شئن جانرئن تاپقاندئعئن، وسئ جولدا سذرئنسة دة كوزدةگةن ماقساتئنا جةتةتئندئگئن، پروزانئ تولئق يگةرؤگة تاپجئلماستان كةلة جاتقاندئعئن انئق بايقاتتئ.
ةرةن ةثبةكتئث ءئرئ تابئسئ «جذمباق جالاؤ» قازئرگئ "بوتاگوز" رومانئ بولدئ. بذل رومان ءسابيت شئعارماشئلئعئندا باستالعان جاثا پروسةستئ عانا ةمةس، بذكئل قازاق ادةبيةتئنئث وركةندةؤ بارئسئنا ءتذيئن جاساعان ايتؤلئ تؤئندئ. قازاق رومانئنئث ذلتتئق ءداستذرئن قالئپتاستئردئ. «جذمباق جالاؤ» ةث الدئمةن، قازاق ادةبيةتئندة جاثا كوركةمدئك ءادئستئث ابدةن ورنئققاندئعئنئث ايعاعئ بولدئ. قوعامدئق ءومئردئ شئنايئ قالپئندا، رةأوليؤسيالئق دامؤ بارئسئندا بةينةلةؤ ءتاسئلئ قازاق پروزاسئندا قذلاشتئ ةمئن- ةركئن جايؤعا مذمكئندئك تؤعئزدئ. رةاليستئك پروزا ءداستذرئنئث قالئپتاسؤئنا، ادةبيةتتئث پروفةسسيونالدئق ارناعا تذسؤئنة داثعئل جول اشتئ. مئنة، سوندئقتان دا ءسوز زةرگةرئ عابةث - ع.مذسئرةپوأ «جذمباق جالاؤدئ» قازاق روماندارئنئث ءتولباسئ ساناپ، روماننئث ذلتتئق ءداستذرئن قالئپتاستئرعان كوركةم تؤئندئ ةكةنئن ةرةكشة اتادئ.
س.مذقانوأتئث «سئرءداريا» رومانئنا دةيئنگئ «بالؤان شولاق»، «ءبئزدئث زامانئمئزدئث باتئرئ» سياقتئ كوپتةگةن اثگئمة، وچةركتةرئ وزدةرئنئث كوركةمدئك، يدةيالئق دارةجةسئ جاعئنان «جذمباق جالاؤ» كوتةرئلگةن بيئكتةن اسئپ تذسة المادئ. جازؤشئ ءاردايئم ئلگةرئ ورلةؤگة ءتيئستئ بولعانمةن، كةرئ شةگئنئستةر مةن مذدئرئستةر كةزدةسئپ، بذرالاث سوقپاققا ءتذسئپ كةتةتئن كةز از كةزدةسپةيدئ. وعان سابةث تالاي كةزدةسئپ جاتتئ. قازاق ادةبيةتئندة م.گوركيي ءداستذرئنئث جالعاسؤئن ايتقاندا، الدئمةن س.مذقانوأتئث «ومئر مةكتةبئ» تاريحي شئندئقتاردئ شةبةر قاستةرلةنؤئ جاعئنان العاندا قازان توثكةرئسئنة دةيئنگئ جانة ودان كةيئنگئ داؤئلدئ جئلداردئث بةينةسئن اينا قاتةسئز كوركةم پولوتنونعا ءتذسئرئپ، قازاق حالقئنئث جارتئ عاسئرلئق ءومئرئن بايانداعان ةپوپةيالئق شئعارما.
قازاق دراماتؤرگياسئنا سابةثنئث دة قوسقان ذلةسئ بار. 1955 جئلئ جازئلئپ، ذزاق ؤاقئت م.اؤةزوأ اتئنداعئ اكادةميالئق تةاتردا جذرگةن «شوقان ؤاليحانوأ» قازاق دراماتؤرگياسئنئث وركةندةؤ جولئنداعئ زور تابئسئ. وسئنداي باقئتقا «ساكةن سةيفؤللين» اتتئ ساحنالئق شئعارماسئ دا ية بولدئ. اأتور تةاتر رةپةرتؤارئنا تاريحي قذندئ شئعارمالار بةرؤمةن قاتار، ادةبيةتتئث وبرازدار گالةرةياسئنا شوقاننئث، ساكةثنئث بةينةسئن شةبةرلئكپةن ورنئقتئردئ.
