ءابئش كةكئلباي ذلئ: بيلئك دةسة اكةسئن، بايلئق دةسة باباسئن ساتاتئندار بذرئن دا بولعان، قازئر دة بار
- ةل ءسئزدئ قالامگةر ءهام قايراتكةر دةپ تانيدئ. وسئ ةكةؤئنئث قايسئسئ جانئثئزعا جاقئن؟
- مةن قيان شةتتة، قيئن كةزةثدة دذنيةگة كةلئپپئن. وتئزئنشئ جئلدار ويرانئنان، يت سئلئكپةلةرئ شئققان قامئرئقتئ قاؤئمنئث كوثئل كذيئن جاستايئمنان ةستئپ، كورئپ، ءبئلئپ ءوستئم. وعان دذنيةجذزئلئك قئرعئن سوعئستئث قيامةتتةرئ قوسئلدئ. ودان كةيئنگئ تاؤقئمةتتةردئ دة ءوز باسئمئزدان وتكةردئك. بذنئث ءبارئ سةزئمتال كوكئرةككة قانداي اسةر قالدئراتئنئ، ايتپاسا دا تذسئنئكتئ. ونئ باسقالارمةن ءبولئسؤدئث كوركةم ادةبيةتپةن شذعئلدانؤدان باسقا جولئ جوق ةدئ. ءبئزدئث بؤئننئث ادةبيةتكة قاپتاي ذمتئلؤئنئث باستئ سئرئ وسئندا ما دةپ قالامئن. سوعان قاراعاندا، ءوز باسئم، قالامگةرلئكتئ ءاؤ باستان-اق قاؤئممةن ذدايئ سذحباتتاس جذرگةندئ ذناتاتئن قايراتكةرلئك دةپ ذققان سياقتئمئن. سودان دا بولار، ول ةكةؤئن ءبئر-بئرئنة قارسئ قويئپ، بئرةؤئنة باسئم، بئرةؤئنة باسئك ماثئز بةرؤ ماعان ءتان ةمةس.
جالپئ، جازؤشئلئقتئ ادامزات، قوعام، وتان، ذرپاق، بولاشاق تاعدئرئنا ةنجار قاراي المايتئن ةلگةزةكتئك پةن ول جايئندا وي بولئسپةي وتئرا المايتئن سئرشئلدئقتان ءوربيتئن ونةر عوي دةپ سانايمئن. ادامداردئث اسةر-تذيسئگئنة، وي-سةزئمئنة، پاراسات-قذلقئنا، ءئس-ارةكةتئنة ئقپال ةتؤ ارقئلئ تئرشئلئكتئ دة وزگةرتكئسئ كةلةتئندةر ءسوز قذدئرةتئنة جذگئنئپ، قولئنا قالام الادئ عوي دةپ ويلايمئن.
بئلة بئلگةن كئسئگة، بذل - ءبئزدئث ذلتتئق ادةبيةتئمئزدئث بويئندا اؤةلدةن بار ةتةنة قاسيةت. ةجةلدةن تةك جاؤ توقتاتار باتئرئ مةن ةل توقتاتار اقئلمانئنا عانا دةس بةرگةن جاؤئنگةر قاؤئمداردئث رؤحاني ومئرئندةگئ باستئ تذلعا - ابئز. ول اقئندئق پةن جئراؤلئققا سذيةنئپ ارةكةت ةتكةن. ذلت ذستازئ، رؤح ساردارئ رةتئندة قايرات قئلعان. ول ءذشئن حالئق مةرةيئ مةن قاؤئم مذددةسئ بارئنةن جوعارئ. ءتول ادةبيةتئمئزدئث سذيةگئنة سئثگةن بذل قاسيةت قازئرگئدةي قايتا تذلةؤ كةزئندة كذشةية تذسپةسة، السئرةي قويمايدئ دةپ پايئمدايمئن.
ةشقاشان ءبئرئثعاي شئعارماشئلئقپةن اينالئساتئن جاعدايعا ية بولعان ةمةسپئن
- مةكتةپتة جذرگةننةن قولئما قالام الئپ، جيئرما ءذش جاسئمدا جازؤشئلار ذيئمئنا مذشة بولئپ، ادةبيةتشئگة تيةسئلئ اششئلئ-تذششئلئ سئباعانئث تالايئنئث ءدامئن تاتئپ كورگةنئم راس. ءبئراق ةشقاشان ءبئرئثعاي شئعارماشئلئقپةن شذعئلدانئپ كةتة الاتئنداي جاعدايعا ية بولعان ةمةسپئن. جاستايئمنان قذمار بولعان ادةبيةتپةن باسپاءسوز، مادةنيةت، مةملةكةت، ءتئپتئ اسكةر قئزمةتئندة ءجذرئپ اينالئسؤعا تؤرا كةلدئ. ءبئراق دارةجة قؤالاپ جذرگةن جوقپئن. مارقذم ديمةكةث: «ذلكةن جازؤشئسئث، اقئلئث بار ازاماتسئث. ةسئك قاشان دا اشئق، ذيالما، كةلئپ تذر» دةپ ءوز اؤزئنان ايتسا دا، بئرةن-ساران ماجئلئستةرئنة بارعانئم بولماسا، ةسئگئن قاعئپ كورگةن ةمةسپئن. بذرئن ةتةنة تانئستئعئم جوق نذرسذلتان ءابئش ذلئ ءبئرئنشئ باسشئ بولعان سوث، كوپ ذزاتپاي شاقئرئپ الئپ: «زاماندئ بايقاپ ءجذرسئث. تاريحپةن، وتكةن-كةتكةنئمئزبةن، ادةبيةت، مادةنيةت، ءتئلدئث، تذرمئس-سالتتئث ماسةلةلةرئمةن كوپتةن شذعئلدانئپ كةلةسئث. مةملةكةت قئزمةتئنئث دة شةت جاعاسئن كوردئث. ةندئگئ جةردة ذلت ساياساتئمةن ءوزئمئز اينالئسپاساق بولمايتئن ءتذرئ بار. جاثا ءبولئم اشپاقپئن. سوعان سةنئ ذسئنامئن» دةدئ. ءسوزئن جةرگة تاستاي المادئم. ونئث ذستئنة مئناداي الماعايئپ كةزةثدة باس تارتقانئم جانئ اشئماستئق، قيئندئقتان قورئققاندئق بولار دةپ ويلادئم. مةن ذلكةن ساياساتقا وسئلاي كةلگةم. قذدايعا شذكئر، جذرتشئلئق ءذش رةت پارلامةنتكة ذسئنئپ، دةپؤتاتتئققا سايلادئ. ةگةمةندئك العالئ بةرئ ةلباسئمئز ءتورت رةت قاسئنا قئزمةتكة شاقئردئ. ماعان تاعدئردئث ةگةمةندئگئمئزدئث، تاؤةلسئزدئگئمئزدئث، ةلدئگئمئزدئث ماسةلةلةرئمةن اينالئساتئن كةزدة مارتةبة بذيئرتقانئنا مئث ءتاؤبا.
