تةثگة دةأالأاسياسئ ةكونوميكاداعئ وث وزگةرئستةردئث قالئپتاسؤئنا ئقپال ةتتئ

ذلتتئق بانك 2009 جئلعئ اقپاننئث 4 دة تةثگةنئث دوللارعا شاققانداعئ ايئرباس باعامئن ءبئر ساتتة قذنسئزداندئرعاندا، بذل شةشئمنئث دذرئس-بذرئستئعئ تؤرالئ ئشتة دة، سئرتتا دا ءارتذرلئ پئكئرلةر ايتئلدئ. الايدا، قازاقستاننئث وتكةن جئلدئث ئشئندةگئ الةؤمةتتئك-ةكونوميكالئق دامؤئنئث
قورئتئندئلارئ دةأالأاسيانئث دةر كةزئندة قابئلدانعان دذرئس ءارئ باتئل شةشئم بولعاندئعئن كورسةتئپ بةردئ. ال جالپئ سول كةزدة تةثگة نة سةبةپتئ قذنسئزداندئ دةگةن ماسةلةگة كةلسةك، ونئث بئرنةشة سةبةبئ بار. دةأالأاسيا ةكونوميكامئزدئ سول ساتتة داؤئلئ بةت قاراتپاي تذرعان داعدارئستئث اؤئر سالدارئنان ساقتاپ، داعدارئستان كةيئنگئ كةزةثدة قارقئندئ ةكونوميكالئق وسئمگة نةگئز قالئپتاستئرؤ، ئشكئ رئنوگئمئزدئ يمپورتتئق تاؤارلاردئث تاسقئنئنان قورعاپ، وتاندئق ءوندئرئستئ ئنتالاندئرؤ، سونداي-اق سول كةزدة قئسئمعا ذشئراعان مةملةكةتئمئزدئث رةزةرأئن ساقتاؤ ءذشئن جاسالدئ. ءبئر سوزبةن ايتقاندا بذل ذلتتئق ةكونوميكامئزدئث قاؤئپسئزدئگئن قامتاماسئز ةتؤ ماقساتئندا جاسالعان اسا ماثئزدئ ستراتةگيالئق قادام بولدئ.
ارينة، تةثگة قذنسئزدانعاننان كةيئن بئلتئر جئل ئشئندة ئشكئ نارئقتاعئ ءينفلياسيالئق قئسئمنئث قاؤپئ كذشةيدئ. بذل نةگئزئنةن ازئق-تذلئك تاؤارلارئ جانة باسقا دا كورسةتئلةتئن قئزمةت تذرلةرئ باعاسئنئث نةگئزسئز كوتةرئلؤئنةن كورئنئس بةردئ. سوندئقتان دةأالأاسيادان كةيئن ءينفلياسيانئ ئرئقتاؤ قازاقستان ذكئمةتئنئث وتكةن جئلعئ قئزمةتئندةگئ نةگئزگئ مئندةتتةردئث ءبئرئ بولدئ. ءينفلياسيانئ اؤئزدئقتاؤ ءذشئن جئل ئشئندة ذكئمةتتئث دذركئن-دذركئن قابئلداعان توسئن شةشئمدةرئ كذردةلئ ءارئ قيئن بذل مئندةتتئث ورئندالؤئنا الئپ كةلدئ. ناتيجةسئندة 2009 جئلدئث قورئتئندئسئ بويئنشا ءينفلياسيا دةثگةيئ 2، 6 ايئزدئ قذرادئ. بذل جئل باسئندا جوسپارلانعان 8-5 ،8پايئزدئق دالئزدةن الدةقايدا تومةن.
