قازاقستان ة ق ئ ذ-عا فورمالدئ ءتوراعالئق ةتؤدئ ةمةس، ذيئمنئث دامؤئنا كونسترؤكتيأتئ سةرپئن بةرؤدئ قالايدئ - ب. بايقاداموأ

ءوزئنئث ءتوراعالئعئ كةزئندةگئ باسئم باعئتتارئن دا جاريالاپ، ذيئمنئث بذدان ارعئ دامؤ تاعدئرئنا، ونئث قئزمةتئن جةتئلدئرة تذسؤگة قاتئستئ تولايئم ذسئنئستار جاسادئ. وسئعان وراي، بذگئنگئ كذنئ قازاقستان ةؤروپاداعئ قاؤئپسئزدئك پةن ئنتئماقتاستئق ذيئمئنئث جذمئسئنا تئث سةرپئن بةرة الا ما جانة وزئنة كورسةتئلگةن ذلكةن سةنئمدئ قالاي اقتايدئ
دةگةن ماسةلة تذرعئسئندا ذلكةن پئكئرتالاستار ورئن الئپ وتئرعانئ دا شئندئق. وسئ ماسةلة توثئرةگئندة قازاقپارات ءتئلشئسئ «نذر وتان» ح د پ پارلامةنتاريزم ينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ بولات بايقاداموأتئ اثگئمةگة تارتقان ةدئ.
- بولات كةنجةكةش ذلئ، ءبئرقاتار ب ا ق-تا جاريالانئپ، قوعام اراسئندا قئزؤ تالقئلانئپ جاتقان مةملةكةت باسشئسئنئث «ة ق ئ ذ تاعدئرئ جانة پةرسپةكتيأالارئ» اتتئ ماقالاسئندا اتالمئش ذيئمنئث قئزمةتئنة قاتئستئ تولئققاندئ ساراپتاما جاسالئپ، ونئث دامؤ پةرسپةكتيأالارئنا تاعئ ءبئر مارتة شولؤ جاسالئپ وتكةن بولاتئن. وسئعان بايلانئستئ ءسئزدئث كوزقاراسئثئزدئ بئلسةك دةپ ةدئك. مارتةبةلئ ذيئمعا ءتوراعالئق ةتؤ بارئسئندا قازاقستان ءوزئن قاي قئرئنان تانئتادئ دةپ ويلايسئز؟
- ارينة، «ة ق ئ ذ تاعدئرئ جانة پةرسپةكتيأالارئ» اتتئ ماقالادا ةلباسئ ة ق ئ ذ- عا ءتوراعالئق ةتؤ بارئسئنداعئ، ياعني بيئلعئ جئلئ جذزةگة اسئرئلؤئ ءتيئس بارلئق مئندةتتةرگة كةثئنةن توقتالعان ءارئ پرةزيدةنت تةك قازاقستاننئث باسئنداعئ پروبلةمانئ عانا ةمةس، أانكؤأةردةن ألاديأوستوكقا دةيئنگئ الئپ كةثئستئكتة قوردالانئپ قالعان پروبلةمالارعا كوز جذگئرتئپ وتئر. مةملةكةت باسشئسئ ءوز ماقالاسئندا قازاقستان وسئ ذيئمنئث ذستانعان قاعيداتتارئن جذزةگة اسئراتئنئن، ياعني ة ق ئ ذ قذرئلعان 1975 جئلدان بةرئ قالئپتاسقان ذيئمنئث ءداستذرلئ قاعيداتتارئن جالعاستئراتئنئن اتاپ وتةدئ. بذل رةتتة قازاقستان ةث الدئمةن كةيئنگئ كةزةثدةردة پايدا بولئپ، اسا وزةكتئگة اينالعان ءارئ جالپئ وثئرلةردةگئ قاؤئپسئزدئككة قاتةر توندئرةتئن پروبلةمالارعا باسا نازار اؤداراتئنئ اثعارئلادئ. بذنداي پروبلةمالاردئث قاتارئنا ءبئرقاتار ةلدةردة ورئن الئپ وتئرعان قاقتئعئستاردئ جاتقئزؤعا بولادئ. ةلباسئ بذدان بولةك اؤعانستان جاعدايئنا دا ةرةكشة توقتالئپ وتةدئ. بذل رةتتة ن. نازاربايةأ اؤعانستانداعئ سوعئس قيمئلدارئنا جانة ةل ةكونوميكاسئن قالپئنا كةلتئرؤگة 43 مةملةكةتتئث قاتئسئپ، وسئ وثئردة ارةكةت ةتئپ وتئرعانئن ايتتئ. بذدان سوث، تةك ءبئزدئث ةلئمئزدةگئ عانا ةمةس، جالپئ الةمدةگئ ةكولوگيا ماسةلةسئ دة جان-جاقتئ كوتةرئلئپ وتئر. توقتالا كةتةتئن تاعئ ءبئر ماثئزدئ ءجايت، ة ق ئ ذ-عا ءتوراعالئق ةتئپ وتئرعان مةملةكةتتئث باسشئسئ ءوز ماقالاسئندا ةؤروپالئق قاؤئپسئزدئك تؤرالئ كةلئسئمدئ جةتئلدئرؤ ؤاقئتئنئث كةلگةنئن العا تارتادئ. راسئندا دا، بذل كةلئسئم جاثا زامانعا، بذگئنگئ ةؤروپالئق دةثگةيگة ساي جاثارتؤدئ قاجةت ةتةدئ.