سؤرةتكةردث ساياساتكةرلئك بولمئسئ تؤرالئ
- سؤرةتكةرلئك تة، ساياساتكةرلئك تة اؤةلدةن وثاي ةمةس ةدئ. اسئرةسة وتپةلئ كةزةثدة تئپتةن قيئنداپ كةتتئ. ءبئراق ءوز تاعدئرئثنان ءوزئث ءبارئ ءبئر قاشئپ قذتئلا المايسئث. راسئن ايتسام، كوپ نارسة قولئمنان كةلمةيدئ. سونئث ئشئندة، قازئرگئدةي قئم-قؤئت كةزةثدة ةل ءذشئن، مةملةكةت ءذشئن ةش قينالماي، تئپ-تئنئش ذيدة جاتؤ قولئمنان كةلمةيدئ. جاستايئمنان جذرت باسئنداعئ قيئندئقتاردئ كورئپ وسكةندئگئمنةن بولار، كئسئ اياعئشپئن. ال ساياساتتئث بةتتةن الؤدئ، ئشتةن شالؤدئ قاجةتسئنةر جةرلةرئ كوپ ةكةن. ول قولئمنان كةلئپ جاتقان جوق.
جازؤشئلئق ءومئر ذيرةتكةن قاعيدالار
- اقئلئث تاسئپ بارا جاتسا، قولئثدا قالامئث بار، ءوز ونةرئثة جذمسا. باسقالاردئث ءوز اقئلدارئن قايدا قويارلارئن بئلمةي جذرگةنئن ذمئتپا.
قالامداستارئثنئث جازعاندارئ كوثئلئثنةن شئعئپ جاتسا - ايتقئث كةلسة، ايت. شئقپاي جاتسا - اؤئزئثدئ اؤئرتپا. وزگةنئ جامانداعان ءوز قادئرئن تذسئرةدئ. ةتئكشئ ةتئگئن قانشا ماقتاعانمةن، جذرت ءبارئ ءبئر قالتاسئنا قولايلئسئن، اياعئنا ئثعايلئسئن الادئ.
وقئرماننئث كئتاپقا دةگةن قذلقئ ةمةس، كئتاپ ساتئپ الار قاؤقارئ السئرةپ كةتتئ
- قاي ءبئر جئلئ ابرام لينكولن تؤعان كةنتؤككيگة بارئپ، جةرگئلئكتئ ؤنيأةرسيتةتتئث فيلولوگيا فاكؤلتةتئندةگئ شاكئرتتةرئمةن جولئققاندا، ولار ازيا، افريكا، ةؤروپا ادةبيةتتةرئ تذگئلئ، ءوز كلاسسيكتةرئنئث شئعارمالارئنا شورقاق ةكةندئگئن بايقاتتئ. ال ءبئزدئث قويشئلارئمئزدئث شةكسپير مةن بالزاكتئ، گةينة مةن تاگوردئ، دجةك لوندون مةن ديؤمانئ قوينئ-قونئشتارئنا تئعئپ ءجذرئپ، مال شةتئندة وقئپ وتئرعانئن تالاي كوردئك. وقئرمان جوعالئپ كةتكةن جوق. ونئث كئتاپقا دةگةن قذلقئ ةمةس، كئتاپ ساتئپ الار قاؤقارئ السئرةپ كةتتئ.
بالزاك پةن ديؤما ءبئزدئث ورتاعا تاپ بولسا، نة وندئرةر ةدئ؟
- مةملةكةتتئك مادةنيةت ساياساتئ نارئق قئسپاعئندا قالئپ، باستارئمةن قايعئ بولئپ كةتة جازداعان قالامگةرئمئزدئ جازؤ ذستةلئنة قايتا ورالتؤدئث ةكونوميكالئق امالدارئن تابؤ كةرةك. پؤشكين ايتقانداي، بذلبذلدئث دا جةم جةيتئنئن ذمئتپاعان ءجون. ذلتتئق ادةبيةت پةن ونةردئ تاراتؤدئ، ونئ ءناسيحاتتاؤدئ ذتئمدئ بيزنةسكة اينالدئرؤدئث ادئستةرئن تابؤ ادةبيةتشئلةر مةن ارتيستةردئث ةمةس، الةؤمةتتئك قوعام ورناتئپ جاتقان مةملةكةت ذكئمةتئنئث مئندةتئ بولؤعا ءتيئستئ. ءبئزدئث ءوز لاپين، ءوز ترةتياكوأ، ءوز موروزوأتارئمئز بوي كورسةتپةي جاتئر. ةگةر بالزاك پةن ديؤمالار شئعارمالارئن قاشان جازئپ بئتكةنشة قاماپ قويئپ، قولجازبالارئن دةرةؤ كئتاپ قئپ اكةپ بةرةتئن ادةبي اگةنتتةرئ مةن باسپاگةرلةرئ جوق مئنا ءبئزدئث ورتاعا تاپ بولسا، ولاردئث دا نة وندئرة قوياتئندارئ نةعايبئل...
الةمدك رؤحاني ساحناعا ؤاكئل بولئپ سايلانئپ ةمةس، سايئسقا ءتذسئپ، كوتةرئلة الاسئث
- الةمدئ اركئم ءوز كوكجيةگئمةن شةكتةپ كةلدئ. كةيدة وعان ذستةمدةر ذستاتقان دذربئمةن ذثئلدئك. كةيدة وعان اؤئل سئرتئنداعئ توبةشئكتئث ذستئنةن قاراپ، كوز سالدئق. كةيدة اقئلئث، اؤئزئث، قيالئث جةتكةن جةرگة قارئمئث جةتپةي قور بولدئق. قازئرگئدةي جارئق جالعان بالانئث الاقانئنداي جايئلئپ الدئثدا تذرعاندا، الةمدئك رؤحاني يگئلئكتةردئث كولةمئ ذلعايئپ، كوركئ اجارلانا تذسةتئندةي. بار قذدئرةتئن باسقالاردئث ساناسئنا دا جةتة الاتئنداي قئپ قذلپئرتئپ جةتكئزة الساق، بةتحوأةننئث قاسئنا قذرمانعازئ، موسارتتئث قاسئنا تاتتئمبةت، گةتةنئث قاسئنا اباي، دانتةنئث قاسئنا ياسساؤيدئ وتئرعئزبايتئنداي ةشكئم تابئلا قويماس. سئرتتان شوت سالئپ-اق تالايدئث اياعئن كوكتةن كةلتئرة الاتئن قاجئمذقاننئث قازاقشا كذرةسپةي، كلاسسيكالئق كذرةستة دوداعا تذسكةنئنةن، كوك جةلكةدةن ءبئر-اق سوعئپ، قونجيتا سالار بذرئنعئنئث الئپسوق سايئسئنا باسپاي، ذراتئن جةردةن عانا ذرئپ، ذپاي جينايتئن قازئرگئنئث اثدئسپا سايئسئنا تذسكةن بةكزاتتئ سيدنةيدئث توبةگة كوتةرگةنئنةن تذسة قويماعان قازاقئ ابئروي جانيانئث دينا اپاسئنا ذقساپ دومبئرا تارتپاي، فورتةپيانودا ويناپ، ايماننئث فاتيما اپاسئنداي قوبئز شالماي، سكريپكا شالئپ، جذلدة العانئنان تذسة قويماس.
كارپات باقتاشئلارئنئث أولئنكاداعئ قذيقئلجئتقان ةجةلگئ سازدارئن سيمفونياعا اينالدئرئپ، الةمدئ تاثداندئرعان ةنةسكؤگة ريزا بولعان رؤمئندار سياقتئ بئزگة دة دالا باقتاشئلارئنئث اؤةندةرئن ءدال سولاي ارلةپ باققان مذقان تولةباةأقا نةگة ريزا بولماسقا؟ فارابي اقساقالدار اراسئندا ماقال ايتئپ، ساتباةأ ايدالانئث تةزةگئن تةرئپ، اتتارئن شئعارعان جوق قوي. بئرةؤئ - ار جاعئ گرةك، بةر جاعئ اراب، پارسئ ويشئلدارئمةن جارئسئپ، ةكئنشئسئ - ار جاعئ ةؤروپا، بةر جاعئ ورئس ينجةنةرلةرئمةن جارئسئپ اتاق شئعاردئ. بذگئنگئ ذرپاقتئث دا ار جاعئ - ادامزات، بةر جاعئ - جؤئق شارتاراپتئث جذيرئكتةرئمةن جارئسؤعا جذرةكتةرئ شئدايتئنداي تالانتتئ دا تالاپتئ وكئلدةرئ شئعئپ جاتسا، ولاردئث بةتتةرئنةن قاقپاعان دذرئس. الةمدئك رؤحاني يگئلئك ساحناسئنا ؤاكئل بولئپ سايلانئپ ةمةس، سايئسقا ءتذسئپ، وزئپ شئعئپ، كوثئلئث جايلانئپ كوتةرئلة الاسئث.