جوعارئدا دةأالأاسيانئث سول كةزدة قئسئمعا ذشئراعان مةملةكةتئمئزدئث رةزةرأئن ساقتاؤ ءذشئن جاسالعانئن ايتقانبئز. بذل شةشئم ءوزئنئث ومئرشةثدئگئن كورسةتتئ. وعان مئنا دالةلدةردئ كةلتئرؤگة بولادئ. ايئرباستاؤ باعامئنئث ءبئر ساتتئك وزگةرئسئ دةأالأاسيالئق كذتؤلةردئ ايتارلئقتاي تومةندةتؤگة، تولةم بالانسئنئث جاعدايئن جاقسارتؤعا، ذلتتئق بانكتئث التئن-أاليؤتا رةزةرأتةرئن ساقتاؤعا مذمكئندئك بةردئ. ناتيجةسئندة قازاقستان قور بيرجاسئنداعئ تةثگةنئث باعامئ 2009 جئلعئ اقپاننئث 5 نةن باستاپ قازئرگئ ؤاقئتقا دةيئن ءبئر دوللار ءذشئن 148-151 تةثگة شةگئندة ساقتالئپ كةلةدئ. 2009 جئلعئ قاراشادان باستاپ تةثگةنئث نئعايؤئ بايقالادئ. بذل جاعدايلاردا ذلتتئق بانك باسئم تذردة شةتةل أاليؤتاسئن ساتئپ الؤدا. ماسةلةن، سوثعئ 3 ايدا ذلتتئق بانك ئشكئ أاليؤتا نارئعئندا 6 ميليارد ا ق ش دوللارئن استام شةتةل أاليؤتاسئن ساتئپ العان. ذلتتئق بانكتئث مالئمةتئ بويئنشا، وسئنئث ناتيجةسئندة 2010 جئلعئ قاثتار ايئنئث سوثئندا قازاقستاننئث تازا حالئقارالئق رةزةرأتةرئ 51 ميليارد ا ق ش دوللارئنا جةتئپ وتئر. ونئث ئشئندة 4 ،26 ميليارد ا ق ش دوللارئ ذلتتئق بانكتئث التئن-أاليؤتا اكتيأتةرئ. بذل 2009 جئلعئ قاثتارمةن سالئستئرعاندا 6 ،44پايئزعا كوپ. ةلئمئزدئث تازا حالئقارالئق رةزةرأتةرئ 2008 جئلدئث سوثئندا 47 ميليارد دوللاردئ، ال 2007 جئلدئث سوثئندا 37 ميليارد دوللاردئ قذراعان-دئ. ذلتتئق قوردئث 10 ميليارد دوللار قارجئسئ داعدارئسقا قارسئ باعدارلاماعا جذمسالعاندئعئنا قاراماستان، باس-اياعئ ءبئر جئلدئث كولةمئندة ةلئمئزدئث التئن-أاليؤتا اكتيأتةرئ قالپئنا كةلتئرئلدئ، ءتئپتئ جوعارئداعئ سيفرلارعا قاراپ داعدارئس باستالعانعا دةيئنگئدةن قازئر بئرنةشة ميليارد دوللارعا ارتئپ وتئرعانئن كورةمئز. ءبئر سوزبةن ايتقاندا ذلتتئق أاليؤتامئزدئث دةأالأاسيالاؤ تؤرالئ قابئلدانعان شةشئم ذلتتئق بانكتئث التئن أاليؤتا رةزةرأتةرئن ساقتاپ قانا قويماي، ءتئپتئ ونئ ذلعايتؤعا مذمكئندئك بةرئپ وتئر. بذل ءوز كةزةگئندة ةلئمئزدئث حالئقارالئق رةزةأتةرئنئث كوبةيؤئنة دة كومةگئن تيگئزدئ.
