ساتبايةأ قانئش ءيمانتاي ذلئ
ك س ر و جانة قازاقستان عئلئم اكادةمييالارئنئث اكادةميگئ، تاجئكستان عئلئم اكادةميياسئنئث قذرمةتتئ مذشةسئ، قوعام قايراتكةرئ، ك س ر و مةملةكةتتئك جانة لةنيندئك سئيلئقتارئنئث لاؤرةاتئ. پاألودار وبلئسئنئث باياناؤئل اؤدانئندا تؤعان.
ساؤاتئن اؤئل مولداسئنان اشقان بولاشاق عالئم پاألودارداعئ ورئس-قازاق مةكتةبئندة، سةمةي مذعالئمدةر سةمينارياسئندا، تومسك تةحنولوگييا ءئينستيتؤتئنئث تاؤ-كةن فاكؤلتةتئندة ءبئلئم العان. مذعالئمدةر سةميناريياسئندا ج.ايماؤئتوأ، م.اؤةزوأ سئندئ كورنةكتئ قايراتكةرلةرمةن بئرگة وقئعان. ش.قذدايبةردئ ذلئمةن تئعئز بايلانئستا بولئپ، ونئث شئعارماشئلئعئن جوعارئ باعالاعان. «الاش» قوزعالئسئ قايراتكةرلةرئنئث ءئس-ارةكةتئنة قولداؤ بئلدئرگةن. 1920-1941 جئلدارئ باياناؤئلدا حالئق سؤدياسئ، «اتباستذستئمةت» ترةسئ گةولوگييا ءبولئمئنئث، قارساقتاي مئس كومبيناتئ گةولوگييالئق بارلاؤ ءبولئمئنئث باستئعئ، كومبيناتتئث باس گةولوگئ قئزمةتتةرئن اتقارعان.
1941-1952 جئلدارئ ك س ر و عئلئم اكادةميياسئ قازاق ءبولئمشةسئنئث قذرامئنداعئ گةولوگييا عئلئمدارئ ءئينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ، ك س رو عئلئم اكادةميياسئنئث قازاق بولئمشةسئ ءتورالقاسئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ، ءتوراعاسئ، قازاقستان عئلئم اكادةميياسئنئث پرةزيدةنتئ بولعان. 1952 جئلئ امئرشئلدئك جذيةنئث تاراپئنان قئسئمعا ذشئراپ، قئزمةتئنةن تومةندةتئلئپ، قازاق ك س ر گةولوگييا ءئينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ بولئپ تاعايئندالعان. 1955 جئلئ قازاق ك س ر عئلئم اكادةميياسئنئث پرةزيدةنتئ بولئپ قايتا سايلانئپ، ءومئرئنئث سوثئنا دةيئن وسئ قئزمةتتئ اتقارعان.
1947 جئلئ انگليياعا ساپار جاساعان كةثةس پارلامةنتارييئنئث ئشئندةگئ قازاق عالئمئنا ذلئ بريتانييانئث ةكس پرةمةر-مينيسترئ ؤ.چةرچيلل قالجئثداپ «بارلئق قازاقتار ءسئز سيياقتئ سذثعاق، باتئر تذلعالئ ما» دةپ سذراپتئ. سوندا اكادةميك ق.ساتباةأ «و، جوق، چةرچيلل مئرزا، قازاقتاردئث ئشئندةگئ ةث كئشئسئ مةن، مةنئث حالقئم مةنةن دة بيئك» دةپ جاؤاپ بةرئپتئ. وسئ ءبئراؤئز سوزدةن عالئمنئث دةنة بئتئمئ عانا ةمةس، جان-دذنيةسئنئث، حالقئن سذيگةن جذرةگئنئث دة ءئرئ ةكةنئن بايقاؤعا بولادئ. عالئمنئث نةگئزگئ عئلئمي ةثبةكتةرئ كةنتاستئ كةندةر گةولوگيياسئ مةن قازاقستاننئث مينةرالدئ رةسؤرستارئنا ارنالعان. جةزقازعان كةنئن زةرتتةؤ جانة ورتالئق قازاقستاننئث (سارئ ارقانئث) مةتاللوگةندئك جانة بولجام كارتاسئن جاساؤدا كوپ ةثبةك سئثئرگةن. ول عئلئمعا فورماسييالئق مةتاللوگةندئك اناليزدئث كةشةندئك ءادئسئن ةنگئزگةن.
1926-1929 جئلدارئ كةنئ ماردئمسئز ءوثئر بولئپ سانالعان جةزقازعاندئ ءئرئ مئس كةنتاستئ اؤدان قاتارئنا كوتةرؤدة ساتباةأتئث ةثبةگئ وتة زور بولدئ. بذرئنعئ گةولوگييالئق دةرةكتةرگة تةرةث تالداؤ جاساپ، بذل كةن اؤدانئنئث كةث كولةمدةگئ گةولوگييالئق-بارلاؤ جذمئستارئن ذيئمداستئرؤعا بولاتئن ءئرئ نئسان ةكةنئن دالةلدةگةن. مينةرالدئق شيكئزاتتارعا باي سارئ ارقا، كةندئ التاي جانة باسقا دا ايماقتاردئ ةرةكشة نازار اؤدارئپ زةرتتةگةن. 1927-1928 جئلدارئ جةزقازعان، قارساقباي، اتباسار، سپاسسك اؤداندارئ، قاراعاندئ تاس كومئر الابئ جانة قاراتاؤ پوليمةتالل كةندةرئ جونئندة عئلئمي ماثئزدئ ةثبةكتةر جارييالاعان.