پروزا نةگة دامئماي قالدئ؟
- ذلكةن تاريحي پروسةستئث قاق ورتاسئندا جذرگةن بئزدةر ونئث ءبئر شةتئن كورسةك، ةكئنشئ ءبئر شةتئن كورمةيمئز، تومةنگئ قاباتئنا تذسسةك، جوعارئدا نة بولئپ جاتقانئن بئلمةيمئز. سوندئقتان ءبئزدئث بذل تذرعئداعئ ءسوزئمئز قذر ويباي، بوس باجئل بوپ شئعؤئ مذمكئن، ةموسييالئق تذنشئعؤلار مةن وكسؤلةردئث كورئنئسئ بولؤئ مذمكئن... قئسقاسئ، ماعان سالساثئز، ءدال بذگئنگئ زامان تؤرالئ شئعارما جازؤ ءالئ ةرتةلةؤ. ادةبيةت جانرلارئنئث ئشئندة، بذگئندة پوةزيا جاقسئ ءوربئپ كةلة جاتئر. پوةزيا - اؤئرئپ جاتقان كئسئنئث قالاي اؤئرئپ جاتقانئن باياندايتئن كول-كوسئر اثگئمةسئ ةمةس. پوةزيا - ناؤقاس ادامنئث ئثقئلئ، كذرسئلئ، ويبايئ. مئنة، قوعامدا سول پروسةسس ءجذرئپ جاتقاندئقتان، سونئ بةلگئلةيتئن جانر ورئستةپ كةلةدئ. قازئر كوپ پئكئرلةر كةزةثئ، پليؤراليستئك كةزةث. سوندئقتان پئكئر ايتاتئن جانرلار دا - پؤبليسيستيكا، ةسسة، تاعئ باسقالارئ وركةندةي تذسؤدة. ال باسئنان اياعئنا دةيئن ساعئزشا سوزئپ ايتاتئن جانرلار ئسكة قوسئلماي جاتئر. بذل - زاثدئ. سةبةبئ پروسةستةر اياقتالعان جوق، ورتاسئندا ءجذرمئز قازئر.
قازاقتئث پوةزياسئنداي مئقتئ پوةزيا جوق
- مةن وزگة ذلتتاردئث ادةبيةتئن ءبئرشاما بئلةمئن، وسئنئث ئشئندة قازاقتئث ولةثئندةي وتة ءماندئ، وتة ادةمئ، بارلئق جاعئنان جةتئلگةن ولةث وتة از. قازاقتئث پوةزياسئنداي مئقتئ پوةزيا جوق. اسئرةسة جاستار پوةزيسئ. وسئ پوةزيانئث دةثگةيئنة ادةبيةتتئث قالعان جانرلارئ دا جةتةر بولسا، قازاق ادةبيةتئ ةث ءبئر دامئعان، وقساؤلئ ادةبيةت بوپ شئعار ةدئ.
ةؤرازيانئ ةنشئلةگةن تاريحئمئز بار
- تذركئ دذنيةسئ دةگةن ذعئم ادامزات ساناسئنا سئثگةلئ ةكئ مئث جئلدئث ءجذزئ بولدئ. ول كةزدة تذركئ اتئنا تةلئنةتئن دةربةس مةملةكةتتئك قذرئلئم بولماعانمةن، ءبئز سول كةزدة تذركئ ءتئلئنئث بولعانئن جاقسئ بئلةمئز. ويتكةنئ الگئ ذلكةن كوشپةلئ يمپةريالاردئث ءئزئن الا ءوز مةملةكةتئن قذرعان عذنداردئث تذركئ تئلئندة سويلةگةندةرئن تاريح ايعاقتاپ وتئر. ةندةشة، ولار - ةؤرازيانئث ةث بايئرعئ مةكةندةؤشئلةرئ جانة ونئث يگةرئلؤئنة سئثئرگةن ةثبةگئ وتة زور دةپ ايتؤئمئز كةرةك.
ءبئزدئث جئل ساناؤئمئزدئث از-اق الدئندا قيئر شئعئس پةن ورتالئق ازيادا تةكةتئرةسئپ تذرعان ةكئ ذلكةن مةملةكةت بولدئ. ونئث ءبئرئ - قئتاي دا، ةكئنشئسئ - جاثاعئ ءبئز ايتئپ وتئرعان عذندار ةدئ. كوشپةلئ مال شارؤاشئلئعئ جةر بةتئنئث قالعان كونتينةنتتةرئنئث ةشقايسئندا دا ةمةس، ةث الدئمةن، وسئ ةؤرازيا كةثئستئگئن يگةرؤ بارئسئندا قالئپتاسقان-دئ. سول كوشپةلئ يمپةرييالاردئث ءذش ماتةريككة دةيئن ئقپال ةتة العانئ جانة وسئ زامانعا دةيئن ءتذرئن جوعالتپاي جةتة العانئ تذركئلةر ةدئ. ولاردئث ءذش وتانئ بولعانئن بئلةمئز. الدئمةن مةملةكةت رةتئندة تانئلعان جةرئ - وثتذستئك ءسئبئر. ودان كةيئنگئ داؤئرلةگةن جةرئ - ورتالئق ازيا مةن قازئرگئ قازاقستاننئث كةثئستئگئ. ءذشئنشئسئ - انادولئ تذبةگئ. مئنةكي، وسئ ذلان-عايئر كةثئستئكتة تذركئ الةؤمةتئ ءذش ءتذرلئ ساپالئق ةأوليؤسييالئق دةثگةيدةن ءوتتئ دةپ ايتا الامئز. وثتذستئك سئبئردة باستاپقئ مةملةكةتتئك دةثگةيئنةن وتسة، ورتالئق ازيادا شئن مانئندةگئ ذلكةن فةودالدئق مةملةكةتتئ ءتذزدئ. ال انادولئ دالاسئندا الةمدةگئ ةث كذشتئ يمپةريا قذردئ.
باتئستان، شئعئستان، وثتذستئكتةن بئردةي قئسئم كورئپ تذرعان أيزانتيا يمپةرياسئ جاثا قونئس اؤدارئپ جاتقان كورشئلةرئن اؤةلئ كومةككة شاقئردئ. سولاردئث ةسةبئنةن تذراقتئ اسكةر ذستادئ جانة ولاردئ ساياسي ومئرئنة بةلسةنة قاتئستئردئ. سونئث بارئسئندا بذل حالئق الگئندةي قارئم-قاتئناسقا بةيئمدةلة وتئرئپ، بايئرعئ ذردئستةرئن، ءتئلئن، ءدئنئن ذمئتپاي، قايتا ونئ بايئتئپ، دذنيةجذزئندةگئ ارعئ-بةرگئدة ءومئر سذرگةن يمپةريالاردئث ئشئندةگئ ةث ذزاققا شئداس بةرگةن يمپةريانئ - وسمان يمپةرياسئن تذزؤگة جاعداي تؤعئزدئ.
