ءازئلحان نذرشايئقوأ: عاشئق بولا ءبئلؤ دة - پاتريوتيزم

p; قازاقپارات ءازئلحان نذرشايئقوأ، قازاقستاننئث حالئق جازؤشئسئ، مةملةكةتتئك سئيلئقتئث يةگةرئ
None
None

  - ءازئلحان اعا، وتكةن ХХ عاسئردا كئمدئ تذلعا رةتئندة بئلةسئز؟

   - «اباي جولئ» ةپوپةياسئ ارقئلئ قازاق ادةبيةتئن كوككة كوتةرگةن م.اؤةزوأتئ قازاق حالقئنا ХХ عاسئر بةردئ. اكادةميانئث وسئ عاجاپ عيماراتئن ءوز قولئمةن كوتةرئپ، قازاق عئلئمئنئث التئن ورداسئن ورناتئپ، الةمگة داثقئن شئعارعان ق.ساتباةأ - وسئ عاسئردئث پةرزةنتئ. قازاق ونةرئن ورگة سذيرةگةن احمةت جذبانوأ پةن نذرعيسا تئلةنديةأ - ХХ عاسئردئث جةمئسئ. قازاق حالقئنئث باتئرلئعئن دذنيةجذزئنة پاش ةتكةن باؤئرجان مومئش ذلئ - ХХ عاسئردئث تئنئسئ، حالقئمئزدئث ذلتتئق كوسةمئ دارةجةسئنة كوتةرئلگةن جذماباي شاياحمةتوأ پةن دئنمذحامةد قوناةأ بئزگة وتكةن عاسئر سئيلاعان ساياساتكةرلةر.  وسئ كذنگئ كةيبئر جاستار، اسئرةسة، تةلةديدار مةن راديودا قئزمةت ئستةيتئن جؤرناليست جئگئتتةر « ХХ عاسئر قاندئ جانة قاسقئر عاسئر بولدئ» دةپ، وسئ عاسئردئ جةردةن الئپ، جةرگة سالادئ. مةن بذعان قارسئمئن. مةنئث ويئمشا، وسئ عاسئر قازاق حالقئنئث مادةنيةتئ مةن ادةبيةتئن، عئلئمئ مةن ونةرئن وركةندةتكةن التئن عاسئر بولدئ. ودان ارعئ عاسئرلاردئث بئردة-بئرئندة قازاق ذلتئ مذنداي دارةجةگة جةتكةن جوق!

 - ءسئز سوعئسقا قاتئسئپ، ةلئثئزدئ-جةرئثئزدئ جاؤدان قورعاعان جاؤئنگةردئث ءبئرئ ءسئز، ال، ءوزئثئز پاتريوتيزم دةگةن ذعئمدئ قالاي تذسئنةسئز؟

 - بذل سذراققا مةن باؤئرجان مومئش ذلئنئث سوزئمةن جاؤاپ بةرةيئن. ادام بولؤ - قاسيةت، ازامات بولؤ - مئندةت، ال، پاتريوت بولؤ - پارئز. بارلئق ادام پاتريوتتئق پارئزئن بذلجئتپاي وتةؤگة مئندةتتئ. پاتريوتيزم اسكةرگة الئنئپ، سارباز ساناتئنا قوسئلعاننان كةيئن عانا باستالمايدئ. پاتريوتيزم وتباسئنان باستاؤ الادئ.   اكة-شةشةثدئ قذرمةتتةي ءبئلؤ - پاتريوتيزم. اؤئل-ايماعئثدئ ارداقتاي ءبئلؤ - پاتريوتيزم. وز ذلتئثدئ ءسذيؤ - پاتريوتيزم. ءوز حالقئثنئث وتكةن جولئن (تاريحئن) قذرمةتتةپ، وعان ءتئل تيگئزبةؤ - پاتريوتيزم.  ءوز وتانئثدئ جاؤدان قورعاؤ، ةلئثنئث ازاماتتئعئ ءذشئن، قاجةتتئ جةردة، جانئثدئ قيؤ - پاتريوتيزم.  «وتان ءذشئن وتقا تذسكئن - كذيمةيسئث» دةگةن باؤكةث. مئنة پاتريوتيزمنئث ةث بيئك شئثئ وسئ. 