دةأالأاسيا ئشكئ نارئقتئ يمپورتتئق تاؤارلاردئث تاسقئنئنان قورعاپ، وتاندئق ءوندئرئستئ ئنتالاندئرؤ ءذشئن جاسالعانئن ايتقان ايتتئق. نةگة دةيسئز عوي؟. ةكونوميكانئث زاثدئلئعئ بويئنشا داعدارئس كةزئندة قانداي دا ءبئر ةلدئث ذلتتئق أاليؤتاسئنئث قذنسئزداندئرئلؤئ وتاندئق ءوندئرئس كولةمئنئث ذلعايؤئنا جانة ولار وندئرةتئن ءونئم باعاسئنئث ارزانداؤئنا ئقپال ةتةدئ. ياعني دةأالأاسيا ةكسپورتتئث وسئمئنة جول اشادئ جانة يمپورتتئق تاؤارلاردئث تاسقئنئن شةكتةيدئ. بذل ءوز كةزةگئندة وتاندئق تاؤارلاردئث يمپورتتئق تاؤارلارمةن سالئستئرعاندا باسةكةگة قابئلةتتئلئگئن جوعارئلاتادئ. قازاقستاننئث نةگئزگئ ساؤدا ارئپتةسئ ئرگةدةگئ رةسةي 2008 جئلدئث سوثئندا ذلتتئق أاليؤتاسئ رؤبلدئ 44 پايئزعا دةأالأاسيالاعانئن بئلةمئز. مذندايدا ءبئزدئث ذكئمةت ءتيئستئ شارا قابئلداماسا، وتاندئق ءوندئرئسئمئز تذنشئعاتئن ةدئ. بذل دةگةنئمئز، رةسةيدة وندئرئلةتئن تاؤارلاردئث باعاسئ ارزانداپ، تيئسئنشة ول بئرتة-بئرتة قازاقستان نارئعئن جاؤلاؤعا ذمتئلادئ دةگةن ءسوز. مذنداي جاعدايدا تةثگةنئث دةر كةزئندة دةأالأاسيالانؤئ وتاندئق نارئقتئ شةتةلدةردئث ءيمپورتتئق تاؤارلارئنئث تاسقئنئنان قورعاي العانئن كورةمئز. ذلتتئق بانكتئث مالئمةتئنة سذيةنسةك، 2009 جئلئ تةثگةنئث قذنسئزدانؤئنئث ارقاسئندا تاؤارلار ءيمپورتئ 2، 25پايئزعا، ياعني 7، 28 ميليارد ا ق ش دوللارئنا دةيئن قئسقارعان. ءيمپورتتئث تومةندةؤئ نةگئزگئ ءيمپورتتئق نومةنكلاتؤرانئث بارلئق تاؤارلار توپتارئ بويئنشا بايقالعان، ونئث ئشئندة ءيمپورت ارالئق ونةركاسئپتئك تذتئنؤ تاؤارلارئ بويئنشا - 0، 35پايئزعا جانة تذتئنؤ تاؤارلارئ بويئنشا - 0 ،19پايئزعا تومةندةگةن.
دةيتذرعانمةن، دةأالأاسيا نةسيةسئن بانكتةرمةن اراداعئ كةلئسئمشارت بويئنشا دوللارمةن تولةيتئن قازاقستاندئقتارعا و باستا ءجايسئز تيگةنئ راس. سةبةبئ، تةثگة كؤرسئنئث بئردةن 23 پايئزعا قذنسئزدانؤئ وسئ ساناتتاعئ ادامداردئث وتباسئلارئنئث اي سايئنعئ بيؤدجةتئنة اجةپتاؤئر اؤئر ءتيدئ. ولاردئث اراسئندا جاس وتباسئلار، بيؤدجةت سالاسئ قئزمةتكةرلةرئ كوپتةپ كةزدةسةتذعئن. وسئ ارادا ذكئمةتتئث جئل ئشئندة بذل ماسةلةنئ دة جذيةلئ شةشة العانئن ايتئپ وتكةن ءجون. ذكئمةتتئث شةشئمئمةن «سامذرئق-قازئنا» قورئ يپوتةكالئق قارئزدارئ بار ازاماتتاردئث پروبلةمالارئن شةشؤ ءذشئن يپوتةكالئق قارئزداردئ قايتا قارجئلاندئرؤ باعدارلاماسئن ازئرلةپ، جذزةگة اسئردئ. باعدارلاما اياسئندا بيؤدجةت سالاسئ قئزمةتكةرلةرئنئث يپوتةكالئق نةسيلةرئنئث ستاأكاسئ 9 پايئزعا، باسقا ساناتتاعئ ازاماتتاردئكئ 11 پايئزعا تومةندةتئلدئ ءسويتئپ وسئ باعدارلامانئ جذزةگة اسئرؤدئث ارقاسئندا 2009 جئلئ 31 مئث 400 وتباسئنئث اي سايئن تولةيتئن قارئزدارئ 30 پايئزعا ازايدئ. بذل داعدارئس جاعدايئندا مةملةكةتتئث حالئققا جاساعان كوپ قامقورلئقتارئنئث ءبئرئ بولدئ. اتاپ وتةرلئگئ، «سامذرئق-قازئنا» قورئ الداعئ 3 جئلدئث ئشئندة دة اتالمئش باعدارلامانئ جالعاستئراتئن بولادئ.