ول التئ عاسئر ذستةمدئك قذردئ. ال وعان دةيئن سةلجذكتةر بةس عاسئرداي ذستةمدئك قذردئ. ةكةؤئ دة، تذپتةپ كةلگةندة، ءبئر حالئقتان شئققان بيلةؤشئ اؤلةتتةر ةدئ. تذركئ الةمئنئث كذنئ كةشةگئ دذنيةجذزئلئك كولونياليزم تذسئندا دا ءئز-تذزسئز جوعالئپ كةتپةؤئنئث بئردةن-بئر كةپئلئ بولدئ. تذركئلةرگة ءبئرتابان جاقئن موثعول ذستةمدئگئنئث ءوزئ ءذش جذز جئلعا جةتة المادئ. ال عذنداردئث ةؤروپاداعئ ذستةمدئگئ ءبئر عاسئرعا جةتكةن جوق. فرانزؤز رةأوليؤسيياسئ تذسئنان باستاپ تذركيادا تانزيمات دةگةن ساياسات جذرگئزئلدئ. تانزيمات - قازئرگئ تئلمةن ايتقاندا، مودةرنيزاسييا دةگةن ءسوز.
كةزئندة شئعئس ةؤروپانئث كوپ جةرئن الئپ، باتئس ةؤروپاعا اياق سالعان تذرئك مةملةكةتئ ءوزئنئث جاثا باسةكةلةستةرئنةن قالئپ قويماؤعا قام جاسادئ. بذل پروسةسس جيئرماسئنشئ عاسئر باسئنداعئ «جاس تذرئكشئلدةر» قوزعالئسئنا ذلاستئ. ءبئرئنشئ دذنيةجذزئلئك سوعئستئث ناتيجةسئندة، بذرئنعئ وتارلارئنان ايئرئلئپ قالعان تذرئك مةملةكةتئ ةندئ ذلتتئق مةملةكةت رةتئندة داؤئرلةؤ ساياساتئن ذستاندئ. بذل جاثا اعئم مذستافا كةمال اتاتذرئكتئث ةسئمئمةن تئعئز بايلانئستئ. كةماليستئك بذل قاعيدا سول كةمالدئث كوزئ ءتئرئ كةزئندة ويداعئداي جذزةگة استئ.
تاؤةلسزدكتئ تذيسئنگةن ادام عانا قازاق ةلئنئث قادئرئن بئلةدئ
- - ساياسي ءساليقالئلئق ءالئ ورنئعا الماي جاتئر. دةموكراتيانئ بةيپئلدئك دةپ ذعؤ باسئمئراق. ءبئز ءذشئن مةملةكةتتئلئك - ةرتةث دة ةل بولئپ، جذرت بولئپ قالؤئمئزدئث بئردةن-بئر كةپئلئ ةكةنئن، سوندئقتان ودان اسقان قذندئلئق جوق ةكةنئن ءالئ جةتة ءتذسئنئپ بولماعان سياقتئمئز. انشةيئندة كةز كةلگةن وزگةرئسكة وراي نةمةسة شةتةلدئك سةريالدارداعئ كةيئپكةرلةردئث ةسئمئنة وراي جاثا تؤعان سابيلةرئنة ات ةنشئلةپ جاتاتئن ةلگةزةك جذرتئمئزدا قازئر ازاتتار مةن بوستانبةكتةردئث سانئ باياعئ سايلاؤبايلار مةن سيةزبةكتةردةي كوپ ةمةس سياقتئ. بذرئن پالةن جئلدار بويئنا كوپة-كورنةؤ وزبئرلئقتارعا جاق اشپاي كةلگةن بولساق، قازئر ءالئ قاز تذرئپ كةتة الماي جاتقان بالاث تاؤةلسئزدئگئمئزدئث ؤئعئن ورتاق شاثئراققا شانشئپ، جابئلا تذزةسؤدئث ورنئنا، جابئلا كذستانالاؤعا قذمارمئز. مةملةكةت پةن بيلئكتئ ادةتتة زةينةتاقئمئز كةشئگئپ قالعاندا، قورا-قوپسئمئزعا ذرئ-قارئ تذسكةندة، ءوز ءتئلئمئز بةن ءدئنئمئزدئ مةنسئنبةي، باسقالاردئث جةتةگئنة ةرئپ كةتكةندة بارئپ ةسكة الامئز.
مةملةكةت - بئرةؤلةرئمئز ءذشئن بئردةثةسئن وثاي قئمقئرئپ كةتةتئن اشئق-شاشئق قويماداي، بئرةؤلةرئمئز ءذشئن بار ءوشئمئزدئ سودان الاتئن كوز كذيئگئمئزدةي عانا كورئنةدئ. ونئث ءبولئسؤئن تالاپ ةتسةك تة، وعان ءبولئسؤدئ ويعا الا بةرمةيمئز. الةمگة ءامئرئ جذرئپ تذرعان ا ق ش-تئث وزئندة: «ماعان ةلئم نة بةردئ دةپ ةمةس، مةن ةلئمة نة بةردئم دةپ ءومئر ءسذرؤ كةرةك» دةگةن قاعيدا ءار امةريكالئقتئث جادئندا بولادئ. ودان الدةقايدا كةدةي، الةؤةتئ الدةقايدا تومةن ةلدة تذرئپ جاتقان بئزگة نة جورئق؟!. ك.كةلحاؤننئث ايتؤئنشا، بةلگئلئ ءبئر ذلتتئث وكئلئ ةكةندئگئن مويئندايتئن ادامدار عانا الةمدئك تاريحي پروسةستةرگة تئكةلةي قاتئسئ بار ةكةندئگئن جةتكئلئكتئ تذسئنة الادئ. مذنداي پئكئردئ الةمدئك قوعامدئق وي الدةقاشان مويئنداپ قويعان. تاؤةلسئزدئك - ءبئزدئث ذلتئمئزعا دا، ذلتتئق زيالئ قاؤئمئمئزعا دا ءارئ سئن، ءارئ سئي. اؤةلئ ذلكةن سئننان ابئرويلئ وتة الساق قانا، ذلكةن سئيعا ية بولا الامئز. ويتكةنئ تاؤةلسئزدئگئمئز باياندئ بولماي باعئمئز اشئلمايدئ.
ءئس سئنمةن اياقتالمايدئ، باستالادئ
- جالپئ، ماعان ءوزئنئث حالقئن سئنايتئن ادامدار، ءوزئن سئنايتئن، وزئنة كوثئلئ تولمايتئن جاندار ذنايدئ. بذل جاعئنان العاندا، ايةلدةردئ جاقسئ كورةمئن. ايةلدةر وزدةرئنئث سذلؤ ةكةنئن ءبئلئپ تذرسا دا ايناعا كذنئنة قئرئق رةت بارادئ. سوندا ولار «مةن سذلؤ ةمةسپئن» دةپ بارمايدئ، ءوزئنئث سذلؤلئعئن ارتتئرؤ ءذشئن قئرئق رةت بارادئ. ءوزئنئث ذلتئن، ءوزئن سئنايتئن ادامدار دا وسئ ايناعا قاراعئش ايةلدةر سةكئلدئ.
«بئزگة وسئ دا جارايدئ» دةگةن نةمقذرايلئ القام-سالقامدئق پةن «ءبارئ بئزگة قاراپ وتئر، ءبئز دةگةن بةرةنبئز» دةگةن كةؤدةمسوقتئقتئ سؤقانئم سذيمةيدئ. ذلتتئث جاؤئ - ماقتانشاقتئق، بوسپةلئك، داراقئلئق. سوندئقتان «ذلتئثدئ جاقسئ كورسةث - الدئمةن وزئثة ءوزئث سئن كوزبةن قارا» دةگةن قاعيدا بار.