جالپئ، مةنئث ويئمشا، ةلباسئ ءوز ماقالاسئندا كوتةرگةن هام ة ق ئ ذ ءتوراعالئعئ قارساثئندا جاريالاعان بارلئق ذسئنئستار بذگئنگئ جاعدايدا ذلكةن ماثئزعا ية بولئپ وتئر. ة ق ئ ذ-نئث قامتيتئن وثئرلةرئ تذرعئسئنان الئپ قاراعاندا، شةتكةرئ ورنالاسقان ءارئ ةؤروپالئق جانة ازيالئق قذندئلئقتاردئ بئردةي بويئنا سئثئرة بئلگةن قازاقستاننئث بذنداي وثئرلئك ذيئم ءومئرئنئث بولاشاق دامؤئنا تئث سةرپئن بةرة وتئرئپ، جاثا قئرئنان دامؤئنا سةپتئگئن تيگئزؤگة مذمكئندئگئ بار دةپ ويلايمئن. بذدان باسقا، ن. نازاربايةأ ءوز سوزئندة ةلئمئزدئث ذيئمعا ءتوراعالئعئنئث قازاقستانداعئ ةؤروپالئق ستاندارتتاردئث ساقتالؤئنا دا ءتيئمدئ اسةر ةتةتئنئن اتاپ وتةدئ. ياعني، مذندا اثگئمة زاثنامالئق جةتئلؤ ارقئلئ، قذقئق قولدانؤ تاجئريبةلةرئ ارقئلئ، قوعامدئق پئكئر ارقئلئ، ساياسي قذرئلئمداردئث جانة ذكئمةتتئك ةمةس ذيئمداردئث قئزمةتئ، ارةكةتتةرئ ارقئلئ ةلئمئزدة دةموكراتيالئق جاثعئرؤدئ جالعاستئرا تذسؤ ءجايئندا بولئپ وتئر. پرةزيدةنت بذل تذرعئدا ءبئرقاتار زاثداردئث قابئلدانعانئنا دا نازار اؤدارتئپ، گةندةرلئك دامؤ، بالالار قذقئن قورعاؤ ماسةلةلةرئ بويئنشا العا جئلجؤشئلئقتار بارشئلئق ةكةندئگئنة توقتالعان.
جالپئ، قازاقستان ة ق ئ ذ اؤماعئنئث شئعئس بولئگئن قذراپ وتئر جانة اتالمئش ذيئمعا مذشة ةمةس قازاقستاننئث وثئرلئك كورشئلةرئنئث تاجئريبةلةرئ دة ذيئمعا ءبئز ارقئلئ عانا جةتةدئ. سونئمةن ءبئر مةزگئلدة، قازاقستان تةك شئعئس مةملةكةتئ رةتئندة عانا ةمةس، ةؤروپاداعئ قاؤئپسئزدئك پةن ئنتئماقتاستئق ذيئمئنداعئ مذسئلمان الةمئنة، تذركئ الةمئنة جاتاتئن مةملةكةت رةتئندة تانئلئپ وتئر. بذنئمةن قوسا، قازاقستان ءوز تاؤةلسئزدئگئنةن بةرئ باتئستئث وزئق تاجئريبةلةرئن ءوز بويئنا تابئستئ جيناقتاي بئلگةن مةملةكةت. سوندئقتان دا، مةنئث ويئمشا ن. نازاربايةأتئث ة ق ئ ذ-عا قاتئستئ ماقالاسئنئث بذدان بذرئن دا جارئققا شئعئپ جذرگةن ماقالالارئ سةكئلدئ ذلكةن ادئستةمةلئك ءمانئ بار ءارئ ة ق ئ ذ-عا قاتئستئ بارلئق ماسةلةلةرگة تئث كوزقاراس قالئپتاستئرؤعا سةپتئگئن تيگئزةدئ.