 - مومئش ذلئ دةمةكشئ، باؤئرجان مومئش ذلئنئث ومئرئثئزدة الاتئن ورنئ قانداي؟ 

 - مةن - باؤكةثنئث شاكئرتئمئن جانة زامانداس، سئيلاس، سئرلاس بولعاندئعئمدئ ماقتانئش ةتةمئن. ءبئراق، باؤكةث اسقار تاؤ بولسا، مةن كئشكةنتاي توبةشئك قانامئن. ول ذلئ بولسا، مةن ذلئلئقتئث ذنتاعئمئن. باؤكةث الئپ بولسا، مةن ةرگةجةيلئمئن. مةن باؤكةثنئث تئرناعئنا دا تذرمايمئن. ارؤاعئنان اينالايئن، مةنئث اعام،  دوسئم، ذستازئم بولعان التئ الاشتئث ارداقتئسئ باؤكةث. 

- ءسئزدئث كوپشئلئككة تانئمال «اقيقات پةن اثئز» رومانئثئزدئ العاش جارئققا شئققان كةزئندة وقئرمان قاؤئم قالاي قابئلدادئ؟

 - العاش «اقيقات پةن اثئز» كئتابئم شئققاننان كةيئن وقئرمانداردئث حاتئ دةگةن ماعان دا باؤكةثة دة جاثبئرداي جاؤئپ كةتتئ دةيسئز. وسئ ءبئر كئتاپتئث وزئنة مةن 5000 حات الدئم. وقئرمانداردئث مذنشاما حات الؤ، ول از كةزدةسةتئن جاعداي. بذل دا كةرةمةت نارسة، سةبةبئ، ول بةس مئث حاتتئث ارعئ جاعئندا، سول 5000 ادامنئث تاعدئرئ تذر. بذل حاتتاردئث بارلئعئن مةملةكةتتئك مذراعاتقا تاپسئرعانمئن.

 رومان جذرتقا ذنادئ، كةيبئر اعايئندارعا ذنامادئ. «نةگة ءازئلحان جازؤئ كةرةك، باسقا دا مئقتئلار بار عوي»، - دةگةن الئپ-قاشپا اثگئمةلةر ايتئلدئ. ارينة، بذل باؤكةثة دةگةن قارسئلئق ةمةس، مةنئث جازعانئما بئلدئرگةن قارسئلئق ةدئ. ءبئر كذنئ باؤكةثة ةكئ بةلگئلئ جازؤشئ كةلئپ، «كئتاپتئ جازعان ءسئز، ءازئلحاننان اأتورلئق قذقئعئثئزدئ الئثئز. نذرشايئقوأتئ وثدةگةن نةمةسة، كوشئرئپ العان دةپ ايتؤ كةرةك» دةپتئ. باؤكةث ةكةؤئنئث اثگئمةلةرئن تئثداپ بولئپ، ةكةؤئن ذيئنةن قؤئپ شئعئپتئ.

 جولئم تذسكةن ءبئر كذنئ باؤكةثة بارسام، اشؤلانئپ وتئر ةكةن. باؤكةث ماعان «مولچات!» دةدئ. تذككة تذسئنبةي اث-تاث بولئپ «و، نة بولدئ؟» - دةپ ةدئم، «سةن كئنالئسئث وسئنئث بارئنة»، - دةگةنئ. «مةنئث قانداي كئنام بار؟» - دةپ تاثعالئپ ةدئم، «سةنئث جازعان رومانئثدئ ةل قئزعانئپ، جامانداپ كةتتئ. روماندئ جازعان نذرشايئقوأ، ال، مةن تةك قانا ونئث سذراعئنا جاؤاپ بةرئپ وتئردئم. كةتئثدةر ذيدةن!» - دةپ ايداپ شئقتئ. «بذل - كذنشئليزم. قازاقتئ قذرتاتئن - كذنشئلدئك. وسئ ءذشئن سةن كئنالئسئث!» - دةگةن ةدئ. كوپ ذزاماي جازؤشئلار وداعئندا وسئ جايتقا بايلانئستئ تالقئلاؤ جذرگئزئلدئ. ءبارئ دة بئراؤئزدان «اقيقات پةن اثئز» رومانئنا قولداؤ ءبئلدئردئ. جئل وتپةي-اق، بذل روماننئث ةكئنشئ باسئلئمئ جارئققا شئقتئ. مئنةكةي، سول ؤاقئتتان باستاپ «اقيقات پةن اثئز» رومانئ ءومئر ءسذرئپ كةلةدئ.