الةمدة بودان بولماعان ذلت جوق
- جةر بةتئندة ةشكئمگة ةشقاشان بودان بولماعان بئردة-بئر مةملةكةت جوق. ءبئر عاسئرلاردا ريمدئكتةر ةللادالئقتارعا باعئنسا، ةكئنشئ عاسئرلاردا، كةرئسئنشة، ريمدئكتةر ةللادالئقتاردئ باعئندئردئ. ءبئر كةزدة شئعئس ةلدةرئ باتئس ةلدةرئن جاؤلاپ السا، كةلةسئ كةزةكتة باتئس ةلدةرئ شئعئس ةلدةرئن جاؤلاپ الدئ. ذلئ مةملةكةت تة، كئشئ مةملةكةت تة بذدان قاشئپ قذتئلا الماعان. مةملةكةتتئث باعئن تايدئراتئن الةؤمةتتئك، ساياسي-دئنشئلدئك، الاؤئزدئق سياقتئ بولئپ كورئنگةنمةن، ءتذپ سةبةبئ باسقا. ول - دامؤداعئ كةنجةلئك. تةك ءوز تاجئريبةسئمةن شةكتةلئپ، قالعان دذنيةنئث جةتئستئكتةرئنةن حابارسئز قالؤشئلئق. سونئث سالدارئنان سئرتتئث وزبئرلئعئ مةن ءئشتئث نارازئلئعئنا جةم بولؤشئلئق. ول كةلةثسئزدئكتةن قذتئلؤدئث جالعئز «جارعئسئ» - العا تئرئسؤ. ءوز بؤئنا ءوزئ پئسكةن كةؤدةمسوقتئق ةمةس، جان-جاعئنا كوزئن اشئپ قارايتئن، وزگةلةر جةتكةن جةتئستئكتةردةن ءوزئ دة باعئن سئناپ كورؤگة تئرئساتئن ةلگةزةكتئك قانا ةلدئكتئث كوسةگةسئن كوگةرتةدئ.
ادئلةت تارتئسسئز ورنامايدئ
- ايتئثئزشئ، قورقئت نةگة دذنيةدةن باز كةشتئ؟ قوجا احمةت ياسساؤيگة حالئق نةگة قارسئلاستئ؟ اباي نةگة «كوپتة اقئل جوق...» دةدئ؟
- راس... ءبئراق بذل تةك ءبئزدئث قازاققا عانا ءتان ةمةس. برؤنو مةن گاليلةي ينكأيزيسييا وتئنا ورتةلدئ. سوكرات قارعئس تاسئنئث استئندا قالدئ. اريستوتةل ءومئرئنئث سوثئندا قاشئپ-پئسئپ كذن كةشتئ. عايسا پايعامبار اشاعا كةرئلدئ. مذحاممةد پايعامبار ءوز تايپالاستارئنئث تالاپايئنا ذشئرادئ. دةمةك، توعئشارلئق، دذمبئلةزدئك ذستةمدئك قذرعان جةردة سارا سانا مةن كةمةل پاراساتتئث كذنئ قاشان دا قاراث بولعان. كةشةگئ 37-نئ دة تةك قاتئگةز بيلئك قانا ةمةس، ةث الدئمةن، «ءبئز كوپپئز!» دةپ كةؤدةسئن تومپةشتةيتئن دذمبئلةز سانا تؤدئرعان-دئ. ول - بئرةؤدئ جاؤ، بئرةؤدئ دوس ساناپ، اتئستئرئپ-شابئستئرماي تذرا المايدئ. ول - دذنيةدةگئنئث ءبارئن اق پةن قاراعا بولؤگة قذشتار. ول - بارلئق ؤاقئتتا «بئزگة اناؤ كةرةك ةمةس، مئناؤ كةرةك» دةپ ءذزئلدئ-كةسئلدئ تون پئشؤگة قذمار. كذمئلجئگةندةردئ، كذمان ايتقانداردئ، الدئن-ارتئن سالماقتاپ، سارالاپ سويلةيتئن سارابدالدئقتئ كةمشئلئك سانايدئ. تةپسئنگةندئ ةرلئك، قازئمئرلئقتئ ورلئك كورةدئ. قاتئگةزدئكتئ قاستةرلةيدئ. كذشئ اسقاننان قورقادئ، بئلئگئ اسقاندئ جةك كورةدئ. توعئشارلئقتئث بئردةن كوزگة ذرئپ تذراتئن سيپاتئ - وسئ. ول ئلعي كوپتئث اتئن ساتئپ كذن كورةدئ. ابايدئث «كوپتة اقئل جوق» دةيتئنئ كوپتةن، حالئقتان كوثئلئ قالعانئ ةمةس، كوپتئث اتئن جامئلعان الگئندةي زورلئقشئل توعئشارلئقتان كوثئلئ قالعانئ...
اركئم جةكة جاؤاپ بةرةدئ. مذثكئر-ناثكئر دة اركئمنئث جانئن جةكة-جةكة الاتئن كورئنةدئ-مئس. ادامعا ابئروي دا، پالة-جالا دا، اجال دا اتئنئث باسئن تئكتةپ، جةكة كةلةتئن سئثايلئ. سوندئقتان قاي ءسوزئمئز بةن قاي ئسئمئزدة دة كوپكة يةك ارتپاي، ءوز جذرةگئمئزگة جذگئنگةنئمئز لازئم شئعار...
ذلتتئق يدةيا دةگةنئمئز نة؟
- ذلتتئق يدةيا - كةرةك كةزئندة اؤئزعا الساق، ءبارئ وثئنان ورالا كةتةتئن دذعا ءسوزئ ةمةس. ول كوبئنة-كوپ بذرئن باسئ بئرئگئپ كورمةگةن ةتنيكالئق توپتاردئث تاريحي قالئپتاسقان جاعدايعا قاراي ءبئر ذلت، ءبئر مةملةكةتكة بئرئگةر تذستا ءوز ةرئكتةرئمةن كةلگةن ورتاق ءپاتؤاسئن بئلدئرةدئ. ماسةلةن، بذرئن اعئلشئن، شوتلان، أاليي، سولتذستئك يرلاند حالئقتارئ بئرئگئپ، بريتانيا مةملةكةتئن قذردئ. ولار ءوز ذلتتئق بئرلئگئنئث سئرئ - ءتاجعا دةگةن ادالدئق، پارلامةنتكة دةگةن قذرمةت، بريتاندئقتار ية بولئپ وتئرعان ازاماتتار مةن قذقئقتاردئ قالتقئسئز قاستةرلةي ءبئلؤ دةپ تذسئنةدئ. ا ق ش ءار الؤان يمميگرانتتار ةلئ ةكةنئ بةلگئلئ. ولاردئ بئرئكتئرئپ تذرعان تاريحي-مادةني تامئرلار دا ءار الؤان. سوندئقتان ولار ءوزدةرئنئث باسئن قوسئپ تذرعان - تاؤةلسئزدئك دةكلاراسياسئ مةن ا ق ش كونستيتؤسيياسئنئث مذراتتارئ دةپ ةسةپتةيدئ. فرانسؤزدار دا ءبئر كةزدة ريمنئث قول استئندا بولعان الدةنةشة ةتنيكالئق توپتاردان قذرالعان. ولار دا وزدةرئنئث بذگئنگئ تاثداعئ ذلتتئق سايكةستئلئگئن 1789 جئلئ بولعان فرانسؤز رةأوليؤسيياسئنئث ءداستذرلةرئ مةن قاعيدالارئنا اپارئپ سايادئ. وسئ زامانعئ مةملةكةتتةردئث كوپشئلئگئ وسئ تاقئلةتتةس ازات ازاماتتاردئث بارئ ءوز ةرئكتةرئمةن مويئن ذسئناتئن تةثدئك، بوستاندئق، دامؤ قاعيدالارئنا نةگئزدةلگةن.