ءسابيت مذقانوأ ءوزئنئث شئعارماشئلئق ومئرئندة ادةبيةتكة قاتئسئ بولعان ماسةلةلةردئث بئرئنةن دة قالئس قالئپ كورگةن جان ةمةس. بذكئل قوعامدئق ءومئردئث، ونئث ئشئندة اسئرةسة ادةبي تئرلئكتئ ءجئتئ باقئلاپ، ونئث دامؤ بارئسئنا بةلسةنة ارالاسئپ وتئرؤ س.مذقانوأتئث بويئنا الدةقالاي دارئعان ادةت قانا ةمةس، ونئث ونةگةلئ ءومئرئنئث داعدئلئ قاسيةتئ بولاتئن. مذنئ جازؤشئنئث تولئپ جاتقان كوركةم شئعارمالارئ عانا ةمةس، قازاقتئث ادةبي سئنئ مةن عئلئمئن قالئپتاستئرؤعا، وركةندةتؤگة سةپتئگئن تيگئزگةن 400-دةن استام سئن ماقالالارئ، توم-توم بولئپ جاريالانعان كذردةلئ ةثبةكتةرئ مةن مونوگرافيالئق زةرتتةؤلةرئ دالةلدةيدئ. ادةبيةتئمئزدئث ءسابي شاعئندا «قارا تاقتاعا جازئلئپ جذرمةثدةر، شةشةندةر!» دةگةن سذستئ ةسكةرتؤمةن سئن مايدانئنا ارالاسقان ءسابيت جامباسئ جةرگة تيگةنشة ءوزئنئث ءادئل دة اشئق ايتاتئن پئكئرئنةن تانعان جوق. ادةبيةتتئث يدةيالئق نئساناسئ ايقئن، پئكئرئ تازا بولؤئ ءذشئن ءسابيت مذقانوأ ايانباي كذرةستئ. ارتئق سئلتةگةنئ دة از ةمةس. قازاق ادةبيةتتانؤ عئلئمئنئث نةگئزئن قالاسؤعا سابةثنئث 1942 جئلئ شئققان « XX عاسئرداعئ قازاق ادةبيةتئ» دةگةن كئتابئ ذلكةن سةپتئگئن تيگئزدئ. قازاقتئث عاسئرداعئ ادةبيةت تاريحئنان وچةركتةر دةپ اتالعان، 1942 جئلئ شئققان كذردةلئ ةثبةگئن ةرةكشة اتاؤ كةرةك. مةكتةپ وقؤلئعئندا شالا-پذلا ايتئلئپ كةلگةن اقئنداردئث مذراسئن انئقتاؤدا، ادةبيةت تاريحئن داؤئرلةؤ ماسةلةسئن شةشؤدة، كةلةشةكتة قازاق ادةبيةتئنئث تاريحئن جاساؤ پروسةستةرئن باعدارلاؤدا بذل ةثبةك ذلكةن رول اتقاردئ.
س.مذقانوأتئث قئرقئنشئ-جةتپئسئنشئ جئلدارداعئ سئنشئلئق قئزمةتئ قازاق ادةبيةتئنئث پروفةسسيونالدئق ارنامةن وركةندةؤئنة، يدةيالئق نئساناسئنئث تازا بولؤئنا، كوركةمدئك شةبةرلئكتئ يگةرؤ تالاپتارئنا، جاس كذشتةردئ ماپةلةپ وسئرؤگة باعئتتالدئ.
ذلئ دارئننئث ونةگةلئ دة جةمئستئ ونةرپازدئق جولئنا قئسقاشا شولؤ جاساعاندا، ءسابيت مذقانوأ قازاق كةثةس ادةبيةتئنئث نةگئزئن قالاسقان، ونئث وركةندةؤئ ءذشئن وراسان ةثبةك سئثئرگةن اسا كورنةكتئ ءسوز شةبةرئ، ةل ةثبةكشئلةرئنئث ومئرئنةن، وي ارمانئنان ءنار تاؤئپ، شابئتتانا جئرلاعان ازامات اقئن، ءداؤئر شئندئعئن ةپيكالئق بيئك دةثگةيگة كوتةرة سؤرةتتةگةن حالئقتئق جازؤشئ، ساحنا ونةرئنئث وركةندةؤئنة ذلةس قوسقان دراماتؤرگ. قازاقتئث ادةبي سئنئ مةن ادةبيةت تانؤ عئلئمئن ورگة سذيرةگةن جاؤئنگةر سئنشئ، پاراساتتئ عذلاما. قازاق ادةبيةتئنئث ماقتانئشئ ءسابيت مذقانوأ ءوزئنئث ونةگةلئ دة ومئرشةث شئعارمالارئمةن قازاقتئث تالاي ذرپاعئنا رؤحاني ازئق بةرئپ، قازاق باردا جاساي بةرةتئن ذلئ كلاسسيك.
تذرسئنبةك كاكئشةأ،
پروفةسسور.
(«ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ. ءساؤئردئث28 ئ. 2010 جئل)