   - ءازئلحان اعا، ءسئز «ماحاببات جئرئ» دةگةنگة ساياتئن «ماحاببات قئزئق مول جئلدار» اتتئ كئتاپ جازدئثئز. شئنئندا دا، ماحاببات پةن پاتريوتيزم ءبئر ذعئمعا سايا ما؟

 - عاشئق بولا ءبئلؤ دة - پاتريوتيزم. عاشئقتار - ماحاببات وتانئنئث پاتريوتتارئ. عاشئققا دةگةن ماحابباتتا وتاندئق ماحابباتقا ذلاسادئ. قئزعا عاشئق بولا بئلگةن جئگئت - وتاندئ قورعاي الادئ. ماحاببات نةگئزئ - وتان!

  - «ماحاببات قئزئق مول جئلدار» كئتابئثئزدئث قالاي جازئلعاندئعئ جايئندا ايتئپ بةرسةثئز؟

  - الدئمةن اكةمنةن، سوسئن باؤئرئمنان، ال، سوعئس كةزئندة جذرگةندة انامنان ايئرئلئپ، جالعئز قالعاننان كةيئن، جةثئس تؤئن جةلبئرةتئپ ةلگة قايتئپ بارا جاتقاندا الماتئ قالاسئندا ةشالوننان ءتذسئپ قالدئم. سةبةبئ، اؤئلعا بارعانمةن مةنئ ول جاقتا كذتئپ تذرعان ةشكئم جوق ةدئ. قازئرگئ ءال-فارابي اتئنداعئ ؤنيأةرسيتةتكة قذجاتتارئمدئ تاپسئرئپ، ستؤدةنت اتاندئم. ول كةزدةرئ بئزگة كارتوچكامةن كذنئنة 500 گرامم نان بةرئلةتئن. اتپالداي ازاماتقا بذل قانداي ازئق بولا قويسئن. وزگة ستؤدةنتتةرگة ةلدةن اقشا، ازئق-تذلئك كةلئپ تذرؤشئ ةدئ. ال، ماعان ءبئر تذيئر ءدان، ءبئر تيئن اقشا كةلئپ كورگةن ةمةس. سول كةزدة ءبئر توپتا وقيتئن 30 قئز كةزةك-كةزةك قوناققا شاقئرئپ ءجذرئپ، سولاردئث ارقاسئندا مةن ؤنيأةرسيتةتتئ تاستاپ كةتپةي، ءبئتئرئپ شئقتئم.

  وقؤدئ بئتئرگةننةن كةيئن ذلكةن قئزمةتتةر جاسادئم. ماماندئعئم فيلولوگ بولسا دا جؤرناليستيكانئ تاثداپ، اؤةلئ «پيونةر» جؤرنالئندا، سوثئنان «سوسياليستئك قازاقستان» گازةتئندة جذمئس جاسادئم. سوثعئسئندا ادةبي قئزمةتكةردةن باستاپ رةداكتوردئث ورئنباسارئ دارةجةسئنة دةيئن كوتةرئلدئم. پاألودار وبلئستئق گازةتئ مةن «قازاق ادةبيةتئ» باسئلئمئندا باس رةداكتور بولدئم. وسئ قئزمةتتةردئ اتقارا ءجذرئپ: «ةگةر مةن كةشة وقؤدئ بئتئرة الماي كةتسةم، وسئنداي كذيگة جةتةر مة ةدئم؟ قيئن كةزدة قول ذشئن بةرئپ، قامقور بولعان قئزدارعا قارئزئمدئ قالاي قايتارسام ةكةن؟!» - دةپ ويلاناتئنمئن. مةن قئزدارعا قارئزدارمئن. قئزدارعا جالپئ حالئق، ذلت قارئزدار. ولار بولاشاق ذلتئنئث اناسئ رةتئندة ورئمدةي جاس بولا ءجذرئپ، ةر ازاماتتارعا كومةك بةردئ. مئنة، وسئنداي تولعانئستاردئث ناتيجةسئندة «ماحاببات قئزئق مول جئلدار» رومانئ دذنيةگة كةلگةن بولاتئن.   بذل رومان 1970 جئلئ باسئلئپ شئقتئ. سودان بةرئ وتكةن 39 جئل ئشئندة 10 رةت قايتادان باسئلئپ شئعارئلعان ةكةن. سوندا، ءاربئر 4 جئلدا قايتا باسئلئپ شئققان بولدئ عوي. «ماحاببات قئزئق مول جئلدار» اتتئ كئتابئم شئققاندا مةن وقئرماننان000 10  حات العانئم بار. بذل كئتاپتئ وقئعان جاستار ءالئ دة ماعان حات جازئپ تذرادئ. بذل كئتاپتئ وسئنشاما حالئقتئث سذيئكتئ شئعارماسئنا اينالادئ دةپ ويلاعان جوقپئن. الايدا، ول مةنئث ابئرويئمدئ اسپانعا كوتةردئ. 