تذتاستاي العاندا، 2009 جئلدئث باسئندا جاسالعان تةثگة دةأالأاسياسئ مةملةكةتئمئزدئث ةكونوميكاسئ ءذشئن اسا پايدالئ بولعانئن جوعارئداعئ مئسالداردان كورةمئز. بذل ءذدةرئس مةملةكةتئمئزدئث رةزةرأتةرئنئث قالپئنا كةلؤئنة، ءتئپتئ ذلعايؤئنا، وتاندئق ءوندئرئستئث باسةكةگة قابئلةتتئلئگئنئث جوعارئلؤئنا ئقپال ةتتئ. بذل ءوز كةزةگئندة قازاقستاننئث 2009 جئلدئ از دا بولسا ةكونوميكالئق وسئممةن اياقتالؤئنا سةپتئگئن تيگئزدئ.
ال ةندئ 2010 جئلئ ايئرباستاؤ باعامئنئث ساياساتئ قالاي بولادئ دةگةن ماسةلةگة كةلسةك، بذل ساياسات قازاقستاندئق ةكونوميكانئث ئشكئ جانة سئرتقئ باسةكةگة قابئلةتتئلئگئنئث اراسئنداعئ تةثگةرئمدئ قامتاماسئز ةتؤگة باعئتتالادئ. ذلتتئق بانك كؤرستئق ساياساتتئث يكةمدئلئگئن ارتتئرؤ ءذشئن 2010 جئلعئ اقپاننئث 5 نةن باستاپ تةثگة باعامئنئث اؤئتقؤلارئنئث ءدالئزئن + 15 تةثگةگة (10 پايئز) جانة - 5، 22تةثگةگة (15 پايئز) دةيئن كةثةيتتئ. ءبئراق بذعان قاراپ تةثگة تاعئ دا قذنسئزدانادئ دةپ كذماندانؤدئث قاجةتئ جوق. تةثگة باعامئنئث ديناميكاسئنداعئ باسئم ذردئستةر الةمدئك قارجئ جانة تاؤار نارئقتارئنداعئ احؤالمةن جانة تولةم بالانسئنئث جاعدايئمةن بايلانئستئ بولادئ. ولاي بولاتئن بولسا، قازئرگئ تاثدا الةمدئك نارئقتاعئ مذناي جانة مةتالل باعاسئنئث كوتةرئلئپ كةلة جاتقانئن ةسكةرسةك، قالئپتاسقان ءداستذر بويئنشا تةثگة دوللارعا شاققاندا نئعايؤئ ءتيئس. ال جالپئ ذلتتئق بانكتئث باسشئلئعئ بانكتة تةثگةنئث ايئرباستاؤ باعامئنئث تذراقتئلئعئن بةلگئلةنگةن دالئزدة قامتاماسئز ةتؤگة قاجةتتئ جةتكئلئكتئ التئن أاليؤتا رةزةرأتةرئ بارئنا جانة تةرئس كذتؤلةرگة ةشقانداي العئشارتتار جوقتئعئنا سةندئرئپ وتئر.