نذرالئ حان
باستاپقئدا شةشةسئ بوپاي حانئمنئث اقئلئمةن ارةكةت جاساپ، اكةسئنئث ساياساتئن جالعاستئرؤعا تئرئستئ. ول رةسةي اكئمشئلئگئنئث جايئق بويئن وتارلاؤئنا بارئنشا قارسئلئق كورسةتتئ. ورئس پاتشايئمئ ةليزاأةتا پةتروأناعا بئرنةشة رةت ةلشئ جئبةرئپ، قازاق دالاسئن وتارلاؤدئث نةگئزسئزدئگئن دالةلدةؤگة، ونئ توقتاتؤعا تالپئندئ.
ورئنبوردئث تذثعئش گؤبةرناتورئ نةپليؤةأتئث كومةگئمةن كئشئ ءجذزدئث تذتاستئعئن ساقتاپ قالؤعا تئرئسئپ، ارال بويئنا ءوزئن «حان» جاريالاعان باتئر سذلتانمةن كذرةستئ.
1750 جئلئ اكةسئ ءابئلحايئرعا كةسةنة سالعئزدئ. الايدا ورتالئق بيلئكتئ كذشةيتؤ قامئمةن قول استئنداعئ حالئقتئث ءبئر بولئگئن وزئنة قارسئ قويئپ الدئ. اسئرةسة قايشئلئقتئ احؤال سئرئم دات ذلئنئث كوتةرئلئسئ كةزئندة تئم شيةلةنئسئپ كةتتئ. 1773-1775 جئلدارئ شارؤالار سوعئسئندا ة.پؤگاچةأتئث كوتةرئلئسئنة قولداؤ كورسةتكةنئمةن ءبئراق ونئ تولئق قولدامادئ.
1783 جئلئ جايئق كازاكتارئ سئرئم مةن نذرالئ حان اؤئلدارئن توناؤ جورئقتارئن باستادئ. نذرالئ حان سئرئمنئث ةل اراسئندا بةدةلئ جوعارئ ةكةنئن بئلگةندئكتةن، ونئ ورئستاردئث تذرمةسئنةن بوساتئپ الادئ.
سئرئم تةمئر توردان شئققان سوث حالئق كوتةرئلئسئنئث قارقئنئ ذدةي ءتذستئ. بذل ؤاقئتتا پاتشاعا قارسئ باس كوتةرؤدةن قورئققان نذرالئ حان سئرئمعا قارسئ شئعئپ، رةسةيدئ كومةك بةرؤگة شاقئرادئ. وسئ كةزدةن باستاپ سئرئم باتئرعا ةكئ جاؤمةن بئردةي شايقاسؤعا تؤرا كةلةدئ.
1784 جئلئ سئرئم ساعئز وزةنئنئث بويئندا نذرالئ حانعا شابؤئل جاساعاندا، ول ورئس-كازاك بةكئنئستةرئنة قاشئپ قذتئلدئ. 1785 جئلئ سئرئمنئث ذزةثگئلةستةرئ ورنالاسقان اؤدانداردا - ورال بةكئنئسئنئث تومةنگئ جاعئندا ءئرئ شايقاستار بولدئ. 1783-1785 جئلدارئ قازاقتئث بايباقتئ، تابئن جانة تاما رؤلارئنئث جايئلئمدئق جةرلةرئن كازاكتار باسئپ العان سوث، قيان-كةسكئ ذرئستار بولئپ وتةدئ. بذل كةزةثدة كئشئ ءجذزدئث باتئس اؤداندارئندا كوتةرئلئستةر باستالئپ، ولار جايئق پةن ةمبئ وزةندةرئ اراسئندا كوشئپ-قونئپ جذرگةن رؤلاردئ دا قامتئدئ. قالئپتاسقان جاعدايدئ پايدالانا وتئرئپ، پاتشا وكئمةتئ تئكةلةي رؤ ستارشئندارئمةن كةلئسسوزدةر جذرگئزة باستادئ.
ءبئر جاعئنان، بذل ساياسات قازاق دالاسئنداعئ حاندئقتئ جويؤ ماقساتئندا جذرگئزئلدئ. نذرالئ حاننئث ءوز ئقتييارئمةن رةسةي بيلئگئنة كونبةيتئندئگئنة ابدةن كوزئ جةتكةن ةكاتةرينا II 1786جئلئ ماؤسئمدا ارنايئ جارلئعئمةن نذرالئ حاندئ تاقتان تذسئرةدئ. العاشئندا جايئق بةكئنئسئندةگئ اباقتئعا قامالئپ، كةيئن ؤفاعا جةر اؤدارئلدئ. 1790 جئلئ كوكتةمدة وسئ قالادا دذنيةدة سالدئ. 1790 جئلئ كذزدة قازاقتار ةسئم سذلتاننئث ذلئ سامةكةنئ حاندئققا ذسئنادئ، ءبئراق پاتشا اكئمشئلئگئ بذل ذسئنئستئ قابئلدامايدئ. 1792 جئلئ پاتشا ذكئمةتئ نذرالئ حاننئث ءئنئسئ ةرالئنئ حاندئققا بةكئتئپ، ةرالئ حان تاعئنا وتئرادئ.
نذرالئ حان تؤرالئ ا.پؤشكيننئث «پؤگاچةأ تاريحئ» اتتئ مذراعاتتئق دايئندامالارئ مةن قولجازبالارئندا، پ.رئچكوأتئث «جئلنامالارئندا» اتالئپ وتئلگةن.
دةرةك كوزئ:
قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 7 توم