- ءسئز بذگئنگئ ة ق ئ ذ جاعدايئن قالاي باعالايسئز؟ ذيئمنئث ودان ءارئ دامؤئ ءذشئن قانداي قادامدار قابئلداؤ قاجةت دةپ بئلةسئز؟
- ةث الدئمةن بذگئنگئ كذنئ كوپتةگةن ساياساتكةرلةر مةن ماماندار تاراپئنان ايتئلئپ جذرگةندةي، ة ق ئ ذ وثئرلئك ذيئمنان دا اؤقئمدئ، ياعني ةؤروپانئ عانا ةمةس، ودان دا كةث كةثئستئكتئ قامتيتئن ذيئم رةتئندة دامؤئ كةرةك دةپ بئلةمئن. وسئعان بايلانئستئ ة ق ئ ذ تاجئريبةسئ بئرةگةي ةكةندئگئن جانة بذل تاجئريبةنئ باسقا وثئرلةردة دة ءتيئمدئ پايدالانؤعا بولاتئنئن ءارئ سولاي بولؤئ تيئستئگئن دة اتاپ وتكئم كةلةدئ. دةگةنمةن، ة ق ئ ذ بةلگئلئ ءبئر ولشةممةن قاراعاندا كونسةرأاتيأتئ ذيئم بولئپ تابئلادئ جانة وتكةن عاسئردئث 70-80 جئلدارئ ذيئم ءذشئن اسةرلئ بولعان قاعيداتتاردئث قازئرگئ زاماندا تيئمدئلئگئ تومةندةگةنئ دة راس. ويتكةنئ، بذنداي قاعيداتتار مةن قذندئلئقتار ذزاق جئلدار بويئ زامان اعئمئنا ساي جاثارتئلئپ وتئرعان جوق، كذشئ، اسةرئ جويئلا باستادئ. ءتئپتئ، بذنداي قاعيداتتار جاثادان پايدا بولئپ جاتقان قاؤئپ-قاتةرلةرگة كةز-كةلگةن ؤاقئتتا جاؤاپ بةرة المايتئنئ بةلگئلئ بولئپ وتئر. سوندئقتان دا، بذگئنگئ كذنئ اتالمئش ذيئمدئ جاثعئرتؤ تؤرالئ ماسةلة ورئندئ كوتةرئلئپ ءجذر دةپ ويلايمئن. سول ءذشئن دة قازئرگئ تاثدا ةؤروپالئق جانة باسقا دا قذرلئقتئق وثئرلةردة ءتيئمدئ ناتيجة بةرةتئن جاثا تةتئكتةردئ ازئرلةؤدئث قاجةتتئلئگئ تؤئپ وتئر. ماسةلةن، ةگةر ازيانئ الئپ قاراثئز، سول سةكئلدئ ذلئ قئتاي مادةنيةتئن، ءذندئ مادةنيةتئ مةن تذركئ نةمةسة مذسئلمان الةمئنئث جاعدايئن الئپ قاراثئز، بذندا بايئرعئ وركةنيةتتئلئك باسئم ءارئ ولاردئث ءمانئن، مازمذنئن جوققا شئعارؤعا ءتئپتئ دة بولمايدئ. بذل رةتتة قولدانئلاتئن تةتئكتةر سينتةزدةسة قالئپتاسؤئ جانة بارلئق مادةني قذندئلئقتاردئ ةسةپكة الا وتئرئپ جذزةگة اسقانئ ءجون. بذنداي قادام قوعام ءذشئن دة، جةكةلةگةن ازاماتتار ءذشئن دة وقئپ ءذيرةنؤ مذمكئندئكتةرئن، مةديسينا مةن عئلئمنئث زاماناؤي جةتئستئكتةرئن پايدالانؤ مذمكئندئكتةرئن كةثةيتة تذسةتئنئ ايقئن. جالپئ، مذنداي كوپ جاقتئ ئنتئماقتاستئقتان ذيئمعا مذشة مةملةكةتتةردئث بارلئعئ ذتارئ سوزسئز. ال جاهاندئق اسپةكتئدةگئ مذنداي ماسةلةنئ ة ق ئ ذ-عا ءتوراعالئق ةتؤشئلةر اراسئنان العاش رةت قازاقستان كوتةرئپ وتئرعانئ بةلگئلئ.