ازاماتتئق قوعام ذلتتئق مةملةكةتكة انتيپود ةمةس
- وسئ زامانعئ ازاماتتئق قوعامسئز جاپپاي جاسامپازدئق پةن الةؤمةتتئك بةلسةندئلئكتئ كوزگة ةلةستةتؤ ةش مذمكئن ةمةس. بئزدة ازاماتتئق قوعامدئ ذلتتئق مةملةكةتتئث انتيپودئ رةتئندة قاراستئراتئن ذشقارئ ذعئم قالئپتاسؤدا. وسئ زامانعئ دةموكراتييالئق قوعامدئ مةملةكةتتئك بيلئك ينستيتؤتتارئنسئز كوزگة ةلةستةتؤ قانداي مذمكئن بولماسا، ازاماتتئق قوعام ينستيتؤتتارئنسئز كوزگة ةلةستةتؤ دة سونداي مذمكئن ةمةس. وزا دامئعان ةلدةردة مةملةكةتتئك بيلئك پةن ازاماتتئق قوعام ةشقانداي ساياسي ساؤداسئز-اق، ارتئق دابئرا-داؤسئز-اق ءوزارا مئندةت بولئسكةن. تابيعات قورعاؤ، ذلتتئق مةنتاليتةت پةن مادةني-رؤحاني قذندئلئقتاردئ، تابيعي-تاريحي جادئگةرلئكتةردئ، ءدئني جاراسئم مةن تاربية ماسةلةسئنةن تؤئندايتئن كوپ قئزمةت پةن كوپ مئندةتتئ زاثعا سذيةنة وتئرئپ، ذكئمةتتئك ةمةس ذيئمدار مةن ازاماتتئق قوعام ينستيتؤتتارئ، جان ذيا مةن قوعامدئق بئرلةستئكتةر ءوز مويئندارئنا العان. ءبارئن مةملةكةتكة ئسئرئپ قويؤ - مةملةكةت مونوپوليزمئن ارتتئرادئ.
ال بئزدة ءازئر الةؤمةتتئك بةلسةندئلئك ءبئر-اق سالادا - بارئن مةملةكةتتةن تالاپ ةتؤمةن شةكتةلئپ كةلةدئ. سويتئپ، ورتاق جاعدايدئ جاقسارتؤدئث باسقا تةتئكتةرئن، قذقئقتئق تةتئكتةرئن ئسكة بةلسةندئرة قوسپايمئز. بذل ساياسي مونوپوليزمدئ باسةثدةتؤدئث ورنئنا كذشةيتؤگة ذرئندئرئپ وتئر. ءبارئن ءبارئبئر بيلئك ورئندارئ شةشةتئن جةردة بيلئك مونوپوليزمئ ورئن الماي قويمايدئ.
سئبايلاس جةمقورلئقپةن كذرةس تة سئبايلاس جةمقورلئقتئ تؤعئزؤئ مذمكئن
- سوعان سايكةس كذرةس جذرگئزةتئن ءتيئستئ قذرئلئمدار دا بار. الايدا بذل تةك جازالاؤ جولئمةن تذزةلة قالاتئن كةمشئلئك ةمةس. ونداي جولمةن ءارقيلئ دةثگةيدةگئ ةكونوميكالئق قؤعئن-سذرگئندئ كوبةيتئپ، جاساندئ مونوپوليزمدئ ودان ءارمةن كذشةيتئپ الؤئمئز عاجاپ ةمةس. بذنداي جاعدايدا سئبايلاس جةمقورلئقپةن كذرةستئث ءوزئ سئبايلاس جةمقورلئقتئث ءبئر تذرئنة اينالئپ كةتؤئ مذمكئن.
مذنايئ بار ةلدئث مذثايا بةرؤئنئث سةبةبئ نةدة؟
- جةرئث قانشا باي بولعانمةن، ةلئث ءوز-وزئنةن قارئق بولا قالمايدئ. ءوز بايلئعئن ءوزئ تولئقتاي يگةرة العان حالئق قانا بار مذراتئنا جةتة الادئ. مذناي سوندا عانا مذثايتپايدئ.
ةلدة تذرئپ، شةتةلگة كوشكةندةي بولدئق
- سوسيولوگتاردئث ايتؤئنشا، جاثا ورتاعا تاپ بولعان ادام توسئن الةؤمةتتئك، مادةني قارئم-قاتئناستاردئث ئقپالئنا تذسة باستايدئ ةكةن. ولاردئث كاسئبي ماشئعئ، تذرمئس-سالتئ، ءتئپتئ پسيحولوگيياسئ مةن ءتئلئ ايتا قالارلئق وزگةرئستةرگة ذشئرايدئ ةكةن. ال ولاردئث بالالارئ، كةيبئر ارالارئنا قئلاؤ تذسئرمةي، قاسارئسئپ، وزدةرئمةن وزدةرئ بولئپ، ئرگة اجئراتپاي، بئرگة وتئرئپ، تذرمئس قذراتئن «قيقار انكلاأتار» بولماسا، بارلئق دةثگةيدة الگئندةي وزگةرتؤشئ ئقپالداردان ءوتئپ، «جاثا كومپوزيت» بولئپ شئعا كةلةدئ ةكةن. ال ءذشئنشئ ذرپاق - نةمةرةلةر الگئندةي «اككؤلتؤراسييا»، «مادةني اسسيميلياسيياعا» ذشئراماي قويمايدئ ةكةن. سوندئقتان تذرمئس جاعدايلار تذزئلة، جاثا ورتاعا جئلدامئراق بةيئمدةلئپ، يمميگرانتتاردئث ئلؤدة بئرةؤئ بولماسا، كوپشئلئگئ بذرئنعئ وتاندارئنا ورالا بةرمةيدئ ةكةن. ال بالالارئ وندايدئ، ءتئپتئ ويلارئنا دا المايتئن ءتارئزدئ. نةمةرةلةرگة «اتا-بابالار مةكةنئن» ساعئنتؤ قيئننئث قيئنئ كورئنةدئ. «يمميگرانتتاردئث امةريكاندانؤئن» زةرتتةگةن پيورة، حةربةرگ، ساؤةلل، گوردون، سةلينستةردئث وسئنداي تذجئرئمدارئمةن، دةرةكتةرئمةن تانئسقاندا، مةنئث ةسئمة بئزدةگئ سوسيولينگأيستيكالئق احؤال ءتذستئ.
بئزدةگئ قالاعا كوشكةندةر مةن باسقا ةلدةردةگئ قالاعا كوشكةندةردئ سالئستئرؤعا كةلمةيدئ. باسقا ةلدةردةگئلةر ءوز تئلئندة سويلةيتئن اؤئلدئق مةكةنئنةن ءوز تئلئندة سويلةيتئن قالالئق مةكةنگة كوشةدئ. كاسئبئ، تذرمئس ءتارتئبئ وزگةرگةنمةن، ءتئلئ وزگةرمةيدئ. ال بئزدة الگئ ايتئلعانداردئث ءبارئ دة - تذرمئس-سالت تا، كاسئپ تة، ءتئل دة تذگةل وزگةرؤگة ءماجبذر بولادئ.