 وتكةن جئلئ سةمةي درامالئق تةاترئ وسئ روماننئث جةلئسئ بويئنشا سپةكتاكل قويئپ، ونئ ع.مذسئرةپوأ اتئنداعئ بالالار مةن جاستار تةاترئندا، ءال-فارابي اتئنداعئ ؤنيأةرسيتةتتئث ستؤدةنتتةر سارايئندا، مذحتار اؤةزوأ اتئنداعئ اكادةميالئق تةاترئندا قويدئ. سپةكتاكلدئ كورئپ وتئرعاندا مةن ةگئلئپ جئلاعان ةدئم. جئلايتئن سةبةبئم، ودان وزئممةن بئرگة وقئعان قئزدار كوز الدئما كةلدئ. كوپشئلئگئ قازئر دذنيةدةن ءوتكةن. شئركئن، ХХ عاسئردئث قئزدارئ-اي دةسةثئزشئ. ولار اراق ئشپةيتئن، تةمةكئ تارتپايتئن ةدئ. اق ماحابباتئنان اينئمايتئن. كوركةم ادةبيةتتئ ءجيئ وقئپ، قازاقشا سويلةپ، قازاق اندةرئن تئثداؤشئ ةدئ. ولار سذيگةن جئگئتتةرئنة قوسئلئپ، ارتئ ءذش-تورت، الدئ ونشاقتئ بالانئث اناسئ بولؤدئ ارماندايتئن. ХХ عاسئردئث قئزدارئ شةتئنةن وتانشئل ةدئ. مانشذك پةن ءالييا سياقتئ وزدةرئ سذرانئپ مايدانعا بارئپ، ةلئ مةن جةرئن جاؤدان قورعاؤعا تئرئساتئن. سول زامانداستارئمنئث بةينةسئن كورئپ جئلادئم.

  - وسئ كئتاپتاعئ كةيئپكةرلةرئثئزبةن ءالئ دة بايلانئسئثئز جالعاسؤدا ما؟

 - بذل قئزداردئث كوبئسئمةن كوزئ تئرئسئندة ارالاسئپ تذردئم، قازئر ولاردان قالعانئ تةك مةثتاي عانا. 2002 جئلئ مةثتاي 75 جاسقا تولعان تويئن جاسادئ جانة وعان 40 جئل ذستازدئق قئزمةتپةن اينالئسئپ، ادةبي كةيئپكةر بولعانئ ءذشئن ءوزئ تذراتئن كةنتاؤ قالاسئنئث «قذرمةتتئ ازاماتئ» اتاعئ بةرئلدئ، سوعان بايلانئستئ شاقئرتقان سوث اؤرؤحانادا جاتقان جةرئمنةن سذرانئپ بارئپ قايتتئم. تويدان قايتاردا مةثتاي مةنئ شئعارئپ سالئپ تذرئپ، ماعان جذزئك سئيلادئ. «بذل ساقينانئ مةن 15 جاسقا تولعاندا انام ساؤساعئما سالئپ ةدئ، مذنئ مةن 60 جئل تاعئپپئن، ةندئ، وسئنئ سئزگة سئيلايمئن»، - دةدئ مةثتاي. ول جذزئككة «مةثتاي - ةربول. كةنتاؤ قالاسئ، 2002 جئل» دةپ جازئپتئ. ساقينا قازئر مةندة ساقتاؤلئ تذر. 