1929 جئلئ اتاسؤ تةمئر-مارگانةس كةندةرئن يگةرؤدئث نةگئزئندة قاراعاندئ وبلئسئندا قارا مةتاللؤرگييا ونةركاسئبئن دامئتؤ تؤرالئ ماسةلة كوتةرگةن. جةزقازعان ذلئتاؤ اؤدانئندا مئستان باسقا تةمئر، مارگانةس، كومئر، قورعاسئن كةندةرئن اشئپ، بارلاؤ ناتيجةسئندة ماثئزدئ گةولوگييالئق قورئتئندئلار جاساعان. ذلئ وتان سوعئسئ جئلدارئندا تانك برونئن قذيؤعا قاجةت مارگانةس تاپشئلئعئ تؤعان كةزدة ساتباةأتئث جةتةكشئلئك ةتؤئمةن وتة قئسقا مةرزئمدة جةزدئ مارگانةس كةنئ بارلانئپ، ئسكة قوسئلعان. اكادةميكتئث قولداؤئمةن الماتئدا ورتا ازييا گةوفيزيكا ترةسئ ذيئمداستئرئلئپ، قازاق ك س ر گةولوگييا جانة جةر قويناؤئن قورعاؤ مينيسترلئگئ قذرئلعان. قازاقستان عئلئم اكادةميياسئن ذيئمداستئرئپ، ونداعئ بولئمدةردئ، وعان قارايتئن ءئينستيتؤتتاردئ، زةرتحانالاردئ، سةكتورلاردئ، بازالاردئ دذرئس جوسپارلاعان.
عئلئمي كادرلار دايئنداؤ ئسئنة ذلكةن جاؤاپكةرشئلئكپةن قاراعان. عئلئمي زةرتتةؤلةردئث وزةكتئ ماسةلةلةرئن حالئق شارؤاشئلئعئنئث مذددةسئنة باعئتتاپ، شارؤاشئلئق جانة مادةني قذرئلئستئث باستئ ماسةلةلةرئن شةشؤگة بةلسةنة قاتئسقان. جةزقازعان كةن-مةتاللؤرگييا كومبيناتئن، قاراعاندئ مةن بالقاش مةتاللؤرگييا زاؤئتتارئن، ةرتئس-قاراعاندئ ارناسئن سالؤ، ماثعئستاؤ، مذعالجار، تورعاي وثئرلةرئنئث تابيعي بايلئقتارئن انئقتاؤ جونئندة زةرتتةؤ جذمئستارئن ذيئمداستئرؤ، رةسپؤبليكامئزدئث ءئرئ مينةرالدئق شيكئزات قورلارئن كةندئ التايدئ، قاراتاؤ فوسفوريتئن قوستاناي مةن جةزقازعان ذلئتاؤ وثئرلةرئندةگئ تةمئر، مارگانةس، ت.ب. كوپتةگةن كةن ورئندارئن ئيگةرؤ ساتباةأ ةسئمئمةن تئعئز بايلانئستئ.
ساتباةأتئث گةولوگييادان باسقا عئلئمداردا، مادةنيةت سالاسئندا، تاريحتا قالدئرعان ةثبةكتةرئ مول. ش.ؤاليحانوأ جازئپ العان «ةدئگة» جئرئنئث ماتئنئندةگئ قازاق وقئرماندارئنا تذسئنئكسئز اراب، تاتار سوزدةرئنةن تازارتئپ، قازاق ءتئلئنئث جاثا ورفوگرافيياسئنئث نةگئزئندة قايتادان دايئنداعان. جةزقازعان ذلئتاؤ وثئرئنةن كوپتةگةن ةتنوگرافييالئق مذرالاردئ جيناپ، «جةزقازعان اؤدانئنداعئ كونة زامان ةسكةرتكئشتةرئ» اتتئ ةثبةگئن جازعان. قازاق ورتا مةكتةبئنئث تومةنگئ جانة جوعارئ سئنئپ وقؤشئلارئنا ارنالعان «الگةبرا» وقؤلئعئن دايئنداعان. 1931 جئلئ باسئلعان ا.زاتاةأيچتئث «500 قازاق اندةرئ مةن كذيلةرئ» جيناعئنا ساتباةأ قازاق حالقئنئث مؤزئكالئق مذراسئنئث ءئنجؤ-مارجانئ بولئپ ةسةپتةلةتئن 25 ءاندئ ءوزئ ورئنداپ، ورئس تئلئندة عئلئمي تذسئنئكتةمة بةرئپ ةنگئزگةن.
قازاقستاننئث قالا، اؤئلدارئندا ساتباةأ ةسئمئمةن اتالاتئن جذزدةگةن كوشة، 40-تان استام مةكتةپ جانة كوپتةگةن عالئمنئث ةسكةرتكئشتةرئ بار. ونئث ةسئمئ قازاقستان عئلئم اكادةميياسئنئث گةولوگييا عئلئمدارئ ءئينستيتؤتئنا، ءبئر قالا مةن عالامشارعا، ةلئمئزدئث ةث ءئرئ تةحنيكالئق وقؤ ورنئ قازاق ذلتتئق تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنة بةرئلگةن. ساتباةأتئث قذرمةتئنة جوثعار (جةتئسؤ) الاتاؤئ جوتاسئنداعئ مذزدئق پةن شئث، قاراتاؤداعئ أانناديي كةن ورنئنان تابئلعان «ساتباةأيت» مينةرالئ، «اكادةميك ساتباةأ» گلاديوليؤس گذلئ اتالعان. 4 مارتة لةنين، 2-شئ دارةجةلئ وتان سوعئسئ وردةندةرئمةن، مةدالدارمةن ماراپاتتالعان.
دةرةككوزئ: قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 7 توم