سوندئقتان ءبئزدئث قالاعا كوشكةنئمئز ئشكئ قونئس اؤدارؤدان (ميگراسييادان) گورئ سئرتقا قونئس اؤدارؤعا (يمميگراسيياعا) كوبئرةك ذقسايدئ. بئزدةگئ سوسيولينگأيستئك احؤالدئث باسقا ةلدةردةگئ يمميگراسييالئق پروسةستةردئ ةسكة ءتذسئرؤئنئث سئرئ دا وسئندا جاتسا كةرةك.
ءبئر كةزدةرئ الماتئ كوشةلةرئندة قازاقشا سويلةپ بارا جاتقانداردئ كةزئكتئرئپ جارئتپايتئنبئز. ءتئل تؤرالئ ايتئسؤ، ءبئزدئث تذسئمئزدا شئقتئ دةؤگة بولادئ. ءبئزدئث بؤئن تئلدئك نيگيليزمدئ جويؤعا كوپ كذش سالدئ. ءبئراق ءبئزدئث بؤئننئث ول ذمتئلئستارئنا قاراماستان، قازاقستانداعئ ؤرباندانؤ پروسةسئ، جوعارئدا ايتئلعانداي، باسقا ةلدةردةگئ يمميگراسييالئق پروسةستةرگة ذقسايتئن سيپاتئنان كوپ وزگةرة قويمادئ. «باياعئ جارتاس ءبئر جارتاس» كذيئندة قالا بةردئ. 60-جئلدارئ قالاعا كةلگةن ءبئزدئث ءوزئمئز نةمةرةنئ قويئپ، شوبةرة سذيؤگة كوشتئك. ولار تذگئلئ ءوزئمئز «اككؤلتؤراسييادان» تولئقتاي ءوتئپ، مادةنيةتتئك، تئلدئك «اسسيميلياسيياعا» ذشئرادئق. ايتپةسة، باسشئ مةكةمةلةرئمئز انا تئلئمئزگة ةسئكتةرئن ايقارا جاؤئپ، باسشئ «پاپالار مةن مامالار» تذگئلئ، باسشئ «اتالارئمئز بةن اجةلةرئمئز» الئگة دةيئن قازاقشا شورقاقتئققا قئسئلؤدئث ورنئنا، وركةنيةتتئث باستئ بةلگئسئندةي كورئپ، مارتةبة ساناپ، ماردئمسئپ جذرةر مة ةدئ؟! قئسقاسئ، ةندئ ءسال كةشئكسةك، ءبئزدئث ذلتتئق بولمئسئمئزدان جذرناق تا تابئلماي، جذرداي بولئپ قالؤئمئز ابدةن مذمكئن ةدئ. ءبئز الگئندةي پروسةستةر قالانئ قويئپ، اؤئلدارئمئزدئ اجةپتاؤئر مةثدةپ العان تذستا تاؤةلسئزدئك الدئق.
ال ءوز باسئما كةلةر بولساق، بالالارئم قازاقشا بئلةدئ. دةگةنمةن تئرئدةي جات بولئپ بارا جاتقان ذرپاق جايئندا قامئعاتئندار ساناتئندا، ارينة، مةن دة بارمئن.
ءتئلدث جاؤاپكةرشئلئگئ جؤرناليستةردة ةمةس، ذكئمةتتة
- - مةملةكةتتئك ءئسئمئزدئث ءناسيحاتشئلئق قئزمةتئنئث ويداعئداي ورئستةي الماي وتئرعاندئعئ دا ءوز سالقئنئن تيگئزبةي جاتقان جوق. كةيبئرةؤلةر قازاق ءتئلئنئث جانة سول تئلدةگئ اقپارات قذرالدارئنئث دارمةنسئزدئگئنة تةلئگئلةرئ كةلةدئ. شئندئعئنا كةلگةندة، رةفورمانئ ءتذسئندئرؤ مةن ءناسيحاتتاؤ، سول ارقئلئ ولارعا كةثئنةن الةؤمةتتئك قولداؤ تابؤ، ةث الدئمةن، رةفورماشئل كذشتةردئث، ونئث ئشئندة ذكئمةتتئث باستئ مئندةتئ بولسا كةرةك. ال بئزدة ونداي وراسان اؤقئمدئ جانة اؤئر مئندةت جالعئز ةلباسئنا جذكتةلئپ قويعانداي. مذنداي «سئپايئگةرشئلئكتئث» ار جاعئندا رةفورماشئل كوماندانئث ءوز ليدةرئنة ذقساپ، ةكئ تئلگة بئردةي جةتئك بولؤعا ءالئ كذنگة دةيئن تالپئنباعان سامارقاؤلئعئ جاتسا كةرةك. وكئنئشكة قاراي، وعان مئسال وتة كوپ. ولاردئ سوزبةن تئزبةي-اق، ذكئمةت مذشةلةرئنئث وزدةرئ ذسئناتئن زاث جوبالارئن پارلامةنتكة وزدةرئ كةلئپ بايانداؤدان قاشقالاقتايتئنئن ايتساق تا جةتكئلئكتئ. كوبئنة-كوپ ورئنباسارلارئن جذمسايدئ. ونداي باياندامالارداعئ مةملةكةتتئك تئلگة دةگةن ئزةت ءسوز باستارداعئ امانداسؤمةن، ءسوز ورتاسئنداعئ بئرةر قئستئرمامةن، ءسوز اياقتارداعئ «كوپ-كوپ راقمةتپةن» شةكتةلةدئ. باستان-اياق قازاقشا باياندامانئ تذسئمئزدة بولماسا، وثئمئزدة تئثداي الماي-اق قويدئق. مةملةكةتتئك ءتئلئمئزدئث رةسمي مئنبةلةردةگئ حالئ وسئنداي بولعاندا، ول تئلدة ساياسات جذرگئزؤ مةن ءبئلئم بةرؤدةگئ ويازدئقتاردئث نةگة سةلت ةتپةيتئندئگئنة سةبةپ ئزدةپ، باس قاتئرماسا دا بولادئ. قازاق ءتئلئنئث، مةملةكةتتئك ءتئل مارتةبةسئن بئلاي قويئپ، تئم بولماسا ورئس ءتئلئ دةثگةيئندة قولدانئلؤئ ءذشئن قازاقستان ذكئمةتئ ءبئرشاما قادامدار جاساؤئ قاجةت. مةملةكةتتئك ءتئلدئ قورعاي الماؤ - مةملةكةتتئك شةكارانئ قورعاي الماؤمةن تةث. ذكئمةت مةملةكةتتئك ءتئلدئ مةملةكةتتئث تؤئنداي قاستةرلةپ، مةملةكةتتئك شةكاراداي قئراعئ قورعاي ءبئلؤئ شارت
مةملةكةتتئك شةكاراسئنا نةمقذرايلئ قارايتئن ةل مةملةكةتتئلئكتئ قالاي تارك ةتئپ الاتئن بولسا، مةملةكةتتئك تئلئنة ءجذردئم-باردئم قارايتئن قاؤئم دا دال سونداي كةلةثسئزدئكتئث كةبئن كيةدئ. سوندئقتان مةملةكةتتئك ءتئلدئ قذرمةتتةؤدئ ةث الدئمةن مةملةكةتتئك بيلئك ورئندارئ كورسةتؤگة ءتيئستئ. مةملةكةتتئك لاؤازئم يةلةرئ مةملةكةتكة ادالدئعئن، مةملةكةتتئك تئلگة دةگةن ئزةت-ئنتاسئمةن دالةلدةيتئن بولسئن! شةكارانئث ةث سةنئمدئ ساقشئسئ - وتانشئلدئق. مةملةكةتتئك تئلگة قذرمةت - وتانشئلدئقتئث ةث باستئ قاسيةتئ.