- ءسئزدئث ذزبةي كذندةلئك جازاتئنئثئز جايئندا ةلدئث ءبارئ بئلةدئ دةسةك قاتةلةسپةيمئز. وسئ ءئسئثئزدئ قاشان جانة قالاي باستادئثئز؟ 

- مةن 1941 جئلئ الماتئدا اسكةري دايئندئقتا ءجذردئم. سول كةزدةن باستاپ كذندةلئك جازؤعا كئرئستئم. ونئث الدئندا كذندةلئك دةگةننئث نة ةكةنئن بئلگةن دة، ةستئگةن دة ةمةسپئن. ءبئراق، ونئث ةسةسئنة، ون ءتورت جاسئمنان باستاپ ولةث جازدئم. سول داپتةرلةرئم ءالئ كذنگة دةيئن ساقتاؤلئ. سوعئس باستالدئ. قئپ-قئزئل ءورتتئث ئشئنة كئردئك. سوعئستا جازاتئن نارسة وتة كوپ، ولاردئث ءبارئن دة شامام كةلگةنشة قاعازعا تذسئرؤگة تئرئستئم.

  - سوعئستا جذرگةندة كذندةلئك جازؤ دا ءبئر ةرلئك. بئرةؤلةردئ اجال قذشئپ جاتقاندا، «وسئ جازعاندارئمنئث بئرةؤگة قاجةتئ بار ما؟» - دةپ ويلاعان جوقسئز با؟

- سوعئستا ولةم دةپ ويلاعان جوقپئن. نة قذدئرةت ةكةنئن ءوزئم دة بئلمةيمئن. ال، ادامداردئث مايداندا اجال قذشاتئنئن وزدةرئ سةزئنةتئنئن بايقادئم. مةن كةشةگئ، 1418 كذنگة سوزئلعان ذلئ وتان سوعئسئندا 786 كذن مايداننئث العئ شةبئندة جاؤمةن شايقاسئپ ءجذرئپ، امان قالعانئمدئ ةرةكشة وقيعا قاتارئنا قوسامئن. ولاي دةيتئنئم، جاياؤ اسكةر سولداتتارئ سوعئسقا كئرگةننةن كةيئن ةكئ-ذش كذندة نةمةسة ةكئ-ءذش ايدا وققا ذشادئ، نة جارالانئپ كةتةدئ. ال، مةن بولسام ةكئ جئل ةكئ اي التئ كذن امان ءجذرئپ، ةلگة ورالدئم. ونئث سةبةبئ نة دةيسئز عوي؟ ونئث سةبةبئ - مةنئث ارتيللةريست بولعاندئعئمدا. ارتيللةريستةر دة شئعئنسئز بولعان جوق. ءبئراق، ارتيللةريياداعئ ءولئم جاياؤ اسكةرلةردةگئدةن اناعذرلئم از بولدئ. سوعئس كةزئندة ارتيللةريا «سوعئس ءتاثئرئ» دةپ اتالدئ. ال مةن ءوزئمدئ ذلئ سوعئستا امان ساقتاپ قالعان تاثئرئم - ارتيللةريا دةپ ةسةپتةيمئن. سوندئقتان دا كابينةتئمدةگئ جذمئس ذستةلئمنئث وث جاعئنداعئ كئتاپتار ذستئندة 76 ميلليمةترلئك ةكئ زةثبئرةكتئث كئشئرةيتئلگةن تةمئر مذسئندةرئ تذر. مةن سول زةثبئرةكتةردئث كومانديرئ بولعانمئن. وسئ ةكئ ويئنشئق زةثبئرةك مةنئ ءتاؤباما ءتذسئرئپ تذرادئ. ءبئر نارسةگة كةيئسةم، رةنجئسةم، وسئ ةكئ زةثبئرةككة قاراپ، ساباما تذسةمئن.

  - سةكسةننئث بةل ورتاسئنان اسقان كةزئثئزدة جازؤشئلئق ونةرمةن اينالئسؤ قيئنعا سوقپاي ما؟

 - ارينة، سةكسةن جةتئگة كةلگةن ادامدا بذرئنعئداي شئعارماشئلئق قؤات بولماسئ بةلگئلئ عوي، مةنئث دة شئعارماشئلئعئمدا اناؤ ايتقان جاثالئق جوق. مةن قازئر بذقارالئق اقپارات قذرالدارئنا سذحبات بةرؤ مةن وقؤ ورئندارئنا كةزدةسؤگة بارؤدان-اق بوساماي ءجذرمئن.  

       راؤشان پةرنةحان قئزئ  

(«ةل رايئ» سايتئ. 29-قازان. 2009)

سوڭعى جاڭالىقتار