- جالپئ اتالعان ذيئمعا قازاقستاننئث ءتوراعالئق ةتؤئنئث ءوزئ، ة ق ئ ذ-نئث بئرئثعايلانؤعا قاراي يكةمدةلئپ وتئرعانئن كورسةتپةي مة؟
- ارينة، ة ق ئ ذ بذل تذرعئدان شئعؤ جولدارئن بذگئنگئ كذنئ عانا قولعا الئپ وتئرماعانئ بةلگئلئ، بذل بذرئننان قاراستئرئلئپ كةلة جاتقان دذنية. ذيئم مذشةلةرئ وسئدان بئراز جئلدار بذرئن دا ءبئرقاتار قاعيداتتاردئث، تةتئكتةردئث تيئمدئلئگئ تومةندةگةنئن بايقاعان. وسئ تذرعئدان العاندا ةؤروپا ة ق ئ ذ شةثبةرئندة جاثا مةملةكةتتةرمةن، ونئث ئشئندة بذرئنعئ كةثةس وداعئ مةملةكةتتةرئمةن جاقئن ارالاسؤعا نيةتتةنئپ، مذمكئندئك جاساپ وتئرعانئ كةزدةيسوقتئق ءجايت ةمةس. دةگةنمةن، بذنئث ءوزئ قازاقستاننئث جانة باسقا دا مةملةكةتتةردئث الةؤمةتتئك-ةكونوميكالئق، ساياسي جانة مادةني دامؤ جةتئستئكتةرئن كورسةتةدئ، جاثا تاؤةلسئز مةملةكةتتةردئث دة وزئندئك قذندئ «قورلارعا» ية ةكةندئگئن، وزئندئك بئرةگةي تاجئريبةسئ بار ةكةندئگئن بئلدئرةدئ. سونئمةن بئرگة، قازاقستاننئث ة ق ئ ذ-عا ءتوراعالئق ةتؤگة قاتئستئ كانديداتؤراسئ ذسئنئلعاندا، ةؤروپالئق مةملةكةتتةردئث بذعان تذسئنئستئكپةن قاراؤئ ءارئ ولاردئث باسئم كوپشئلئگئ وسئ يدةيانئ ءسوزسئز قولداي جونةلگةنئن دة كةزدةيسوقتئق دةپ قاراؤعا كةلمةيدئ. ةؤروپاداعئ ئنتئماقتاستئق پةن قاؤئپسئزدئك ذيئمئنا جةتةكشئلئك ةتؤ فاكتئسئنئث ءوزئ وسئ ذيئمنئث قئزمةتئ تذرلةنة تذسكةندئگئن كورسةتةدئ. ة ق ئ ذ - بذل ساياسي ذيئم جانة سوندئقتان دا وسئ باعئتتاعئ قارقئنئ ذدةي ءتذسؤئ قاجةت. راسئندا، بذنداي قارقئن سوثعئ 10-20 جئل بويئ ة ق ئ ذ كةثئستئگئندة پايدا بولئپ، قوردالانئپ قالعان پروبلةمالاردئ شةشؤگة كةلگةندة شيراقتئق كورسةتة الماي كةلدئ. ك س ر و قذلاعان كةزةثدة كوپتةگةن پروبلةمالار تؤئنداعانئ جانة ونداي پروبلةمالاردئث ةؤروپانئث عانا پروبلةماسئ ةمةستئگئ بةلگئلئ بولاتئن. سوندئقتان دا، ة ق ئ ذ قولدانئپ كةلگةن تاجئريبةلةر جيئنتئعئ قاشان دا جةمئستئ ناتيجةلةر بةرة بةرمةيتئنئ بايقالدئ. بذل رةتتة «باتئس» وزئنة تولئق جاؤاپكةرشئلئك الا وتئرئپ، ة ق ئ ذ قئزمةتئ مةن ساياساتئ ءذشئن جاثا قالئپ ةنگئزة الاتئن مةملةكةتتةرگة كوز تئكتئ دةسة دة بولادئ جانة قازاقستان وسئنداي مارتةبةلئ ذيئمنئث ءتوراعالئعئنا كةزدةيسوق جايعاسقان جوق دةگئم كةلةدئ. بذل ءبئزدئث رةسپؤبليكامئزدئث ذيئمنئث وثئرلئك باسشئسئ رةتئندةگئ عالامدئق دةثگةيدة جذمئس ئستةؤگة ذمتئلئسئن عانا ةمةس، ة ق ئ ذ باسشئلارئ مةن ونئث قاتئسؤشئلارئنئث جاثا يدةيانئ تارتؤ نيةتئنئث ةكئ جاقتئ ذمتئلئسئن بئلدئرةدئ. وسئ تذرعئدان العاندا قازاقستان قاشاندا تابئستئ ءارئ باستاماشئل ةل بولئپ قالئپ وتئر.