ءسئز مةملةكةتتئك ءتئل ءذشئن نة ئستةدئثئز؟
- ءوزئمدئ ءتئلدئث جولئندا شئرئلداپ جذرگةن كوپ مذثلئقتئث ءبئرئمئن دةپ ةسةپتةيمئن. ساياساتشئ رةتئندة - ءتئل تؤرالئ تارتئس-تالاستئث ةشقايسئسئنان دا تايئنعان ةمةسپئن. قاي مئنبةثئزدةن دة قازاقشا سويلةپ كةلةمئن. ادام رةتئندة - بالالارئمدئ انا تئلئندة سويلةتتئم، ولاردئث دا ءوز بالالارئن انا تئلئندة سويلةتؤئن تالاپ ةتتئم. ازامات رةتئندة - تذثعئش ءتئل تؤرالئ زاثئمئز قابئلدانعاندا، جوعارعئ كةثةسكة دةپؤتات ةمةس، كولدةنةث كوك اتتئ باسئممةن بارئپ، ءسوز سويلةدئم. زاث داؤئسقا قويئلاردئث ءدال الدئندا، سول كةزدةگئ ءبئرئنشئ حاتشئ نذرسذلتان ءابئش ذلئنئث ارالاسؤئمةن ارةث ءسوز الدئم. زالعا قاراپ: «كةشة باستارئثئزعا نة قيلئ زوبالاث ءتذسئپ، ةل اؤئپ، جةر اؤئپ كةلگةندةرئثئزدة سئزدةردةن ةشتةثةسئن اياماعان قازاق حالقئنا ةندئ ءتئل ةكةش ءتئلئن دة قيماي، جئلاتئپ-سئقتاتئپ، جالئنتئپ-جالبارئنتقئلارئثئز كةلئپ وتئر ما؟» دةدئم...
اقيقاتئنا كةلسةك، كةزئندة ذلت رةتئندة جويئلئپ كةتؤگة ءسال-اق قالعانئمئز دا، ةندئ ايقئندالئپ وتئر. ذلت ول - ءسئز بةن ءبئز. ءارقايسئسئمئز ءوز قولئمئزدان كةلةتئندئ تذگةل ئستةسةك، ءتئلدئث دة كوسةگةسئ كوگةرةدئ. ءبئزدئث ءتئلئمئزدئث ءوز مارتةبةسئنة ءوزئ بةكةم بولؤئنا زاث قولبايلاؤ بولئپ تذرعان جوق... قانشا ذلكةن تذلعا دةسةثئزدةر دة، جةتةسئزدةردئ جةلكةلةپ، ساناسئزداردئ ساباپ ءتئل ذيرةتةتئن بيلئك مةندة دة، ةشكئمدة دة جوق.
ابايدئ ساباپ جئلاتقانداردئ، شوقاندئ سايلاماي قذلاتقانداردئ «پةرئشتةلةر قوعامئ ةدئ» دةپ قالاي ايتا الامئز؟..
- ماتةريالدئق قذندئلئق جولئندا رؤحاني قذندئلئقتئ ئعئستئرا سالاتئن ذرپاق ءوسئپ كةلة جاتئر دةگةن قورقئنئش جوق پا؟
- ونداي قورقئنئشتئ تونئكوك پةن قورقئتتان باستاپ، ءبارئ ايتئپ كةلةدئ. تذتاس ءبئر «زار زامان» ادةبيةتئن سول ؤايئم تؤعئزدئ. ءبئراق موثكة مةن بذقار، شورتانباي مةن دؤلات، ابؤباكئر مةن مذرات ايتتئ ةكةن دةپ، «قئناما بةشپةت» كيئلمةي، «ساپتاما ةتئك» تئگئلمةي، «جةز ساماؤئر ئزئثداماي»، «قئز جئگئتكة قئرئنداماي» قالعان جوق. وثشةث پةرئشتةلةردةن تذراتئن قوعام كةشة دة، بذرناعئ كذنئ دة بولعان جوق. ابايدئ ساباپ جئلاتقانداردئ، شوقاندئ سايلاماي قذلاتقانداردئ، قوراداعئ مالئن تارتئپ الئپ، قارشاداي قاتئن-بالانئ باقاداي شؤلاتقانداردئ پةرئشتةلةر قوعامئ ةدئ دةپ قالاي ايتا الامئز؟! بيلئك دةسة اكةسئن، بايلئق دةسة باباسئن ساتاتئندار بذرئن دا بولعان، قازئر دة بار، ولارمةن بذرئنعئلار دا كذرةسكةن، ءبئز دة كذرةسةمئز. رؤحاني قذندئلئقتار جولئندا كذرةسة ءجذرئپ، ماقذلئق ةمةس - ادام، توبئر ةمةس - حالئق بولؤعا تئرئسامئز.
باسث بالدئ بولسئن دةسةث...
- بولاشاق ذرپاقتان نة كذتةسئز؟ كةيئن ءسئزدئث كئتاپتارئثئزدئ ءدال ءوز كوكةيئثئزدةگئدةي وقي الاتئن زةردةلئ ذرپاق بولا ما؟
- كةلةشةك ذرپاقتاردئث بئزدةن اقئلسئز بولمايتئنئنا سةنئمئم كامئل.
- جاستارعا قانداي وسيةت ايتاسئز؟
- قازئرگئ ادام - نارئقتئق مذلئك، نارئقتئق زات. ءبئلئمدئ، بئلئكتئ، كاسئبي ساؤاتتئ، باسةكةگة قابئلةتتئ بولساث عانا نارئقتا وتئمدئلئك قاسيةتكة ية بولاسئث. سوندئقتان سئزدةر ءومئر باقي وقؤدئ قاجةتسئنةتئن زاماندا ءومئر ءسذرئپ وتئرعاندارئثئزدئ ذمئتپاثئزدار. باسئث بالدئ بولسئن دةسةث - جةتئلة، شئندالا، قايرالا ءتذس!..
ءسوز سوثئ:
ءبئز «ءبئر وزئندة قئرئق كئسئنئث اقئلئ بار حان تابئلسا، ونئ قاتةلةستئرمةي ءتذزؤ جولعا سالئپ وتئراتئن اؤزئ دؤالئ بي تابئلسا، ءبارئ دة ويداعئداي بولادئ» دةپ سانايمئز. بذعان تةك بذقارا عانا ةمةس، نةءبئر دذلدذل ويشئلدار دا سةنگةن. سولاي پايئمداعان سوكرات، پلاتون، اريستوتةلدةر ءوز ويلارئن جذزةگة اسئرماق تذگئلئ، ءبئر جاعئنان بيلئك الةمئنةن، ةكئنشئ جاعئنان سابئرسئز توبئردان قئسپاق كورئپ، باستارئمةن قايعئ بولئپ كةتكةن. ءوزئمئزدئث تونئكوك، قورقئت، سئپئرا جئراؤ، اسان قايعئلار دا سولارعا ذقساس حال كةشكةن.
ءاز-جانئبةكتئث اقئلمانئ دا: «اياز بي ءالئثدئ ءبئل، قذمئرسقا جولئثدئ ءبئل» دةؤگة ءماجبذر بولعان...
ازئرلةگةن. شئثعئس مذقان
(«ايقئن» گازةتئ. جةلتوقسانئث 5-ئ. 2009 جئل).