- ءسئز قالاي ويلايسئز، اعئمداعئ جئلعا جوسپارلانعان ة ق ئ ذ قاتئسؤشئ مةملةكةتتةر باسشئلارئنئث ءسامميتئ ذيئمدئ دامئتؤدئث جاثا نئشانئ بولا الا ما؟
- بذنئ ؤاقئت كورسةتةدئ. دةگةنمةن، ة ق ئ ذ قامقورلئعئمةن، قولداؤئمةن وتكئزئلةتئن كةز كةلگةن ءئرئ فورؤم - بذل ءوز ءمانئن جوعالتپايتئن كةزدةسؤلةر تذرئنة اينالاتئنئ ءسوزسئز. مةنئث ويئمشا، بذنداي جذزدةسؤلةر ذزاق جئلدار بويئ قوردالانئپ كةلگةن پروبلةمالاردئ شةشؤدئث امبةباپ تةتئكتةرئ ارقئلئ ونئ قايتا قذرئلئمداؤعا جول اشادئ. سوندئقتان دا، شئن مانئندة ة ق ئ ذ ءسامميتئ ازئرشة جةتكئلئكتئ تذردة شةشئمئن تاپپاي وتئرعان ماسةلةلةرگة قاتئستئ ءتيئمدئ ادئستةردئ قولدانؤ تذرعئسئنان ذيئمعا تئث سةرپئن بةرؤئ ابدةن مذمكئن. ونداي پروبلةمالار تؤرالئ ايتئپ ءوتتئك - بذل كذرمةؤئ قيئن قاقتئعئستار جانة ادام قذقئ مةن بوستاندئعئن ساقتاؤ پروبلةمالارئ، ةكولوگيا جانة ةكونوميكالئق قاؤئپسئزدئككة قاتئستئ پروبلةمالار جانة باسقالار. مةنئث پايئمداؤئمشا، بذنداي نةگئزگئ ماسةلةلةردئث قاتارئندا ة ق ئ ذ-نئ جاثارتؤ ماسةلةسئ دة ورئندئ كوتةرئلئپ وتئر. ونئث ذستئنة بذنداي جاثا قادام تةك بذگئنگئ كذننئث عانا وزةكتئ ماسةلةسئ بولئپ قالئپ قويمايدئ. جالپئ، قازاقستان ءذشئن القالئ دا ابئرويلئ توپتئث باسئن قوسئپ، ءسامميت وتكئزبةي-اق، ءتوراعالئقتئ ادةتتةگئدةن اسپاي اياقتاپ، بذنداي باسقارؤدئ كةلةسئ ةلگة وتكئزئپ بةرؤئنة دة بولاتئن ةدئ. ءبئراق قازاقستان ذيئمعا فورمالدئ تذردة ءتوراعالئق ةتؤدئ قالامايدئ، قازاقستان ة ق ئ ذ دامؤئ ءذشئن كونسترؤكتيأتئ كذش بةرگئسئ كةلةتئنئن، وسئ ذيئمنئث جذيةلئ جانة تةرةث جاثارؤئنا باستاؤ بولا الاتئن سةرپئندئ كذش بةرگئسئ كةلةتئنئن كورسةتئپ وتئر.